2014 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 152-бабы алтыншы бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарау туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының 2025 жылғы 18 шiлдедегi № 74-НҚ нормативтік қаулысы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Төраға Э.Ә. Азимова, судьялар А.Қ. Ескендіров, Қ.Т. Жақыпбаев, А.Е. Жатқанбаева, А.Қ. Қыдырбаева, Б.М. Нұрмұханов, Е.Ә. Оңғарбаев, Р.А. Подопригора және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

өтініш субъектісі А-ның және оның өкілі – Ақмола облыстық адвокаттар алқасының адвокаты С.М. Сарсенбаевтың,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Бас Прокурордың ерекше тапсырмалар жөніндегі аға көмекшісі Т.Б. Адамовтың,

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің өкілі – Заң мен норма шығармашылығын үйлестіру департаментінің бастығы Р.В. Зұлхайыровтың,

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – Заңнама департаментінің директоры Д.А. Сүлейменовтің,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімінің бас консультанты Ж.Н. Джигитекованың,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.А. Сартаеваның,

Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың өкілі – Құқықтық және ұйымдастыру-талдау жұмысы бөлімі меңгерушісінің орынбасары Д.Т. Абдрахманованың,

Республикалық адвокаттар алқасының өкілі – ғылыми-консультативтік кеңестің мүшесі С.С. Дельмановтың қатысуымен,

өзінің ашық отырысында 2014 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 152-бабы алтыншы бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру туралы өтінішті қарады.

Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы Қ.Т. Жақыпбаевты және отырысқа қатысушыларды, сарапшы – заң ғылымдарының докторы, Astana International University Құқық жоғары мектебінің профессоры А.Н. Ахпановты тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп және Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқық нормаларына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

анықтады:

Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына (бұдан әрі – Конституциялық Сот) ҚПК-нің 152-бабы алтыншы бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция, Негізгі Заң) сәйкестігін қарау туралы өтініш келіп түсті.

Өтініштен және оған қоса берілген құжаттардан қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру аяқталғаннан кейін өтініш субъектісі қылмыстық іс материалдарымен танысудан бас тартқанын, алайда өзінің қорғаушысы және қылмыстық процестің басқа қатысушылары қылмыстық іс материалдарымен танысып жатқан кезеңде де оны күзетпен ұстау бір жылдан астам уақытқа жалғаса бергенін түсінуге болады.

Өтініш субъектісінің пікірінше, ҚПК-нің 152-бабының алтыншы бөлігінде қылмыстық процестің басқа қатысушыларының қылмыстық іс материалдарымен танысуына шекті мерзімдер белгіленбегендіктен, бұл норма күзетпен ұсталып отырған күдікті адам ретінде өзінің конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзады.

Өтініш субъектісі дау айтып отырған ҚПК нормасының конституциялылығы мәселесін қарау кезінде өтініш нысанасына қатысты Конституциялық Сот мыналарды негізге алады.

1. Конституцияда әркімнің өзінің құқықтары мен бостандықтарын заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғау және білікті заң көмегін алу құқықтары бекітіледі (13-баптың 1 және 3-тармақтары).

Әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбір адам сол ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының) көмегін пайдалануға құқылы (Негізгі Заңның 16-бабының 1 және 3-тармақтары).

Бұған дейін Конституциялық Сот Негізгі Заңда айқындалған адамның жеке басы бостандығы етене құқығына мемлекет жеке басқа қолсұғылмаушылық қағидатын іске асыру арқылы кепілдік беруге міндетті деп атап өтті (2023 жылғы 11 сәуірдегі № 9 нормативтік қаулы). Конституциялық бақылау органы білікті заң көмегі Негізгі Заңда бекітілген сот арқылы қорғалу құқығын және сот төрелігі қағидаттарын іске асырумен тығыз байланысты, Негізгі Заң мемлекетке осындай көмекті көрсету үшін тиімді рәсімдер мен жағдайлар жасау міндетін жүктейді деп көрсетті (Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2021 жылғы 4 маусымдағы № 1 нормативтік қаулысы).

Конституциялық Сот қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысты Конституцияда мемлекеттің ең қымбат қазынасын – адамды және адамның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етудің толыққанды әрі тиімді заңнамалық тетіктерін жасауға ерекше мән берілетінін де баса атап өтті (2024 жылғы 29 мамырдағы № 45-НҚ нормативтік қаулы).

Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 1966 жылғы 16 желтоқсандағы 2200А (ХХІ) резолюциясымен қабылданған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (2005 жылғы 28 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған) 14-бабы 3-тармағының с) тармақшасында әрбір адамның өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптау қаралған кезде дәлелсіз ұстау негiзiнде сотталмауына құқығы бар деп бекітіледі.

2. ҚПК-нің 152-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде адамды күзетпен ұстау мерзімі күдіктінің күзетпен қамалған кезінен бастап оған тергеу әрекеттерін жүргізу аяқталғаны туралы хабарланғанға және қылмыстық іс материалдарымен танысу құқығы түсіндірілгенге дейін есептеледі. Күдікті мен қорғаушының қылмыстық іс материалдарымен танысу кезеңінде күдіктіні күзетпен ұстауды тергеу судьясы ҚПК-де көзделген тәртіппен санкциялайды және оның мерзімін ұзартады. Күдікті мен қорғаушының қылмыстық іс материалдарымен танысу кезеңінде күдіктінің күзетпен ұстауда болуы сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде күзетпен ұстау мерзіміне кірмейді, бірақ оны сот жаза тағайындау кезінде ескереді.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде күдіктіні күзетпен ұстау мерзімін бұлайша есептеу күдікті мен қорғаушыға басты сот талқылауына толыққанды дайындалу үшін жеткілікті уақыт беруді көздейді.

Күдікті мен қорғаушы іс материалдарымен танысу процесінде кез келген мәліметті және кез келген көлемде көшіріп алуға, мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын мәліметтерді қоспағанда, құжаттардың көшірмесін түсіріп алуға, оның ішінде ғылыми-техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға құқылы (ҚПК-нің 296-бабының екінші бөлігі).

Әркімнің өзінің құқықтары мен бостандықтарын заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға және білікті заң көмегін алуға конституциялық құқықтарын іс жүзінде іске асыру үшін ҚПК-нің 296-бабы үшінші бөлігінің ережесі өте маңызды, оған сәйкес күдікті мен қорғаушыға қылмыстық істің барлық материалдарымен танысу үшін қажетті уақыт шектелмейді. Егер күдікті мен қорғаушы іс материалдарымен танысу уақытын көрінеу созбаласа, онда сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам белгілі бір мерзімді белгілей отырып, прокурор бекітетін іс материалдарымен танысу кестесін жасауға құқылы.

Күдікті мен қорғаушы қорғаушы тарап болып табылады (ҚПК-нің 7-бабының 18) тармағы), осыған байланысты олардың қылмыстық процестің барлық сатысындағы, оның ішінде қылмыстық іс материалдарымен танысу кезіндегі өзара қарым-қатынастарының сипаты олардың біртұтас субъект ретінде әрекет ететіндігін көздейді.

Күдіктіні күзетпен ұстаудың жалпы мерзімінен оның ғана емес, қорғаушының да іс материалдарымен танысатын ақылға қонымды уақытын алып тастау соңғысына тергеу нәтижесінде жиналған дәлелдемелерді толыққанды және кәсіби зерттеуге мүмкіндік беру қажеттігінен туындайды, бұл күдіктіні тиімді қорғауды қамтамасыз ету үшін айтарлықтай маңызды.

Баяндалған мән-жайлар жағдайында Конституциялық Сот өтініш беруші дау айтып отырған ҚПК нормасы адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтірмейді деп есептейді. Қорғаушы мен күдіктінің әрекеттеріндегі келіспеушілік норманы конституциялық емес деп тануға негіз болып табылмайды, алайда құқық қолдану практикасын, оның ішінде сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы, күдіктінің қорғаушысын қоса алғанда, қылмыстық процеске қатысушылардың іс материалдарымен танысу кестесін жасаған кезде күзетпен ұсталып отырған күдіктінің пікірін анықтау арқылы түзету талап етіледі.

3. ҚПК-нің қаралып отырған нормасының конституциялылығын тани отырып, Конституциялық Сот күдіктіні күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын қолдануға байланысты жекелеген мәселелердің жеткіліксіз пысықталғанын атап өтеді. Қылмыстық процесс сатысына қарай адамды күзетпен ұстау мерзімін ҚПК-де көзделгендей автономды бөліктерге бөлу практикада осы бұлтартпау шарасын қолданудың заңда белгіленген шекті мерзімдерін өзгертуге ұшыратуы мүмкін. Мұндай тәуекелдердің болуы әркімнің жеке бас бостандығы конституциялық құқығына кепілдік беру тетігіне қатысты заңнамалық реттеудің жеткіліксіздігін көрсетеді.

Конституциялық іс жүргізу барысында құқық қолдану практикасында күдіктіні күзетпен ұстау мерзімін есептеу күдіктінің және оның қорғаушысының қылмыстық іс материалдарымен танысу уақытына қарамастан, қылмыстық процестің барлық қатысушыларының танысу кезеңіне тоқтатылатыны да анықталды.

Осыған байланысты Конституциялық Сот ҚПК-нің қаралып отырған бабының бөліктері арасында өзара байланыс жоқ екеніне назар аударады. ҚПК-нің 152-бабы алтыншы бөлігінің мәтінінен сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде күзетпен ұстау мерзіміне күдіктінің және оның қорғаушысының қылмыстық іс материалдарымен танысу кезеңі ғана кірмейтінін түсінуге болады. Бұл ретте процестің басқа қатысушыларының қылмыстық іс материалдарымен танысу кезеңі тікелей көрсетілмеген, бұл осы баптың жетінші бөлігімен үйлеспейді.

ҚПК-нің 152-бабының жетінші бөлігіне сәйкес күдіктінің қылмыстық іс материалдарымен танысу кезеңінде және прокурордың сотқа дейінгі тергеп-тексеру аяқталғаннан кейін қылмыстық істі зерделеуі кезеңінде күзетпен ұстауда болу мерзімін айқындаған кезде тергеу судьясы күдіктінің және оның қорғаушысының іспен танысу уақытына әсер ететін бірқатар мән-жайды, оның ішінде іске қатысатын адамдардың санын ескереді.

Заңдардың құқықтық айқындылығын және оларды қолдану салдарының болжамдылығын қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық-процестік нормаларды екіұшты түсінуге жол бермейтіндей етіп неғұрлым нақты жазу қажет.

Конституциялық Сот адвокат пен күдікті арасында келіспеушіліктер орын алған кезде сотқа дейінгі іс жүргізудің соңғы сатысында адвокаттың білікті заң көмегін көрсету тәртібін регламенттейтін ҚПК нормаларының құқықтық тұрғыдан үйлесуінің жеткіліксіздігін де атап өтеді.

Күдіктінің (айыпталушының, сотталушының) қорғаушысының (адвокатының) болуы, әсіресе, адвокат мемлекет кепілдік берген білікті заң көмегін көрсеткен жағдайларда, қорғалушының қандай да бір құқығын шектеуге негіз бола алмайды. Адвокаттың кәсіптік мінез-құлық нормаларында оның істі қасақана созуына жол бермеу тікелей көзделеді ("Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 34-бабының 3) тармақшасы). Осыған байланысты қорғаушының (адвокаттың) қылмыстық іс материалдарымен танысуының негізсіз ұзақ рәсімі күдіктінің жеке бас бостандығы және сотта қылмыстық істі ақылға қонымды мерзімде қарау құқықтарын елеулі түрде бұзуы мүмкін.

Конституциялық Соттың пікірінше, тараптардың қылмыстық іс материалдарымен, әсіресе, бірнеше томнан тұратын материалдармен танысу құқығын іске асыру үшін жеткілікті уақытты айқындау өлшемшарттарын заңнамалық тұрғыдан белгілеу және осы рәсімді, оның ішінде қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде бір мезгілде оны электрондық форматта жүзеге асырудың техникалық мүмкіндіктерін ескере отырып, неғұрлым егжей-тегжейлі регламенттеу күзетпен ұсталатын күдіктінің жеке бас бостандығы конституциялық құқығының сақталуына ықпал етер еді.

Осы жазылғандардың негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағын және 74-бабының 3-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 23-бабы 4-тармағының 3) тармақшасын, 55 – 58, 62-баптарын, 64-бабының 3-тармағын және 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 152-бабының алтыншы бөлігі Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп танылсын.

2. Қазақстан Республикасының Үкіметіне Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының осы нормативтік қаулыда жазылған құқықтық ұстанымдарына сәйкес қылмыстық-процестік заңнаманы одан әрі жетілдіру мәселесін қарау ұсынылсын.

3. Осы нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

4. Осы нормативтік қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

О рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан части шестой статьи 152 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 4 июля 2014 года

Нормативное постановление Конституционного Суда Республики Казахстан от 18 июля 2025 года № 74-НП

ИМЕНЕМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Конституционный Суд Республики Казахстан в составе Председателя Азимовой Э.А., судей Ескендирова А.К., Жакипбаева К.Т., Жатканбаевой А.Е., Кыдырбаевой А.К., Нурмуханова Б.М., Онгарбаева Е.А., Подопригоры Р.А. и Ударцева С.Ф., с участием:

субъекта обращения А. и ее представителя – адвоката Акмолинской областной коллегии адвокатов Сарсенбаева С.М.,

представителей:

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – старшего помощника Генерального Прокурора по особо важным поручениям Адамова Т.Б.,

Министерства внутренних дел Республики Казахстан – начальника Департамента юридической и нормотворческой координации Зулхаирова Р.В.,

Министерства юстиции Республики Казахстан – директора Департамента законодательства Сулейменова Д.А.,

Аппарата Мажилиса Парламента Республики Казахстан – главного консультанта Отдела законодательства Джигитековой Ж.Н.,

Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан – заместителя заведующего Отделом законодательства Сартаевой Н.А.,

Национального центра по правам человека – заместителя заведующего Отделом правовой и организационно-аналитической работы Абдрахмановой Д.Т.,

Республиканской коллегии адвокатов – члена научно-консультативного совета Дельманова С.С.,

рассмотрел в открытом заседании обращение о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан части шестой статьи 152 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 4 июля 2014 года (далее – УПК).

Заслушав докладчика – судью Конституционного Суда Республики Казахстан Жакипбаева К.Т. и участников заседания, эксперта – доктора юридических наук, профессора Высшей школы права Astana International University Ахпанова А.Н., изучив материалы конституционного производства и проанализировав нормы действующего права Республики Казахстан, Конституционный Суд Республики Казахстан

установил:

В Конституционный Суд Республики Казахстан (далее – Конституционный Суд) поступило обращение о рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция, Основной Закон) части шестой статьи 152 УПК.

Из обращения и прилагаемых к нему документов следует, что после завершения досудебного расследования по уголовному делу субъект обращения отказалась от ознакомления с материалами уголовного дела, однако продолжала находиться под стражей еще более года в период, в течение которого ее защитник и другие участники уголовного процесса знакомились с материалами уголовного дела.

По мнению субъекта обращения, часть шестая статьи 152 УПК нарушает ее конституционные права и свободы как подозреваемого лица, содержащегося под стражей, поскольку не устанавливает для других участников уголовного процесса предельных сроков ознакомления с материалами уголовного дела.

При рассмотрении вопроса о конституционности оспариваемой субъектом обращения нормы УПК применительно к предмету обращения Конституционный Суд исходит из следующего.

1. Конституция закрепляет за каждым право защищать свои права и свободы всеми не противоречащими закону способами и право на получение квалифицированной юридической помощи (пункты 1 и 3 статьи 13).

Каждый имеет право на личную свободу. Каждый задержанный, арестованный, обвиняемый в совершении преступления вправе пользоваться помощью адвоката (защитника) с момента его задержания, ареста или предъявления ему обвинения соответственно (пункты 1 и 3 статьи 16 Основного Закона).

Конституционный Суд ранее отмечал, что государство обязано гарантировать определенное Основным Законом естественное право человека на личную свободу через реализацию принципа неприкосновенности личности (нормативное постановление от 11 апреля 2023 года № 9). Орган конституционного контроля указывал, что квалифицированная юридическая помощь тесно связана с реализацией права на судебную защиту и принципов правосудия, закрепленных в Основном Законе, который возлагает на государство обязанность по созданию эффективных процедур и условий для оказания такой помощи (нормативное постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 4 июня 2021 года № 1).

Конституционный Суд также подчеркивает, что применительно к уголовному судопроизводству Конституция придает особое значение созданию полноценных и эффективных законодательных механизмов обеспечения защиты высших ценностей государства – человека, его жизни, прав и свобод (нормативное постановление от 29 мая 2024 года № 45-НП).

В подпункте с) пункта 3 статьи 14 Международного пакта о гражданских и политических правах, принятого резолюцией 2200А (ХХI) Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных Наций от 16 декабря 1966 года (ратифицирован Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года), закреплено, что каждый имеет право при рассмотрении любого предъявляемого ему уголовного обвинения быть судимым без неоправданной задержки.

2. Согласно части шестой статьи 152 УПК срок содержания лица под стражей при досудебном расследовании исчисляется с момента заключения подозреваемого под стражу до уведомления его об окончании производства следственных действий и разъяснения права ознакомиться с материалами уголовного дела. Содержание подозреваемого под стражей в период ознакомления его и защитника с материалами уголовного дела санкционируется и продлевается следственным судьей в порядке, предусмотренном УПК. Нахождение подозреваемого под стражей в период ознакомления его и защитника с материалами уголовного дела не входит в срок содержания под стражей при досудебном расследовании, но учитывается судом при назначении наказания.

Такое исчисление срока содержания подозреваемого под стражей при досудебном расследовании призвано предоставить ему и защитнику достаточное время для полноценной подготовки к главному судебному разбирательству.

В процессе ознакомления с материалами дела подозреваемый и защитник вправе выписывать любые сведения и в любом объеме, снимать копии с документов, в том числе с помощью научно-технических средств, за исключением сведений, содержащих государственные секреты или иную охраняемую законом тайну (часть вторая статьи 296 УПК).

Для практической реализации конституционных прав каждого на защиту своих прав и свобод всеми не противоречащими закону способами и получение квалифицированной юридической помощи важное значение имеет положение части третьей статьи 296 УПК, согласно которому подозреваемый и защитник не могут ограничиваться во времени, необходимом им для ознакомления со всеми материалами уголовного дела. Если подозреваемый и защитник явно затягивают ознакомление с материалами дела, то лицо, осуществляющее досудебное расследование, вправе составить график ознакомления с материалами дела, утверждаемый прокурором, с установлением определенного срока.

Подозреваемый и защитник являются стороной защиты (пункт 18) статьи 7 УПК), в связи с чем характер их взаимоотношений на всех стадиях уголовного процесса, в том числе при ознакомлении с материалами уголовного дела, предполагает, что они выступают как единый субъект.

Исключение из общего срока содержания подозреваемого под стражей разумного времени ознакомления с материалами дела не только им самим, но и защитником продиктовано необходимостью предоставления последнему возможности полноценного и профессионального изучения собранных следствием доказательств, что имеет серьезное значение для обеспечения эффективной защиты подозреваемого.

При изложенных обстоятельствах Конституционный Суд считает, что оспариваемая заявителем норма УПК не ущемляет закрепленных Конституцией прав и свобод человека и гражданина. Несогласованность действий защитника и подозреваемого не является основанием для признания нормы неконституционной, а требует корректировки правоприменительной практики, в том числе путем выяснения мнения содержащегося под стражей подозреваемого при составлении органом досудебного расследования графика ознакомления с материалами дела участников уголовного процесса, включая защитника подозреваемого.

3. Признавая конституционность рассматриваемой нормы УПК, Конституционный Суд отмечает недостаточную проработанность отдельных вопросов, связанных с применением меры пресечения в виде содержания подозреваемого под стражей. Предусмотренное в УПК дробление срока содержания лица под стражей на автономные отрезки в зависимости от стадии уголовного процесса на практике может нивелировать установленные законом предельные сроки применения этой меры пресечения. Наличие таких рисков свидетельствует о недостаточном законодательном регулировании механизма гарантирования конституционного права каждого на личную свободу.

В ходе конституционного производства также установлено, что в правоприменительной практике исчисление срока содержания подозреваемого под стражей прерывается на период ознакомления всех участников уголовного процесса вне зависимости от времени ознакомления подозреваемого и его защитника с материалами уголовного дела.

В связи с этим Конституционный Суд обращает внимание на отсутствие взаимосвязи разных частей рассматриваемой статьи УПК. Из текста части шестой статьи 152 УПК следует, что в срок содержания под стражей при досудебном расследовании не входит только период ознакомления подозреваемого и его защитника с материалами уголовного дела. При этом прямо не указан период ознакомления других участников процесса с материалами уголовного дела, что не корреспондируется с частью седьмой этой же статьи.

Согласно части седьмой статьи 152 УПК при определении срока нахождения подозреваемого под стражей на этапах ознакомления с материалами уголовного дела и изучения прокурором уголовного дела после завершения досудебного расследования следственный судья учитывает ряд обстоятельств, влияющих на длительность периода ознакомления подозреваемого и его защитника с делом, в том числе количество участвующих в деле лиц.

В целях обеспечения правовой определенности и предсказуемости последствий применения законов требуется более четкое изложение уголовно-процессуальных норм, не допускающее их двусмысленного понимания.

Конституционный Суд также отмечает недостаточную правовую согласованность норм УПК, регламентирующих порядок оказания адвокатом квалифицированной юридической помощи на завершающей стадии досудебного производства при наличии разногласий между ним и подозреваемым.

Наличие защитника (адвоката) у подозреваемого (обвиняемого, подсудимого), особенно в случаях оказания адвокатом гарантированной государством квалифицированной юридической помощи, не может служить основанием для ограничения какого-либо права подзащитного. Профессиональные нормы поведения адвоката прямо предписывают ему не допускать умышленного затягивания дела (подпункт 3) статьи 34 Закона Республики Казахстан от 5 июля 2018 года "Об адвокатской деятельности и юридической помощи"). В связи с этим необоснованно продолжительная процедура ознакомления защитника (адвоката) с материалами уголовного дела может существенно нарушать права подозреваемого на личную свободу и на рассмотрение уголовного дела судом в разумный срок.

По мнению Конституционного Суда, соблюдению конституционного права на личную свободу подозреваемого, содержащегося под стражей, способствовало бы законодательное установление критериев определения достаточности времени для реализации права сторон на ознакомление с материалами уголовного дела, особенно многотомного, и более детальной регламентации этой процедуры, в том числе с учетом технических возможностей одновременного ее осуществления при производстве по уголовным делам в электронном формате.

На основании изложенного, руководствуясь пунктом 3 статьи 72 и пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 3) пункта 4 статьи 23, статьями 55 – 58 и 62, пунктом 3 статьи 64 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан", Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать соответствующей Конституции Республики Казахстан часть шестую статьи 152 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

2. Рекомендовать Правительству Республики Казахстан рассмотреть вопрос о дальнейшем совершенствовании уголовно-процессуального законодательства в соответствии с правовыми позициями Конституционного Суда Республики Казахстан, изложенными в настоящем нормативном постановлении.

3. Настоящее нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики Казахстан, окончательным и обжалованию не подлежит.

4. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

Конституционный Суд Республики Казахстан