О внесении изменений в приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 5 марта 2022 года № 73 "Об утверждении Правил осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках"

Приказ Министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 22 июля 2025 года № 199. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 23 июля 2025 года № 36492

      ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Внести в приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 5 марта 2022 года № 73 "Об утверждении Правил осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках", (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 27066) следующие изменения:

      Правила осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках, утвержденных указанным приказом изложить в новой редакции согласно приложению.

      2. Комитету лесного хозяйства и животного мира Министерства экологии и природных ресурсов Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства экологии и природных ресурсов Республики Казахстан после его официального опубликования;

      3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства экологии и природных ресурсов Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      Министр экологии и
природных ресурсов
Республики Казахстан
Е. Нысанбаев

      "СОГЛАСОВАН"
Министерство туризма и спорта
Республики Казахстан

  Приложение к приказу
Министр экологии и
природных ресурсов
Республики Казахстан
от 22 июля 2025 года № 199

  Приложение к приказу
Министра экологии и
природных ресурсов
Республики Казахстан
от 5 марта 2022 года № 73

Правила осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках

Глава 1. Общие положения

      1. Настоящие Правила осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 14-1) статьи 8 Закона Республики Казахстан "Об особо охраняемых природных территориях" (далее –Закон) и определяют порядок осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках (далее – Национальные парки).

      2. В настоящих Правилах используются следующие основные понятия:

      1) генеральный план развития инфраструктуры (далее – Генеральный план) – проект планировки особо охраняемой природной территории и ее инфраструктуры, которая является составной частью технико-экономического обоснования по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий;

      2) объекты строительства – объекты туристского и рекреационного назначения, строительство которых предусмотрено Генеральным планом.

      3) рыбоводное хозяйство с замкнутым циклом водообеспечения – вид хозяйственной деятельности, связанный с искусственным разведением рыб и других водных животных с применением технологии замкнутого цикла водообеспечения.

      4) туристский маршрут – путь следования туриста для удовлетворения его потребностей, который разрабатывается туристским оператором и включает в себя посещение объектов туристской деятельности с детальной регламентацией такого посещения (используемый транспорт, места остановки, объекты посещения, места ночлега, медицинская помощь в экстренных случаях и другие условия);

      5) туристская тропа – протяженный участок земли, предназначенный для пешего, велосипедного или конного (верхом) вида передвижения;

      6) экологический туризм – путешествие в природные места с целью ознакомления с природными объектами и традиционными культурами без разрушения и изъятия их компонентов, способствующее развитию предпринимательской деятельности граждан, проживающих в близлежащих населенных пунктах;

Глава 2. Порядок осуществления туристской и рекреационной деятельности в национальных парках

      3. Туристская и рекреационная деятельность в Национальных парках осуществляется путем размещения объектов административно-хозяйственного назначения, ведения хозяйственной деятельности, необходимой для обеспечения охраны и функционирования Национального парка, обслуживания посетителей, включая организацию любительского (спортивного) рыболовства, общего пользования животным миром, осуществление строительства и эксплуатации рекреационных центров, вольеров для разведения и содержания диких животных, рыбоводных хозяйств, гостиниц, кемпингов, музеев и других объектов обслуживания туристов, устройства бивачных стоянок и смотровых площадок, пляжей, лодочных станций, пунктов проката водных видов транспорта и пляжного инвентаря с учетом норм рекреационных нагрузок, в зонах туристской, рекреационной и ограниченной хозяйственной деятельности.

      Предоставление участков для размещения рыбоводных хозяйств осуществляется при наличии биологического обоснования с положительным заключением государственной экологической экспертизы.

      Ведение рыбоводства осуществляется способом организации рыбоводных хозяйств с замкнутым циклом водообеспечения .

      4. Туристская и рекреационная деятельность в Национальных парках осуществляется непосредственно Национальным парком, а также физическими и юридическими лицами, оказывающими туристские услуги.

      5. Участки для осуществления туристской и рекреационной деятельности предоставляются в соответствии с генеральным планом развития инфраструктуры государственного национального природного парка и только в зонах туристской, рекреационной (для строительства только временных строений) и ограниченной хозяйственной деятельности как с существующей инфраструктурой, так и для создания новой инфраструктуры.

      6. Строительство и размещение объектов туризма осуществляется в соответствии с требованиями санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к объектам коммунального назначения", утвержденных приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 26 июля 2022 года № ҚР ДСМ-67 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 28925).

      В соответствии с пунктом 3 статьи 46 Закона участки для осуществления туристской и рекреационной деятельности предоставляются в соответствии с Генеральным планом развития инфраструктуры Национального парка и только в зонах туристской, рекреационной и ограниченной хозяйственной деятельности как с существующей инфраструктурой, так и для создания новой инфраструктуры.

      Участки Национальных парков, на территории которых расположены дороги и стоянки для автотранспортных средств, туристские тропы, туристские маршруты в пользование не предоставляются.

      7. Для осуществления туристской и рекреационной деятельности Национальные парки размещают информацию о туристском потенциале Национальных парков на официальных интернет-ресурсах Национального парка и уполномоченного органа в области особо охраняемых природных территорий (далее – Уполномоченный орган).

      8. Для организации и использования устройства бивачных стоянок и смотровых площадок физические и юридические лица заключают с Национальным парком договор краткосрочного пользования участком Национального парка в соответствии со статьей 393 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – Договор).

      Для информирования потенциальных инвесторов об имеющихся участках для размещения объектов на территории Национальных парков, на официальных интернет-ресурсах Уполномоченного органа и Национального парка размещается выписка из Генерального плана.

      9. В соответствии с пунктом 5 статьи 46-1 Закона вне зависимости от перехода права пользования земельным участком, предоставленным в долгосрочное пользование для осуществления туристской и рекреационной деятельности, за физическими, юридическими лицами или частными партнерами сохраняется обязанность приведения участка в состояние, обеспечивающее сохранность объектов государственного природно-заповедного фонда, и соблюдения требований по охране окружающей среды, за исключением случаев передачи объектов строительства другому лицу в соответствии с письменным уведомлением уполномоченного органа, либо когда договором установлено иное.

      10. Проектирование размещения туристских троп, туристских маршрутов осуществляется Национальным парком или туроператорами по согласованию с Национальным парком.

      11. Проектирование туристской тропы, туристского маршрута предусматривает проведение обследования туристского маршрута и включает:

      1) расчет необходимого количества зимовок, бивачных стоянок (полян), стоянок для транспорта, в том числе с электрозарядными станциями в местах, имеющих доступ к электрическим сетям, кемпингов, палаточных лагерей, смотровых площадок, пунктов фотографирования и общественного питания, туристского инвентаря, снаряжения и транспортных средств;

      2) определение потребности в инструкторах по туризму, экскурсоводах, гидах, и организацию их подготовки, разработку рекламно-информационных материалов с описанием туристского маршрута;

      3) расчет рекреационной нагрузки.

      12. Экспедиционное обследование осуществляется по территориям с благоприятными природными условиями, отвечающим экологическим требованиям, согласно статьи 233 Экологического кодекса Республики Казахстан, с учетом реальных возможностей развития конкретного вида туризма.

      13. При проектировании туристской тропы и туристского маршрута учитываются квалификации инструкторов, которые необходимы для безопасного прохождения, протяженность, климатические, географические показатели района, крутизна склонов и скорость течения рек.

      14. Каждая туристская тропа, туристский маршрут в национальных парках имеют паспорта туристской тропы, туристского маршрута согласно приложению к настоящим Правилам.

Глава 3. Порядок предоставления участков национального парка под объекты строительства в долгосрочное пользование

      15. Участки Национальных парков для осуществления туристской и рекреационной деятельности предоставляются в долгосрочное пользование на срок от пяти до двадцати пяти лет. Предоставление этих участков осуществляется непосредственно Национальным парком, в соответствии с настоящими Правилами.

      В долгосрочное пользование предоставляются участки Национального парка под размещение рекреационных центров, гостиниц, музеев и других объектов обслуживания туристов.

      16. Национальный парк формирует тендерную документацию, которая содержит:

      1) лот (лоты), выставляемый на тендер, сформированный в соответствии с Генеральным планом;

      2) информацию о времени и месте проведения тендера;

      3) способ, место и окончательный срок представления тендерных заявок и срок их действия;

      4) целевое назначение участка;

      5) сроки разработки проектно-сметной документации (далее – ПСД) и строительства объектов (при этом срок разработки ПСД устанавливается не более одного календарного года, а срок строительства объекта не более трех календарных лет);

      6) требования по строительству объектов инженерной, транспортной и социальной инфраструктуры, благоустройству прилегающей территории объекта строительства, этажности, используемым при строительстве материалам, управлению отходами, образующихся при строительстве в соответствии с законодательством в сфере архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан;

      7) требования по возмещению всех убытков, связанных со сносом недвижимости, расположенной на застраиваемом земельном участке, в соответствии с пунктом 7 статьи 44 Земельного Кодекса Республики Казахстан;

      8) акт выбора земельного участка с указанием площади и приложением схемы участка.

      17. Для утверждения тендерной документации между членами координационного совета при Национальном парке и потенциальными участниками проводится предварительное обсуждение проекта тендерной документации.

      Проект тендерной документации размещается на официальных интернет-ресурсах организатора тендера за десять календарных дней до размещения объявления о проведении тендера. Срок предварительного обсуждения проекта тендерной документации составляет пять календарных дней.

      При возникновении вопросов к проекту тендерной документации лица, принимающие участие в его обсуждении обращаются к организатору тендера с письменным запросом о разъяснении положений тендерной документации и, при необходимости, внесения обоснованных предложений к нему.

      При отсутствии замечаний и предложений к проекту тендерной документации, тендерная документация утверждается организатором тендера в течении одного рабочего дня.

      При наличии замечаний и предложений, координационный совет при Национальном парке в течении пяти календарных дней со дня истечения срока предварительного обсуждения тендерной документации вносит одно из следующих предложений:

      1) изменить и (или) дополнить проект тендерной документации;

      2) отклонить замечания к проекту тендерной документации с указанием обоснований причин их отклонения;

      3) дать разъяснения положений тендерной документации.

      По итогам предварительного обсуждения Национальным парком в однодневный срок подписывается соответствующий протокол, который содержит информацию о поступивших замечаниях к проекту тендерной документации и принятых предложениях координационного совета.

      Организатор тендера в течении трех рабочих дней после подписания протокола предварительного обсуждения принимает одно из решений, указанных в части пятой настоящего пункта. После чего, протокол предварительного обсуждения проекта тендерной документации и текст утвержденной тендерной документации размещается на официальном интернет-ресурсе Национального парка.

      Тендерная документация утверждается со дня принятия одного из указанных решений.

      18. Национальный парк не менее чем за десять календарных дней до проведения тендера размещает объявление о предстоящем тендере в средствах массовой информации, распространяемых на всей территории Республики Казахстан, и на официальных интернет-ресурсах Национального парка.

      В объявлении о проведении тендера указываются наименование и местонахождение организатора тендера, перечень лотов с краткой характеристикой, выставляемых на тендер, адрес официального интернет-ресурса Национального парка, на котором размещена тендерная документация, место и окончательный срок представления тендерных заявок.

      19. Тендерная комиссия (далее – Комиссия) создается приказом руководителя Национального парка, в состав которой включаются представители Национального парка, местных исполнительных органов в области туристской деятельности, территориального подразделения Уполномоченного органа, уполномоченного органа по земельным отношениям, местного исполнительного органа области, города республиканского значения, столицы, осуществляющего функции в сфере архитектуры и градостроительства, неправительственных организаций (по согласованию), координационного совета при Национальном парке.

      Комиссия состоит из нечетного количества членов, но не менее девяти человек. Число представителей неправительственных организаций в составе Комиссии состоит из не менее трех человек.

      Члены Комиссии не передают свои полномочия другим лицам. Секретарем является работник Национального парка, не входящий в состав комиссии и не имеющий права голоса.

      Председателем Комиссии назначается руководитель Национального парка или лицо, его замещающее.

      Членом Комиссии не является лицо:

      1) заинтересованное в результатах тендерных процедур;

      2) связанное трудовыми отношениями с участниками тендера, и (или) их подведомственными, дочерними и зависимыми организациями;

      3) являющееся близким родственником, супругом (супругой) и (или) свойственником с членами Комиссии, руководства участников тендера, их подведомственных, дочерних и зависимых организаций.

      При возникновении у члена Комиссии конфликта интересов, член Комиссии, у которого возник конфликт интересов, до проведения заседания в письменной форме уведомляет остальных членов Комиссии о возникшем конфликте интересов.

      Остальные члены Комиссии по обращению члена комиссии, у которого возник конфликт интересов, или при получении информации из других источников своевременно принимают следующие меры по предотвращению и урегулированию конфликта интересов:

      1) отстраняют члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов, от участия в работе Комиссии. Решение об отстранении члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов, принимается Комиссией в письменной форме большинством голосов ее членов путем открытого голосования и оглашается в присутствии члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов. При равном количестве голосов голос председателя Комиссии является решающим;

      2) в течении одного календарного дня пересматривают состав Комиссии в соответствии с приказом по взаимозаменяемости состава Комиссии.

      Решения Комиссии принимаются открытым голосованием большинством голосов от общего числа членов Комиссии, присутствующих на ее заседании.

      Члены Комиссии обладают равными голосами при принятии решения. При равенстве голосов, принятым считается решение, за которое проголосовал председатель Комиссии.

      Заседания Комиссии ведутся в режиме реального времени с организацией онлайн-трансляций, с обеспечением беспрепятственного доступа участников заседания.

      Ссылка на видео-аудио запись заседания Комиссии размещается на интернет-ресурсе Национального парка в течении трех рабочих дней с даты проведения заседания Комиссии.

      Решения Комиссии оформляются в виде протокола и подписываются председателем, секретарем и присутствующими членами Комиссии.

      При несогласии с принимаемым решением член Комиссии излагает особое мнение в письменной форме, которое приобщается к протоколу.

      20. Одновременно с размещением объявления о проведении тендера на официальном интернет-ресурс Национального парка размещается перечень лотов, выставляемых на тендер с краткой характеристикой и тендерная документация.

      21. Национальный парк до регистрации потенциальных участников тендера предоставляет им возможность ознакомиться с участками, отведенными для осуществления туристской и рекреационной деятельности.

      22. Потенциальный участник тендера подготавливает и представляет на регистрацию тендерную заявку в Национальный парк в соответствии с требованиями и сроками, установленными тендерной документацией, в запечатанном конверте. С момента регистрации тендерной заявки лицо, представившее тендерную заявку, приобретает статус участника тендера.

      К участию в тендере допускаются граждане Республики Казахстан и юридические лица Республики Казахстан без иностранного участия.

      23. Участник тендера представляет следующие документы (на государственном или русском языках):

      1) тендерную заявку в произвольной форме на участие в тендере с указанием лотов;

      2) копию устава и свидетельства или справки о государственной регистрации (перерегистрации) юридического лица – для юридических лиц, для физических лиц копию документа, удостоверяющего личность;

      3) технические спецификации (описание технических характеристик предлагаемых работ и услуг, включая спецификации, планы, чертежи, эскизы.);

      4) перечень предлагаемых услуг и работ, направленных на обеспечение сохранности природных комплексов, объектов государственного природно-заповедного фонда и историко-культурного наследия, расположенных на территории пользователя, с учетом создания новых рабочих мест для местного населения и условий для лиц с ограниченными возможностями.

      5) документы о наличии финансовых средств и (или) доступе к заемным средствам и (или) наличии соответствующих материальных и трудовых ресурсов, достаточных для строительства объектов. Наличие финансовых средств подтверждается справкой, выданной банком второго уровня не позднее десяти рабочих дней до момента ее представления для участия в тендере. Участник тендера прилагает бизнес-план проекта с приложением финансово-экономической модели проекта;

      6) предполагаемый эскиз (эскизный проект) объектов строительства;

      7) предлагаемую цену за пользование природными комплексами в туристских и рекреационных целях, объектов туристского и рекреационного назначения.

      Заявка на участие в тендере представляется заявителем в прошитом виде, с пронумерованными страницами, и последняя страница заверяется его подписью.

      24. Для рассмотрения поданных заявок на участие в тендере, Национальный парк проводит заседание Комиссии.

      На заседании Комиссии секретарь Комиссии в присутствии участвующих членов Комиссии поочередно вскрывает конверты с поданными заявками на участие в тендере, оглашая наименование заявителя и содержимое данных конвертов.

      На заседании Комиссии секретарь Комиссии ведет протокол вскрытия и рассмотрения заявок на участие в тендере.

      Вскрытые заявки на участие в тендере поочередно передаются каждому члену Комиссии для проверки содержимого.

      Заявки на участие в тендере к рассмотрению не принимаются, в случаях отсутствия одного или нескольких документов, указанных в пункте 24 Правил и несоответствия заполненного заявления.

      25. По результатам вскрытия конвертов с тендерными заявками в день вскрытия конвертов секретарем Комиссии составляется протокол вскрытия конвертов, подписываемый всеми членами Комиссии, заверенные копии которого представляются участникам тендера.

      26. Оценка тендерных заявок проводится Комиссией в течении одного рабочего дня со дня вскрытия конвертов.

      27. При отсутствии других претендентов победителем тендера признается единственный участник тендера, который представил полный перечень документов, предусмотренный пунктом 24 настоящих Правил.

      28. Тендер считается несостоявшимся при отсутствии заявок и (или) если документы, представленные участниками тендера, будут признаны Комиссией не соответствующими перечню документов, указанным в пункте 24 настоящих Правил.

      29. Выбор победителя тендера из числа участников производится на заседании Комиссии при условии присутствия не менее двух третей от общего числа членов Комиссии. Решение Комиссии принимается открытым голосованием и считается принятым при условии, что за него подано большинство голосов от общего количества присутствующих членов Комиссии. При равенстве голосов, принятым считается решение, за которое проголосовал председатель

      Член Комиссии, при несогласии с решением Комиссии, выражает особое мнение, которое излагает в письменном виде и прикладывает к протоколу итогов тендера на предоставление участков Национального парка в долгосрочное пользование (далее – протокол итогов тендера).

      Заседания Комиссии ведутся в режиме реального времени с организацией онлайн-трансляций, с обеспечением беспрепятственного доступа участников заседания.

      Ссылка на видео-аудио запись заседания Комиссии размещается на интернет-ресурсе Национального парка в течении трех рабочих дней с даты проведения заседания Комиссии.

      30. Протокол итогов тендера по каждому лоту подписывается всеми присутствующими членами Комиссии, секретарем и содержит следующую информацию:

      1) список членов Комиссии, участвовавших в заседании;

      2) наименование заявителя и его юридический адрес;

      3) местонахождение и площадь предоставляемого в долгосрочное пользование земельного участка;

      4) оценку тендерных заявок;

      5) решение Комиссии.

      31. С момента подписания протокола итогов тендера Национальный парк направляет победителю тендера уведомление о результатах тендера и заключает в течении пяти рабочих дней Договор, в соответствии с гражданским законодательством Республики Казахстан.

      После заключения Договора победитель тендера признается пользователем участка Национального парка (далее – Пользователь).

      32. Неявка победителя тендера в течении десяти рабочих дней со дня направления ему уведомления для заключения Договора, рассматриваются как отказ от пользования участком Национального парка.

      Комиссия в соответствии с пунктами 24 и 30 настоящих Правил определяет победителя из числа оставшихся участников тендера, предложивших наилучшие условия по долгосрочному пользованию участком Национального парка, и (или) данный лот выносится на следующий тендер в порядке, установленном настоящими Правилами.

      33. Результаты и протокол итогов тендера публикуются Национальным парком в тех же средствах массовой информации, что и объявление о проведении тендера, и на официальном интернет-ресурсе Национального парка.

      34. При несогласии участника тендера с решением Комиссии, обращение в суд допускается после обжалования в досудебном порядке, предусмотренном статьей 91 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

      35. Со дня заключения Договора Пользователь в течении одного календарного года осуществляет подготовку ПСД (при необходимости подготовки ПСД указано в договоре), разработанную в соответствии с эскизом (эскизным проектом), и представляет ее вместе с календарным планом строительства в Национальный парк.

      Национальный парк производит согласование ПСД в течении трех рабочих дней со дня предоставления ПСД и календарного плана строительства.

      35-1. Участки особо охраняемых природных территорий в зоне ограниченной хозяйственной деятельности предоставляются государственным органам и их дочерним и (или) аффилированным организациям со сто процентным участием государства в уставном капитале для проектирования, строительства и обслуживания инженерной инфраструктуры (дорог, мостов, линий электропередачи и других коммуникаций) к объектам туризма с учетом путей миграции животных без перевода земель особо охраняемых природных территорий в земли запаса на основании договора о предоставлении в долгосрочное пользование участков особо охраняемых природных территорий для проектирования, строительства и обслуживания инженерной инфраструктуры к объектам туризма, заключенного с природоохранной организацией по инвестиционным проектам, реализуемым по поручению Президента Республики Казахстан и (или) одобренных Инвестиционным штабом при Правительстве за счет средств инвестора.

      36. ПСД, согласованная с Национальным парком, не позднее тридцати рабочих дней направляется Пользователем на комплексную вневедомственную экспертизу согласно статье 64-1 Закона Республики Казахстан "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан".

      37. Пользователь после получения положительного заключения комплексной вневедомственной экспертизы на ПСД начинает строительство объектов, предварительно уведомив в письменной форме об этом Национальный парк.

Глава 4. Предоставление в краткосрочное пользование участков национального парка под размещение временных объектов

      38. В краткосрочное пользование предоставляются участки Национального парка под размещение временных объектов (палаточные лагеря, объекты общественного питания, бивачные поляны и смотровые площадки, пляжи, лодочные станции, пункты проката велосипедов и водных видов транспорта и пляжного инвентаря) с учетом норм рекреационных нагрузок, стационарных пасек со строительством временных строений, необходимых для занятия пчеловодством, за исключением участков, на которых расположены объекты историко-культурного наследия. Участки предоставляются на туристских тропах, туристских маршрутах и отдельно от них в соответствии с Генеральным планом.

      39. Участки Национальных парков для осуществления туристской и рекреационной деятельности предоставляются в краткосрочное пользование на срок от одного до пяти лет. Предоставление этих участков осуществляется непосредственно Национальным парком, в соответствии с настоящими Правилами.

      40. Национальный парк формирует конкурсную документацию, которая содержит:

      1) лот (лоты), выставляемый на конкурс, сформированный в соответствии с Генеральным планом;

      2) информацию о времени и месте проведения конкурса;

      3) способ, место и окончательный срок представления конкурсных заявок и срок их действия;

      4) целевое назначение участка;

      5) акт выбора осмотра земельного участка с указанием площади и приложением схемы участка.

      41. Предварительное обсуждение проекта конкурсной документации потенциальными участниками осуществляется согласно пункту 18 настоящих Правил.

      42. Размещение объявления о предстоящем конкурсе осуществляется в порядке, установленном пунктом 19 настоящих Правил.

      43. Комиссия создается приказом руководителя Национального парка, в состав которой включаются представители Национального парка, местных исполнительных органов в области туристской деятельности, территориального подразделения Уполномоченного органа, уполномоченного органа по земельным отношениям, местного исполнительного органа области, города республиканского значения, столицы, осуществляющего функции в сфере архитектуры и градостроительства, неправительственных организаций (по согласованию), координационного совета при Национальном парке.

      Комиссия состоит из нечетного количества членов, но не менее девяти человек. Число представителей неправительственных организаций в составе Комиссии состоит из не менее трех человек.

      Члены Комиссии не передают свои полномочия другим лицам. Секретарем является работник Национального парка, не входящий в состав Комиссии и не имеющий права голоса.

      Председателем Комиссии назначается руководитель Национального парка или лицо, его замещающее.

      Членом Комиссии не является лицо:

      1) заинтересованное в результатах конкурсных процедур;

      2) связанное трудовыми отношениями с участниками конкурса, либо их подведомственными, дочерними и зависимыми организациями;

      3) являющееся близким родственником, супругом (супругой) и (или) свойственником с членами Комиссии, руководства участников конкурса, их подведомственных, дочерних и зависимых организаций.

      При возникновении у члена Комиссии конфликта интересов, член Комиссии, у которого возник конфликт интересов, до проведения заседания в письменной форме уведомляет остальных членов Комиссии о возникшем конфликте интересов.

      Остальные члены Комиссии по обращению члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов, или при получении информации из других источников своевременно принимают следующие меры по предотвращению и урегулированию конфликта интересов:

      1) отстраняют члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов, от участия в работе Комиссии. Решение об отстранении члена комиссии, у которого возник конфликт интересов, принимается Комиссией в письменной форме большинством голосов ее членов путем открытого голосования и оглашается в присутствии члена Комиссии, у которого возник конфликт интересов. При равном количестве голосов голос председателя Комиссии является решающим;

      2) в течении одного календарного дня пересматривают состав Комиссии в соответствии с приказом по взаимозаменяемости состава Комиссии.

      Решения Комиссии принимаются открытым голосованием большинством голосов от общего числа членов конкурсной Комиссии, присутствующих на ее заседании.

      Члены Комиссии обладают равными голосами при принятии решения. При равенстве голосов, принятым считается решение, за которое проголосовал председатель Комиссии.

      Заседания Комиссии ведутся в режиме реального времени с организацией онлайн-трансляций, с обеспечением беспрепятственного доступа участников заседания.

      Ссылка на видео-аудио запись заседания Комиссии размещается на интернет-ресурсе Национального парка в течении трех рабочих дней с даты проведения заседания Комиссии. Решение Комиссии оформляются в виде протокола и подписываются председателем, секретарем, присутствующими членами Комиссии.

      При несогласии с принимаемым решением, член Комиссии излагает особое мнение в письменной форме, которое приобщается к протоколу.

      44. Одновременно с размещением объявления о проведении конкурса на официальном интернет-ресурс Национального парка размещается перечень лотов с краткой характеристикой, выставляемых на конкурс и конкурсная документация.

      45. Национальный парк до регистрации потенциальных участников конкурса предоставляет им возможность ознакомиться с участками, отведенными для осуществления туристской и рекреационной деятельности.

      46. Потенциальный участник конкурса подготавливает и представляет на регистрацию конкурсную заявку в Национальный парк в соответствии с требованиями и сроками, установленными конкурсной документацией, в запечатанном конверте. С момента регистрации конкурсной заявки лицо, представившее конкурсную заявку, приобретает статус участника конкурса.

      К участию в конкурсе допускаются граждане Республики Казахстан и юридические лица Республики Казахстан без иностранного участия.

      47. Участник конкурса представляет следующие документы (на государственном или русском языках):

      1) конкурсную заявку в произвольной форме на участие в конкурсе с указанием лотов;

      2) копию устава и свидетельства или справки о государственной регистрации (перерегистрации) юридического лица – для юридических лиц, копию документа, удостоверяющего личность – для физических лиц;

      3) план использования и обустройства участка Национального парка, включая мероприятия по сохранению объектов государственного природно-заповедного фонда, историко-культурного наследия, расположенных на территории Пользователя, санитарно-гигиенические и противопожарные мероприятия;

      4) документы о наличии финансовых средств и (или) доступе к заемным средствам и (или) наличии соответствующих материальных и трудовых ресурсов, достаточных для размещения временных объектов;

      5) перечень предлагаемых услуг и работ, направленных на обеспечение сохранности природных комплексов, объектов государственного природно-заповедного фонда и историко-культурного наследия, расположенных на территории Пользователя, с учетом создания новых рабочих мест для местного населения и условий для лиц с ограниченными возможностями;

      6) предлагаемую цену за пользование природными комплексами в туристских и рекреационных целях, объектов туристского и рекреационного назначения.

      Заявка на участие в конкурсе представляется заявителем в прошитом виде, с пронумерованными страницами, и последняя страница заверяется его подписью.

      48. Для рассмотрения поданных заявок на участие в конкурсе, Национальный парк проводит заседание Комиссии.

      На заседании Комиссии секретарь Комиссии в присутствии участвующих членов Комиссии поочередно вскрывает конверты с поданными заявками на участие в конкурсе, оглашая наименование заявителя и содержимое данных конвертов.

      На заседании Комиссии секретарь Комиссии ведет протокол вскрытия и рассмотрения заявок на участие в конкурсе.

      Вскрытые заявки на участие в конкурсе поочередно передаются каждому члену Комиссии для проверки содержимого.

      Заявки на участие в конкурсе к рассмотрению не принимаются, в случаях отсутствия одного или нескольких документов, указанных в пункте 48 Правил и несоответствия заполненного заявления.

      49. По результатам вскрытия конвертов с конкурсными заявками в день вскрытия конвертов секретарем Комиссии составляется протокол вскрытия конвертов, подписываемый всеми членами Комиссии, заверенные копии которого представляются участникам конкурса.

      50. Оценка конкурсных заявок проводится Комиссией в течении одного рабочего дня со дня вскрытия конвертов.

      51. При отсутствии других претендентов победителем конкурса признается единственный участник конкурса, которым представлен полный перечень документов, предусмотренный пунктом 48 настоящих Правил.

      52. Конкурс считается несостоявшимся при отсутствии заявок и (или) если документы, представленные участниками конкурса, будут признаны Комиссией не соответствующими перечню документов, указанным в пункте 48 настоящих Правил.

      53. Выбор победителя конкурса из числа участников производится на заседании Комиссии, при условии присутствия не менее двух третей от общего числа членов Комиссии. Решение Комиссии принимается открытым голосованием и считается принятым при условии, что за него подано большинство голосов от общего количества присутствующих членов Комиссии. При равенства голосов, принятым считается решение, за которое проголосовал председатель Комиссии.

      Любой член Комиссии, при несогласии с решением Комиссии, выражает особое мнение, которое излагает в письменном виде и прикладывает к протоколу итогов конкурса на предоставление участков Национального парка в краткосрочное пользование (далее – протокол итогов конкурса).

      Заседания Комиссии ведутся в режиме реального времени с организацией онлайн-трансляций, с обеспечением беспрепятственного доступа участников заседания.

      Ссылка на видео-аудио запись заседания Комиссии размещается на интернет-ресурсе Национального парка в течении трех рабочих дней с даты проведения заседания Комиссии.

      54. Протокол итогов конкурса по каждому лоту подписывается всеми присутствующими членами Комиссии, секретарем и содержит информацию в соответствии с пунктом 31 настоящих Правил.

      55. На основании протокола итогов конкурса Национальный парк в течении пяти рабочих дней направляет победителю конкурса уведомление о результатах конкурса и заключении Договора в соответствии с гражданским законодательством Республики Казахстан.

      После заключения Договора победитель конкурса признается Пользователем участка Национального парка.

      56. Неявка победителя конкурса в течении семи рабочих дней со дня направления ему уведомления для заключения Договора, рассматривается как отказ от пользования участком Национального парка.

      Комиссия определяет победителя из числа оставшихся участников конкурса, предложивших наилучшие условия по краткосрочному пользованию участком Национального парка, и (или) данный лот выносится на следующий конкурс в порядке, установленном настоящими Правилами.

      57. Результаты и протокол итогов конкурса публикуются Национальным парком в средствах массовой информации, что и объявление о проведении конкурса, и на официальном интернет-ресурсе Национального парка.

      58. При несогласии участника конкурса с решением Комиссии, обращение участника конкурса в суд допускается после обжалования в досудебном порядке, предусмотренном статьей 91 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

Глава 5. Предоставление участков национального парка в долгосрочное пользование для ведения рыбоводства.

      59. Участки Национальных парков для ведения рыбоводства предоставляются в долгосрочное пользование на срок от пяти до двадцати пяти лет. Предоставление этих участков осуществляется непосредственно Национальным парком, в соответствии с настоящими Правилами.

      Организация рыбоводных хозяйства осуществляется без капитального строительства с использованием временных строений.

      60. Национальный парк формирует тендерную документацию, которая содержит:

      1) лот (лоты), выставляемый на тендер, сформированный в соответствии с Генеральным планом;

      2) информацию о времени и месте проведения тендера;

      3) способ, место и окончательный срок представления тендерных заявок и срок их действия;

      4) целевое назначение участка;

      5) акт выбора осмотра земельного участка с указанием площади и приложением схемы участка.

      61. Предварительное обсуждение проекта тендерной документации потенциальными участниками осуществляется согласно пункту 18 настоящих Правил.

      62. Размещение объявления о предстоящем тендере осуществляется в порядке, установленном пунктом 19 настоящих Правил.

      63. Комиссия создается в порядке, установленном пунктом 44 настоящих Правил.

      64. Для получения тендерной документации потенциальный участник подает в Национальный парк заявление в произвольной форме с указанием лотов и (или) посредством электронного письма на адрес, указанный в объявлении, согласно пункту 19 настоящих Правил.

      65. Национальный парк до начала регистрации потенциальных участников тендера предоставляет лицам, получившим тендерную документацию, возможность ознакомиться с участками, отведенными для ведения рыбоводства.

      66. Потенциальный участник тендера подготавливает и представляет на регистрацию тендерную заявку в Национальный парк в соответствии с требованиями и сроками, установленными тендерной документацией в запечатанном конверте. С момента регистрации тендерной заявки лицо, представившее тендерную заявку, приобретает статус участника тендера.

      К участию в тендере допускаются граждане Республики Казахстан и юридические лица Республики Казахстан без иностранного участия.

      67. Участник тендера представляет перечень документов (на государственном или русском языках), указанный в пункте 48 настоящих Правил.

      68. Вскрытие конвертов с тендерными заявками осуществляется в соответствии с пунктом 25 настоящих Правил.

      69. По результатам вскрытия конвертов с тендерными заявками в день вскрытия конвертов секретарем Комиссии составляется протокол вскрытия конвертов, подписываемый всеми членами Комиссии, заверенные копии которого представляются участникам тендера.

      70. Оценка тендерных заявок проводится Комиссией в течении одного рабочего дня со дня вскрытия конвертов.

      71. При отсутствии других претендентов победителем тендера признается единственный участник тендера, которым представлен полный перечень документов, предусмотренный пунктом 47 настоящих Правил.

      72. Тендер считается несостоявшимся, если документы, представленные участниками тендера признаются Комиссией не соответствующими перечню документов, указанным в пункте 48 настоящих Правил.

      73. Выбор победителя тендера из числа участников производится на заседании Комиссии при условии присутствия не менее двух третей от общего числа членов Комиссии. Решение Комиссии принимается открытым голосованием и считается принятым при условии, что за него подано большинство голосов от общего количества присутствующих членов Комиссии. При равенстве голосов, принятым считается решение, за которое проголосовал председатель Комиссии.

      Любой член Комиссии, при несогласии с решением Комиссии, выражает особое мнение, которое излагает в письменном виде и прикладывает к протоколу итогов тендера на предоставление участков Национального парка в краткосрочное пользование (далее – протокол итогов тендера).

      74. Протокол итогов тендера по каждому лоту подписывается всеми присутствующими членами Комиссии, секретарем и содержит информацию в соответствии с пунктом 31 настоящих Правил.

      75. На основании протокола итогов тендера Национальный парк в течении пяти рабочих дней направляет победителю тендера уведомление о результатах тендера и заключении Договора в соответствии с гражданским законодательством Республики Казахстан.

      После заключения договора победитель тендера признается Пользователем участка Национального парка.

      76. Неявка победителя тендера в течении семи рабочих дней со дня направления ему уведомления для заключения Договора, рассматривается как отказ от пользования участком Национального парка.

      Комиссия определяет победителя из числа оставшихся участников тендера, предложивших наилучшие условия по долгосрочному пользованию участком Национального парка, и (или) данный лот выносится на следующий тендер в порядке, установленном настоящими Правилами.

      77. Результаты и протокол итогов тендера публикуются Национальным парком в средствах массовой информации, что и объявление о проведении тендера, и на официальном интернет-ресурсе Национального парка.

      78. При несогласии участника тендера с решением Комиссии, обращение участника тендера в суд допускается после обжалования в досудебном порядке, предусмотренном статьей 91 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

  Приложение
к Правилам осуществления
туристской и рекреационной
деятельности в государственных
национальных природных парках

      Форма

                  Паспорт туристской тропы (маршрута)

      1. Наименование особо охраняемой природной территории (далее – ООПТ)
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
2. Название тропы (маршрута) ______________________________________
3. Классификация тропы (маршрута):
1) по виду перемещения: пешеходные, водные, лыжные, велосипедные, конные,
автомобильные, мотоциклетные, гужевые, комбинированные;
2) по времени действия: круглогодичные, сезонные;
3) по форме организации: групповые и индивидуальные;
4. _______________________________________________________________
(наименование основных географических пунктов)
5. Протяженность _______ километров (км), продолжительность _______ часов,
учитывая остановки.
6. Сроки функционирования тропы (маршрута).
7. Максимальное количество человек в группе; с чем связано ограничение
(вместимостью видовой площадки, психокомфортным пределом, нормами
рекреационной нагрузки). Лимит экскурсионных групп в неделю или в месяц
(рекреационная нагрузка).
8. Допустимые рекреационные нагрузки по различным периодам внутри
экскурсионного сезона.
9. Возможность прохождения тропы без экскурсовода.
Как тропа промаркирована. Что с собой надо иметь из одежды и (или) обуви
(например, сапоги, если есть заболоченные участки с риском намочить ноги, то есть без
специального деревянного настила).
10. Особые правила поведения на тропе.
11. Меры безопасности.
12. План прохождения тропы (маршрута):

№ п/п

Участки тропы (маршрута)

Протяжен
ность,
км

Время движения

Время остановок

Номер смотровой площадки, пунктов фотографирования

от

до















всего







      13. Схема тропы (маршрута) (допускается вклейка типографских изданных карт
и схем масштабом не менее 1:200000 с обозначением тропы (маршрута).
14. Условные обозначения:
тропы (маршрута);
запасные варианты;
места ночлегов;
приюты;
места укрытий;
пункты медицинской помощи;
пункты связи (указать вид связи).
15. Краткая характеристика (описание) тропы (маршрута).
16. Краткое описание объектов осмотра по тропе (маршруту) и на смотровых
(обзорных) площадках.
17. Краткое описание сложных участков тропы (маршрута).
18. Возможные стихийные явления и действия группы при их возникновении.
19. Рекомендации для текста информационного листка к путевке.
Вносятся рекомендации, касающиеся туристского снаряжения, одежды,
обуви, поведения
____________________________________________________
20. Благоустройство тропы (маршрута)
Маркировка ________________________________________________________
Места стоянок, укрытий, благоустройство тропы (маршрута) ______________
___________________________________________________________________
21. Решение научно-технического совета природоохранного учреждения
от__________№__________
22. Паспорт составлен в 20__ году в ___ экземплярах.
23. Изменения внесены в 20__ году на ___ страницах
в 20__ году на ___ страницах.
24. Экземпляры паспорта направлены: __________________________________
____________________________________________________________________

"Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 5 наурыздағы № 73 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2025 жылғы 22 шiлдедегi № 199 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2025 жылғы 23 шiлдеде № 36492 болып тіркелді

      БҰЙЫРАМЫН:

      1. "Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 5 наурыздағы № 73 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 27066 болып тіркелген) сәйкес мынадай өзгерістер енгізілсін:

      көрсетілген қаулымен бекітілген Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру қағидалары қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

      2. Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оның Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

      3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтердің Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне ұсынылуын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Экология және табиғи ресурстар министрі
Е. Нысанбаев

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Туризм және спорт министрлігі

  Қазақстан Республикасының
  Экология және табиғи
ресурстар министрі
2025 жылғы 22 шілдедегі
№ 199 бұйрығына қосымша
Қазақстан Республикасы
Экология, геология және
табиғи ресурстар министрінің
2022 жылғы 5 наурыздағы
№ 73 бұйрығына
қосымша

Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 8-бабының 14-1) тармақшасына сәйкес әзірленді және мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде (бұдан әрі – Ұлттық парктер) туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру тәртібін айқындайды.

      2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

      1) инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары (бұдан әрі – Бас жоспар) – ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөніндегі техникалық-экономикалық негіздеменің құрамдас бөлігі болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақты және оның инфрақұрылымын жоспарлау жобасы;

      2) құрылыс объектілері – салынуы Бас жоспарда көзделген туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілер;

      3) сумен қамтамасыз етудің тұйықталған циклімен балық өсіру шаруашылығы – сумен қамтамасыз етудің тұйықталған циклі технологиясы қолданыла отырып, балықтар мен басқа да су жануарларын қолдан өсірумен байланысты шаруашылық қызмет түрі.

      4) туристік маршрут – туристің қажеттіліктерін қанағаттандыруы үшін жүру жолы, оны туристік оператор әзірлейді және ол туристік қызмет объектілеріне баруы егжей-тегжейлі регламенттелген (пайдаланылатын көлік, тоқтайтын орындар, бару объектілері, түнейтін жерлер, шұғыл жағдайлардағы медициналық көмек және басқа да жағдайлар) осындай баруды қамтиды;

      5) туристiк соқпақ – жаяу, велосипедпен немесе атпен (салт атпен) жүруге арналған ұзыннан-ұзақ жер учаскесi;

      6) экологиялық туризм – табиғи объектілермен және дәстүрлі мәдениеттермен олардың компоненттерін жоймай және алып қоймай танысу мақсатында және жақын маңдағы елді мекендерде тұратын азаматтардың кәсіпкерлік қызметін дамытуға ықпал ететін табиғи жерлерге саяхат.

2-тарау. Ұлттық парктерде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру тәртібі

      3. Ұлттық парктерде туристік және рекреациялық қызмет әкiмшiлiк-шаруашылық мақсаттағы объектiлерді орналастыру, Ұлттық парктiң қорғалуын және жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету үшін қажетті шаруашылық қызмет жүргiзу, әуесқойлық (спорттық) балық аулауды, жануарлар дүниесін жалпы пайдалануды ұйымдастыруды қоса алғанда, келушiлерге қызмет көрсету, рекреациялық орталықтар, жабайы жануарларды өсіруге және күтіп-бағуға арналған вольерлер, балық өсіру шаруашылығы, қонақ үйлер, кемпингтер, музейлер мен туристерге қызмет көрсетудiң басқа да объектiлерiн салуды және пайдалануды жүзеге асыру, туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызмет аймақтарында рекреациялық жүктемелердің нормаларын ескере отырып, дем алу алаңқайлары мен тамашалау алаңдарын, жағажайларды, қайық станцияларын, суда жүзетін көлік түрлері мен жағажай құрал-жабдығын жалға беру пункттерін орнату жолымен жүзеге асырылады.

      Балық шаруашылықтарын орналастыру үшін учаскелер беру мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы бар биологиялық негіздеме болған кезде жүзеге асырылады.

      Балық шаруашылығын жүргізу сумен қамтамасыз етудің тұйық циклімен балық өсіру шаруашылықтарын ұйымдастыру тәсілімен жүзеге асырылады.

      4. Ұлттық парктердегі туристік және рекреациялық қызметті тікелей Ұлттық парк, сондай-ақ туристік қызметтер көрсететін жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.

      5. Туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін учаскелер мемлекеттік ұлттық табиғи парктің инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарына сәйкес және қазіргі инфрақұрылымымен де, жаңа инфрақұрылым құру үшін де туристік, рекреациялық (уақытша құрылыстар ғана салу үшін) және шектеулі шаруашылық қызмет аймақтарында ғана беріледі.

      6. Туризм объектілерін салу және орналастыру Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 26 шілдедегі № ҚР ДСМ-67 бұйрығымен бекітілген "Коммуналдық мақсаттағы объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларының талаптарына (Нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 28925 тіркелген) сәйкес жүзеге асырылады.

      Заңның 46-бабының 3-тармағына сәйкес туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін учаскелер Ұлттық парктің инфрақұрылымын дамытудың Бас жоспарына сәйкес және қазіргі инфрақұрылымымен де, сол сияқты жаңа инфрақұрылым құру үшін де туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызмет аймақтарында ғана беріледі.

      Аумағында автокөлік құралдарына арналған жолдар мен тұрақтар, туристік соқпақтар, туристік маршруттар орналасқан Ұлттық парктер учаскелері пайдалануға берілмейді.

      7. Туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін Ұлттық парктер ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның (бұдан әрі – Уәкілетті орган) және Ұлттық парктің ресми интернет-ресурстарында Ұлттық парктердің туристік әлеуеті туралы ақпарат орналастырады.

      8. Бивак аялдамалары мен тамашалау алаңдарын ұйымдастыру және олардың құрылғыларын пайдалану үшін жеке және заңды тұлғалар Ұлттық паркпен Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 393-бабына сәйкес Ұлттық парктің учаскесін қысқа мерзімді пайдалану шартын (бұдан әрі – Шарт) жасасады.

      Ұлттық парктердің аумағында объектілерді орналастыруға арналған учаскелер туралы әлеуетті инвесторларды хабардар ету үшін Уәкілетті орган мен Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында Бас жоспардың үзінді көшірмесі орналастырылады.

      9. Заңның 46-1-бабының 5-тармағына сәйкес Уәкілетті органның жазбаша хабардар етуіне сәйкес құрылыс объектілері басқа тұлғаға берілген не шартта өзгеше белгіленген жағдайларды қоспағанда, туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін ұзақ мерзімді пайдалануға берілген жер учаскесін пайдалану құқығының ауысуына қарамастан, жеке, заңды тұлғаларға немесе жекеше әріптестерге жүктелетін учаскені мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің сақталуы мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптардың сақталуын қамтамасыз ететін жай-күйге келтіру міндеті сақталады.

      10. Туристік соқпақтарды, туристік маршруттарды орналастыруды жобалауды Ұлттық парк немесе Ұлттық паркпен келісу бойынша туроператорлар жүзеге асырады.

      11. Туристік соқпақты, туристік маршрутты жобалау туристік маршрутқа зерттеу жүргізуді көздейді және ол:

      1) қыстақтардың, бивак аялдамаларының (алаңқайларының), көлiкке арналған тұрақтардың, оның ішінде электр желілеріне қол жеткізуге болатын орындарда электрқуаттау станциялары бар тұрақтардың, кемпингтердiң, шатырлы лагерьлердiң, тамашалау алаңдарының, суретке түсiру және қоғамдық тамақтандыру пункттерінің, туристiк инвентарьдың, құрал-саймандардың және көлiк құралдарының қажеттi мөлшерiн есептеуді;

      2) туризм бойынша нұсқаушыларға, экскурсоводқа, гидқа қажеттiлiктi айқындауды және оларды даярлауды ұйымдастыруды, туристік маршрут сипатталған жарнамалық-ақпараттық материалдар әзірлеуді;

      3) рекреациялық жүктеменiң есептеуін қамтиды.

      12. Қазақстан Республикасы Экология кодексінің 233-бабына сәйкес экспедициялық зерттеу экологиялық талаптарға сай келетiн, сондай-ақ туризмнiң нақты түрiн дамытудың шынайы мүмкiндiктерiн ескере отырып, табиғи жағдайлары қолайлы аумақтар бойынша жүзеге асырылады.

      13. Туристік соқпақты, туристік маршрутты жобалау кезiнде қауiпсiз жүрiп өту үшiн қажетті нұсқаушылардың бiлiктiлiгi, ұзақтығы, ауданның климаттық, географиялық көрсеткiштерi, тау беткейлерінің еңісі және өзендер ағысының жылдамдығы ескерiледi.

      14. Ұлттық парктердегі әрбір туристік соқпақтың, туристік маршруттың осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес туристік соқпақтың, туристік маршруттың паспорты болады.

3-тарау. Ұлттық парктің учаскелерін құрылыс объекті үшін ұзақ мерзімді пайдалануға беру тәртібі

      15. Ұлттық парктердің учаскелері туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін бес жылдан жиырма бес жылға дейінгі мерзімге ұзақ мерзімді пайдалануға беріледі. Бұл учаскелерді беруді осы Қағидаларға сәйкес тікелей Ұлттық парк жүзеге асырады.

      Ұзақ мерзімді пайдалануға Ұлттық парктің учаскелері рекреациялық орталықтарды, қонақүйлерді, музейлерді және туристерге қызмет көрсетудiң басқа да объектiлерiн орналастыруға беріледі.

      16. Ұлттық парк мынадай:

      1) Бас жоспарға сәйкес қалыптастырылған тендерге қойылатын лотты (лоттар);

      2) тендердің өткізілетін уақыты мен орны туралы ақпаратты;

      3) тендерлік өтінімдер берудің тәсілін, орны және соңғы мерзімі мен олардың қолданылу мерзімін;

      4) учаскенің нысаналы мақсатын;

      5) жобалау-сметалық құжаттаманы (бұдан әрі – ЖСҚ) әзірлеу және объектілерді салу мерзімін (бұл ретте ЖСҚ әзірлеу мерзімі күнтізбелік бір жылдан, ал объектіні салу мерзімі күнтізбелік үш жылдан аспайтын уақытқа белгіленеді);

      6) Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы заңнамаға сәйкес инженерлік, көліктік және әлеуметтік инфрақұрылым объектілерін салу, құрылыс объектісіне іргелес аумақты абаттандыру, қабат саны, құрылыс кезінде қолданылатын материалдар, құрылыс кезінде жиналатын қалдықтарды басқару жөніндегі талаптарды;

      7) Қазақстан Республикасының Жер Кодексінің 44-бабының 7-тармағына сәйкес құрылыс салынатын жер учаскесінде орналасқан жылжымайтын мүлікті бұзуға байланысты барлық шығындарды өтеу жөніндегі талаптарды;

      8) жер учаскесінің алаңы көрсетіліп, учаске схемасы қоса берілген оны таңдау актісін қамтитын тендерлік құжаттаманы қалыптастырады.

      17. Тендерлік құжаттаманы бекіту үшін Ұлттық парк жанындағы үйлестіру кеңесі мүшелері және әлеуетті қатысушылары арасында тендерлік құжаттаманың жобасын алдын ала талқылау жүргізіледі.

      Тендерлік құжаттаманың жобасы тендер өткізу туралы хабарландыру орналастырылғанға дейін күнтізбелік он күн бұрын тендерді ұйымдастырушының ресми интернет-ресурсында орналастырылады. Тендерлік құжаттаманың жобасын алдын ала талқылау мерзімі күнтізбелік бес күнді құрайды.

      Тендерлік құжаттаманың жобасына сұрақтар туындаған жағдайда, тендерлік құжаттаманы талқылауға қатысатын адамдар тендерді ұйымдастырушыға тендерлік құжаттаманың ережелерін түсіндіру туралы сұрау салумен және қажеттігіне қарай оған негізделген ұсыныстар енгізумен жүгінеді.

      Тендерлік құжаттаманың жобасына ескертулер мен ұсыныстар болмаған жағдайда, тендерлік құжаттаманы тендерді ұйымдастырушы бір жұмыс күнінің ішінде бекітеді.

      Ескертпелер мен ұсыныстар болған жағдайда, Ұлттық парк жанындағы үйлестіру кеңесі тендерлік құжаттаманы алдын ала талқылау мерзімі өткен күннен бастап күнтізбелік бес күн ішінде мынадай шешімдердің бірін ұсынады:

      1) тендерлік құжаттаманың жобасын өзгерту және (немесе) толықтыру;

      2) тендерлік құжаттаманың жобасына ескертулерді қабылдамау себептерінің негіздемелерін көрсетіп, оларды қабылдамау;

      3) тендерлік құжаттаманың ережелеріне түсініктеме беру.

      Алдын ала талқылау қорытындылары бойынша Ұлттық парк бір күндік мерзімде тендерлік құжаттаманың жобасына келіп түскен ескертпелер және үйлестіру кеңесінің қабылдаған ұсыныстары туралы ақпаратты қамтуға тиіс тиісті хаттамаға қол қояды.

      Тендерді ұйымдастырушы үш жұмыс күні ішінде алдын ала талқылау хаттамасына қол қойылғаннан кейін осы тармақтың бесінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірін қабылдайды. Осыдан кейін Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында тендерлік құжаттаманың жобасын алдын ала талқылау хаттамасын және бекітілген тендерлік құжаттаманың мәтінін орналастырады.

      Тендерлік құжаттама көрсетілген шешімдер қабылданған күннен бастап бекітіледі.

      18. Ұлттық парк тендер өткізілгенге дейін кемінде күнтізбелік он күн қалғанда Қазақстан Республикасының бүкіл аумағына таралатын бұқаралық ақпарат құралдарында және Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында алдағы тендер туралы хабарландыру орналастырады.

      Тендер өткізу туралы хабарландыруда тендерді ұйымдастырушының атауы мен орналасқан жері, қысқаша сипаттамасымен қоса тендерге қойылатын лоттардың тізбесі, тендерлік құжаттаманы алу орны мен тәсілдері, тендерлік өтінімдерді берудің орны мен соңғы мерзімі көрсетіледі.

      19. Тендерлік комиссия (бұдан әрі – Комиссия) Ұлттық парк басшысының бұйрығымен құрылады, оның құрамына Ұлттық парктің, туризм саласында қызметін жүзеге асыратын жергілікті атқарушы органдардың, уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органының, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың сәулет, қала құрылысы және құрылыс істері жөніндегі жергілікті органының, үкіметтік емес ұйымдардың (келісу бойынша), Ұлттық парк жанындағы үйлестіру кеңесінің өкілдері кіреді.

      Комиссия саны тақ мүшелерден тұрады, бірақ кемінде тоғыз адам болуы тиіс. Бұл ретте Комиссия мүшесінде үкіметтік емес ұйымдар өкілдері үштен кем адам болмайтын саннан тұрады.

      Комиссия мүшелері өз өкілеттіктерін басқа адамдарға бермейді. Комиссия құрамына кірмейтін және дауыс беру құқығы жоқ Ұлттық парктің қызметкері хатшы болып табылады.

      Комиссияның төрағасы болып Ұлттық парктің басшысы немесе оны алмастыратын тұлға тағайындалады.

      Комиссияның мүшесі:

      1) тендерлік рәсімдердің нәтижелеріне мүдделі;

      2) тендерге қатысушылармен және (немесе) олардың ведомстволық бағынысты, еншілес және тәуелді ұйымдарымен еңбек қатынастарына байланысты;

      3) Комиссия мүшелерінің, тендерге қатысушылардың, олардың ведомстволық бағынысты, еншілес және тәуелді ұйымдарының басшылығының жақын туысы, жұбайы (зайыбы) және (немесе) жекжаты болып табылатын адам бола алмайды.

      Комиссия мүшесінде мүдделер қақтығысы туындаған кезде мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесі отырыс өткізілгенге дейін туындаған мүдделер қақтығысы туралы Комиссияның қалған мүшелерін жазбаша нысанда хабардар етеді.

      Комиссияның қалған мүшелері мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесінің өтініші бойынша немесе басқа дереккөздерден ақпарат алған кезде мүдделер қақтығысын болдырмау және реттеу жөнінде уақытылы мынадай шаралар қабылдайды:

      1) мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесін Комиссия жұмысына қатысудан шеттетеді. Мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесін шеттету туралы шешімді Комиссия ашық дауыс беру арқылы оның мүшелерінің көпшілік даусымен жазбаша нысанда қабылдайды және мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесінің қатысуымен жарияланады. Дауыстар саны тең болған жағдайда Комиссия төрағасының дауысы шешуші болып табылады;

      2) бір күнтізбелік күн ішінде Комиссия құрамының өзара ауысуы жөніндегі бұйрыққа сәйкес Комиссия құрамын қайта қарастырады.

      Комиссияның шешімдері оның отырысына қатысып отырған Комиссия мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен ашық дауыс беру арқылы қабылданады.

      Комиссия мүшелері шешім қабылдау кезінде тең дауысқа ие болады. Дауыстар тең болған жағдайда Комиссияның төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.

      Комиссияның отырыстары отырысқа қатысушылардың кедергісіз қолжетімділігін қамтамасыз ете отырып, онлайн-трансляцияларды ұйымдастырумен нақты уақыт режимінде жүргізіледі.

      Комиссия отырысының видео-аудио жазбасына сілтеме тендерлік Комиссия отырысы өткізілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде Ұлттық парктің интернет-ресурсында орналастырылады.

      Комиссияның шешімдері хаттама түрінде рәсімделеді және оған Комиссияның төрағасы, хатшысы, қатысып отырған мүшелері қол қояды.

      Қабылданған шешіммен келіспеген жағдайда Комиссия мүшесі ерекше пікірін жазбаша нысанда баяндайды, олар хаттамаға тіркеледі.

      20. Тендерді өткізу туралы хабарландыруды орналастырумен бір уақытта Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында тендерге қойылатын қысқаша сипаттамасы бар лоттардың тізбесі және тендерлік құжаттама орналастырылады.

      21. Ұлттық парк тендердің әлеуетті қатысушыларын тіркегенге дейін оларға туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін бөлінген учаскелермен танысуға мүмкіндік береді.

      22. Тендердің әлеуетті қатысушысы тендерлік құжаттамада белгіленген талаптар мен мерзімдерге сәйкес тендерлік өтінім дайындайды және оны жабық конвертте Ұлттық паркке тіркеуге ұсынады. Тендерлік өтінім тіркелген сәттен бастап тендерлік өтінім берген тұлға тендерге қатысушы мәртебесін алады.

      Қазақстан Республикасының азаматтарына және Қазақстан Республикасының шетел қатыспайтын заңды тұлғаларына тендерге қатысуға рұқсат беріледі.

      23. Тендерге қатысушы мынадай құжаттарды (мемлекеттік немесе орыс тілдерінде):

      1) лоттар көрсетілген тендерге қатысуға арналған еркін нысанда тендерлік өтінімді;

      2) заңды тұлғалар үшін – жарғының және заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің немесе анықтаманың көшірмесі, жеке тұлғалар үшін – жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;

      3) техникалық ерекшеліктерді (ерекшеліктерге, жоспарларға, сызбаларға, эскиздерге қоса, ұсынылатын жұмыстардың және қызметтердің техникалық сипаттамаларын);

      4) жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындарын құруды және мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жағдай жасауды ескере отырып, мемлекеттік табиғи-қорық қорының табиғи кешендері мен объектілерінің, сондай-ақ оның аумағында орналасқан тарихи-мәдени мұра объектілерінің сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған ұсынылатын қызметтер мен жұмыстардың тізбесін;

      5) объектілерді салуға жеткілікті қаржылай қаражаттың болуы және (немесе) қарыз қаражатына қолжетімділік және (немесе) тиісті материалдық және еңбек ресурстарының болуы туралы құжаттар. Қаржылай қаражаттың болуы тендерге қатысу үшін ұсынылған сәтке дейін он жұмыс күнінен кешіктірмей екінші деңгейдегі банк берген анықтамамен расталады. Тендерге қатысушы жобаның қаржы-экономикалық моделіне қоса, жобаның бизнес-жоспарын қоса береді;

      6) құрылыс объектілерінің болжанып отырған эскизін (эскиздік жобасы);

      7) табиғи кешендерді туристік және рекреациялық мақсаттарда, туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілерді пайдаланғаны үшін ұсынылатын бағаны ұсынады.

      Тендерге қатысуға өтінімді өтінім беруші тігілген түрде, беттерін нөмірлеп ұсынады және соңғы беті оның қолымен расталады.

      24. Тендерге қатысуға берілген өтінімдерді қарау үшін Ұлттық парк Комиссияның отырысын өткізеді.

      Комиссияның отырысында Комиссияның хатшысы Комиссияның қатысушы мүшелерiнiң қатысуымен өтiнiм берушiнiң атауын және осы конверттердiң мазмұнын жариялай отырып, тендерге қатысуға берiлген өтiнiмдер салынған конверттердi кезекпен ашады.

      Комиссияның отырысында Комиссияның хатшысы тендерге қатысуға өтінімдерді ашу және қарау хаттамасын жүргізеді.

      Тендерге қатысуға ашылған өтінімдер ішіндегісін тексеру үшін Комиссияның әрбір мүшесіне кезекпен беріледі.

      Қағидалардың 24-тармағында көрсетілген бір немесе бірнеше құжат болмаған және толтырылған өтініш сәйкес келмеген жағдайларда тендерге қатысуға өтінімдер қарауға қабылданбайды.

      25. Тендерлік өтінімдер салынған конверттерді ашу нәтижелері бойынша конверттер ашылған күні Комиссия хатшысы конверттерді ашу хаттамасын жасайды, оған Комиссияның барлық мүшелері қол қойып, расталған көшірмелер тендерге қатысушыларға беріледі.

      26. Тендерлік өтінімдерді бағалауды Комиссия конверттер ашылған күннен бастап бір жұмыс күні ішінде өткізеді.

      27. Басқа үміткерлер болмаған кезде, егер ол осы Қағидалардың 24-тармағында көзделген құжаттардың толық тізбесін ұсынған тендердің жалғыз қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады.

      28. Тендер бір де бір өтінім болмаса және (немесе) тендерге қатысушылар ұсынған құжаттарды Комиссия осы Қағидалардың 24-тармағында көрсетілген құжаттар тізбесіне сәйкес келмейді деп таныса, өткізілмеді деп есептеледі.

      29. Тендерге қатысушылардың арасынан жеңімпазын таңдау Комиссияның отырысында жүргізіледі, бұл ретте Комиссия мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісінің қатысуы шарт. Комиссияның шешімі ашық дауыс беру арқылы қабылданады және Комиссияның қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының көпшілігі ол үшін дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Дауыстар тең болған жағдайда Комиссияның төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.

      Комиссияның кез келген мүшесі Комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда ерекше пікірін білдіреді, оны жазбаша түрде баяндап, Ұлттық парк учаскелерін ұзақ мерзімді пайдалануға беруге арналған тендер қорытындыларының хаттамасына (бұдан әрі – тендер қорытындыларының хаттамасы) қоса береді.

      Комиссияның отырыстары нақты уақыт режимінде онлайн-трансляцияларды ұйымдастырумен, отырысқа қатысушылардың кедергісіз қолжетімділігін қамтамасыз етумен жүргізіледі.

      Комиссия отырысының видео-аудио жазбасына сілтеме Комиссия отырысы өткізілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде Ұлттық парктің интернет-ресурсында орналастырылады.

      30. Әрбір лот бойынша тендер қорытындыларының хаттамасына Комиссияның қатысып отырған барлық мүшелері, хатшысы қол қояды және онда мынадай ақпарат:

      1) отырысқа қатысқан Комиссия мүшелерінің тізімі;

      2) өтінім берушінің атауы және оның заңды мекенжайы;

      3) ұзақ мерзімді пайдалануға берілетін жер учаскесінің орналасқан жері және алаңы;

      4) тендерлік өтінімдерді бағалау;

      5) Комиссияның шешімі қамтылады

      31. Ұлттық парк тендер қорытындыларының хаттамасына қол қойылған сәттен бастап тендер жеңімпазына тендер нәтижелері туралы хабарлама жібереді және бес жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес Шартын жасайды.

      Шарт жасалғаннан кейін тендер жеңімпазы Ұлттық парктің учаскесін пайдаланушы (бұдан әрі – Пайдаланушы) болып танылады.

      32. Тендер жеңімпазының Шарт жасасу үшін өзіне хабарлама жіберілген күннен бастап он жұмыс күні ішінде келмеуі Ұлттық парктің учаскесін пайдаланудан бас тарту ретінде қаралады.

      Комиссия осы Қағидалардың 24 және 30-тармақтарына сәйкес жеңімпазды Ұлттық парктің учаскесін ұзақ мерзімді пайдалану бойынша ең қолайлы шарттар ұсынған тендерге қатысушылардың қалғандарының арасынан айқындайды не бұл лот осы Қағидаларда белгіленген тәртіппен келесі тендерге шығарылады.

      33. Тендер нәтижелері мен қорытындыларының хаттамасын Ұлттық парк тендер өткізу туралы хабарландыру жарияланған бұқаралық ақпарат құралдарында және Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында жариялайды.

      34. Тендерге қатысушы Комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда сотқа жүгiнуге Қазақстан Республикасы Әкiмшiлiк рәсімдік-процестік кодексiнiң 91-бабында көзделген сотқа дейiнгi рәсiмге шағым жасалғаннан кейiн жол берiледi.

      35. Шарт жасалған күннен бастап Пайдаланушы күнтізбелік бір жыл ішінде эскизге (эскиздік жобаға) сәйкес әзірленген ЖСҚ дайындауды жүзеге асырады (егер ЖСҚ дайындаудың қажеттілігі шартта көрсетілген болса) және оны құрылыстың күнтізбелік жоспарымен бірге Ұлттық паркке ұсынады.

      Ұлттық парк ЖСҚ және құрылыстың күнтізбелік жоспары ұсынылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде ЖСҚ-ны келісуді жүргізеді.

      35-1. Шаруашылық қызметі шектеулі аймақтағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың учаскелері мемлекеттік органдарға және мемлекеттің жарғылық капиталда жүз пайыз қатысуымен олардың еншілес және (немесе) үлестес ұйымдарға ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері босалқы жерлерге ауыстырылмай, жануарлардың өріс аудару жолдары ескеріле отырып, туризм объектілеріне инженерлік инфрақұрылымды (жолдарды, көпірлерді, электр беру желілерін және басқа да коммуникацияларды) жобалау, салу және оларға қызмет көрсету үшін табиғат қорғау ұйымымен жасалған, туризм объектілеріне инженерлік инфрақұрылымды жобалау, салу және оларға қызмет көрсету үшін ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың учаскелерін ұзақ мерзімді пайдалануға беру туралы шарттың негізінде Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша және (немесе) Үкімет жанындағы Инвестициялық штаб мақұлдаған инвестордың қаражаты есебінен іске асырылатын инвестициялық жобалар бойынша ұзақ мерзімді пайдалануға беріледі.

      36. Ұлттық паркпен келісілген ЖСҚ-ны отыз жұмыс күнінен кешіктірмей Пайдаланушы "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 64-1-бабына сәйкес ведомстводан тыс кешенді сараптамаға жібереді.

      37. Пайдаланушы ЖСҚ-ға ведомстводан тыс кешенді сараптаманың оң қорытындысын алғаннан кейін Ұлттық паркті алдын ала жазбаша нысанда хабардар етіп, объектілердің құрылысын бастайды.

4-тарау. Ұлттық парктің учаскелерін уақытша объектілерді орналастыру үшін қысқа мерзімді пайдалануға беру

      38. Ұлттық парктің учаскелері тарихи-мәдени мұра объектілері орналасқан учаскелерді қоспағанда, қысқа мерзімді пайдалануға рекреациялық жүктемелердің нормаларын ескере отырып, уақытша объектілер (шатырлы лагерлер, қоғамдық тамақтандыру объектілері, бивак аялдамалары мен тамашалау алаңдары, жағажайлар, қайық станциялары, велосипедтер мен суда жүзетін көлік түрлерін және жағажай инвентарын жалға беру пункттері), бал арасын өсірумен айналысу үшін қажет уақытша құрылыстар салып, стационарлық омарталар орналастыру үшін беріледі. Учаскелер Бас жоспарға сәйкес туристік соқпақтардың, туристік маршруттардың бойында және олардан бөлек жерлерден беріледі.

      39. Ұлттық парктердің учаскелері туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге қысқа мерзімді пайдалануға беріледі. Бұл учаскелерді беруді осы Қағидаларға сәйкес Ұлттық парк тікелей жүзеге асырады.

      40. Ұлттық парк мынадай:

      1) Бас жоспарға сәйкес қалыптастырылған конкурсқа шығарылатын лотты (лоттар);

      2) конкурстың өткізілетін уақыты мен орны туралы ақпаратты;

      3) конкурстық өтінімдер берудің тәсілін, орны және түпкілікті мерзімі мен олардың қолданылу мерзімін;

      4) учаскенің нысаналы мақсатын;

      5) жер учаскесінің ауданы көрсетіліп, учаске сызбасы қоса берілген таңдау актісін қамтитын конкурстық құжаттаманы қалыптастырады.

      41. Әлеуетті қатысушылардың конкурстық құжаттама жобасын алдын ала талқылауы осы Қағидалардың 18-тармағына сәйкес жүзеге асырылады.

      42. Алдағы болатын конкурс туралы хабарландыруды орналастыру осы Қағидалардың 19-тармағында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      43. Комиссия Ұлттық парк басшысының бұйрығымен құрылады, оның құрамына Ұлттық парктің, туризм саласында қызметін жүзеге асыратын жергілікті атқарушы органдардың, уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің, үкіметтік емес ұйымдардың (келісу бойынша), Ұлттық парк жанындағы үйлестіру кеңесінің өкілдері кіреді.

      Комиссия саны тақ мүшелерден, кемінде тоғыз адамнан тұрады. Комиссия құрамында үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің саны үштен кем болмайды.

      Комиссия мүшелері өз өкілеттіктерін басқа адамдарға бермейді. Хатшы Комиссия құрамына кірмейтін және дауыс беру құқығы жоқ Ұлттық парктің қызметкері болып табылады.

      Комиссияның төрағасы болып Ұлттық парктің басшысы немесе оны алмастыратын тұлға тағайындалады.

      Комиссияның мүшесі:

      1) конкурстық рәсімдердің нәтижелеріне мүдделі;

      2) конкурсқа қатысушылармен не олардың ведомстволық бағынысты, еншілес және тәуелді ұйымдарымен еңбек қатынастарына байланысты;

      3) Комиссия мүшелерінің, конкурсқа қатысушылардың, олардың ведомстволық бағынысты, еншілес және тәуелді ұйымдарының басшылығының жақын туысы, жұбайы (зайыбы) және (немесе) жекжаты болып табылатын адам бола алмайды.

      Комиссия мүшесінде мүдделер қақтығысы туындаған кезде мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесі отырыс өткізілгенге дейін туындаған мүдделер қақтығысы туралы Комиссияның қалған мүшелерін жазбаша нысанда хабардар етеді.

      Комиссияның қалған мүшелері мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесінің өтініші бойынша немесе басқа дереккөздерден ақпарат алған кезде мүдделер қақтығысын болдырмау және реттеу жөнінде уақытылы мынадай шаралар қабылдайды:

      1) мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесін Комиссия жұмысына қатысудан шеттетеді. Мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесін шеттету туралы шешімді Комиссия ашық дауыс беру арқылы оның мүшелерінің көпшілік даусымен жазбаша нысанда қабылдайды және мүдделер қақтығысы туындаған Комиссия мүшесінің қатысуымен жарияланады. Дауыстар саны тең болған жағдайда Комиссия төрағасының дауысы шешуші болып табылады;

      2) бір күнтізбелік күн ішінде Комиссия құрамының өзара ауысуы жөніндегі бұйрыққа сәйкес Комиссия құрамын қайта қарастырады.

      Комиссияның шешімдері оның отырысына қатысып отырған Комиссия мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен ашық дауыс беру арқылы қабылданады.

      Комиссия мүшелері шешім қабылдау кезінде тең дауысқа ие болады. Дауыстар тең болған жағдайда тендерлік Комиссияның төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.

      Комиссияның отырыстары отырысқа қатысушылардың кедергісіз қолжетімділігін қамтамасыз ете отырып, онлайн-трансляцияларды ұйымдастырумен нақты уақыт режимінде жүргізіледі.

      Комиссия отырысының видео-аудио жазбасына сілтеме тендерлік Комиссия отырысы өткізілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде Ұлттық парктің интернет-ресурсында орналастырылады.

      Комиссияның шешімдері хаттама түрінде рәсімделеді және оған тендерлік Комиссияның төрағасы, хатшысы, қатысып отырған мүшелері қол қояды.

      Қабылданған шешіммен келіспеген жағдайда Комиссия мүшесі ерекше пікірін жазбаша нысанда баяндайды, олар хаттамаға қоса тіркеледі.

      44. Конкурсты өткізу туралы хабарландыруды орналастырумен бір уақытта Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында тендерге қойылатын қысқаша сипаттамасы бар лоттардың тізбесі және тендерлік құжаттама орналастырылады.

      45. Ұлттық парк конкурсқа әлеуетті қатысушыларды тіркегенге дейін оларға туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін бөлінген учаскелермен танысуға мүмкіндік береді.

      46. Конкурстың әлеуетті қатысушысы конкурстық құжаттамада белгіленген талаптар мен мерзімдерге сәйкес конкурстық өтінім дайындайды және жабық конвертте Ұлттық паркке тіркеуге ұсынады. Конкурстық өтінім тіркелген сәттен бастап конкурстық өтінім берген тұлға конкурсқа қатысушы мәртебесін алады.

      Қазақстан Республикасының азаматтарына және Қазақстан Республикасының шетел қатыспайтын заңды тұлғаларына конкурсқа қатысуға рұқсат беріледі.

      47. Конкурсқа қатысушы мынадай құжаттарды (мемлекеттік немесе орыс тілдерінде):

      1) лоттар көрсетілген конкурсқа қатысуға арналған еркін нысанда конкурстық өтінімді;

      2) заңды тұлғалар үшін – жарғының және заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің немесе анықтаманың көшірмесін, жеке тұлғалар үшін – жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесін;

      3) мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін, сондай-ақ оның аумағында орналасқан тарихи-мәдени мұра объектілерін, санитариялық-гигиеналық және өртке қарсы іс-шараларды сақтау жөніндегі іс-шараларды қоса алғанда, Ұлттық парктің учаскесін пайдалану және абаттандыру жоспары;

      4) тендерге қатысушының уақытша объектілер орналастыруға жеткілікті қаржы қаражатының болуы және (немесе) қарыз қаражатына қолжетімділік және (немесе) тиісті материалдық және еңбек ресурстарының болуы туралы құжаттар;

      5) жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындарын құруды және мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жағдай жасауды ескере отырып, мемлекеттік табиғи-қорық қорының табиғи кешендері мен объектілерінің, сондай-ақ оның аумағында орналасқан тарихи-мәдени мұра объектілерінің сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған ұсынылатын қызметтер мен жұмыстардың тізбесін;

      6) табиғи кешендерді туристік және рекреациялық мақсаттарда, туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілерді пайдаланғаны үшін ұсынылатын бағаны ұсынады.

      Өтінім беруші конкурсқа қатысуға өтінімді тігілген түрде, беттерін нөмірлеп ұсынады және соңғы беті оның қолымен куәландырылады.

      48. Конкурсқа қатысуға берілген өтінімдерді қарау үшін ұлттық парк комиссияның отырысын өткізеді.

      Комиссияның отырысында комиссияның хатшысы комиссияның қатысушы мүшелерінің қатысуымен өтінім берушінің атауын және осы конверттердің мазмұнын жариялай отырып, конкурсқа қатысуға берілген өтінімдер салынған конверттерді кезекпен ашады.

      Комиссияның отырысында комиссияның хатшысы конкурсқа қатысуға өтінімдерді ашу және қарау хаттамасын (бұдан әрі - хаттама) жүргізеді.

      Конкурсқа қатысуға ашылған өтінімдер ішіндегісін тексеру үшін комиссияның әрбір мүшесіне кезекпен беріледі.

      Конкурстық өтінімдер салынған конверттерді ашу осы Қағидалардың 48-тармағына сәйкес жүзеге асырылады.

      49. Конкурстық өтінімдер салынған конверттерді ашу нәтижелері бойынша конверттер ашылған күні Комиссия хатшысы конверттерді ашу хаттамасын жасайды, оған Комиссияның барлық мүшелері қол қойып, расталған көшірмелер конкурсқа қатысушыларға беріледі.

      50. Конкурстық өтінімдерді бағалауды Комиссия конверттер ашылған күннен бастап бір жұмыс күні ішінде өткізеді.

      51. Басқа үміткерлер болмаған кезде, егер ол осы Қағидалардың 48-тармағында көзделген құжаттардың толық тізбесін ұсынған конкурстың жалғыз қатысушысы, конкурс жеңімпазы болып танылады.

      52. Конкурс бір де бір өтінім болмаса және (немесе) конкурсқа қатысушылар ұсынған құжаттарды Комиссия осы Қағидалардың 48-тармағында көрсетілген құжаттар тізбесіне сәйкес келмейді деп таныса, өткізілмеді деп есептеледі.

      53. Конкурсқа қатысушылардың арасынан оның жеңімпазын таңдау Комиссияның отырысында жүргізіледі, бұл ретте Комиссия мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісінің қатысуы шарт. Комиссияның шешімі ашық дауыс беру арқылы қабылданады және егер Комиссияның қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының көпшілігі ол үшін дауыс берсе, қабылдады деп есептеледі. Дауыстар тең болған жағдайда Комиссияның төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.

      Комиссияның кез келген мүшесі Комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда ерекше пікірін білдіреді, оны жазбаша түрде баяндап, Ұлттық парк учаскелерін қысқа мерзімді пайдалануға беруге арналған конкурс қорытындыларының хаттамасына (бұдан әрі – конкурс қорытындыларының хаттамасы) қоса береді.

      Комиссияның отырыстары онлайн-трансляцияларды ұйымдастырумен, отырысқа қатысушылардың кедергісіз қолжетімділігін қамтамасыз етумен нақты уақыт режимінде жүргізіледі.

      Комиссия отырысының видео-аудио жазбасына сілтеме комиссия отырысы өткізілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде Ұлттық парктің интернет-ресурсында орналастырылады.

      54. Әрбір лот бойынша конкурс қорытындыларының хаттамасына Комиссияның қатысып отырған барлық мүшелері, хатшысы қол қояды және онда осы Қағидалардың 31-тармағына сәйкес ақпарат қамтылады.

      55. Конкурс қорытындылары хаттамасының негізінде Ұлттық парк бес жұмыс күні ішінде конкурс жеңімпазына Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес конкурс нәтижелері және Шарт жасасу туралы хабарлама жібереді.

      Шарт жасалғаннан кейін конкурс жеңімпазы Ұлттық парктің учаскесін Пайдаланушы болып танылады.

      56. Конкурс жеңімпазының Шарт жасасу үшін өзіне хабарлама жіберілген күннен бастап жеті жұмыс күні ішінде келмеуі Ұлттық парктің учаскесін пайдаланудан бас тарту ретінде қаралады.

      Комиссия жеңімпазды Ұлттық парктің учаскесін қысқа мерзімді пайдалану бойынша ең қолайлы шарттар ұсынған конкурсқа қатысушылардың қалғандарының арасынан айқындайды және (немесе) бұл лот осы Қағидаларда белгіленген тәртіппен келесі конкурсқа шығарылады.

      57. Конкурс нәтижелері мен қорытындыларының хаттамасын Ұлттық парк конкурс өткізу туралы хабарландыру жарияланған бұқаралық ақпарат құралдарында және Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында жариялайды.

      58. Конкурс қатысушы Комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда сотқа жүгiнуге Қазақстан Республикасы Әкiмшiлiк рәсімдік-процестік кодексiнiң 91-бабында көзделген сотқа дейiнгi рәсiмге шағым жасалғаннан кейiн жол берiледi.

5-тарау. Ұлттық парктің учаскелерін балық шаруашылығын жүргізу үшін ұзақ мерзімді пайдалануға беру

      59. Балық шаруашылығын жүргiзу үшiн Ұлттық парктердiң учаскелерi бес жылдан жиырма бес жылға дейiнгi мерзiмге ұзақ мерзiмдi пайдалануға берiледi. Бұл учаскелерді беруді осы Қағидаларға сәйкес Ұлттық парк тікелей жүзеге асырады.

      Балық өсіру шаруашылығын ұйымдастыру уақытша құрылыстарды пайдалана отырып, күрделі құрылыссыз жүзеге асырылады.

      60. Ұлттық парк мынадай:

      1) Бас жоспарға сәйкес қалыптастырылған тендерге қойылатын лотты (лоттар);

      2) тендер өткiзiлетiн уақыт пен орын туралы ақпаратты;

      3) тендерлік өтінімдерді беру тәсілін, орны және түпкілікті мерзімі және олардың қолданылу мерзімін;

      4) учаскенің нысаналы мақсатын;

      5) ауданы көрсетілген және учаскенің схемасы қоса берілген жер учаскесін қарауды таңдау актісін қамтитын тендерлік құжаттаманы қалыптастырады.

      61. Әлеуетті қатысушылар тендерлік құжаттаманың жобасын алдын ала талқылауды осы Қағидалардың 18-тармағына сәйкес жүзеге асырады.

      62. Алдағы тендер туралы хабарландыруды орналастыру осы Қағидалардың 19-тармағында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      63. Комиссия осы Қағидалардың 44-тармағында белгіленген тәртіппен құрылады.

      64. Тендерлік құжаттаманы алу үшін әлеуетті қатысушы Ұлттық паркке лоттарды көрсете отырып, еркін нысанда өтініш береді және (немесе) өтініш осы Қағидалардың 19-тармағына сәйкес хабарландыруда көрсетілген мекенжайға электрондық хат арқылы жіберуге рұқсат етіледі.

      65. Ұлттық парк тендерге әлеуетті қатысушыларды тіркеу басталғанға дейін тендерлік құжаттаманы алған тұлғаларға балық шаруашылығын жүргізу үшін бөлінген учаскелермен танысуға мүмкіндік береді.

      66. Тендердің әлеуетті қатысушысы Ұлттық паркке тендерлік өтінімді тендерлік құжаттамада белгіленген талаптар мен мерзімдерге сәйкес жабық конвертте дайындайды және тіркеуге ұсынады. Тендерлік өтінімді ұсынған тұлға тендерлік өтінімді тіркеген кезден бастап тендерге қатысушы мәртебесіне ие болады.

      Қазақстан Республикасының азаматтарына және Қазақстан Республикасының шетел қатыспайтын заңды тұлғаларына тендерге қатысуға рұқсат беріледі.

      67. Тендерге қатысушы осы Қағидалардың 48-тармағында көрсетілген құжаттардың тізбесін (мемлекеттік немесе орыс тілдерінде) ұсынады.

      68. Тендерлік өтінімдер салынған конверттерді ашу осы Қағидалардың 25-тармағына сәйкес жүзеге асырылады.

      69. Тендерлік өтінімдер салынған конверттерді ашу нәтижелері бойынша Комиссия хатшысы конверттерді ашу хаттамасын жасайды, оған Комиссияның барлық мүшелері қол қояды, оның куәландырылған көшірмелері тендерге қатысушыларға ұсынылады.

      70. Комиссия тендерлік өтінімдерді бағалауды конверттер ашылған күннен бастап бір жұмыс күні ішінде жүргізеді.

      71. Басқа үміткерлер болмаған кезде, осы Қағидалардың 48-тармағында көзделген құжаттардың толық тізбесін ұсынылған тендердің жалғыз қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады.

      72. Тендерге қатысушылар ұсынған құжаттарды Комиссия осы Қағидалардың 48-тармағында көрсетілген құжаттар тізбесіне сәйкес келмейді деп таныса, тендер өтпеді деп танылады.

      73. Тендерге қатысушылардың арасынан тендер жеңімпазын таңдау Комиссия мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісі қатысқан жағдайда Комиссия отырысында жүргізіледі. Комиссияның шешімі ашық дауыс беру арқылы қабылданады және қатысып отырған Комиссия мүшелерінің жалпы санының көпшілігі дауыс берген жағдайда, қабылданды деп есептеледі. Дауыстар тең болған жағдайда Комиссия төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.

      Комиссияның кез келген мүшесі Комиссия шешімімен келіспеген жағдайда ерекше пікір білдіреді, ол жазбаша түрде баяндайды және Ұлттық парк учаскелерін қысқа мерзімді пайдалануға беруге арналған тендер қорытындыларының хаттамасына (бұдан әрі – тендер қорытындыларының хаттамасы) қоса береді.

      74. Әрбір лот бойынша тендер қорытындыларының хаттамасына Комиссияның барлық қатысып отырған мүшелері, хатшы қол қояды және осы Қағидалардың 31-тармағына сәйкес ақпаратты қамтиды.

      75. Тендер қорытындыларының хаттамасы негізінде Ұлттық парк бес жұмыс күні ішінде тендер жеңімпазына Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес тендер нәтижелері және Шартын жасасу туралы хабарлама жібереді.

      Шарт жасасқаннан кейін тендер жеңімпазы Ұлттық парк учаскесін Пайдаланушы болып танылады.

      76. Тендер жеңімпазына Шарт жасасу үшін хабарлама жіберілген күннен бастап жеті жұмыс күні ішінде келмеуі Ұлттық парк учаскесін пайдаланудан бас тарту ретінде қаралады.

      Комиссия Ұлттық парк учаскесiн ұзақ мерзiмдi пайдалану жөнiнде ең жақсы шарттарды ұсынған тендердiң қалған қатысушыларының iшiнен жеңiмпазды анықтайды және (немесе) осы лот осы Қағидаларда белгiленген тәртiппен келесi тендерге шығарылады.

      77. Ұлттық парк тендер нәтижелері мен қорытындыларының хаттамасын тендер өткізу туралы хабарландыру сияқты бұқаралық ақпарат құралдарында және Ұлттық парктің ресми интернет-ресурсында жариялайды.

      78. Тендерге қатысушы Комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда сотқа жүгiнуге Қазақстан Республикасы Әкiмшiлiк рәсімдік-процестік кодексiнiң 91-бабында көзделген сотқа дейiнгi рәсiмге шағым жасалғаннан кейiн жол берiледi.

  Мемлекеттік ұлттық табиғи
парктерде туристік және
рекреациялық қызметті
жүзеге асыру қағидаларына
қосымша
  Нысан

Туристiк соқпақтың (маршруттың) паспорты

      1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың (бұдан әрi – ЕҚТА) атауы

      ______________________________________________________________

      ______________________________________________________________

      2. Соқпақтың (маршруттың) атауы_________________________________

      3. Соқпақтың (маршруттың) жiктемесi:

      1) қозғалыс жасау түрi бойынша: жаяу жүру, су, шаңғы, велосипед, салт атты, автомобиль, мотоцикл, ат-арба, аралас;

      2) қолданыс уақыты бойынша: жыл бойы, маусымдық;

      3) ұйымдастыру нысаны бойынша: топтық және жеке;

      4. ______________________________________________________________

      (негiзгi географиялық пункттердiң атауы)

      5. Ұзындығы __ километр (км), аялдаманы ескере отырып, уақыт ұзақтығы ___________ сағат.

      6. Соқпақтың (маршруттың) жұмыс iстеу мерзiмi.

      7. Топтағы адамдардың ең көп саны; шектеу неге байланысты (тамашалау алаңының сыйымдылығына, психикалық жайлы шегiне, рекреациялық жүктеме нормаларына). Бiр аптаға немесе бiр айға экскурсиялық топтардың лимиттерi (рекреациялық жүктеме).

      8. Экскурсиялық маусым iшiндегi әртүрлi кезеңдер бойынша жол берiлетiн рекреациялық жүктемелер.

      9. Соқпақпен экскурсоводсыз жүріп өту мүмкіндігі.

      Соқпақ қалай таңбаланған. Өзiңмен бiрге киiмнен және (немесе) аяқ киiмнен (мысалы, егер аяқты сулап алу, яғни арнайы ағаш төсенiшсiз сулап алу қаупi ықтиал батпақты учаскелер болса, етiк) не алу керек.

      10. Соқпақта жүрiп-тұрудың ерекше ережелерi.

      11. Қауiпсiздiк шаралары.

      12. Соқпақпен (маршрутпен) жүрiп өту жоспары:

Р/с

Соқпақ (маршрут) учаскелерi

Ұзындығы, км

Қозғалыс уақыты

Аялдау уақыты

Тамашалау алаңының, суретке түсiру пунктерінің нөмірі


бастап

дейiн



















Барлығы:







      13. Соқпақ (маршрут) сызбасы (соқпақ (маршрут) белгіленген масштабы кемінде 1:200000 баспахана шығарған карталар мен сызбаларды желiмдеп жапсырып қоюға болады).

      14. Шартты белгiлер:

      соқпақтар (маршруттар);

      қосымша нұсқалар;

      түнеу орындары;

      паналау орындары;

      жасырыну орындары;

      медициналық көмек пункттері;

      байланыс пункттері (байланыс түрi көрсетiлсiн).

      15. Соқпақтың (маршруттың) қысқаша сипаттамасы (сипаты).

      16. Соқпақ (маршрут) бойындағы және тамашалау (шолу) алаңдарындағы қарап-көру объектiлерiнiң қысқаша сипаттамасы.

      17. Соқпақтың (маршруттың) күрделi учаскелерiнiң қысқаша сипаттамасы.

      18. Ықтимал дүлей құбылыстар мен олар орын алған кезде топтың iс-қимылы.

      19. Жолдамаға ақпараттық парақшаның мәтiнi үшiн ұсынымдар.

      Туристiк жабдықтарға, киiмге, аяқкиiмге, жүрiс-тұрысқа қатысты ұсынымдар енгiзiледi _____________________________________

      20. Соқпақтың (маршруттың) абаттандырылуы

      Таңбалау_______________________________________________________

      Соқпақтың (маршруттың) аялдау, паналау, абаттандыру орындары

      ________________________________________________________

      21. Табиғат қорғау мекемесінің ғылыми-техникалық кеңесiнiң шешiмi ______ жылғы №___________

      22. Паспорт 20____жылы________данада жасалды.

      23. 20____жылы________ _______беттерге өзгерiстер енгiзiлдi.

      20____жылы________ _______беттерге өзгерiстер енгiзiлдi.

      24. Паспорт даналары жiберiлдi:___________________________________

      ______________________________________________________________