ИПС "Әділет"

В соответствии с пунктом 5 статьи 113 Экологического кодекса Республики Казахстан Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые:

1) заключение по наилучшим доступным техникам "Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ в атмосферный воздух и водные объекты";

2) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство основных органических химических веществ и полимеров";

3) заключение по наилучшим доступным техникам "Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов";

4) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство титана и магния".

2. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан О. Бектенов

Утверждено
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 22 октября 2025 года № 887

Заключение по наилучшим доступным техникам "Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ в атмосферный воздух и водные объекты"

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по НДТ "Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ в атмосферный воздух и водные объекты" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	–	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	–	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	–	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие справочника по НДТ;
маркерные загрязняющие вещества	–	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	–	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
НДТ	наилучшая доступная техника
КЭР	комплексное экологическое разрешение
АСМ	автоматизированная система мониторинга
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
ПЭК	производственный экологический контроль
АСУТП	автоматизированная система управления технологическими процессами
АСКУЭ	автоматизированная система контроля и учета энергоресурсов
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня их негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, а также рекомендации по установлению автоматизированной системы мониторинга эмиссий в окружающую среду для стационарных источников выбросов/сбросов загрязняющих веществ, необходимых для соблюдения условий получения КЭР.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника по НДТ.

Информация о сборе данных

В заключении по НДТ использована информация о процедурах, методах, способах при осуществлении программ производственного экологического контроля предприятий разных отраслей экономики, данные по оснащению источников выделения/загрязнения автоматизированными системами мониторинга эмиссий, а также информационные данные отчетов комплексного технологического аудита (далее – КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ. Правила проведения указанного аудита включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан включают в себя описание общих подходов, методов и другие соответствующие аспекты, касающиеся мониторинга выбросов, сбросов и связанных с ними параметров, за исключением мониторинга почв и подземных вод и применимы при осуществлении программы ПЭК, который включает в себя применение АСМ, а также для выполнения требований, установленных при получении КЭР.

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, приведенными в приложении 3 Экологического кодекса Республики Казахстан (далее – Экологический кодекс), и не ограничено каким-либо одним из видов деятельности, перечисленных в данном приложении с учетом действующего экологического законодательства в части ведения автоматизированной системы мониторинга эмиссий. Настоящее заключение по НДТ содержит методы, способы, техники мониторинга эмиссий отрасли по маркерным загрязняющим веществам. Для отдельных отраслей отмечены эталонные значения объемного содержания кислорода в отходящих газах для приведения к валидированным данным с целью сопоставимости результатов по концентрациям загрязняющих веществ в выбросах из различных источников.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие качественный мониторинг уровней эмиссий и фиксацию технологических показателей эмиссий в окружающую среду.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении по НДТ выводы применимы к объектам производства горно-металлургического комплекса, основных неорганических химических веществ, нефтегазовой отрасли (добыча и переработка), электрической и тепловой энергии и иных отраслей промышленности и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры основных отраслей экономики Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ, отнесены к НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем разделе, не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие качественный мониторинг уровней эмиссий и фиксацию технологических показателей эмиссий в окружающую среду.

Периоды усреднения и базовые условия для выбросов в атмосферу

Под уровнями выбросов в атмосферу понимается масса загрязняющего вещества в единице объема сухих отходящих газов при нормальных условиях (273,15 K, 101,3 кПа после вычитания содержания водяного пара, но без коррекции содержания кислорода), которая выражается как соотношение миллиграмм на кубический метр (мг/Нм³).

Для непрерывных измерений

Допустимые уровни эмиссий, связанные с применением НДТ, относятся к среднесуточным значениям (усредненные массовые концентрации за календарные сутки), которые являются средними значениями всех достоверных 20-минутных значений, измеренных в течение одних суток.

Для периодических измерений

Допустимые уровни эмиссий, связанные с применением НДТ, относятся к среднему значению не менее трех единичных проб, измеренных в течение 20 минут (если в профильном отраслевом справочнике по НДТ не указано иное условие).

Для основных стационарных организованных источников выбросов, не соответствующим критериям необходимости установления автоматизированной системы мониторинга выбросов, в целях контроля качества атмосферного воздуха рекомендуется проведение ежемесячного инструментального контроля уровней эмиссий маркерных загрязняющих веществ (если в профильном отраслевом справочнике по НДТ не указано иное условие).

Преобразование концентрации выбросов в базовый уровень кислорода

Для процессов сжигания различных видов топлива в целях выработки тепловой, механической, электрической энергии и извлечения серы из отработанных газов/сернокислотных установок базовые условия для содержания кислорода приведены ниже.

Таблица 1.1. Базовые условия для содержания кислорода по типам установок

№ п/п	Типы установок	Ед. изм.	Условия базового уровня кислорода
1	Установка для сжигания жидких и/или газообразных видов топлива, в случае если операция осуществляется не в газовой турбине и/или двигателе	мг/Нм³	3 % кислорода по объему
2	Газовые турбины и двигатели	мг/Нм³	15 % кислорода по объему
3	Дизельные двигатели	мг/Нм³	6 % кислорода по объему
4	Установка для извлечения серы из отработанных газов	мг/Нм³	3 % кислорода по объему

Ниже приведена формула для расчета концентрации выбросов при базовом уровне кислорода (базовый уровень кислорода представлен в отраслевых справочниках по НДТ, при отсутствии рекомендуется применять содержание кислорода по представленным данным таблицы 1.1.).

где:

ER – концентрация выбросов, скорректированная на базовый уровень кислорода (мг/Нм³);

OR – базовый уровень кислорода (% по объему);

EM – концентрация выбросов, указанная на измеренный уровень кислорода (мг/Нм³);

OM – измеренный уровень кислорода (% по объему).

Примечание: в автоматизированных системах мониторинга данный критерий должен быть учтен при внедрении на производстве/источнике загрязнения.

НДТ по сбросам в воду относятся к следующим аспектам:

Уровни загрязняющих веществ в сбросах определяются как значения концентрации (массы сбрасываемого вещества на объем воды) и выражаются как соотношение миллиграмм на литр (мг/л). Периоды усреднения и базовые условия для сбросов сточных вод определены в профильных отраслевых справочниках по НДТ.

Если не указано иное, периоды усреднения для уровней сбросов, связанных с НДТ, определяются следующим образом:

Среднесуточные

Среднее значение за период отбора проб, равный 24 часам, взятых в качестве составной пробы, пропорциональной расходу, или, при условии, что продемонстрирована достаточная стабильность потока, из пробы, пропорциональной времени.

1.1. Общие НДТ

НДТ 1. НДТ заключается во внедрении и соблюдении системы экологического менеджмента (СЭМ) для улучшения общих экологических показателей объектов/источников загрязнения и систем очистки.

Экологическая эффективность: СЭМ способствует и поддерживает постоянное улучшение экологических показателей установки. Если установка уже имеет хорошие общие экологические характеристики, то СЭМ помогает оператору поддерживать высокий уровень экологической эффективности.

НДТ 2. Для эффективного мониторинга и контроля эмиссий в окружающую среду НДТ предусматривает внедрение систем автоматизированного мониторинга.

Основные техники мониторинга эмиссий на стационарных организованных источниках выбросов и их описание представлены в разделе 5 справочника по НДТ.

НДТ 3. Для эффективного использования энергии НДТ предусматривает использование подходящей комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание
1	Проведение "Пинч-анализа"	Техника, основанная на систематическом расчете термодинамических показателей для минимизации потребления энергии. Используется в качестве инструмента для оценки общих конструкций систем.
2	Автоматизированная система управления технологическими процессами (АСУТП) в интеграции с АСМ	АСУТП предназначена для выработки и реализации управляющих воздействий на технологический объект управления, в том числе обеспечивающая автоматизированный сбор и обработку информации, необходимой для оптимизации управления технологическим объектом в соответствии с принятым критерием. Система может автоматически регулировать работу оборудования (например, котлов, печей, реакторов) для поддержания выбросов на минимально возможном уровне.
3	Автоматизированная система контроля и учета энергоресурсов	АСКУЭ – система электронных программно-технических средств для автоматизированного в реальном масштабе времени дистанционного измерения, сбора, передачи, обработки, отображения и документирования процесса выработки, передачи или потребления энергоресурсов (электроэнергии, тепла, газа, воды и т.д.) по заданному множеству пространственно-распределенных точек их измерения.

НДТ 4. Для мониторинга, контроля и сокращения энергопотребления, улучшения операционной деятельности, поддержания рациональной организации производства НДТ предусматривает использование соответствующих комбинаций техник, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Эффект от внедрения
1	Инициирование системы стимулирования энергосбережения	Для содействия выявлению областей улучшения
2	Регулярное проведение энергоаудитов	Для обеспечения соответствия деятельности предприятия внешним и внутренним нормативным документам
3	План снижения энергопотребления	Установить цели и стратегии для улучшения операционной деятельности
4	Проведение мероприятий по интенсификации горения	Определение области улучшения (например, соотношение воздух/топливо, температура выхлопной трубы, конфигурация горелки, конструкция печи)
5	Участие в мероприятиях по ранжированию/бенчмаркингу в потреблении энергии	Проверка независимым органом

Экологическая эффективность: все меры по снижению потребления энергии приведут к сокращению выбросов в атмосферу, включая углекислый газ (CO₂). Любая техника по энергосбережению оказывает влияние на загрязнение окружающей среды из-за предельного расхода топлива.

НДТ 5. Для эффективного снижения энергозатрат, ресурсопотребления, а также снижения уровней эмиссий в окружающую среду применяется стратегия управления производством.

Управление производством представляет собой целый комплекс мероприятий, направленных на достижение максимально возможных выгод производства продукции, экологической безопасности. Описание данной техники не устанавливает конкретные шаги и предоставляет операторам объектов возможность действий для сокращения показателей эмиссий маркерных загрязняющих веществ в окружающую среду, повышения энергоэффективности технологических процессов и сокращения потребления сырьевых ресурсов с увеличением производства продукции соответствующего качества.

Экологическая эффективность: постепенное сокращение выбросов/сбросов загрязняющих веществ в окружающую среду от производственных процессов. Для загрязняющих опасных веществ – прекращение или поэтапное снижение сбросов. Повышение уровня ресурсосбережения.

НДТ 6. НДТ предусматривает непрерывный мониторинг выбросов в атмосферный воздух путем инструментальных замеров с частотой не менее той, которая указана в отраслевых справочниках по НДТ в соответствии с требованиями, установленными в законодательных и подзаконных актах Республики Казахстан в области охраны окружающей среды.

В отраслевых справочниках по НДТ указывается периодичность мониторинга эмиссий в окружающую среду с соответствующими технологическими показателями, необходимыми для соблюдения в соответствии с требованиями, экологического законодательства Республики Казахстан.

НДТ 7. Для формирования полной информационной базы по установкам/объектам, не оснащаемым АСМ с целью контроля и прогнозирования уровня эмиссий, а также исключения человеческого фактора при проведении мониторинга необходимо осуществлять периодический контроль, используя инструментальные и расче тные методы измерения уровней эмиссий в окружающую среду.

Основные методы анализа представлены в разделах 4.1. – 4.5. справочника по НДТ.

НДТ 8. Для снижения сбросов загрязняющих веществ должна применяться стратегия управления водными ресурсами

Данная техника представляет собой стратегию выявления и сокращения сбросов в воду веществ, классифицированных как маркерные загрязняющие вещества, а также сокращения потребления водных ресурсов.

Соответствующая стратегия может быть реализована в системе мониторинга и включать следующие мероприятия:

1) снижение потребления воды (экономия);

2) раздельный сброс с установок через локальные очистки;

3) максимальное повторное использование воды;

4) автоматический мониторинг состава воды для процессов химической и биологической очистки в сочетании с лабораторными методами;

5) установление нормативов сбрасываемых веществ с учетом региональных требований;

6) мониторинг на основе утвержденных программ, согласованных с компетентными государственными органами;

7) установка предписаний отбора проб для мониторинга при нормальных условиях эксплуатации (временный или постоянный план);

8) определение наиболее подходящего периода для проведения временного мониторинга при планировании, например, шестимесячного или ежегодного, если значения очень низкие, и выполнения плана;

9) анализ результатов и разработка конкретного плана действий по сокращению сбросов соответствующих веществ, которые будут включены в систему экологического мониторинга.

Экологическая эффективность: постепенное сокращение сбросов загрязняющих веществ. Для загрязняющих опасных веществ – прекращение или поэтапное прекращение сбросов.

1.2. Непрерывный мониторинг выбросов в атмосферный воздух

НДТ 9. Для качественного мониторинга и контроля эмиссий в атмосферный воздух от производственной деятельности необходимо осуществлять контроль качества выбросов на границе воздействия путе м проведения инструментальных замеров (предпочтительно посредством внедрения стационарных постов).

Автоматический контроль выбросов качества атмосферного воздуха на границе области воздействия представляет собой систему мониторинга, которая непрерывно и автоматически анализирует состав атмосферного воздуха на границе или вблизи границы зоны воздействия промышленных или других источников выбросов.

Описание представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

НДТ 10. НДТ предусматривает непрерывный мониторинг эмиссий в атмосферный воздух посредством интеграции в АСМ профильных и универсальных датчиков мониторинга выбросов загрязняющих веществ.

№ п/п	Техники	Загрязняющие вещества	Применимость
1	2	3	4
1	Недисперсионный инфракрасный метод (NDIR)	Метод широко используется для минимизации помех при измерении таких газов, как диоксид углерода (CO₂) и водяной пар (H₂O), и позволяет создавать высокочувствительные и точные анализаторы для мониторинга различных газов, таких, как аммиак (NH₃), оксид углерода (CO), хлороводород (HCl), метан (CH₄), оксиды азота (NOₓ) и диоксид серы (SO₂).	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования.
2	Инфракрасная спектроскопия на основе преобразования Фурье (FTIR)	Позволяет контролировать широкий спектр газов, таких как аммиак (NH₃), оксид углерода (CO), хлороводород (HCl), фтористый водород (HF), метан (CH₄), оксиды азота (NOₓ) и диоксид серы (SO₂).	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования.
3	Спектрометрия поглощения диодного лазера (туннельные диодные лазеры, TDL)	TDL-анализаторы широко применяются в экологическом мониторинге для точного измерения концентраций газов, таких, как аммиак (NH₃), хлороводород (HCl), фтористый водород (HF), метан (CH₄), оксиды азота (NOₓ), диоксид серы (SO₂), в выбросах и окружающей среде.	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования.
4	Дифференциальное оптическое поглощение спектроскопии (DOAS)	Мониторинг реактивных газов, таких как хлороводород (HCl) и аммиак (NH₃)., а также такого загрязняющего вещества как ртуть (Hg).	В системах АСМ неэкстрактивного типа
5	Недисперсионная ультрафиолетовая спектроскопия (NDUV)	Основные соединения, которые можно измерять с помощью таких NDUV-анализаторов: диоксид серы (SO₂), оксид азота (NO), диоксид азота (NO₂), сероводород (H₂S), хлороводород (HCl), фтористый водород (HF), аммиак (NH₃)	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования.
6	Атомно-абсорбционная спектрометрия (AAS)	Используется для анализа широкого спектра металлов, включая: тяжелые металлы: кадмий (Cd), свинец (Pb), ртуть (Hg), арсен (As); переходные металлы: железо (Fe), никель (Ni), кобальт (Co), медь (Cu), цинк (Zn), хром (Cr); щелочные и щелочноземельные металлы: натрий (Na), калий (K), кальций (Ca), магний (Mg), литий (Li), барий (Ba), стронций (Sr); прочие металлы и полуметаллы: алюминий (Al), селен (Se), кремний (Si), сурьма (Sb).
7	Атомно-флюоресцентная спектроскопия (AFS)	Основные газы, которые могут быть измерены косвенно: ртуть (Hg), гидриды металлов (арсин (AsH₃), стибин (SbH₃), герман (GeH₄), селеноводород (H₂Se) и метилртуть (CH₃Hg).
8	Газо-фильтрационная корреляция (GFC)	Определение загрязняющих веществ оксид углерода (CO), диоксид углерода (CO₂), оксиды азота (NOₓ), оксиды серы (SOₓ), хлороводород (HCl) и метан (CH₄), аммиак (NH₃), сероводород (H₂S), хлороводород (HCl) и фтороводород (HF) в атмосферном воздухе, включая летучие органические соединения, углекислый газ, метан и другие компоненты.	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования.
9	Оптические методы. Недисперсионный ультрафиолетовый анализатор	Измерение концентрации общей пыли, частиц PM₁₀, PM_2.5 и мониторинга диоксида серы (SO₂) и оксидов азота (NOₓ).
10	Оптические методы. Оптическая сцинтилляция	Мониторинг твердых частиц.
11	Оптические методы. Хроматография газов	Летучие органические соединения, углекислый газ.
12	Оптические методы. Электрохимические датчики	Содержание угарного газа на территории промышленных объектов.
13	Трибоэлектрический метод	Измерение твердых частиц ниже 0,1 мг/м.

Описание представлено в разделах 5.1.2., 5.1.3. справочника по НДТ.

НДТ 11. НДТ предусматривает непрерывный мониторинг эмиссий в атмосферный воздух посредством внедрения АСМ с целью контроля физических параметров газов.

№ п/п	Техники	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Ультразвуковые методы определения скорости потока газа	Измерение скорости потока газа Точность метода высока, а диапазон измерений составляет от 0,1 до 40 м/с. Пыль не взаимодействует с измерительными элементами, что позволяет эффективно работать в кислотных и запыленных средах.	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования
2	Трубка Пито	Применяется для непрерывных измерений выбросов вредных веществ в промышленных условиях, особенно для определения скорости и объе ма воздушного потока в дымовых трубах и вытяжных системах
3	Корреляционный метод	Измерение скорости потока и расхода.	Корреляционные расходомеры рекомендуются для использования на угольных станциях.
4	ИК-кросс-корреляция турбулентности (инфракрасные детекторы)	Измерение скорости потока, концентрации газов и других параметров. Определение загрязняющих веществ оксид углерода (CO), диоксид углерода (CO₂), оксиды азота (NOₓ), оксиды серы (SOₓ), хлороводород (HCl) и метан (CH₄), аммиак (NH₃), сероводород (H₂S), хлороводород (HCl) и фтороводород (HF).	Общеприменимы ко всем отраслям промышленности с учетом соответствия анализируемых параметров эмиссий и спецификации выбранного оборудования
5	Тепловые массовые расходомеры	Мониторинг выбросов вредных веществ, предоставляя точные данные о массовом расходе газов в процессах выброса

Описание представлено в разделе 5.1.4. настоящего справочника по НДТ.

НДТ 12. НДТ предусматривает внедрение АСМ по мониторингу состава газов, выбрасываемых на факельные установки.

№ п/п	Контролируемые параметры	Техники
1	2	3
1	Объемный расход газа	Ультразвуковые методы определения скорости потока газа и расходомеры. Трубка Пито. Корреляционный метод.
2	Плотность газа	Тепловые массовые расходомеры. Ультразвуковые методы определения скорости потока газа и расходомеры.
3	Сероводород (H₂S)	Газо-фильтрационная корреляция (GFC). ИК-кросс-корреляция турбулентности (инфракрасные детекторы). Недисперсионный инфракрасный метод (NDIR). Инфракрасная спектроскопия на основе преобразования Фурье (FTIR). Спектрометрия поглощения диодного лазера (туннельные диодные лазеры, TDL).
4	Углерода оксид-сульфид (COS), углерода сульфид (сероуглерод – CS₂)^*	Электрохимические методы (электрохимический сенсор).
5	Меркаптаны	Газовая хроматография. Газовая хроматография в сочетании с масс-спектрометрией. Фотометрические методы. Электрохимические методы.

* проведение инструментальных замеров по контролируемым компонентам (углерода оксид-сульфид (COS), углерода сульфид (сероуглерод – CS2) определяется при наличии в действующем законодательстве Республики Казахстан соответствующих методик/правил проведения мониторинга состава газов, выбрасываемых на факельные установки.

Описание техник представлено в разделе 5.3. справочника по НДТ.

НДТ 13. НДТ предусматривает мониторинг выбросов на факельных установках посредством внедрения подфакельных наблюдений.

Подфакельные наблюдения включают измерение концентраций примесей под осью факела выбросов из труб промышленных объектов. Местоположение точек для отбора проб воздуха, используемых для определения концентраций вредных веществ, меняется в зависимости от направления факела.

Описание представлено в разделе 5.3.4 справочника по НДТ.

НДТ 14. НДТ предусматривает мониторинг выбросов с учетом внедрения дистанционных методов мониторинга.

Дистанционные методы мониторинга включают в себя:

1) методы оптического дистанционного зондирования (ORS);

2) FTIR-спектрометры и перестраиваемые диодные лазеры (TDL);

3) дифференциальное поглощение LIDAR (DIAL);

4) поток солнечного затмения (SOF);

5) моделирование обратной дисперсии (Reverse Dispersion Modeling, RDM).

Описание представлено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

1.3. Непрерывный мониторинг сбросов в водные объекты

Непрерывный мониторинг сбросов в водные объекты осуществляется в соответствии с положениями данного раздела, если не предусмотрено иное.

НДТ 15. НДТ заключается в мониторинге сбросов загрязняющих веществ в каждом выпуске сточных вод с минимально определенной частотой.

НДТ заключается в мониторинге сбросов маркерных загрязняющих веществ в месте выпуска сточных вод. Частота мониторинга сбросов, связанная с применением НДТ, принимается в соответствии с отраслевыми справочниками по НДТ.

В случае отсутствия периодичности мониторинга в профильном отраслевом справочнике по НДТ частота мониторинга принимается по таблице 4.2. (раздел 4).

НДТ 16. НДТ предусматривает непрерывный мониторинг физических параметров вод, сбрасываемых в поверхностные водные объекты посредством внедрения АСМ.

№ п/п	Контролируемые параметры	Техники
1	Температура	Термометры сопротивления, термопары, манометрические термометры, бесконтактные средства измерения температуры вод – пирометры.
2	Расходомер	Ультразвуковые приборы учета, электромагнитные приборы уче та, механические с импульсным выходом.
3	Водородный показатель	рН-метры.
4	Электропроводность	Измерение электропроводности: электродными датчиками, индуктивными датчиками.
5	Мутность	Мутность оптических турбидиметров (фотометр) и нефелометрии.

Описание представлено в разделе 5.4.1. справочника по НДТ.

НДТ 17. НДТ предусматривает непрерывный мониторинг качественных показателей воды посредством внедрения АСМ.

В основе автоматизированной системы учета воды лежит фотоколориметрический анализ.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, определяются как диапазон уровней эмиссий (концентраций загрязняющих веществ), которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в отраслевых заключениях по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях (если в профильном отраслевом заключении по наилучшим доступным техникам не указано иное).

Уровни эмиссий определяются для конкретного технологического процесса в соответствии с Правилами разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам (постановление Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775).

При этом, в соответствии с задачей межотраслевого характера справочника по НДТ "Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ в атмосферный воздух и водные объекты" настоящее заключение по НДТ не ограничено каким-либо одним из видов деятельности/отраслью и соответственно не включает данные по эмиссиям, которые рассмотрены в соответствующих отраслевых справочниках по наилучшим доступным техникам и заключениях к ним.

Настоящее заключение по НДТ содержит методы, способы, техники мониторинга эмиссий отрасли по маркерным загрязняющим веществам. Для отдельных отраслей отмечены эталонные значения объемного содержания кислорода в отходящих газах для приведения к валидированным данным с целью сопоставимости результатов по концентрациям загрязняющих веществ в выбросах из различных источников.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, учитывать контроль потребления энергоресурсов и материалов, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса) и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность мониторинга технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах, в связи с чем необходимо обеспечить средствами мониторинга, контроля расхода ресурсов.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Измерения и мониторинг могут осуществляться в контексте управления технологическими процессами, а также их аудитов. Измерения важны для получения достоверной и прослеживаемой информации по вопросам, связанным с энергоэффективностью. Это может быть как информация об объемах эмиссий, выраженных в концентрациях: в атмосферный воздух (мг/Нм³), водные объекты (мг/л), выраженных в потреблении ресурсов (МВт*ч электроэнергии, кг пара и т.п.), так и о характеристиках (например, температуре или давлении) определенных энергоресурсов (пара, горячей воды, охлаждающей воды и т.п.). Для некоторых ресурсов столь же важной может быть информация о содержании энергии в возвратных или отходящих потоках (например, отходящих газах, сбрасываемой охлаждающей воде и т.п.), необходимая для анализа энергопотребления и составления энергетических балансов.

Атмосферный воздух

Для основных стационарных организованных источников выбросов, не соответствующих критериям необходимости установления автоматизированной системы мониторинга выбросов, в целях контроля качества атмосферного воздуха необходимо проведение ежемесячного инструментального контроля уровня эмиссий маркерных загрязняющих веществ (если в профильном отраслевом справочнике по НДТ и заключении к нему не указано иное условие).

Водные ресурсы

Мониторинг сбросов маркерных загрязняющих веществ осуществляется в месте выпуска сточных вод. Частота мониторинга сбросов, связанная с применением НДТ, принимается в соответствии с отраслевыми справочниками по НДТ.

В случае отсутствия периодичности мониторинга в профильном отраслевом справочнике по НДТ частота мониторинга принимается по таблице 4.1.

Таблица 4.1. Частота мониторинга сбросов, связанная с применением НДТ

№ п/п	Наименование загрязняющего вещества	Частота мониторинга
1	2	3
1	Пруд-накопитель
1.1	Взвешенные вещества	Ежеквартально
1.2	Железо (включая хлорное железо) по Fe	Ежеквартально
1.3	Нефтепродукты	Ежеквартально
1.4	Сульфаты (по SO₄)	Ежеквартально
1.5	Хлориды (по Cl)	Ежеквартально
2	Пруд-испаритель
2.1	Взвешенные вещества	Ежеквартально
2.2	Железо (включая хлорное железо) по Fe	Ежеквартально
2.3	Нефтепродукты	Ежеквартально
2.4	Сульфаты (по SO₄)	Ежеквартально
2.5	Хлориды (по Cl)	Ежеквартально
2.6	Диэтаноламин/метилдиэтаноламин (флексорб)/метанол/этиленгликоль	Ежеквартально
2.7	Сероводород	Ежеквартально
3	Закачка в пласт с целью поддержания пластового давления
3.1	Взвешенные вещества	Еженедельно
3.2	Железо (включая хлорное железо) по Fe	Еженедельно
3.3	Нефтепродукты	Еженедельно
3.4	Сероводород	Еженедельно
4	Утилизация в недра
4.1	Взвешенные вещества	Еженедельно
4.2	Железо (включая хлорное железо) по Fe	Еженедельно
4.3	Нефтепродукты	Еженедельно
4.4	Сероводород	Еженедельно
4.5	Сульфаты (по SO₄)	Еженедельно
4.6	Хлориды (по Cl)	Еженедельно

1) относится к составной пробе, пропорциональной потоку, взятой в течение 24 часов, или, при условии, что продемонстрирована достаточная стабильность потока, к образцу, пропорциональному времени;

2) в отношении установления технологических нормативов в сбросах сточных вод в пруды-накопители и пруды-испарители норма не будет распространяться при условии их соответствия требованиям, применяемым в отношении гидротехнических сооружений с подтверждением отсутствия воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы по результатам мониторинговых исследований за последние 3 года;

3) установление факта негативного воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы свидетельствует о нарушении требований, применяемых к гидротехническим сооружениям. В этом случае количественные показатели эмиссий должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды по отношению к местам культурно-бытового водопользования.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Согласно Экологическому кодексу под ремедиацией признается комплекс мероприятий по устранению экологического ущерба посредством восстановления, воспроизводства компонента природной среды, которому был причинен экологический ущерб, или, если экологический ущерб является полностью или частично непоправимым, замещения такого компонента природной среды.

Ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ является одним из инструментов исполнения принципа предотвращения в рамках регулирования экологических отношений, допускающий осуществление любой деятельности при условии наличия необходимых мер по предотвращению причинения экологического ущерба.

Особенности ремедиации компонентов природной среды с учетом специфик отдельных видов деятельности отражены в соответствующих отраслевых справочниках по НДТ.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности, необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отче те, или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам Экологического кодекса (ст. 131 – 141 раздела 5) и методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность для того, чтобы с уче том их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Определение иных технологических показателей, связанных с применением НДТ, в том числе уровней потребления энергетических, водных и иных ресурсов в настоящем справочнике по НДТ является нецелесообразным.

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. В результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов: качественные показатели сырья, производительность и эксплуатационные характеристики установки, качественные показатели готовой продукции, климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса) и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, представления декларации о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Были проведены анализ и систематизация информационных данных о промышленных источниках ряда энергоемких отраслей (энергетики, черной и цветной металлургии, нефте- и газодобычи и -переработки, неорганической химической промышленности, производства цемента), включая подфакельные наблюдения, видах проводимого мониторинга и методах анализа, применяемых в отрасли технологиях и оборудовании.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ в окружающую среду, в особенности маркерных, в целях проведения анализа, необходимого для последующих этапов разработки справочника, в том числе в целях пересмотра перечня маркерных загрязняющих веществ и технологических показателей, связанных с применением НДТ;

внедрение автоматизированной системы мониторинга эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям маркерных загрязняющих веществ и пересмотра технологических показателей маркерных загрязняющих веществ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует ориентироваться на повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия на окружающую среду.

Утверждено
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 22 октября 2025 года № 887

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство основных органических химических веществ и полимеров"

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство основных органических химических веществ и полимеров" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм³) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные после введения в действие справочника по НДТ установки;
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
АСМ	автоматизированная система мониторинга
НДТ	наилучшая доступная техника
НДТ-ТП	технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник
КЭР	комплексное экологическое разрешение
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
МТБЭ	метил-трет-бутиловый эфир
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента
СЭнМ	система энергетического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержат описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включают в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве органических веществ в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее – КТА). КТА является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775 (далее – Правила).

Область применения

В соответствии с Приложением 3 Экологического кодекса Республики Казахстан настоящее заключение по НДТ распространяется на следующие виды деятельности:

производство основных органических химических веществ;

производство полимеров.

Заключение по НДТ распространяется на виды деятельности и технологические процессы при производстве:

кислородсодержащих органических соединений, в том числе простых эфиров;

производство низших олефиновых и диеновых углеводородов, в частности пропилена;

основных пластмассовых материалов (полимеры, синтетические волокна).

В соответствии с подпунктом 2 пункта 12 Правил, заключение по НДТ распространяется на следующий перечень основных и дополнительных технологических процессов:

подготовка сырья;

производственные процессы;

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов.

В настоящем документе описывается производство органических веществ, отобранных в соответствии с объемом производства и потенциальным воздействием их производства на окружающую среду, а также доступностью данных, рассматриваются экологически значимые производственные процессы и операции, наряду с обычной инфраструктурой, имеющейся на типичном объекте.

Заключение по НДТ не распространяется на:

дальнейшую переработку полимеров с получением конечных продуктов. Технологические процессы, как производство волокон или компаундирование, включаются, если технически связаны с производством полимера и выполняются на том же участке и при влиянии установки на окружающую среду;

сжигание топлива не в технологической печи/нагревателе или термическом/каталитическом окислителе, сжигание отходов;

производство органических веществ, основу которых составляют процессы переработки нефтяных фракций (подготовка и перегонка нефти, каталитический риформинг, каталитический крекинг, гидроочистка и иные процессы), вошедшие в справочник по НДТ "Переработка нефти и газа";

вспомогательные процессы, необходимые для бесперебойной эксплуатации производства, а также на внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работами;

вопросы, касающиеся обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Аспекты управления отходами на производстве в заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного технологического процесса. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих справочниках по НДТ и заключениях по НДТ.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как масса выбросов на объем отходящего газа при нормальных условиях (273,15 K, 101,325 кПа) за вычетом содержания водяного пара, выраженная в мг/Нм³;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже или в пределах диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении по НДТ выводы применимы ко всем объектам по производству органических веществ согласно области применения настоящего заключения по НДТ и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры химической отрасли Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученного в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие наилучшие доступные техники для предотвращения и/или сокращения эмиссий и потребления ресурсов

1.1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

1) заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

2) определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

3) планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

4) внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения экологического законодательства;

5) проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется мониторингу и измерениям, корректирующим и предупреждающим мерам, ведению записей, независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту, для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрению и реализации;

6) анализ СЭМ и ее соответствие современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

7) отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

8) анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе установки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

9) проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам и использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения выбросов (см. к примеру, НДТ 8), также являются частью СЭМ.

Применимость

Объем и характер СЭМ, как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание НДТ приведено в разделе 4.2. справочника по НДТ (далее – справочник по НДТ).

1.1.2. Управление энергопотреблением, энергоэффективность

НДТ 2

НДТ является сокращение потребления энергии путем использования системы управления эффективным использованием энергии (внедрение и поддержание функционирования СЭнМ).

Описанные выше компоненты применены ко всем объектам, входящим в область действия настоящего документа. Объем и характер СЭнМ связаны со спецификой масштабом и сложностью установки, а также с диапазоном воздействия на окружающую среду.

Описание НДТ приведено в разделе 4.3. справочника по НДТ.

1.1.3. Мониторинг эмиссий

НДТ 3

НДТ заключается в измерении или оценке всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме онлайн, обеспечения стабильной и бесперебойной обработки, что повышает энергоэффективность и максимизацию выхода и для улучшения методов технического обслуживания.

Описание НДТ приведено в разделе 4.5. справочника по НДТ.

НДТ 4

НДТ является измерение выбросов загрязняющих веществ от основных источников выбросов всех процессов, для которых указаны технологические показатели, связанные с применением НДТ.

Периодичность мониторинга может быть адаптирована, если серия данных четко демонстрирует стабильность процесса очистки.

Непрерывный мониторинг проводится посредством АСМ на организованных источниках согласно требованиям действующего законодательства Республики Казахстан.

Описание НДТ приведено в разделе 4.5. справочника по НДТ.

НДТ 5

НДТ является определение порядка величины неорганизованных выбросов из соответствующих источников с помощью методов:

прямые измерения, при которых выбросы измеряются у источника, возможно измерение или определение концентрации и массы;

косвенные измерения, при которых определение выбросов проводится на определенном расстоянии от источника;

использование расчетных методов с применением коэффициентов.

По возможности прямые методы измерения являются более предпочтительными, чем косвенные методы или оценки, основанные на расчетах с применением коэффициентов выбросов.

Примеры косвенных измерений включают использование индикаторных газов, методы моделирования обратной дисперсии и метод баланса масс с применением лазерной системы обнаружения и измерения дальности.

Расчетные методы используются на основании рекомендаций по применению коэффициентов выбросов, к примеру, для оценки неорганизованных выбросов при хранении и транспортировке материалов.

Описание НДТ приведено в разделе 4.5. справочника по НДТ.

НДТ 6

НДТ заключается в проведении мониторинга сбросов загрязняющих веществ при наличии собственных очистных сооружений в соответствии с национальными и/или международными стандартами, регламентирующими предоставление данных эквивалентного качества.

Описание НДТ приведено в разделе 4.5. справочника по НДТ.

1.1.4. Управление технологическим процессом

НДТ 7

НДТ заключается в оптимизации управления и контроля технологическим процессом, использовании, расширении и углублении производственно-технологических связей, в совместном использовании ресурсов – интеграции производственных процессов.

Описание НДТ приведено в разделе 4.1. справочника по НДТ.

НДТ 8

НДТ заключается в автоматизации, мониторинге и улучшении производственных процессов с использованием цифровых технологий для повышения энергоэффективности путем сокращения энергозатрат и снижения негативного воздействия на окружающую среду, оптимизации управления и контроля внутренних потоков материалов с целью предотвращения загрязнения, предотвращения износа, обеспечения надлежащего качества исходных материалов, возможности повторного использования и переработки, а также для повышения эффективности и оптимизации процесса.

Описание НДТ приведено в разделе 4.4. справочника по НДТ.

1.1.5. Управление водными ресурсами

НДТ 9

НДТ заключается в использовании комплексной стратегии управления и очистки сточных вод, которая включает соответствующую комбинацию интегрированных в процесс методов, направленных на рациональное управление водными ресурсами; предотвращении, сборе и разделении типов сточных вод; увеличении внутренней рециркуляции и использовании адекватной очистки для каждого конечного потока. Могут применяться следующие методы:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Отказ от использования питьевой воды для производственных линий.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Увеличение количества и/или мощности систем оборотного водоснабжения при строительстве новых заводов или модернизации/реконструкции действующих заводов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Централизованное распределение поступающей воды.	Применимость может быть ограничена существующей конфигурацией водяных контуров
4	Повторное использование воды до тех пор, пока отдельные параметры не достигнут определенных пределов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Использование воды в других установках, если затрагиваются только отдельные параметры воды и возможно дальнейшее использование.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
6	Разделение очищенных и неочищенных сточных вод.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
7	Использование ливневых вод.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание НДТ приведено в разделе 4.6. справочника по НДТ.

1.1.6. Управление отходами

НДТ 10

НДТ заключается в использовании интегрированных и операционных методов для минимизации отходов за счет внутреннего использования или применения специализированных процессов переработки (внутренних или внешних).

Описание НДТ приведено в разделе 4.7. справочника по НДТ.

НДТ 11

НДТ заключается в максимальном внешнем использовании или переработке твердых отходов, которые не могут быть использованы или переработаны в соответствии с НДТ 10.

Описание НДТ приведено в разделе 4.7. справочника по НДТ.

НДТ 12

НДТ заключается в использовании передовых методов эксплуатации и технического обслуживания для сбора, обработки, хранения и транспортировки всех твердых остатков, а также для укрытия пунктов передачи во избежание эмиссий.

Описание НДТ приведено в разделе 4.7. справочника по НДТ.

1.1.7. Шум, вибрация, запах

НДТ 13

НДТ заключается в снижении уровня шума и вибрации от соответствующих источников в процессах производства органических веществ и полимеров путем использования одного или нескольких из следующих методов в зависимости от местных условий:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Реализация стратегии снижения шума.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Ограждение шумных операций/агрегатов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Виброизоляция операций/агрегатов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Внутренняя и внешняя обшивка из ударопоглощающего материала.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
5	Звукоизоляция зданий для защиты от любых шумных операций, связанных с оборудованием для преобразования материалов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
6	Строительство стен для защиты от шума, например, строительство зданий или естественных барьеров, таких как растущие деревья и кустарники между охраняемой территорией и шумной деятельностью.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
7	Выпускные глушители на выхлопных трубах.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
8	Воздуховоды и воздуходувки, расположенные в звуконепроницаемых зданиях.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
9	Закрытие дверей и окон крытых помещений.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

НДТ 14

В целях снижения уровня запаха НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Предотвращение или сведение к минимуму использования материалов с резким запахом.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Сдерживание и устранение пахучих материалов и газов до их развеивания и разбавления.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Обработка материалов путем дожигания или фильтрации, если это возможно.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

1.2. Заключения по НДТ при производстве основных органических веществ

1.2.1. Энергоэффективность и ресурсосбережение

НДТ 15

НДТ заключается в использовании комбинации методов, представленных ниже, в целях повышения эффективности использования ресурсов при использовании катализаторов.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Выбор катализатора (каталитическая активность, селективность, срок службы, использование менее токсичных металлов).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Защита катализатора (предварительная обработка сырья).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Оптимизация процесса (контроль условий реактора, например, температуры, давления для достижения оптимального баланса между эффективностью конверсии и сроком службы катализатора).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Мониторинг работы катализатора (мониторинг эффективности конверсии для обнаружения начала распада катализатора с использованием подходящих параметров, например, теплоты реакции и образования CO₂ в случае реакций частичного окисления.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.1.1. справочника по НДТ.

НДТ 16

НДТ заключается в использовании тепла отходящих, реакционных и контактных газов в химической промышленности. Нижеперечисленные методы позволяют эффективно использовать высокотемпературные газы, которые возникают в результате различных процессов, таких, как сжигание, реакции или контакт с катализаторами.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Сбор тепла отходящих газов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Теплообмен через теплообменники	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Рекуперация тепла	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Интеграция процессов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
5	Мониторинг и управление	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.1.2. справочника по НДТ.

1.2.2. Выбросы углеводородов

НДТ 17

НДТ состоит в использовании одного из методов, представленных ниже, или их комбинации и направлена на сокращение выбросов в атмосферный воздух.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Система сбора отходящих газов	Применимо
2	Специальная система сбора неорганизованных выбросов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Обнаружение утечек и последующий ремонт/устранение	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Конденсация	Может быть ограничена наличием охлаждающей жидкости, может зависеть от уровня интеграции и оптимизации системы охлаждения на объекте
5	Адсорбция	Применимо к потокам отходов с низкой концентрацией загрязняющих веществ

Технологические показатели выбросов МТБЭ при производстве МТБЭ указаны в таблице 2.1. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.2.1 справочника по НДТ.

1.2.3. Выбросы NOх, NH3

НДТ 18

НДТ заключается в снижении выбросов NOх при производстве пропилена за счет использования одного или комбинации следующих методов:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Выбор топлива	Может быть ограничено конструкцией горелок
2	Поэтапное/ступенчатое сжигание	Может быть ограничено из-за нехватки места
3	Рециркуляция отходящих газов	Применимо к новым установкам
4	Использование горелок с низким или сверхнизким содержанием NO_X	Может быть ограничено конструкцией существующих технологических печей/нагревателей
5	Селективное каталитическое восстановление	Может быть ограничено из-за нехватки места, видом используемого топлива

Технологические показатели выбросов NO_x при производстве пропилена указаны в таблице 2.2. раздела 2.

Технологические показатели выбросов NН₃ при производстве пропилена указаны в таблице 2.3. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание НДТ приведено в разделе 5.2.2.1. справочника по НДТ.

1.2.4. Выбросы СO

НДТ 19

НДТ заключается в снижении выбросов СО при производстве пропилена за счет применения катализаторов.

Описание НДТ приведено в разделе 5.2.2.2. справочника по НДТ.

1.2.5. НДТ, направленные на предотвращение и сокращение образования сточных вод

НДТ 20

НДТ состоит в применении методов организационного характера, направленных на соблюдение требований, предъявляемых к качеству сточных вод, передаваемых сторонней организации.

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 21

НДТ заключается в очистке сточных вод на эксплуатируемых очистных сооружениях в целях доведения до соответствующего качества перед передачей на очистные сооружения сторонних организаций.

Описание НДТ приведено в разделах 5.1.3.2., 5.2.3.2. справочника по НДТ.

НДТ 22

НДТ состоит в использования одного или комбинации следующих методов и направлена на снижение концентраций загрязняющих веществ в сточных водах.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Отстаивание/осаждение	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Фильтрация	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Выпаривание	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Разделение фаз с помощью водонефтяных сепараторов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
5	Использование гидроциклона	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.3.3. справочника по НДТ.

1.2.6. НДТ, направленные на сокращение воздействия технологических остатков и производственных отходов

НДТ 23

НДТ заключается в регенерации остатков (отработанные катализаторы и адсорбенты) с использованием термической или химической обработки, позволяющей повторно использовать их в технологическом процессе.

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.4.1. справочника по НДТ.

1.3. НДТ при производстве полимеров

1.3.1. НДТ в области энергосбережения, ресурсосбережения

НДТ 24

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Выбор катализатора (каталитическая активность, селективность, срок службы, использование менее токсичных металлов).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Защита катализатора (предварительная обработка сырья)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Оптимизация процесса (контроль условий реактора, например, температуры, давления для достижения оптимального баланса между эффективностью конверсии и сроком службы катализатора).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Мониторинг работы катализатора (мониторинг эффективности конверсии для обнаружения начала распада катализатора с использованием подходящих параметров, например, теплоты реакции и образования CO₂ в случае реакций частичного окисления.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.1.1. справочника по НДТ.

НДТ 25

№ п/п	Техники	Применимость
1	Сбор тепла отходящих газов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Теплообмен через теплообменники	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Рекуперация тепла	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Интеграция процессов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
5	Мониторинг и управление	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.1.1.2. справочника по НДТ.

НДТ 26

НДТ для оптимизации процесса производства полимеров состоит в использование шестеренчатого насоса в сочетании с экструдером.

Описание НДТ приведено в разделе 5.4.1. справочника по НДТ.

НДТ 27

НДТ заключается в применении методов утилизации тепла экзотермической реакции путем выработки пара низкого давления.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.2.5. справочника по НДТ.

1.3.2. НДТ по снижению выбросов загрязняющих веществ в атмосферный воздух

НДТ 28

НДТ состоит в использовании одного из методов, представленных ниже, или их комбинаций и направлена на сокращение выбросов от неорганизованных и организованных источников.

К методам сокращения выбросов от неорганизованных источников относятся:

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Использование клапанов с сильфонным или двойным уплотнением.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Насосы с магнитным приводом или герметичные насосы, а также насосы с двойным уплотнением и жидкостным барьером.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Компрессоры с магнитным приводом или герметичные компрессоры, а также компрессоры с двойным уплотнением и барьером для жидкости.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Мешалки с магнитным приводом или герметичные мешалки, а также мешалки с двойным уплотнением и барьером для жидкости.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
5	Сведение к минимуму количества фланцев (соединителей).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
6	Эффективные прокладки.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
7	Закрытые системы отбора проб.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
8	Комплекс вентиляционных отверстий.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
9	Сведение к минимуму остановок и пусков установок.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
10	Профилактическое обслуживание и контроль.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
11	Мониторинг работы оборудования.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

К методам сокращения выбросов от организованных источников относятся методы термического и каталитического сжигания для удаления ЛОС при продувке воздухом, поступающим из секции доводки и вентиляционных отверстий реактора.

Технологические показатели выбросов пропилена при производстве полипропилена указаны в таблице 2.4. раздела 2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание НДТ приведено в разделах 5.3.2., 5.5.1. справочника по НДТ.

НДТ 29

НДТ состоит в минимизации выбросов в факельных установках при использовании высокоэффективных наконечников для сжигания, для подачи пара, для подавления образования дыма.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.2.4. справочника по НДТ.

1.3.3. НДТ, направленные на предотвращение и сокращение образования сточных вод

НДТ 30

НДТ заключается в принятии организационных и технических мер, направленных на минимизацию и максимально возможное повторное использование сточных вод.

При необходимости очистки до определенных показателей перед передачей сторонним организациям могут быть использованы методы очистки сточных вод, включая, но не ограничиваясь: биообработка, денитрификация, дефосфатирование, осаждение, флотация.

Описание НДТ приведено в разделах 5.3.3., 5.5.2. справочника по НДТ.

1.3.4. НДТ, направленные на сокращение воздействия технологических остатков и производственных отходов

НДТ 31

НДТ заключается в принятии соответствующих мер, интегрированных в технологический процесс, в целях предотвращения или уменьшения количества отходов.

Описание НДТ приведено в разделах 5.3.4., 5.4.2., 5.5.3. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов МТБЭ при производстве МТБЭ

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)^*
1	МТБЭ	0,01-1,7

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки.

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов NO_x при производстве пропилена:

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)^*
1	NO_x	60-100**

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** для действующих установок 60-200 мг/Нм³.

Таблица 2.3. Технологические показатели выбросов NH₃ при производстве пропилена:

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)^*
1	NH₃	5-15**

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** при использовании метода СКВ.

Таблица 2.4. Технологические показатели выбросов пропилена при производстве полипропилена:

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)^*
1	Пропилен	1-46

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов, получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений заключений по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

№ п/п	Процесс	Параметр	Мониторинг, относящийся к:	Минимальная периодичность мониторинга ^{, , , ***}	Примечание
1	Производство МТБЭ	МТБЭ	НДТ 17	Непрерывное	Маркерное вещество
2		Изобутилен	НДТ 17	Периодическое	В соответствии с программой ПЭК
3		Метанол	НДТ 17	Периодическое	В соответствии с программой ПЭК
4	Производство пропилена	Окислы азота	НДТ 18	Непрерывное	Маркерное вещество
5	Производство пропилена	Аммиак****	НДТ 18	Непрерывное	Маркерное вещество
6	Производство полипропилена	Пропилен****	НДТ 28	Непрерывное	Маркерное вещество
7	Производство эпоксидных смол	Углеводороды	НДТ 28	Периодическое	В соответствии с программой ПЭК

* при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов. При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенными в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов;

** частота мониторинга не применяется в случаях, когда установка эксплуатируется исключительно в целях измерения выбросов;

*** непрерывные измерения применимы для источников наибольших выбросов в атмосферу, т.е. согласно критериям стационарных организованных источников выбросов, подлежащих АСМ, предусмотренным порядком ведения АСМ эмиссии в окружающую среду при проведении производственного экологического контроля;

**** в случае наличия загрязняющего вещества в выбросах соответствующего производственного процесса;

*****В случае использования аналогичного технологического оборудования, указанного в справочнике по НДТ "Переработка нефти и газа", применяются дополнительные соответствующие требования и технологические показатели, указанные в разделе 6 справочника по НДТ "Переработка нефти и газа".

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основным фактором воздействия на атмосферный воздух при производстве основных органических химических веществ и полимеров являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации неорганизованных и организованных источников выбросов.

Величина воздействия деятельности производственных объектов на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления. Качественный состав сточных вод обусловлен составом вод, используемых на водоснабжение предприятия, составом используемого сырья, спецификой технологических процессов, составом промежуточных продуктов либо составом готовых продуктов существующих систем очистки сточных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично используются для собственных нужд при возвращении в производство.

Согласно Экологическому кодексу Республики Казахстан под ремедиацией признается комплекс мероприятий по устранению экологического ущерба посредством восстановления, воспроизводства компонента природной среды, которому был причинен экологический ущерб, или, если экологический ущерб является полностью или частично непоправимым, замещения такого компонента природной среды.

В результате деятельности предприятий по производству основных органических химических веществ следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам Экологического кодекса Республики Казахстан (ст. 131 – 141 раздела 5) и Методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учетом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека, и ущерб от действий или деятельности лица не причинял в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли производства органических веществ в целом, о применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству органических веществ.

Были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду, внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

Утверждено
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 22 октября 2025 года № 887

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов"

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем Заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ) отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/дм³) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятии) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ:
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
НДТ	наилучшая доступная техника
ЧРП	частотно-регулируемый привод
КЭР	комплексное экологическое разрешение
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
НПА	нормативно-правовые акты
БПК	биохимическое потребление кислорода
ХПК	химическое потребление кислорода
ПЭК	производственный экологический контроль
СПАВ	синтетические поверхностно-активные вещества
КОС	комплекс очистных сооружений сточных вод
СЭМ	система экологического менеджмента
СЭнМ	система энергетического менеджмента
ЭНК	экологические нормативы качества

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанных с применением НДТ, а также включают в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при очистке сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее – КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ. Правила проведения КТА включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан, распространяются на следующие основные виды деятельности:

очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов.

Справочник по НДТ включает основные технологические процессы очистки сточных вод:

механическая очистка;

химическая и физико-химическая очистка;

биологическая очистка;

обеззараживание очищенной воды;

обработка осадка сточных вод;

глубокая очистка (доочистка) сточных вод.

Заключение по НДТ не распространяется на:

сбросы сточных вод вне централизованных систем водоотведения населенных пунктов;

производственные сточные воды в местах их приема от индивидуальных предпринимателей и юридических лиц в систему в водоотведении населенных пунктов;

вспомогательные процессы необходимые для бесперебойной эксплуатации производства, а также на внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работами.

Прием сточных вод в системы водоотведения населенных пунктов осуществляется в соответствии с требованиями Правил приема сточных вод в системы водоотведения населенных пунктов.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем справочнике по НДТ рассматриваются только в отношении осадков сточных вод, образующихся в ходе основного технологического процесса очистки.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими.

Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к технологическим показателям по сбросам в водные объекты, выраженным как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/дм³.

При фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении по НДТ техники применимы ко всем объектам по очистке сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры отрасли по очистке сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов в Республике Казахстан, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ, а также на основании данных мирового опыта отнесены к НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

1) заинтересованность руководства, включая высшее руководство на уровне компании и предприятия (например, руководитель предприятия);

2) анализ, включающий определение контекста организации, выявление потребностей и ожиданий заинтересованных сторон, определение характеристик предприятия, связанных с возможными рисками для окружающей среды (и здоровья человека), а также применимых правовых требований, касающихся окружающей среды;

3) экологическую политику, которая включает в себя постоянное совершенствование установки посредством менеджмента;

4) планирование и установление необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

5) выполнение процедур, требующих особого внимания:

структура и ответственность;

набор, обучение, информированность и компетентность персонала, чья работа может повлиять на экологические показатели;

внутренние и внешние коммуникации;

вовлечение сотрудников на всех уровнях организации;

документация (создание и ведение письменных процедур для контроля деятельности со значительным воздействием на окружающую среду, а также соответствующих записей);

эффективное оперативное планирование и контроль процессов;

программа технического обслуживания;

готовность к чрезвычайным ситуациям и реагированию, включая предотвращение и/или снижение воздействия неблагоприятных (экологических) последствий чрезвычайных ситуаций;

обеспечение соответствия экологическому законодательству;

6) обеспечение соблюдения экологического законодательства Республики Казахстан;

7) проверку работоспособности и принятие корректирующих мер с уделением особого внимания к следующим действиям:

мониторинг и измерение;

корректирующие и превентивные действия;

ведение записей;

независимый внутренний и внешний аудит для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям и тому, надлежащим ли образом она внедряется и поддерживается;

8) обзор СЭМ и ее постоянную пригодность, адекватность и эффективность со стороны высшего руководства;

9) подготовку регулярной отчетности, предусмотренной экологическим законодательством;

10) валидацию органом по сертификации или внешним верификатором СЭМ;

11) следование за развитием более чистых технологий;

12) рассмотрение воздействия на окружающую среду от возможного снятия с эксплуатации установки на этапе проектирования нового завода и на протяжении всего срока его службы;

13) применение отраслевого бенчмаркинга на регулярной основе (сравнение показателей своей компании с показателями лучших предприятий отрасли);

14) систему управления отходами;

15) на установках/объектах с несколькими операторами создание объединений, в которых определяются роли, обязанности и координация операционных процедур каждого оператора установки в целях расширения сотрудничества между различными операторами;

16) инвентаризацию сточных вод и выбросов в атмосферу.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или нестандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.1. справочника по НДТ.

1.2. Управление энергопотреблением, энергоэффективность

НДТ 2.

НДТ является сокращение потребления тепловой и энергетической энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	СЭнМ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение ЧРП	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Применение энергоэффективных асинхронных электродвигателей	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Применение энергоэффективного насосного оборудования	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Внедрение энергоэффективной системы аэрации	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание НДТ приведено в разделах 4.2., 5.2. справочника по НДТ.

1.3. Управление технологическими процессами

НДТ 3.

НДТ является измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Автоматизированные системы управления технологическим процессом и очистными сооружениями	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание НДТ приведено в разделе 5.1. справочника по НДТ.

1.4. Мониторинг эмиссий

НДТ 4.

НДТ заключается в проведении мониторинга сбросов маркерных загрязняющих веществ в месте выпуска сточных вод из очистных сооружений в соответствии с национальными и/или международными стандартами, регламентирующими предоставление данных эквивалентного качества.

Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

Для мониторинга сброса сточных вод существует множество стандартных процедур отбора проб и анализа воды и сточных вод, в том числе:

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

составная проба – проба, отбираемая непрерывно в течение определенного периода, или проба, состоящая из нескольких проб, отбираемых непрерывно или периодически в течение определенного периода и затем смешанных;

квалифицированная случайная проба – составная проба из не менее чем пяти случайных проб, отобранных в течение максимум двух часов с интервалом не менее двух минут и затем смешанных.

Описание представлено в разделе 4.3. справочника по НДТ.

1.5. Шум, вибрация, запах

НДТ 5.

В целях снижения уровня шума, вибрации НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Реализация стратегии снижения шума.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Ограждение шумных операций/агрегатов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Виброизоляция операций/агрегатов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Внутренняя и внешняя обшивка из ударопоглощающего материала.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Звукоизоляция зданий для защиты от любых шумных операций, связанных с оборудованием для преобразования материалов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
6	Строительство стен для защиты от шума, например, строительство зданий или естественных барьеров, таких как растущие деревья и кустарники между охраняемой территорией и шумной деятельностью.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
7	Обшивка воздуховодов и воздуходувок, расположенных в звуконепроницаемых зданиях.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
8	Закрытие дверей и окон крытых помещений.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание представлено в разделе 4.6. справочника по НДТ.

НДТ 6.

В целях предотвращение образования и распространения запахов НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Надлежащее хранение и обращение с пахучими материалами тщательное проектирование, эксплуатация и техническое обслуживание любого оборудования, которое может выделять запахи сведение к минимуму использование пахучих материалов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Сокращение до минимально возможных показателей времени пребывания сточных вод и осадков сточных вод в системах сбора и хранения, в частности, в анаэробных условиях.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Использование химических веществ для уничтожения или сокращения образования пахучих веществ (например, окисление или осаждение сероводорода).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Оптимизация аэробного разложения (может включать контроль содержания кислорода; надлежащее (частое) обслуживание системы аэрации; использование чистого кислорода; удаление накипи в цистернах).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Покрытие или ограждение объектов сбора и обработки сточных вод и осадков сточных вод с целью сбора пахучих отходящих газов для дальнейшей обработки.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
6	Обработка выбросов/сбросов за пределами основного производства ("на конце трубы") (может включать биохимическую обработку; окисление при повышенной температуре).	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание представлено в разделе 4.7. справочника по НДТ.

1.6. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

НДТ 7.

НДТ для удаления и очистки сточных вод является управление водным балансом предприятия. НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Разработка водохозяйственного баланса для предприятий КОС	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Внедрение системы оборотного водоснабжения и повторного использования воды в технологическом процессе	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Сокращение водопотребления в технологических процессах	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Использование локальных систем очистки и обезвреживания сточных вод	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание представлено в разделе 4.4. справочника по НДТ.

НДТ 8.

НДТ при механической очистке сточных вод является применение одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Процеживание	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Удаление оседающих грубых примесей (песка)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Отстаивание	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 9.

НДТ при химической и физико-химической очистке сточных вод является применение одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Коагуляция, флокуляция	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Сорбция	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Экстракция	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Химическое осаждение	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Адсорбция с применением активированного угля	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
6	Нейтрализация	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
7	Окисление	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
8	Ионный обмен	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
9	Флотация	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.2. справочника по НДТ.

НДТ 10.

НДТ при биологической очистке сточных вод является применение одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Биологическая очистка в аэротенках	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Анаэробое брожение микроорганизмов с целью получения метана	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Биофильтры	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Биоблоки	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
5	Технология мембранного биореактора	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
6	Технология фильтрации суспензии через взвешенный слой осадка	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
7	Технология реактора циклического действия	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
8	Использование микроводорослей	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
9	Биоаугментация	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.3. справочника по НДТ.

НДТ 11.

НДТ при обеззараживании сточных вод является применение одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Ультрафиолетовое облучение	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Озонирование сточных вод	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.3.4. справочника по НДТ.

НДТ 12.

НДТ при глубокой очистке (доочистка) сточных вод является применение одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Мембранная ультрафильтрация	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Обратный осмос	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Фильтрация с применением фильтров с зернистой загрузкой или сетчатых барабанных фильтров	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.4. справочника по НДТ.

1.7. Управление отходами и осадками сточных вод

НДТ 13.

Чтобы предотвратить или, если предотвращение невозможно, сократить количество отходов, направляемых на утилизацию, НДТ подразумевают составление и выполнение программы управления отходами в рамках СЭМ (смотреть НДТ 1), который обеспечивает, в порядке приоритетности, предотвращение образования отходов, их подготовку для повторного использования, переработку или иное восстановление.

Описание представлено в разделе 4.5. справочника по НДТ.

НДТ 14.

Чтобы уменьшить объем осадка сточных вод, требующего дальнейшей обработки или удаления, и снизить его потенциальное воздействие на окружающую среду, НДТ заключается в использовании одного или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Механическое обезвоживание осадка в центрифугах, на ленточных и камерных фильтр-прессах, шнековых прессах, дегидраторах	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
2	Обезвоживание осадка в геоконтейнерах (геотубах)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
3	Обработка осадка сточных вод с получением биогаза	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ
4	Ацидофикация осадка сточных вод	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ

Описание НДТ приведено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 2.1. Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Наименование процесса	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ, мг/дм³ ^*	№ соответствующей НДТ
1	2	3	4	5
1	Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов	БПК_полное	3 – 6	НДТ 8, НДТ 9, НДТ 10, НДТ 11, НДТ 12
2		ХПК_общее	15 – 30
3		Взвешенные вещества	5 – 35
4		Азот аммонийный (NH4+)	0,25 – 1
5		Нитраты по иону (NO₃-)	5 – 25
6		Нитриты по азоту (NO₂)	0,05 – 0,1
7		Фосфаты (РО₄)	0,1 – 1

* при сбросе сточных вод в пруды-накопители и пруды-испарители, имеющие статус водоема рыбохозяйственного назначения, технологические показатели должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, ЭНК и целевым показателям качества окружающей среды. При наличии разных значений, определенных НПА, применяются наиболее жесткие требования, но не выше установленных в таблице 2.1.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов, получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

№ п/п	Параметр	Минимальная периодичность контроля
1	Температура (С⁰)	Непрерывно*
2	Расходомер (м³/час)	Непрерывно*
3	Водородный показатель (ph)	Непрерывно *
4	Электропроводность (мкс -микросименс)	Непрерывное*
5	Мутность (ЕМФ-единицы мутности по формазину на литр)	Непрерывное*
6	СПАВ	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
7	БПК_полное	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
8	ХПК_общее	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
9	Взвешенные вещества	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
10	Азот аммонийный (NH4+)	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
11	Нитраты по иону (NO₃-)	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
12	Нитриты по азоту (NO₂)	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
13	Фосфаты (РО₄)	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал

* выпуски сточных вод, отводимые с объекта I категории, подлежат оснащению автоматизированной системой мониторинга, согласно требованиям, предусмотренным действующим экологическим законодательством Республики Казахстан.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Предприятия, занимающиеся очисткой сточных вод, играют важную роль в поддержании экологического баланса и защите окружающей среды.

Однако, процессы очистки могут также представлять риск для экосистемы, если не соблюдаются соответствующие стандарты и меры по управлению загрязнениями. В связи с этим, разработка и реализация эффективных стратегий ремедиации является важным аспектом деятельности данных предприятий.

Ниже приведены основные требования и этапы ремедиации, которые необходимо учитывать при планировании и выполнении мероприятий по очистке сточных вод, с целью минимизации негативного воздействия на окружающую среду и обеспечения соответствия экологическим нормам и стандартам.

1. Выявление и анализ экологического ущерба:

Проведение комплексного анализа для выявления негативного воздействия на окружающую среду, вызванного загрязнением сточных вод, включая его влияние на подземные и поверхностные водоемы.

Систематический мониторинг состояния сточных вод и их воздействия на окружающую среду с целью оперативного выявления экологического ущерба.

2. Планирование ремедиации:

Разработка детального плана действий по устранению ущерба, включая определение приоритетных мероприятий и установку конкретных временных рамок для их выполнения.

Оценка степени загрязнения сточных вод и определение требуемого уровня очистки для обеспечения соответствия стандартам качества воды.

3. Принятие мер по очистке сточных вод:

Внедрение эффективных технологий и методов очистки сточных вод, включая установку соответствующего оборудования и систем очистки.

Проведение регулярного технического обслуживания и контроля работы систем очистки для обеспечения их эффективной работы.

4. Мониторинг и контроль качества воды:

Постоянное мониторирование качества очищенной воды с использованием соответствующих аналитических методов и оборудования.

Оценка эффективности принятых мер и корректировка плана ремедиации в случае необходимости для поддержания соответствия стандартам качества воды.

5. Отчетность и ответственность:

Предоставление регулярных отчетов об эффективности ремедиации и соответствии стандартам качества воды в компетентные органы и заинтересованным сторонам.

Принятие ответственности за причиненный ущерб и мер по его устранению в соответствии с требованиями экологического законодательства.

6. Соблюдение законодательства:

Обеспечение соответствия всех мероприятий по ремедиации требованиям экологического законодательства и нормативным актам, регулирующим деятельность по очистке сточных вод.

Проведение всех работ в рамках установленных норм и стандартов, с учетом требований по защите окружающей среды и обеспечения экологической безопасности.

Заключительные положения и рекомендации

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли, о применяемых технологиях, оборудовании, выбросах и сбросах загрязняющих веществ, образования отходов производства, а также других аспектах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении на основании литературных источников, нормативной документации и экологических отчетов.

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, уровнях потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

Утверждено
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 22 октября 2025 года № 887

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Производство титана и магния"

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство титана и магния" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм³, мг/дм³) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ;
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
НДТ	наилучшая доступная техника
НДТ-ТП	технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник
КЭР	комплексное экологическое разрешение
АСМ	автоматизированная система мониторинга
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
ПЭК	производственный экологический контроль
ЛОС	летучие органические соединения
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве титана и магния в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее – КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ. Правила проведения указанного аудита включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

В соответствии с нормами Экологического кодекса Республики Казахстан настоящее заключение по НДТ распространяется на производство цветных металлов, включая процессы производства металла из ильменитовых руд, в частности:

восстановительная плавка с целью получения титанового шлака – руднотермический комплекс по производству титанового шлака и лигатуры на основе железа;

хлорирование титанового шлака – производство технического тетрахлорида титана методом хлорирования титаносодержащих материалов;

производство металла восстановлением – производство титана губчатого магнийтермическим способом (метод Кролла);

плавка титана губчатого – производство титановых слитков и сплавов;

электролитическое получение магния – производство магния-сырца методом электролиза расплавленных солей;

рафинирование магния – производство магния-восстановителя в печи непрерывного рафинирования.

Область применения настоящего заключения по НДТ, а также технологические процессы, оборудование, технические способы и методы в качестве наилучших доступных техник для области применения настоящего заключения по НДТ определены технической рабочей группой по разработке справочника по НДТ "Производство титана и магния".

Заключение по НДТ также распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий и (или) масштабы загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка сырья;

производственные процессы (пирометаллургические и электролитические);

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

хранение и подготовка продукции.

Заключение по НДТ не распространяется на:

добычу и обогащение руд и продуктов, содержащих редкие металлы;

процессы производства радиоактивных металлов;

вопросы, которые касаются исключительно обеспечения промышленной безопасности или охраны труда;

вспомогательные процессы (ремонтные, автотранспортные, железнодорожные, монтажные), необходимые для бесперебойной эксплуатации производства.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих справочниках по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении по НДТ техники применимы ко всем объектам по производству титана и магния и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры по отрасли цветной металлургии Республики Казахстан, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ, а также на основании анализа данных мирового опыта отнесены к НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении системы экологического менеджмента, которая включает в себя следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникациям,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения природоохранного законодательства;

проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерениям,

корректирующим и предупреждающим мерам,

ведению записей,

независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, его внедрению и реализации;

анализ СЭМ и ее соответствия современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе установки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли (см. НДТ 8) и использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности (см. НДТ 3), также являются частью СЭМ.

Применимость.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

Наилучшей доступной техникой является сокращение потребления тепловой и энергетической энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных ниже техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Использование системы управления эффективным использованием энергии (например, в соответствии со стандартом ISO 50 001)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение частотно-регулируемых приводов для электродвигателей
3	Применение электродвигателей с высоким классом энергоэффективности
4	Применение энергосберегающих осветительных приборов
5	Замена устаревших силовых трансформаторов на современные трансформаторы
6	Применение современных теплоизоляционных материалов на высокотемпературном оборудовании
7	Рекуперация тепла из теплоты отходящего процесса

Описание представлено в разделах 4.3., 5.3. справочника по НДТ.

1.3. Управление процессами

НДТ 3.

Наилучшей доступной техникой является измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Автоматизированные системы управления горнотранспортным оборудованием в производстве титана и магния	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Система автоматизации контроля и управления процессами обогащения в производстве титана и магния
3	Автоматизированные системы управления технологическим процессом (АСУТП)

Описание представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

1.4. Мониторинг выбросов

НДТ 4.

НДТ является проведение мониторинга выбросов маркерных загрязняющих веществ от основных источников выбросов всех процессов.

Периодичность проведения мониторинга выбросов маркерных загрязняющих веществ:

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля	Примечание
1	Пыль	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
2	Хлор	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
3	Хлористый водород	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
5	NO_x	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
6	CO	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
7	SO₂	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
Непрерывный контроль проводится посредством АСМ на организованных источниках согласно требованиям к периодичности контроля, предусмотренной действующим законодательством.

Описание представлено в разделе 4.4.1. справочника по НДТ.

1.5. Управление водными ресурсами

НДТ 5.

№ п/п	Параметр/маркерное загрязняющее вещество	Минимальная периодичность контроля
1	2	3
1	Температура (С⁰)	Непрерывно*
2	Расходомер (м³/час)	Непрерывно*
3	Водородный показатель (ph)	Непрерывно*
4	Электропроводность (мкс -микросименс)	Непрерывно*
5	Мутность (ЕМФ-единицы мутности по формазину на литр)	Непрерывно*
6	Аммоний солевой	Один раз в квартал **
7	Железо (Fe)	Один раз в квартал **
8	Магний	Один раз в квартал **
9	Титан	Один раз в квартал **
10	Хлориды	Один раз в квартал **
11	Взвешенные вещества	Один раз в квартал **
* Непрерывный контроль проводится посредством АСМ на водовыпусках согласно требованиям, предусмотренным действующим законодательством ** Периодичность контроля применима для веществ при условии их наличия в составе при производстве титана и магния

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

Описание представлено в разделе 4.4.2. справочника по НДТ.

1.6. Шум

НДТ 6.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Звукоизоляция оборудования и инструментов с помощью глушителей, резонаторов, кожухов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Звукоизоляция ограждающих конструкций, звукопоглощающая облицовка стен, потолков и полов
3	Применение глушителей в системах вентиляции и кондиционирования воздуха, в оборудовании
4	Акустически рациональные планировочные решения в проектировании зданий, помещений, сооружений
5	Конструктивные мероприятия, направленные на уменьшение шума, в том числе от инженерного и санитарно-технического оборудования зданий

Описание представлено в разделе 4.8. справочника по НДТ.

1.7. Запах

НДТ 7.

В целях снижения уровня запаха НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Выявление источников образования запахов и проведение мероприятий по их удалению и (или) сокращению запахов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Эксплуатация и техническое обслуживание любого оборудования, которое может выделять запахи
3	Надлежащее хранение и обращение с пахучими материалами.
4	Внедрение систем очистки вредных выбросов, сопровождающихся неприятными запахами.

Описание представлено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.8. Снижение эмиссий загрязняющих веществ

1.8.1. Снижение выбросов от неорганизованных источников

НДТ 8.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам как части системы экологического менеджмента (см. НДТ 1), который включает в себя:

определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

определение и реализацию соответствующих мер и технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

НДТ 9.

Наилучшей доступной техникой является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операциях.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при транспортировке, погрузочно-разгрузочных операциях, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Оборудование эффективными системами пылеулавливания, вытяжным и фильтрующим оборудованием для предотвращения выбросов пыли в местах разгрузки, перегрузки, транспортировки и обработки пылящих материалов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение предварительного увлажнения горной массы, орошение технической водой, искусственное проветривание экскаваторных забоев.
3	Применение стационарных и передвижных гидромониторно-насосных установок, на колесном и рельсовом ходу.
4	Применение различных оросительных устройств для разбрызгивания воды в зоне стрелы и черпания ковша экскаватора.
5	Организация процесса перевалки пылеобразующих материалов.
6	Пылеподавление автомобильных дорог путем полива технической водой.
7	Применение различных поверхностно-активных веществ для связывания пыли в процессе пылеподавления забоев и карьерных автодорог.
8	Укрытие железнодорожных вагонов и кузовов автотранспорта.
9	Применение устройства и установки для выравнивания и уплотнения верхнего слоя грузов при транспортировке в железнодорожных вагонах и др.
10	Очистка автотранспортных средств (мойка кузова, колес), используемых для транспортировки пылящих материалов.
11	Применение различных видов и типов конвейерного и пневматического транспорта для перевозки горной массы.
12	Проведение замеров дымности и токсичности автотранспорта и контрольно-регулировочных работ топливной аппаратуры.
13	Применение каталитических технологий очистки выхлопных газов двигателей внутреннего сгорания.

Описание представлено в разделе 5.4.1. справочника по НДТ.

НДТ 10.

Наилучшей доступной техникой является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении руд и продуктов их переработки, относятся:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Укрепление откосов ограждающих дамб хвостохранилищ с использованием скального грунта, грубодробленой пустой породы.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Устройство лесозащитной полосы по границе земельного отвода вдоль отвалов рыхлой вскрыши (посадка деревьев).	Применимо с учетом естественной среды обитания
3	Использование ветровых экранов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.1.2. справочника по НДТ.

1.8.2. Снижение выбросов от организованных источников

Представленные ниже техники и достижимые с их помощью технологические показатели (при наличии) установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции.

1.8.2.1. Выбросы пыли и газообразных веществ

НДТ 11.

В целях сокращения выбросов пыли (взвешенные вещества) при процессах, связанных с подготовкой сырья (прием, обработка, хранение, перемешивание, смешивание) при производстве титана и магния, НДТ предусматривает использование одной или нескольких газоочистных установок (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы), использование электрофильтров, рукавных фильтров, гибридных фильтров, фильтров с импульсной очисткой, керамических и металлических мелкоочистных фильтров и/или их комбинаций.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

НДТ 12.

В целях сокращения выбросов пыли при производстве титана и магния НДТ заключается в использовании техник предварительной очистки дымовых газов (камеры гравитационного осаждения, циклоны, скрубберы) с последующем использованием гибридного рукавного фильтра (электрофильтр + рукавный фильтр), электрофильтров, рукавных фильтров, фильтров с импульсной очисткой, керамических и металлических мелкоочистных фильтров или их комбинаций.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 13.

В целях сокращения выбросов пыли в процессе восстановление титана из тетрахлорида титана магнийтермическим способом (восстановление, дистилляция) при получении титановой губки в производстве титана губчатого магнийтермическим способом НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 14.

В целях сокращения выбросов в процессе подготовки шихтовых материалов (первичных и вторичных) для производства титановых сплавов (очистка в кислотном растворе, обезжиривание, дробеметная обработка, нагрев, измельчение, навешивание, прессование, сушка), НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Технологические показатели выбросов пыли при производстве титановых сплавов представлены в таблице 2.5. заключения по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 15.

В целях сокращения выбросов пыли при производстве титановых слитков (загрузка, плавление в вакуумных печах, выгрузка, охлаждение, шоопирование, обработка) НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Технологические показатели выбросов пыли при производстве титановых слитков представлены в таблице 2.6. заключения по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 16.

В целях сокращения выбросов пыли в процессе хлорирования обезвоженного искусственного карналлита анодными газами для получения безводного очищенного искусственного карналлита, при производстве титана и магния НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Технологические показатели выбросов пыли в процессе хлорирования обезвоженного искусственного карналлита анодными газами для получения безводного очищенного искусственного карналлита представлены в таблице 2.7 заключения по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 17.

В целях сокращения выбросов пыли в процессе электролиза расплава обезвоженного карналлита с получением первичного магния, при производстве титана и магния НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Технологические показатели выбросов пыли в процессе электролиза расплава обезвоженного карналлита с получением первичного магния представлены в таблице 2.8. заключения по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.2. справочника по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

НДТ 18.

В целях сокращения выбросов пыли в процессе рафинирования и литья магния, при производстве титана и магния НДТ заключается в использовании одной или комбинации из приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Применение камер гравитационного осаждения	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Применение циклонов
3	Применение мокрых газоочистителей

Технологические показатели выбросов пыли при рафинировании и литье магния представлены в таблице 2.9. заключения по НДТ.

Описание представлено в разделе 5.4.2.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

1.8.2.2. Выбросы диоксида серы

НДТ 19.

В целях предотвращения или сокращения выбросов SO₂ из отходящих технологических газов при производстве плавки и выпуска расплава титанового шлака, НДТ заключается в использовании одной из или комбинации нижеперечисленных техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Десульфуризация и использование топлива с пониженным содержанием серы	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Использование "мокрых" способов очистки (мокрый скруббер)	Применительно для новых установок. Для действующих установок применимость может быть ограничена в случаях: очень высокие скорости потока отходящего газа (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); в засушливых районах (из-за большого объема воды и необходимости очистки сточных вод); необходимость масштабной реконструкции централизованной системы очистки газов с выделением отдельных потоков для обессеривания, а также ограниченностью территории (отсутствие производственных площадей для строительства дополнительных крупногабаритных сооружений).

При использовании одной или комбинации указанных техник, количественное значение эмиссии должно соответствовать установленным санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды. При наличии разных значений, определенных нормативными правовыми актами, применяются наиболеe жесткие требования, установленные к SO2.

Технологические показатели выбросов SO2 из отходящих технологических газов при производстве плавки и выпуска расплава титанового шлака представлены в таблице 2.10. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.3. справочника по НДТ.

НДТ 20.

В целях предотвращения или сокращения выбросов SO2 из отходящих технологических газов при рафинировании и литье магния, при производстве титана и магния НДТ заключается в использовании одной из или комбинации нижеперечисленных техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Десульфуризация и использование топлива с пониженным содержанием серы	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Использование "мокрых" способов очистки (мокрый скруббер)	Применительно для новых установок. Для действующих установок применимость может быть ограничена в случаях: очень высокие скорости потока отходящего газа (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); в засушливых районах (из-за большого объема воды и необходимости очистки сточных вод); необходимость масштабной реконструкции централизованной системы очистки газов с выделением отдельных потоков для обессеривания, а также ограниченностью территории (отсутствие производственных площадей для строительства дополнительных крупногабаритных сооружений).

Технологические показатели выбросов SO₂ при рафинировании и литье магния представлены в таблице 2.11. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.3. справочника по НДТ.

1.8.2.3. Выбросы окислов азота

НДТ 21.

Для предотвращения и/или снижения выбросов окислов азота (NO_x) в атмосферу при ведении плавки и выпуске расплава титанового шлака НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техника	Применение
1	2	3
1	Рециркуляция дымовых газов	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ. Повторная подача отработанного газа из печи в пламя для снижения содержания кислорода и, следовательно, температуры пламени. Использование специальных горелок основано на внутренней рециркуляции дымовых газов, которые охлаждают основание пламени и снижают содержание кислорода в самой горячей части пламени.
2	Конструкция горелки (горелка с низким образованием NO_х)	Предназначены для снижения пиковых температур пламени, что задерживает процесс сгорания, но дает ему завершиться, при этом увеличивая теплопередачу. Эффект этой конструкции горелки заключается в очень быстром воспламенении топлива, особенно при наличии в топливе летучих соединений, при недостатке кислорода в атмосфере, что ведет к снижению образования NOx. Конструкция горелок с более низкими показателями выбросов NOx предполагает поэтапное сжигание (воздух/топливо) и рециркуляцию дымовых газов. Применимость на существующих заводах может быть ограничена конструктивными и/или эксплуатационными ограничениями.
3	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
4	Применение селективного каталитического восстановления (СКВ)	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ. Применяется после обеспыливания и очистки от кислых газов
5	Кислородно-топливная горелка	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.

При использовании одной или комбинации указанных техник, количественное значение эмиссии должно соответствовать установленным санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды. При наличии разных значений, определенных нормативными правовыми актами, применяются наиболее жесткие требования, установленные к NO_x.

Технологические показатели выбросов NO_x при ведении плавки и выпуска расплава титанового шлака представлены в таблице 2.12. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.4. справочника по НДТ.

1.8.2.4. Выбросы оксида углерода

НДТ 22.

Для предотвращения и/или снижения выбросов оксида углерода в атмосферу при ведении плавки по производству титанового шлака НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорбционная очистка газов с использованием медноаммиачных растворов	Низкотемпературный процесс очистки газов и основан на физической абсорбции CO или промывкой газа жидким азотом. Процесс очистки состоит из трех стадий: предварительного охлаждения и сушки исходных газов; глубокого охлаждения этих газов и частичной конденсации их компонентов; отмывки газов от оксида углерода, метана и кислорода жидким азотом в промывной колонне. Холод, необходимый для создания в установке низких температур, обеспечивается аммиачным холодильным циклом, а также рекуперацией холода обратных потоков азотноводородной фракции и азотного цикла высокого давления.
2	Каталитическая очистка газов с использованием реакции водяного пара	Процесс очистки может осуществляться с использованием реакции водяного пара (конверсией с водяным паром), проводимой в присутствии окисных железных катализаторов. Остаточное содержание оксидов углерода в очищенном газе составляет несколько десятитысячных долей процента. Одновременно происходит удаление свободного кислорода, если он присутствует в газе.
3	Очистка газов с термическим некаталитическим дожиганием и каталитическим дожиганием	Для окисления оксида углерода используют марганцевые, медно-хромовые и содержащие металлы платиновой группы катализаторы либо с использованием природного газа, пропан-бутановой смеси. В зависимости от состава отходящих газов в промышленности применяют различные технологические схемы очистки.
4	Регенеративный термический окислитель	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ. Работа регенеративного термического окислителя основана на химическом/термическом процессе и механическом процессе. ЛОС вступают в реакцию с кислородом в технологических газах и образуют углекислый газ CO₂ и водяной пар H₂O, которые не представляют опасности и не имеют запаха

Технологические показатели выбросов оксида углерода при ведении плавки по производству титанового шлака представлены в таблице 2.13. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.5. справочника по НДТ.

НДТ 23.

Для предотвращения и/или снижения выбросов оксида углерода в атмосферу при производстве тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорбционная очистка газов с использованием медноаммиачных растворов	Низкотемпературный процесс очистки газов основан на физической абсорбции CO или промывке газа жидким азотом. Процесс очистки состоит из трех стадий: предварительного охлаждения и сушки исходных газов; глубокого охлаждения этих газов и частичной конденсации их компонентов; отмывки газов от оксида углерода, метана и кислорода жидким азотом в промывной колонне. Холод, необходимый для создания в установке низких температур, обеспечивается аммиачным холодильным циклом, а также рекуперацией холода обратных потоков азотноводородной фракции и азотного цикла высокого давления.
2	Каталитическая очистка газов с использованием реакции водяного пара	Процесс очистки может осуществляться с использованием реакции водяного пара (конверсией с водяным паром), проводимой в присутствии окисных железных катализаторов. Остаточное содержание оксидов углерода в очищенном газе составляет несколько десятитысячных долей процента. Одновременно происходит удаление свободного кислорода, если он присутствует в газе.
3	Очистка газов с термическим некаталитическим дожиганием и каталитическим дожиганием	Для окисления оксида углерода используют марганцевые, медно-хромовые и содержащие металлы платиновой группы катализаторы. В зависимости от состава отходящих газов в промышленности применяют различные технологические схемы очистки.
4	Регенеративный термический окислитель	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ. Работа регенеративного термического окислителя основана на химическом/термическом и механическом процессах. ЛОС вступают в реакцию с кислородом в технологических газах и образуют углекислый газ CO₂ и водяной пар H₂O, которые не представляют опасности и не имеют запаха

Технологические показатели выбросов оксида углерода при производстве тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом представлены в таблице 2.14. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.5. справочника по НДТ.

НДТ 24.

Для предотвращения и/или снижения выбросов оксида углерода от абсорбции примесей, газов, аэрозолей при получении очищенного искусственного карналлита НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	2	3
1	Абсорбционная очистка газов с использованием медноаммиачных растворов	Низкотемпературный процесс очистки газов основан на физической абсорбции CO или промывке газа жидким азотом. Процесс очистки состоит из трех стадий: предварительного охлаждения и сушки исходных газов; глубокого охлаждения этих газов и частичной конденсации их компонентов; отмывки газов от оксида углерода, метана и кислорода жидким азотом в промывной колонне. Холод, необходимый для создания в установке низких температур, обеспечивается аммиачным холодильным циклом, а также рекуперацией холода обратных потоков азотноводородной фракции и азотного цикла высокого давления.
2	Каталитическая очистка газов с использованием реакции водяного пара	Процесс очистки может осуществляться с использованием реакции водяного пара (конверсией с водяным паром), проводимой в присутствии окисных железных катализаторов. Остаточное содержание оксидов углерода в очищенном газе составляет несколько десятитысячных долей процента. Одновременно происходит удаление свободного кислорода, если он присутствует в газе.
3	Очистка газов с термическим некаталитическим дожиганием и каталитическим дожиганием	Для окисления оксида углерода используют марганцевые, медно-хромовые и содержащие металлы платиновой группы катализаторы. В зависимости от состава отходящих газов в промышленности применяют различные технологические схемы очистки.
4	Регенеративный термический окислитель	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ. Работа регенеративного термического окислителя основана на химическом/термическом и механическом процессах. ЛОС вступают в реакцию с кислородом в технологических газах и образуют углекислый газ CO2 и водяной пар H2O, которые не представляют опасности и не имеют запаха

Технологические показатели выбросов оксида углерода от абсорбции примесей, газов, аэрозолей при получении очищенного искусственного карналлита представлены в таблице 2.15. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.5. справочника по НДТ.

1.9. Выбросы хлора

НДТ 25.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлора в атмосферу в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом, при производстве титана и магния НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлора в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом представлены в таблице 2.16. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

НДТ 26.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлора в атмосферу в процессе электролиза расплава обезвоженного карналлита с получением первичного магния и хлорирования обезвоженного карналлита анодными газами для получения безводного очищенного карналлита, при производстве титана и магния НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлора при электролизе карналлита и хлорирования обезвоженного карналлита анодными газами представлены в таблице 2.17. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

НДТ 27.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлора в атмосферу в процессе снижения выбросов при рафинировании и литье магния, НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлора при производстве магния представлены в таблице 2.18. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

1.10. Выбросы хлористого водорода

НДТ 28.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлористого водорода в атмосферу в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлористого водорода в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом представлены в таблице 2.19. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

НДТ 29.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлористого водорода в атмосферу в процессе восстановление титана из тетрахлорида титана магнийтермическим способом (восстановление, дистилляция) при получении титановой губки в производстве титана губчатого магнийтермическим способом, НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлористого водорода при восстановлении титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом представлены в таблице 2.20. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

НДТ 30.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлористого водорода в атмосферу в процессе электролиза расплава обезвоженного карналлита с получением первичного магния и хлорирования обезвоженного карналлита анодными газами для получения безводного очищенного карналлита при производстве титана и магния НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлористого водорода при электролизе карналлита и хлорирования обезвоженного карналлита анодными газами представлены в таблице 2.21. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

НДТ 31.

Для предотвращения и/или снижения выбросов хлористого водорода в атмосферу в процессе снижения выбросов при рафинировании и литье магния, НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техники	Описание
1	Абсорберная система ШВ	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Скруберная система типа ZK
3	Абсорберные системы полые цилиндрические
4	Скрубберные системы полые, скоростные, безнасадочные, цилиндрические
5	Установка поглощения хлора

Технологические показатели выбросов хлористого водорода при производстве магния представлены в таблице 2.22. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 4.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

1.11. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

НДТ 32.

Наилучшей доступной техникой для удаления и очистки сточных вод является управление водным балансом предприятия. НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Разработка водохозяйственного баланса горнодобывающего предприятия	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Внедрение системы оборотного водоснабжения и повторного использования воды в технологическом процессе
3	Сокращение водопотребления в технологических процессах
4	Гидрогеологическое моделирование месторождения
5	Внедрение систем селективного сбора шахтных и карьерных вод	На действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем сбора сточных вод
6	Использование локальных систем очистки и обезвреживания сточных вод	На действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем очистки сточных вод

Описание представлено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

НДТ 33.

Наилучшей доступной техникой для снижения гидравлической нагрузки на очистные сооружения и водные объекты является снижение водоотлива карьерных и шахтных вод путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п

Техники

Применимость

1	2	3
1	Применение рациональных схем осушения карьерных и шахтных полей	Определяется исходя из горно-геологических, гидрогеологических и горнотехнических условий разрабатываемого месторождения
2	Использование специальных защитных сооружений и мероприятий от поверхностных и подземных вод, таких как водопонижение и/или противофильтрационные завесы и другое	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
3	Оптимизация работы дренажной системы
4	Изоляция горных выработок от поверхностных вод путем регулирования поверхностного стока
5	Отвод русел рек за пределы горного отвода	Применяется в тех случаях, когда обводнение карьера или шахты за счет поступления вод из них достаточно существенно.
6	Недопущение опережающего понижения уровней подземных вод	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
7	Предотвращение загрязнения шахтных и карьерных вод в процессе откачки

Описание представлено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

НДТ 34.

Наилучшей доступной техникой для снижения негативного воздействия на водные объекты является управление поверхностным стоком территории наземной инфраструктуры с целью сведения к минимуму попадания ливневых и талых сточных вод на загрязненные участки, отделения чистой воды от загрязненной, предотвращения эрозии незащищенных участков почвы, предотвращения заиливания дренажных систем путем применения отдельно или совместно следующих технических решений.

№ п/п	Техники	Применимость
1	Организация системы сбора и очистки поверхностных сточных вод с породных отвалов.	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Перекачка сточных вод из гидротехнических сооружений при отвалах в хвостохранилище.
3	Отведение поверхностного стока с ненарушенных участков в обход нарушенных участков, в том числе и выровненных, засеянных или озелененных, что позволит минимизировать объемы очищаемых сточных вод.
4	Очистка поверхностного стока с нарушенных и загрязненных участков территории с повторным использованием очищенных сточных вод на технологические нужды.
5	Организация ливнестоков, траншей, канав надлежащих размеров; оконтуривание, террасирование и ограничение крутизны склонов; применение отмостков и облицовок с целью защиты от эрозии.
6	Организация подъездных дорог с уклоном, оснащение дорог дренажными сооружениями.
7	Выполнение фитомелиоративных работ биологического этапа рекультивации, осуществляемых сразу же после создания корнеобитаемого слоя с целью предотвращения эрозии.

Описание представлено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

НДТ 35.

НДТ для снижения уровня загрязнения сточных (шахтных, карьерных) вод веществами, содержащимися в горной массе, продукции или отходах производства, является применение одной или нескольких приведенных ниже техник очистки сточных вод:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Осветление и отстаивание	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Фильтрация
3	Сорбция
4	Коагуляция, флокуляция
5	Химическое осаждение
6	Нейтрализация
7	Окисление
8	Ионный обмен

Технологические показатели сбросов при сбросах промышленно-ливневых (с очисткой) сточных вод при производстве титана и магния, поступающих в поверхностные водные объекты представлены в таблице 2.23. заключения по НДТ.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Описание представлено в разделе 5.5. справочника по НДТ.

1.12. Управление отходами

НДТ 36.

Описание представлено в разделе 5.6. справочника по НДТ.

НДТ 37.

В целях снижения количества отходов, направляемых на утилизацию при производстве титана и магния НДТ заключается в организации операций на объекте, для облегчения процесса повторного использования технологических полупродуктов или их переработку с помощью использования одной и/или комбинации техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	Переработка пыли с газоочистки	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
2	Переработка отработанного электролита в производстве магния

Описание представлено в разделе 5.6. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов пыли в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, смешивание) при получении титанового шлака

№ п/п	Техники	НДТ-ТП (мг/нм³)^*
1	Циклоны типа ШВ(Ц)	2 – 5
2	Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
3	Рукавный фильтр
4	Электрофильтры
5	Циклоны
6	Фильтр с импульсной очисткой
7	Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
* При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышает 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенные в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов пыли в процессе плавки и выпуска расплава титанового шлака

№ п/п

Технологический процесс

Техники

НДТ-ТП (мг/нм³) *

Применимость

1	2	3	4	5
1	Процесс плавки и выпуска расплава титанового шлака	Циклоны типа ШВ(Ц)	2-5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.3. Технологические показатели выбросов пыли в процессе приготовления трехкомпонентной титансодержащей шихты (сушка материалов, дробление материалов, помол, перемешивание) при производстве титана и магния

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/нм³) *	Применимость
1	Процесс приготовления трехкомпонентной титансодержащей шихты (сушка материалов, дробление материалов, помол, перемешивание)	Циклоны типа ШВ(Ц)	2-5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.4. Технологические показатели выбросов пыли при получении титановой губки в производстве титана губчатого магнийтермическим способом.

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/нм^{3) *}	Применимость
1	Восстановление титана из тетрахлорида титана магнийтермическим способом (восстановление, дистилляция)	Циклоны типа ШВ(Ц)	2 – 5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.5. Технологические показатели выбросов пыли при производстве титановых сплавов.

№ п/п	Технологический процесс		Техники		НДТ-ТП (мг/нм³*		Применимость
1	Подготовка шихтовых материалов (первичных и вторичных) для производства титановых сплавов (очистка в кислотном растворе, обезжиривание, дробеметная обработка, нагрев, измельчение, навешивание, прессование, сушка)	Циклоны типа ШВ(Ц)		2-5		Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.6. Технологические показатели выбросов пыли при производстве титановых слитков.

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/нм³*	Применимость
1	Производство титановых слитков (загрузка, плавление в вакуумных печах, выгрузка, охлаждение, шоопирование, обработка).	Циклоны типа ШВ(Ц)	2-5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.7. Технологические показатели выбросов пыли при хлорировании обезвоженного искусственного карналлита анодными газами для получения безводного очищенного искусственного карналлита.

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/нм^{3) *}	Применимость
1	Технологические выбросы от абсорбции примесей, газов, аэрозолей при получении очищенного искусственного карналлита	Циклоны типа ШВ(Ц)	2-5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.8. Технологические показатели выбросов пыли при электролизе расплава обезвоженного карналлита с получением первичного магния.

№
п/п

Технологический процесс

Техники

НДТ-ТП (мг/нм^{3) *}

Применимость

1	Технологические выбросы при электролизе искусственного карналлита	Циклоны типа ШВ(Ц)	2-5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.9. Технологические показатели выбросов пыли при рафинировании и литье магния.

№ п/п	Технологический процесс	Техники	НДТ-ТП (мг/нм^{3) *}	Применимость
1	Технологические выбросы при производстве магния	Циклоны типа ШВ(Ц)	2 – 5	Общеприменимо к видам деятельности и технологическим процессам согласно области применения справочника по НДТ.
		Рукавный фильтр
		Гибридный рукавный фильтр (электрофильтр+рукавный фильтр)
		Электрофильтры
		Керамический и металлический мелкоочистные фильтры
		Фильтр с импульсной очисткой
		Циклоны
*При проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году: a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов; b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов; c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов. (Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2010/75/ЕС от 24 ноября 2010 года "О промышленных выбросах (о комплексном предотвращении загрязнения и контроле над ним)").

Таблица 2.10. Технологические показатели выбросов SO₂ при производстве плавки и выпуске расплава титанового шлака.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	SO₂	2 – 5

Таблица 2.11. Технологические показатели выбросов SO₂ при рафинировании и литье магния.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	SO₂	20 – 50

Таблица 2.12. Технологические показатели выбросов NOx при ведении плавки и выпуске расплава титанового шлака.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	NO_x	2 – 5

Таблица 2.13. Технологические показатели выбросов оксида углерода при ведении плавки по производству титанового шлака.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Углерода оксид	2 – 5

Таблица 2.14. Технологические показатели выбросов оксида углерода при производстве тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Углерода оксид	2 – 5*

* согласно результатам научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ при переработке сырья с содержанием местного шлака – 10 – 20 мг/Нм3.

Таблица 2.15. Технологические показатели выбросов оксида углерода от абсорбции примесей, газов, аэрозолей при получении очищенного искусственного карналлита.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Углерода оксид	30 – 60

Таблица 2.16. Технологические показатели выбросов хлора в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлор	5 – 10

Таблица 2.17. Технологические показатели выбросов хлора при электролизе карналлита и хлорировании обезвоженного карналлита анодными газами.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлор	30-60

Таблица 2.18. Технологические показатели выбросов хлора при производстве магния.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлор	5-10

Таблица 2.19. Технологические показатели выбросов хлористого водорода в процессе подготовки сырья (прием, обработка, хранение, хлорирование) при получении технического тетрахлорида титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлористый водород	5-10

Таблица 2.20. Технологические показатели выбросов хлористого водорода при восстановлении титана в производстве титана губчатого магнийтермическим способом.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлористый водород	1 -3

Таблица 2.21. Технологические показатели выбросов хлористого водорода при электролизе карналлита и хлорировании обезвоженного карналлита анодными газами.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлористый водород	10-20

Таблица 2.22. Технологические показатели выбросов хлористого водорода при производстве магния.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм³)
1	Хлористый водород	10-20

Таблица 2.23. Технологические показатели сбросов при сбросах промышленно-ливневых (с очисткой) сточных вод при производстве титана и магния, поступающих в поверхностные водные объекты.

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/дм³) ^{() () () (**)}
1	Взвешенные вещества	C_н.к_.- 9
2	Аммоний солевой	C_н.к_.- 0,2
3	Железо общее	C_н.к_.- 0,05
4	Магний	C_н.к_.- 20
5	Титан	C_н.к_.- 0,010
6	Хлориды	C_н.к_.- 300
() Среднесуточное значение; () Используемые показатели в меcтах выпуска очищенных потоков из установок по очистке сточных вод; () Установление факта негативного воздействия на поверхностные и подземные водные ресурсы свидетельствует о нарушении требований, применяемых к гидротехническим сооружениям. В этом случае количественные показатели эмиссий должны соответствовать действующим санитарно-гигиеническим, экологическим нормативам качества и целевым показателям качества окружающей среды по отношению к местам культурно-бытового водопользования; (**) В целях соблюдения экологических нормативов качества (C_н.к_.) и недопущения ущерба окружающей среде установление технологических показателей при сбросе сточных вод в водные объекты выше экологических нормативов качества допускается до верхней границы соответствующего диапазона при обосновании в рамках оценки воздействия на окружающую среду.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов, получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 4.1. Периодичность проведения мониторинга выбросов маркерных загрязняющих веществ

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля	Примечание
1	Пыль	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
2	Хлор	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
3	Хлористый водород водород	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
5	NO_x	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
6	CO	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
7	SO₂	НДТ	Непрерывно	Маркерное вещество
Непрерывный контроль проводится посредством АСМ на организованных источниках согласно требованиям к периодичности контроля, предусмотренной действующим законодательством.

Таблица 4.2. Периодичность проведения мониторинга сбросов маркерных загрязняющих веществ.

№ п/п	Параметр/маркерное загрязняющее вещество	Минимальная периодичность контроля
1	Температура (С⁰)	Непрерывно*
2	Расходомер (м³/час)	Непрерывно*
3	Водородный показатель (ph)	Непрерывно*
4	Электропроводность (мкс – микросименс)	Непрерывно*
5	Мутность (ЕМФ-единицы мутности по формазину на литр)	Непрерывно*
6	Аммоний солевой	Один раз в квартал **
7	Железо (Fe)	Один раз в квартал **
8	Магний	Один раз в квартал **
9	Титан	Один раз в квартал **
10	Хлориды	Один раз в квартал **
11	Взвешенные вещества	Один раз в квартал **
* Непрерывный контроль проводится посредством АСМ на водовыпусках согласно требованиям, предусмотренным действующим законодательством. ** Периодичность контроля применима для веществ при условии их наличия в составе при производстве титана и магния.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основным фактором воздействия на атмосферный воздух при производстве титана и магния являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов.

Величина воздействия деятельности производственных объектов в производстве титана и магния на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельефа местности. Качественный состав сбрасываемых сточных вод обусловлен составом вод, используемых на водоснабжение предприятия, составом используемого сырья, спецификой технологических процессов, составом промежуточных либо готовых продуктов, существующих систем очистки сточных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично используются для собственных нужд в технологических процессах.

Согласно Экологическому кодексу Республики Казахстан под ремедиацией признается комплекс мероприятий по устранению экологического ущерба посредством восстановления, воспроизводства компонента природной среды, которому был причинен экологический ущерб или, если экологический ущерб является полностью или частично непоправимым, замещения такого компонента природной среды.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству титана и магния следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

воздействие на животный и растительный мир.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам Экологического кодекса Республики Казахстан (ст. 131 – 141 раздела 5) и Методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Заключительные положения и рекомендации

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли производства титана и магния в целом, о применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучением нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству титана и магния.

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду, так как внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

Қазақстан Республикасының Экология кодексі 113-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған:

1) "Атмосфералық ауаға және су объектілеріне ластағыш заттар эмиссияларының мониторингі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды;

2) "Негізгі органикалық химиялық заттар және полимер өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды;

3) "Елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды;

4) "Титан және магний өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды бекітілсін.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	О. Бектенов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2025 жылғы 22 қарашадағы
№ 887 қаулысымен
бекітілген

"Атмосфералық ауаға және су объектілеріне ластағыш заттар эмиссияларының мониторингі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Жалпы ЕҚТ

1.2. Атмосфералық ауаға шығарындыларды үздіксіз мониторингтеу

1.3. Су объектілеріне төгінділерді үздіксіз мониторингтеу

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг талаптары

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер "Атмосфералық ауаға және су объектілеріне ластағыш заттар эмиссияларының мониторингі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) берілген.

Терминдер мен анықтамалар

ең үздік қолжетімді техникалар	–	қоршаған ортаға жағымсыз антропогендік әсер етуді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде жүзеге асырылмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озық даму сатысы;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	–	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/Дм3, мг/дм3) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшеріне шаққандағы маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы), уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне есептегендегі өзге де ресурстар түрінде көрсетілген ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	–	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ анықтамалығы қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Осы ЕҚТ анықтамалығы қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар қолданыстағы қондырғыға жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	–	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және осы топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	–	шығарындылардың, төгінділердің белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамалырының өзгерістерін, баламалы параметрлерін немесе техникалық шараларды және т.б. жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
МАЖ	мониторингтің автоматтандырылған жүйесі
МЛЗ	маркерлік ластағыш зат
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ТПБАЖ	технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйесі
ЭРБЕАЖ	энергия ресурстарын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалық негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда объектіде қоршаған ортаға теріс антропогендік әсер етуді болдырмау немесе оның деңгейін төмендету мақсатында қолданылатын немесе қолдану ұсынылатын, КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті техникалардың сипаттамасын, сондай-ақ ластағыш заттар шығарындыларының/төгінділерінің стационарлық көздері үшін қоршаған ортаға эмиссияларды мониторингтеудің автоматтандырылған жүйесін белгілеу жөніндегі ұсынымдарды қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарау арқылы ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау ЕҚТ-ның алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

ЕҚТ бойынша қорытындыда экономиканың әртүрлі салаларындағы кәсіпорындарда өндірістік экологиялық бақылау бағдарламаларын жүзеге асыру кезіндегі рәсімдер, әдістер, тәсілдер туралы ақпарат, эмиссияларды мониторингтеудің автоматтандырылған жүйелерімен бөлу/ластау көздерін жарақтандыру жөніндегі деректер, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын Кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) есептерінің ақпараттық деректері пайдаланылды. Аталған аудитті жүргізу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілді.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері топырақ пен жерасты суларының мониторингін қоспағанда, шығарындыларды, төгінділерді және олармен байланысты параметрлерді мониторингтеуге қатысты жалпы тәсілдердің, әдістердің сипаттамасын және басқа да тиісті аспектілерді қамтиды және МАЖ қолдануды қамтитын ӨЭБ бағдарламасын жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ КЭР алу кезінде қойылатын талаптарды орындау үшін қолданылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасы Экология кодексінің (бұдан әрі – Экология кодексі) 3-қосымшасында келтірілген қызметтің негізгі түрлерімен байланысты процестерге қолданылады және эмиссиялар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін жүргізу бөлігінде қолданыстағы экологиялық заңнаманы ескере отырып, осы қосымшада санамаланған қызметтің қандай да бір түрімен шектелмейді. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда маркерлік ластағыш заттар бойынша сала эмиссияларын мониторингтеудің әдістері, тәсілдері, техникалары қамтылған. Жекелеген салалар үшін әртүрлі көздерден шығарындылардағы ластағыш заттардың шоғырлануы бойынша нәтижелерді салыстыру мақсатында валидацияланған деректерге келтіру үшін шығатын газдардағы оттегінің көлемдік құрамының эталондық мәндері атап өтілді.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық емес. Эмиссиялар деңгейлерінің сапалы мониторингін және қоршаған ортаға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштерін тіркеуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар тау-кен-металлургия кешенінің, негізгі бейорганикалық химиялық заттардың, мұнай-газ саласының (өндіру және қайта өңдеу), электр және жылу энергиясының және өнеркәсіптің өзге де салаларының өндіріс объектілеріне қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау және жүргізілген КТА нәтижелері бойынша, сондай-ақ, ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерделенген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ең үздік қолжетімді техникаларға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Жалпы ережелер

Осы бөлімде келтірілген және сипатталған техникалар толық болып табылмайды. Эмиссиялар деңгейлерінің сапалы мониторингін және қоршаған ортаға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштерін тіркеуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Орташа кезеңдер және атмосфералық шығарындылардың негізгі шарттары

Атмосфераға шығарындылар деңгейі деп қалыпты жағдайда құрғақ шығарылатын газдар көлемінің бірлігіндегі ластағыш заттың массасы түсініледі (су буының құрамын алып тастағаннан кейін, бірақ оттегінің құрамын түзетпестен 273,15 К, 101,3 кПа), ол текше метрге миллиграмм қатынасы ретінде көрсетіледі (мг/Нм3).

Үздіксіз өлшеу үшін

ЕҚТ қолдануға байланысты эмиссиялардың рұқсат етілетін деңгейлері бір тәулік ішінде өлшенген барлық шынайы 20 минуттық мәндердің орташа мәні болып табылатын орташа тәуліктік мәндерге (күнтізбелік тәуліктегі орташа массалық концентрациялар) жатады.

Мерзімді өлшеулер үшін

ЕҚТ қолдануға байланысты эмиссиялардың рұқсат етілетін деңгейлері 20 минут ішінде өлшенген кемінде үш бірлік сынаманың орташа мәніне жатады (егер ЕҚТ бойынша бейінді салалық анықтамалықта өзгеше шарт көрсетілмесе).

Шығарындылардың автоматтандырылған мониторинг жүйесін белгілеу қажеттілігінің критерийлеріне сәйкес келмейтін шығарындылардың негізгі стационарлық ұйымдастырылған көздері үшін атмосфералық ауаның сапасын бақылау мақсатында маркерлік ластаушы заттар эмиссияларының деңгейлеріне (егер ЕҚТ бойынша бейінді салалық анықтамалықта өзге шарт көрсетілмесе) ай сайынғы аспаптық бақылау жүргізу ұсынылады.

Шығарындылар концентрациясын оттегінің негізгі деңгейіне түрлендіру

Жылу, механикалық, электр энергиясын өндіру және пайдаланылған газдардан/күкірт қышқылды қондырғылардан күкірт алу мақсатында әртүрлі отынды жағу процестері үшін оттегі құрамының базалық шарттары төменде келтірілген.

1.1-кесте. Қондырғылардың түрлері бойынша оттегі құрамының базалық шарттары

Р/с №	Қондырғы түрлері	Өлш. бірлігі	Оттегінің базалық деңгейінің шарттары
1	Егер операция газ турбинасында және/немесе қозғалтқышта жүзеге асырылмаса, сұйық және/немесе газ тәрізді отын түрлерін жағуға арналған қондырғы	мг/Нм3	Көлемі бойынша 3 % оттегі
2	Газ турбиналары мен қозғалтқыштары	мг/Нм3	Көлемі бойынша 15 % оттегі
3	Дизельді қозғалтқыштар	мг/Нм3	Көлемі бойынша 6 % оттегі
4	Пайдаланылған газдардан күкірт алуға арналған қондырғы	мг/Нм3	Көлемі бойынша 3 % оттегі

Төменде оттегінің базалық деңгейіндегі шығарындылардың концентрациясын есептеу формуласы келтірілген (оттегінің базалық деңгейі ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарда ұсынылған, болмаған жағдайда 1.1-кестеде көрсетілгендей оттегінің құрамын қолдану ұсынылады).

ER=21-OR21-OM×EM;

мұнда:

ER – оттегінің базалық деңгейіне түзетілген шығарындылар концентрациясы (мг/Нм3);

OR – оттегінің базалық деңгейі (көлемі бойынша %);

EM – өлшенген оттегі деңгейінде көрсетілген шығарындылар концентрациясы (мг/Нм3);

OM – өлшенген оттегі деңгейі (көлемі бойынша %).

Ескертпе: автоматтандырылған мониторинг жүйелерінде бұл өлшем өндіріске/ластану көзіне енгізу кезінде ескерілуге тиіс.

Суға төгінділер бойынша ЕҚТ мынадай аспектілерге жатады:

Шығарындылардағы ластағыш заттардың деңгейі концентрация мәндері (су көлеміне шығарылатын заттың массасы) ретінде анықталады және литріне миллиграмм (мг/л) қатынасы ретінде көрсетіледі. Орташа кезеңдер және сарқынды суларды ағызудың негізгі шарттары ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарда анықталған.

Егер басқаша көрсетілмесе, ЕҚТ-мен байланысты қалпына келтіру деңгейлері үшін орташа кезеңдер былайша анықталады:

Орташа тәуліктік

Шығысқа пропорционалды құрамдас сынама ретінде алынған 24 сағатқа тең сынама алу кезеңіндегі орташа мән немесе уақыт пропорционал сынамадан ағынның жеткілікті тұрақтылығы көрсетілген жағдайда.

Жалпы ЕҚТ

ЕҚТ 1. ЕҚТ ластану объектілерінің/көздерінің және тазарту жүйелерінің жалпы экологиялық көрсеткіштерін жақсарту үшін экологиялық менеджмент жүйесін (ЭМЖ) енгізу және сақтау болып табылады.

Экологиялық тиімділік: ЭМЖ қондырының экологиялық көрсеткіштерін үнемі жақсартуға ықпал етеді және қолдайды. Егер қондырғы жақсы экологиялық сипаттамаларға ие болса, онда ЭМЖ операторға экологиялық тиімділіктің жоғары деңгейін сақтауға көмектеседі.

ЕҚТ 2. Қоршаған ортаға эмиссияларды тиімді мониторингтеу және бақылау үшін ЕҚТ автоматтандырылған мониторинг жүйелерін енгізуді көздейді.

Стационарлық ұйымдасқан шығарындылар көздеріндегі эмиссиялар мониторингінің негізгі әдістері және олардың сипаттамасы осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 3. Энергияны тиімді пайдалану үшін ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің сәйкес комбинациясын қолдануды көздейді:

Р/с №	Техника	Сипаттама
1	"Пинч-талдау" жасау	Энергияны тұтынуды азайту үшін термодинамикалық көрсеткіштерді жүйелі есептеуге негізделген әдіс. Жалпы жүйелік конструкцияларды бағалау құралы ретінде қолданылады.
2	МАЖ интеграциясындағы технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйесі (ТПБАЖ)	ТПБАЖ басқарудың технологиялық объектісіне басқарушылық әсерлерді әзірлеуге және іске асыруға, оның ішінде қабылданған өлшемге сәйкес технологиялық объектіні басқаруды оңтайландыру үшін қажетті ақпаратты автоматтандырылған жинауды және өңдеуді қамтамасыз етуге арналған. Жүйе шығарындыларды ең төменгі деңгейде ұстап тұру үшін жабдықтың (мысалы, қазандықтар, пештер, реакторлар) жұмысын автоматты түрде реттей алады.
3	Энергия ресурстарын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі	ЭРБЕАЖ – энергоресурстарды (электр энергиясы, жылу, газ, су және т. б.) өндіру, беру немесе тұтыну процесін автоматтандырылған, нақты уақыт масштабында қашықтықтан өлшеуге, жинауға, беруге, өңдеуге, көрсетуге және құжаттауға арналған электрондық бағдарламалық-техникалық құралдар жүйесі.

ЕҚТ 4. Энергия тұтынуды мониторингтеу, бақылау және қысқарту, операциялық қызметті жақсарту, өндірісті ұтымды ұйымдастыруды қолдау үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың тиісті комбинацияларын пайдалануды көздейді:

Р/с №	Техника	Енгізу әсері
1	Энергия үнемдеуді ынталандыру жүйесіне бастамашылық жасау	Жақсарту салаларын анықтауға жәрдемдесу үшін
2	Энергия аудиттерін тұрақты жүргізу	Кәсіпорын қызметінің сыртқы және ішкі нормативтік құжаттарға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін
3	Энергия тұтынуды азайту жоспары	Операциялық қызметті жақсарту үшін мақсаттар мен стратегияларды белгілеу
4	Іс-шаралар өткізу бойынша қарқынды жану	Жақсарту саласын анықтау (мысалы, ауа/отын арақатынасы, шығару құбырының температурасы, жанарғының конфигурациясы, пештің құрылымы)
5	Энергия тұтынудағы саралау/бенчмаркинг жөніндегі іс-шараларға қатысу үшін	Тәуелсіз органның тексеруі

Экологиялық тиімділік: энергия тұтынуды азайту жөніндегі барлық шаралар көмірқышқыл газын (CO2) қоса алғанда атмосфераға шығарындыларды азайтады. Энергия үнемдеу жөніндегі кез келген техника отынның шекті шығынына байланысты қоршаған ортаның ластануына әсер етеді.

ЕҚТ 5. Энергия шығынын, ресурстарды тұтынуды тиімді азайту, сондай-ақ қоршаған ортаға эмиссиялар деңгейін төмендету үшін өндірісті басқару стратегиясы қолданылады.

Өндірісті басқару өнім өндірудің, экологиялық қауіпсіздіктің барынша ықтимал пайдасына қол жеткізуге бағытталған іс-шаралардың тұтас жиынтығын білдіреді. Бұл техниканың сипаттамасы нақты қадамдарды белгілемейді және объектілер операторларына қоршаған ортаға маркерлік заттар эмиссияларының көрсеткіштерін қысқарту, технологиялық процестердің энергия тиімділігін арттыру және тиісті сападағы өнім өндірісін ұлғайта отырып, шикізат ресурстарын тұтынуды қысқарту үшін іс-қимыл жасау мүмкіндігін ұсынады.

Экологиялық тиімділік: өндірістік процестерден қоршаған ортаға ластағыш заттардың шығарындыларын/төгінділерін біртіндеп азайту. Ластағыш қауіпті заттар үшін-төгінділерді тоқтату немесе кезең-кезеңімен азайту. Ресурс үнемдеу деңгейін арттыру.

EҚТ өнеркәсіптің барлық салаларына жалпыға бірдей болап табылады.

ЕҚТ 6. ЕҚТ Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнамалық және заңға тәуелді актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарда көрсетілгеннен кем емес жиілікпен аспаптық өлшеу жолымен атмосфералық ауаға шығарындылардың үздіксіз мониторингін көздейді.

ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарда Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес сақталуы қажет тиісті технологиялық көрсеткіштері бар қоршаған ортаға эмиссиялар мониторингінің кезеңділігі көрсетіледі.

ЕҚТ 7. Эмиссиялар деңгейін бақылау және болжау, сондай-ақ мониторинг жүргізу кезінде адами факторды болдырмау мақсатында МАЖ жарақтандырылмайтын қондырғылар/объектілер бойынша толық ақпараттық базаны қалыптастыру үшін қоршаған ортаға эмиссиялар деңгейлерін өлшеудің аспаптық және есептік әдістерін пайдалана отырып, мерзімді бақылауды жүзеге асыру қажет.

Талдаудың негізгі әдістері осы ЕҚТ анықтамалығының 4.1.- 4.5.-бөлімдерінде келтірілген.

ЕҚТ 8. Ластағыш заттардың төгінділерін азайту үшін су ресурстарын басқару стратегиясы қолданылуға тиіс

Бұл әдіс маркерлік ластағыш заттар ретінде жіктелген заттардың суға төгінділерін анықтау және азайту, сондай-ақ су ресурстарын тұтынуды азайту стратегиясы болып табылады.

Тиісті стратегия мониторинг жүйесінде іске асырылуы мүмкін және мынадай іс-шараларды қамтуы мүмкін:

1) суды тұтынуды азайту (үнемдеу);

2) жергілікті тазалау арқылы қондырғылардан бөлек ағызу;

3) суды барынша қайта пайдалану;

4) зертханалық әдістермен ұштастыра отырып, химиялық және биологиялық тазарту процестері үшін су құрамын автоматты түрде мониторингтеу;

5) өңірлік талаптарды ескере отырып, шығарылатын заттардың нормативтерін белгілеу;

6) құзыретті мемлекеттік органдармен келісілген бекітілген бағдарламалар негізіндегі мониторинг;

7) қалыпты пайдалану жағдайларында мониторинг үшін сынама алу нұсқамаларын орнату (уақытша немесе тұрақты жоспар);

8) жоспарлау кезінде уақытша мониторинг жүргізу үшін ең қолайлы кезеңді анықтау, мысалы, егер мәндер өте төмен болса, алты айлық немесе жылдық және жоспарды орындау;

9) нәтижелерді талдау және экологиялық мониторинг жүйесіне енгізілетін тиісті заттардың төгінділерін қысқарту жөніндегі нақты іс-қимыл жоспарын әзірлеу.

Экологиялық тиімділік: ластағыш заттардың төгінділерін біртіндеп азайту. Ластағыш қауіпті заттар үшін – төгінділерді тоқтату немесе кезең-кезеңімен тоқтату.

1.2. Атмосфералық ауаға шығарындыларды үздіксіз мониторингтеу

ЕҚТ 9. Өндірістік қызметтен атмосфералық ауаға эмиссияларды сапалы мониторингтеу және бақылау үшін әсер ету шекарасында шығарындылардың сапасын бақылау, аспаптық өлшеулер жүргізу арқылы стационарлық бекеттерді енгізу арқылы жүзеге асырылуы қажет.

Әсер ету аймағының шекарасындағы атмосфералық ауа сапасының шығарындыларын автоматты түрде бақылау өнеркәсіптік немесе басқа шығарындылар көздерінің әсер ету аймағының шекарасындағы немесе шекарасына жақын атмосфералық ауаның құрамын үздіксіз және автоматты түрде талдайтын бақылау жүйесін білдіреді.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 10. ЕҚТ ластағыш заттар шығарындыларын мониторингтеудің бейінді және әмбебап датчиктерін МАЖ интеграциялау арқылы атмосфералық ауаға эмиссиялардың үздіксіз мониторингін көздейді

Р/с №		Техникалар	Ластағыш заттар	Қолданылуы
1	2		3	4
1	Дисперсиялық емес инфрақызыл әдіс (NDIR)		Бұл әдіс диоксид көміртегі (CO₂) және су буы H2O сияқты газдарды өлшеу кезінде кедергілерді азайту үшін кеңінен қолданылады және аммиак (NH₃), көміртегі тотығы (CO), хлороводород (HCl), метан (CH₄), азот оксидтері (NOₓ) және күкірт диоксиді (SO₂) сияқты әртүрлі газдарды бақылау үшін жоғары сезімтал және дәл талдағыштар жасауға мүмкіндік береді	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
2	Фурье түрлендіруге негізделген инфрақызыл спектроскопия (FTIR)		Аммиак (NH₃), көміртегі тотығы (CO), хлороводород (HCl), фторлы сутек (HF), метан (CH₄), азот оксидтері (NOₓ) және күкірт диоксиді (SO₂) сияқты газдардың кең спектрін басқаруға мүмкіндік береді	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
3	Диодты лазерді сіңіру спектрометриясы (туннельді диодты лазерлер, TDL)		TDL талдағыштары шығарындылар мен қоршаған ортадағы аммиак (NH₃), хлороводород (HCl), фторлы сутек (HF), метан (CH₄), азот оксидтері (NOₓ) және күкірт диоксиді (SO₂) сияқты газдардың концентрациясын дәл өлшеу үшін қоршаған ортаны бақылауда кеңінен қолданылады	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
4	Спектроскопияның дифференциалды оптикалық жұтылуы (DOAS)		Хлороводород (HCl) пен аммиак (NH₃) сияқты реактивті газдарды, сондай-ақ сынап (Hg) сияқты ластаушы заттарды мониторингтеу.	Экстрактивті емес типтегі МАЖ жүйелерінде
5	Дисперсиялық емес ультракүлгін спектроскопия (NDUV)		NDUV талдағыштарының көмегімен өлшенетін негізгі қосылыстар: күкірт диоксиді (SO₂), азот тотығы (NO), азот диоксиді (NO₂), күкіртсутек (H₂S), хлороводород (HCl), фторлы сутек (HF), аммиак (NH₃).	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
6	Атомдық абсорбциялық спектрометрия (AAS)		Металдардың кең спектрін талдау үшін қолданылады, соның ішінде: ауыр металдар: кадмий (Cd), қорғасын (Pb), сынап (Hg), Арсен (As); Өтпелі металдар: темір (Fe), Никель (Ni), Кобальт (Co), мыс (Cu), мырыш (Zn), Хром (Cr); Сілтілі және сілті-жер металдары: Натрий (Na), Калий (K), Кальций (Ca), Магний (Mg), Литий (Li), Барий (Ba), Стронций (Sr); Басқа металдар мен жартылай металдар: Алюминий (Al), Селен (Se), Кремний (Si), Сурьма (Sb)
7	Атомдық флуоресцентті спектроскопия (AFS)		Негізгі газдар жанама түрде өлшенуі мүмкін: сынап (Hg), металл гидридтері (арсин (AsH3), стибин (SbH3), герман (GeH4), селен сутегі (H2Se)) және метилсынап (CH3Hg).
8	Газ-сүзу корреляциясы (GFC)		Атмосфералық ауадағы көміртегі тотығы (CO), көміртегі диоксиді (CO₂), азот оксидтері (NOₓ), күкірт оксидтері (SOₓ), хлороводород (HCl), метан (CH₄), аммиак (NH3), күкіртті сутегі (H2S), хлорлы сутегі (HCl) және фторлы сутегі (HF) ластағыш заттарды, соның ішінде ұшпа органикалық қосылыстарды (VOC), көмірқышқыл газын, метанды және басқа компоненттерді анықтау.	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
9	Оптикалық әдістер Дисперсиялық емес ультракүлгін талдағыш		Жалпы тозаң концентрациясын, PM10, PM2.5 бөлшектерін және күкірт диоксиді (SO₂) мен азот оксидтерін (NOₓ) мониторингін өлшеу
10	Оптикалық әдістер Оптикалық сцинтилляция		Бөлшектерді бақылау
11	Оптикалық әдістер Газдардың хроматографиясы		Ұшпа органикалық қосылыстар (ҰОҚ), көмірқышқыл газы
12	Оптикалық әдістер Электрохимиялық датчиктер		Өнеркәсіптік объектілер аумағында көміртегі тотығын ұстау
13	Трибоэлектрикалық әдіс		0,1 мг/м-нан кем емес қалқыма бөлшектерді өлшеу.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2., 5.1.3.-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 11. ЕҚТ газдардың физикалық параметрлерін бақылау мақсатында МАЖ енгізу арқылы атмосфералық ауаға эмиссиялардың үздіксіз мониторингін көздейді

Р/с №	Техникалар	Сипаттамасы	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Газ ағынының жылдамдығын анықтаудың ультрадыбыстық әдістері	Газ ағынының жылдамдығын өлшеу Әдістің дәлдігі жоғары және өлшеу диапазоны 0,1-ден 40 м/с-қа дейін. Шаң-тозаң өлшеу элементтерімен әрекеттеспейді, бұл қышқыл және тозаңды ортада тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік береді.	Эмиссиялардың талданатын параметрлерінің және таңдалған жабдықтың ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, өнеркәсіптің барлық салаларына ортақ қолданылады
2	Пито түтігі	Өнеркәсіптік жағдайларда зиянды заттардың шығарындыларын үздіксіз өлшеу үшін, әсіресе түтін құбырлары мен сору жүйелеріндегі ауа ағынының жылдамдығы мен көлемін анықтау үшін қолданылады
3	Корреляциялық әдіс	Ағын жылдамдығы мен ағынын өлшеу	Корреляциялық шығын өлшегіштер көмір станцияларында пайдалану үшін ұсынылады
4	Турбуленттіліктің ИК-кросс-корреляциясы (инфрақызыл детекторлар)	Ағын жылдамдығы, газ концентрациясы және басқа параметрлер. ластағыш заттарды: көміртек тотығын (CO), көміртек диоксидін (CO₂), азот оксидтерін (NOₓ), күкірт оксидтерін (SOₓ), хлороводородты (HCl), метанды (CH₄), аммиакты (NH3), күкіртті сутегін (H2S), хлорлы сутегін (HCl) және фторлы сутегін (HF) анықтау.	Корреляциялық шығын өлшегіштер көмір станцияларында пайдалану үшін ұсынылады
5	Жылу массасының шығын өлшегіштері	Шығарындылар процестеріндегі газдардың массалық шығыны туралы нақты мәліметтер бере отырып, зиянды заттардың шығарындыларын бақылау

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12. ЕҚТ алау қондырғыларына шығарылатын газ құрамының мониторингі бойынша МАЖ енгізуді көздейді.

Р/с №	Бақыланатын параметрлер	Техникалар
1	2	3
1	Газдың көлемдік шығыны	Газ ағынының жылдамдығын анықтаудың ультрадыбыстық әдістері және шығын өлшегіштер. Пито түтігі. Корреляциялық әдіс.
2	Газдың тығыздығы	Жылу массасының шығын өлшегіштері. Газ ағынының жылдамдығын анықтаудың ультрадыбыстық әдістері және шығын өлшегіштер.
3	Күкіртсутек (H2S)	Газды сүзу корреляциясы (GFC). Турбуленттіліктің ИК-кросс-корреляциясы (инфрақызыл детекторлар). Дисперсиялық емес инфрақызыл әдіс (NDIR). Фурье түрлендіруге негізделген инфрақызыл спектроскопия (FTIR). Диодты лазерді сіңіру спектрометриясы (туннельді диодты лазерлер, TDL).
4	Көміртегі оксид-сульфид (COS), көміртегі сульфид (күкіртті көміртек – CS2)*	Электрохимиялық әдістер (электрохимиялық датчик).
5	Меркаптандар	Газ хроматографиясы. Газ хроматографиясы масс-спектрометриямен біріктірілген. Фотометриялық әдістер. Электрохимиялық әдістер.

* бақыланатын компоненттер (көміртегі оксиді-сульфид (COS), көміртегі сульфиді (күкірт көміртегі – CS2) бойынша аспаптық өлшеулер жүргізу Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында алау қондырғыларына шығарылатын газдың құрамына мониторинг жүргізудің тиісті әдістемелері/қағидалары болған кезде айқындалады.

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 13. ЕҚТ алау астында бақылауды енгізу арқылы алау қондырғыларындағы шығарындыларды мониторингтеуді көздейді.

Алау астындағы бақылау өнеркәсіптік объектілердің құбырларынан шығатын алау осінің астындағы қоспалардың концентрациясын өлшеуді қамтиды. Зиянды заттардың концентрациясын анықтау үшін пайдаланылатын ауа сынамаларын алу нүктелерінің орналасуы алаудың бағытына байланысты өзгереді және оларды 30 км-ге дейінгі қашықтыққа жоюға болады.

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 14. ЕҚТ қашықтан мониторингтеу әдістерін енгізуді ескере отырып, шығарындыларды мониторингтеуді көздейді

Қашықтан мониторингтеу әдістері мыналарды қамтиды:

оптикалық қашықтан зондтау әдістері (ORS);

FTIR-спектрометрлер және қайта реттелетін диодты лазерлер (TDL);

LIDAR (DIAL) дифференциалды сіңіру;

күн тұтылу ағыны (SOF);

кері дисперсиялық модельдеу (Reverse Dispersion Modeling, RDM).

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.-бөлімінде берілген.

1.3. Су объектілеріне төгінділерді үздіксіз мониторингтеу

ЕҚТ 15. ЕҚТ бұл ең аз анықталған жиіліктегі сарқынды сулардың әрбір шығарылымында ластағыш заттардың төгінділерін мониторингтеуден тұрады.

ЕҚТ сарқынды сулар шығарылатын жерде маркерлі ластағыш заттардың төгінділерін бақылаудан тұрады. ЕҚТ қолданумен байланысты төгінділер мониторингінің жиілігі ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарға сәйкес қабылданады.

ЕҚТ бойынша бейінді салалық анықтамалықта мониторингтеу кезеңділігі болмаған жағдайда мониторинг жиілігі 4.2.-кесте бойынша қабылданады (4-бөлім).

ЕҚТ 16. ЕҚТ МАЖ енгізу арқылы жерүсті су объектілеріне төгілетін сулардың физикалық параметрлерін үздіксіз мониторингтеуді көздейді.

Р/с №	Бақыланатын параметрлер	Техникалар
1	Температура	Қарсылық термометрлері, термопаралар, манометриялық термометрлер, судың температурасын өлшеудің жанаспайтын құралдары-пирометр.
2	Шығын өлшегіш	Ультрадыбыстық есептеу құралдары электромагниттік есептеу құралдары импульстік шығысы бар механикалық.
3	Сутегі көрсеткіші	рН-метрлер.
4	электр өткізгіштік	Электрөткізгіштігін өлшеу: электрод датчиктері, индуктивті датчиктер.
5	Лайлану	Оптикалық турбидиметр (фотометр) және нефелометрия.

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 17. ЕҚТ МАЖ енгізу арқылы судың сапалық көрсеткіштерін үздіксіз мониторингтеуді көздейді.

Суды есепке алудың автоматтандырылған жүйесінің негізінде фотоколориметриялық талдау жатыр.

Сипаттама осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2.-бөлімінде беріл.

Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлері белгілі бір уақыт кезеңіндегі және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең жақсы қолжетімді техникалар бойынша салалық қорытындыларда сипатталған бір немесе бірнеше ең жақсы қолжетімді техниканы пайдалана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссиялар деңгейлерінің (ластағыш заттардың шоғырлануының) диапазоны ретінде айқындалады (егер бейінді салалық қорытындыда ең үздік қолжетімді техникалар бойынша өзгеше көрсетілмесе).

Эмиссия деңгейлері Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысы) сәйкес белгілі бір технологиялық процесс үшін анықталады.

Бұл ретте, "Атмосфералық ауаға және су объектілеріне ластағыш заттар эмиссияларының мониторингі" ЕҚТ бойынша салааралық сипаттағы анықтамалықтың міндетіне сәйкес, осы ЕҚТ бойынша қорытынды қызметтің қандай да бір түрімен/саламен шектелмейді және тиісінше ең үздік қолжетімді техникалар мен оларға қорытындылар бойынша тиісті салалық анықтамалықтарда қаралған эмиссиялар бойынша деректерді қамтымайды.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда маркерлік ластағыш заттар бойынша сала эмиссияларын мониторингтеу әдістері, тәсілдері, техникалары қамтылған. Жекелеген салалар үшін әртүрлі көздерден шығарындылардағы ластағыш заттардың шоғырлануы бойынша нәтижелерді салыстыру мақсатында валидацияланған деректерге келтіру үшін шығатын газдардағы оттегінің көлемдік құрамының эталондық мәндері атап өтілді.

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Бұдан басқа, "жүргізілген энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты вариативтік көрсеткіштер:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғының өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б. алынды.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері энергия ресурстары мен материалдардың тұтынылуын бақылауды ескеретін ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) сәйкес келуге және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағдарлануға тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер сабақтас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамаларының ережелерін ескере отырып, пайдаланылатын шикізатқа және отынға, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторлар бойынша кәсіпорынның жеке ерекшеліктеріне, сондай-ақ тиісті ЕҚТ ендіру мүмкіндігіне сүйене отырып қарастырылады. ЕҚТ-ны таңдаған кезде кәсіпорынның нақты жағдайдағы қаржылық және техникалық ресурсттарын ескеру қажет, бұл технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізу тиімділігін қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымды сумен және суды қайта пайдаланумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін, осыған байланысты ресурстардың шығысын мониторингілеу, бақылау құралдарымен қамтамасыз ету қажет.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг талаптары

Өлшеу және бақылау технологиялық процестерді басқару, сондай-ақ олардың аудиттері аясында жүзеге асырылуы мүмкін. Өлшеулер энергия тиімділігіне қатысты мәселелер бойынша сенімді және бақыланатын ақпарат алу үшін маңызды. Бұл шоғырлануда көрсетілген эмиссиялардың көлемі туралы ақпарат болуы мүмкін: атмосфералық ауаға (мг/Нм3), ресурстарды (МВт*сағ электр энергиясы, кг бу және т.б.) тұтынуда көрсетілген су объектілері (мг/л), сондай-ақ белгілі бір энергия ресурстарының сипаттамалары (мысалы, температура немесе қысым) (бу, ыстық су, салқындатқыш су және т.б.). Кейбір ресурстар үшін энергияны тұтынуды талдау және энергия баланстарын құру үшін қажет қайтарылатын немесе шығатын ағындардағы энергия мөлшері туралы ақпарат (мысалы, шығатын газдар, шығарылатын салқындатқыш су және т.б.) маңызды болуы мүмкін.

Атмосфералық ауа

Шығарындылар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін белгілеу қажеттілігінің критерийлеріне сәйкес келмейтін шығарындылардың негізгі стационарлық ұйымдастырылған көздері үшін атмосфералық ауаның сапасын бақылау мақсатында маркерлік ластағыш заттар эмиссияларының деңгейіне ай сайын аспаптық бақылау жүргізу қажет (егер бейінді салалық ЕҚТ бойынша анықтамалықта және оның қорытындысында өзгеше шарт көрсетілмесе).

Су ресурстары

Маркерлік ластағыш заттардың төгінділерінің мониторингі сарқынды сулар шығарылатын жерде жүзеге асырылады. ЕҚТ қолданумен байланысты төгінділер мониторингінің жиілігі ЕҚТ бойынша салалық анықтамалықтарға сәйкес қабылданады.

ЕҚТ бойынша бейінді салалық анықтамалықта мониторингтеу кезеңділігі болмаған жағдайда мониторинг жиілігі 4.1.-кесте бойынша қабылданады.

4.1-кесте. ЕҚТ қолданумен байланысты төгінділер мониторингінің жиілігі

Р/с №	Ластағыш заттың атауы	Мониторинг жиілігі
1	2	3
1	Жинақтаушы тоған
1.1	Қалқымалы заттар	Тоқсан сайын
1.2	Fe бойынша темір (хлорлы темірді қоса)	Тоқсан сайын
1.3	Мұнай өнімдері	Тоқсан сайын
1.4	Сульфаттар (SO4 бойынша)	Тоқсан сайын
1.5	Хлоридтер (Сl бойынша)	Тоқсан сайын
2	Буландырғыш тоған
2.1	Қалқымалы заттар	Тоқсан сайын
2.2	Fe бойынша темір (хлорлы темірді қоса)	Тоқсан сайын
2.3	Мұнай өнімдері	Тоқсан сайын
2.4	Сульфаттар (SO4 бойынша)	Тоқсан сайын
2.5	Хлоридтер (Сl бойынша)	Тоқсан сайын
2.6	Диэтаноламин/метилдиэтаноламин (флексорб)/метанол/этиленгликоль	Тоқсан сайын
2.7	Күкіртсутек	Тоқсан сайын
3	Қабат қысымын ұстап тұру үшін қабатқа айдау
3.1	Қалқымалы заттар	Апта сайын
3.2	Fe бойынша темір (хлорлы темірді қоса)	Апта сайын
3.3	Мұнай өнімдері	Апта сайын
3.4	Күкіртсутек	Апта сайын
4	Жер қойнауына кәдеге жарату
4.1	Қалқымалы заттар	Апта сайын
4.2	Fe бойынша темір (хлорлы темірді қоса)	Апта сайын
4.3	Мұнай өнімдері	Апта сайын
4.4	Күкіртсутек	Апта сайын
4.5	Сульфаттар (SO4 бойынша)	Апта сайын
4.6	Хлоридтер (Сl бойынша)	Апта сайын

1) 24 сағат ішінде алынған ағынға пропорционалды құрама үлгіні немесе ағынның жеткілікті тұрақтылығы көрсетілген жағдайда уақытқа пропорционалды үлгіні білдіреді;

2) жинақтаушы тоғандар мен буландырғыш тоғандарға сарқынды суларды ағызуда технологиялық нормативтерді белгілеуге қатысты норма олар соңғы 3 жылдағы мониторингтік зерттеулердің нәтижелері бойынша жер үсті және жерасты су ресурстарына әсер етпейтінін растай отырып, гидротехникалық құрылыстарға қатысты қолданылатын талаптарға сәйкес келген жағдайда қолданылмайды;

3) жерүсті және жерасты су ресурстарына теріс әсер ету фактісін анықтау гидротехникалық құрылыстарға қолданылатын талаптардың бұзылғанын көрсетеді. Бұл жағдайда эмиссиялардың сандық көрсеткіштері қолданыстағы санитарлық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және мәдени-тұрмыстық су пайдалану орындарына қатысты қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуі тиіс.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Экология кодексіне сәйкес ремедиация деп экологиялық залал келтірілген табиғи ортаның құрамдас бөлігін қалпына келтіру, молықтыру немесе егер экологиялық залал толық немесе ішінара орны толмас болып табылса, табиғи ортаның осындай құрамдас бөлігін алмастыру арқылы экологиялық залалды жою жөніндегі іс-шаралар кешені танылады. Ремедиация мыналарға:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер және топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Ластағыш заттар эмиссияларын мониторингтеу экологиялық зиян келтіруді болғызбау жөніндегі қажетті шаралар болған жағдайда кез келген қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін экологиялық қатынастарды реттеу шеңберінде алдын алу қағидатын орындау құралдарының бірі болып табылады.

Жекелеген қызмет түрлерінің ерекшеліктерін ескере отырып, табиғи орта компоненттерін ремедиациялау ерекшеліктері ЕҚТ бойынша тиісті салалық анықтамалықтарда көрсетілген.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам Экология кодексінің нормаларына және Ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қабылдауға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ олардың ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаске бұдан былай денсаулыққа елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметіне зиян келтірмеуі үшін мерзімдер мен кезеңділікте бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

ЕҚТ бойынша анықтамалықтың осы ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштерді, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындау орынсыз болып табылады.

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты вариативтік көрсеткіштер: шикізаттың сапалық көрсеткіштері, қондырғының өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары, дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері, өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б. алынды.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) сәйкес келуге және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағдарлануға тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Алау астындағы бақылауларды, жүргізілетін мониторинг түрлері мен талдау әдістерін, салада қолданылатын технологиялар мен жабдықтарды қоса алғанда, энергияны көп қажетсінетін бірқатар салалардың (энергетика, қара және түсті металлургия, мұнай және газ өндіру және қайта өңдеу, бейорганикалық химия өнеркәсібі, цемент өндірісі) өнеркәсіптік көздері туралы ақпараттық деректерге талдау және жүйелеу жүргізілді.

ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан кейінгі жұмыстарға және оларды ендіру мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға анықтамалықты әзірлеудің келесі кезеңдеріне қажетті талдау жүргізу мақсатында, оның ішінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты маркерлік ластағыш заттар мен технологиялық көрсеткіштердің тізбесін қайта қарау мақсатында қоршаған ортаға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік ластағыш заттардың эмиссияларының деңгейлері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

қоршаған ортаға эмиссиялар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін енгізу маркерлік ластағыш заттардың эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және маркерлік ластағыш заттардың технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым критерийлері ретінде технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

	Қазақстан Республикасы
	Үкіметінің
	2025 жылғы 22 қазандағы № 887 қаулысымен бекітілген

"Негізгі органикалық химиялық заттар және полимер өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау үшін, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Эмиссияларды және ресурстарды тұтынуды болдырмауға және/немесе азайтуға арналған ең үздік қолжетімді техникалар

Экологиялық менеджмент жүйесі

1.1.2. Энергия тұтынуды басқару, энергия тиімділігі

1.1.3. Эмиссияларға мониторинг жүргізу

1.1.4. Технологиялық процесті басқару

1.1.5. Су ресурстарын басқару

1.1.6. Қалдықтарды басқару

1.1.7. Шу, діріл, иіс

1.2. Негізгі органикалық заттардың өндірісі кезіндегі ЕҚТ бойынша қорытынды

1.2.1. Энергия тиімділігі және ресурс үнемдеу

1.2.2. Көмірсутек шығарындылары

1.2.3. NOх, NH3 шығарындылары

1.2.4. СO шығарындылары

1.2.5. Ағынды сулардың жиналуын болдырмауға және азайтуға бағытталған ЕҚТ..

1.2.6. Технологиялық қалдықтардың және өндірістік қалдықтардың әсерін азайтуға бағытталған ЕҚТ

1.3. Полимер өндірісі кезіндегі ЕҚТ

1.3.1. Энергия тиімділігі және ресурс үнемдеу саласындағы ЕҚТ

1.3.2. Атмосфералық ауаға шығарылатын ластағыш заттардың шығарындыларын азайту бойынша ЕҚТ

1.3.3. Ағынды сулардың жиналуын болдырмауға және азайтуға бағытталған ЕҚТ

1.3.4. Технологиялық қалдықтарды және өндірістік қалдықтарды азайтуға бағытталған ЕҚТ

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг талаптары

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер "Негізгі органикалық химиялық заттар және полимер өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) берілген.

Терминдер мен анықтамалар

ең үздік қолжетімді техникалар	-	қоршаған ортаға жағымсыз антропогендік әсер етуді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде жүзеге асырылмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озық даму сатысы;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	-	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/Дм³, мг/дм³) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын тұтыну мөлшеріне шаққандағы маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы), уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне есептегендегі өзге де ресурстар түрінде көрсетілген ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	-	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар қолданыстағы қондырғыға жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	-	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және осы топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	-	шығарындылардың, төгінділердің белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамалырының өзгерістерін, баламалы параметрлерін немесе техникалық шараларды және т.б. жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
АМЖ	автоматтандырылған мониторинг жүйесі
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ЕҚТ-ТК	ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
МЛЗ	маркерлік ластағыш зат
МТБЭ	метил-трет-бутил эфирі
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі
ЭнМЖ	энергетикалық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда ЕҚТ-ны қолдануға байланысты МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейі және энергия және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері анықталады, сонымен қатар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарау арқылы ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында органикалық заттарды өндіру кезінде қолданылатын шығарындылар, төгінділер, қалдықтардың пайда болуы, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды. КТА – ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылады, оны жүргізу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына (бұдан әрі – Қағидалар) енгізілген.

Қолданылу саласы

Экология кодексінің 3-қосымшасына сәйкес осы ЕҚТ бойынша қорытынды төмендегі қызмет түрлеріне қолданылады:

негізгі органикалық химиялық заттар өндірісі;

полимер өндірісі.

ЕҚТ бойынша қорытынды:

құрамында оттек бар органикалық қосылыстарды, атап айтқанда қарапайым эфирлерді;

төменгі олефинді және диенді көмірсутектерді, атап айтқанда пропиленді;

негізгі пластмасса материалдарды (полимерлер, синтетикалық талшықтар) өндіру кезіндегі қызмет түрлері мен технологиялық процестерге қолданылады.

Қағидалардың 12-тармағының 2-тармақшасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытынды негізгі және қосымша технологиялық процестердің келесі тізбесіне қолданылады:

шикізатты дайындау;

өндірістік процестер;

эмиссиялар мен қалдықтардың пайда болуын болдырмау және азайту әдістері.

Осы құжатта өндірістің көлеміне және оларды өндірудің қоршаған ортаға ықтимал әсеріне, сондай-ақ деректердің қолжетімділігіне сәйкес іріктелген органикалық заттар өндірісі сипатталады, экологиялық маңызды өндірістік процестер мен операциялар типтік объектідегі әдеттегі инфрақұрылыммен бірге қарастырылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды:

соңғы өнімдерді алу арқылы полимерді одан әрі өңдеуге қолданылмайды. Алайда талшық өндірісі немесе сығымдау сияқты технологиялық процестер полимер өндірісімен техникалық байланысты болғанда және дәл сол учаскеде орындалғанда және қондырғы қоршаған ортаға әсер еткен жағдайда қосылады;

отынды технологиялық емес пеште/жылытқышта немесе термиялық/каталитикалық тотықтырғышта жағуға, қалдықтарды жағуға;

"Мұнай және газ өңдеу" ЕҚТ бойынша анықтамалығына кірген мұнай фракцияларын өңдеу процестері негіз болатын органикалық заттарды өндіруге (мұнайды дайындау және айдау, каталитикалық риформинг, каталитикалық крекинг, гидротазарту және өзге де процестер);

өндірісті үздіксіз пайдалану үшін, сондай-ақ жоспарлы-алдын алу және жөндеу жұмыстарымен байланысты штаттан тыс пайдалану режимдеріне қажетті қосалқы процестерге;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбек қорғауды қамтамасыз етуге қатысты мәселелерге қолданылмайды.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері ЕҚТ бойынша қорытындыда негізгі технологиялық процесс барысында пайда болатын қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі тиісті ЕҚТ бойынша анықтамалықтарда және ЕҚТ бойынша қорытындыларда қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық емес. Объектіні қалыпты пайдалану жағдайында ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес технологиялық көрсеткіштер келесі түрлерге жатады:

мг/Нм³ берілген су буының құрамын шегергенде, қалыпты жағдайда (273,15 K, 101,325 кПа) шығарылатын газ көлеміне шығарындылардың массасы ретінде берілген атмосфераға шығарындылар бойынша технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ-ны қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштердің диапазонынан төмен немесе оның шегінде болған кезде, ЕҚТ бойынша осы қорытындыда айқындалған талаптар сақталды деп саналады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар ЕҚТ бойынша осы қорытындының қолданылу саласына сәйкес органикалық заттар өндіру жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсердің алдын алуға немесе, егер іс жүзінде мүмкін болмаса, оны азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының химия саласы құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерделенген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылды.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау үшін, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Эмиссияларды және ресурстарды тұтынуды болдырмауға және/немесе азайтуға арналған ең үздік қолжетімді техникалар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ ЭМЖ-ны іске асыруды және сақтауды білдіреді, ол барлық келесі функцияларды қамтиды:

1) жоғары басшыларды қоса алғанда, басшылардың қызығушылығы мен жауапкершілігі;

2) басшылардың қондырғыны (өндірісті) үнемі жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты айқындауы;

3) қаржылық жоспарлау және инвестициялармен бірге үйлестіре отырып қажетті процедураларды, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іскғе асыру;

4) ерекше назар аударуды қажет ететін мынадай процедураларды орындау:

құрылым және жауапкершілік,

кадрларды іріктеу,

қызметкерлерді оқыту, ақпараттандыру және олардың құзыреттіліктері,

коммуникациялар,

қызметкерлерді тарту,

құжаттама,

технологиялық процесті тиімді бақылау,

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары,

төтенше жағдайларға және оладың салдарларын жоюға дайын болу,

экологиялық заңнаманың сақталуын қамтамасыз ету;

5) ЭМЖ-ның жоспарланған шараларға сәйкестігін анықтау, оны енгізу және іске асыру үшін өнімділікті тексеру және мониторинг пен өлшемдерге, түзету және алдын алу шараларына, жазбаларды жүргізуге, тәуелсіз (мұндай мүмкіндік болған кезде) ішкі немесе сыртқы аудитке ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау;

6) жоғарғы басшылардың ЭМЖ-ға талдау жасауы және және оның заманауи талаптарға сәйкестігіне, толықтығына және тиімділігіне тұрақты шолу жасауы;

7) экологиялық таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

8) жаңа зауытты жобалау кезеңінде және оның бүкіл қызмет ету мерзімі ішінде, оны пайдаланудан шығару кезінде қоршаған ортаға болжамды әсеріне талдау жасау;

9) сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Ұйымдастырылмаған шығарындылар бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және жүзеге асыру және шығарындыларды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану (мысалы, ЕҚТ 8-ді қараңыз) да ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылады.

Қолданылуы

ЭМЖ көлемі (мысалы, талдап тексеру деңгейі) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), қағида бойынша, қондырғының сипатына, масштабына және күрделілігіне және оның қоршаған ортаға әсер ету деңгейіне байланысты.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

1.1.2. Энергия тұтынуды басқару, энергия тиімділігі

ЕҚТ 2

ЕҚТ энергияны тиімді пайдалануды (энергия менеджменті жүйесін енгізу және жұмыс істеуін қолдау) басқару жүйесін пайдалану арқылы энергияны тұтынуды азайту болып табылады.

Жоғарыда сипатталған компоненттерді, әдетте, осы құжаттың ауқымына кіретін барлық объектілерге қолдануға болады. ЭнМЖ ауқымы (мысалы, талдап тексеру деңгейі) және (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған) сипаты қондырғының сипатына, масштабына және күрделілігіне және оның қоршаған ортаға әсер ету диапазонына байланысты болады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3-бөлімінде берілген.

1.1.3. Эмиссияларға мониторинг жүргізу

ЕҚТ 3

ЕҚТ процестерді онлайн режимде үздіксіз түзету және оңтайландыру, тұрақты әрі тоқтаусыз өңдеу мақсатында процестерді заманауи компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік бөлімде басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеуді немесе бағалауды білдіреді, мұның өзі энергия тиімділігін арттырады және өнімді барынша жақсартады және техникалық қызмет жасау әдістерін жетілдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 4

ЕҚТ барлық процестердің ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер көрсетілген негізгі шығарындылар көздерінен шығатын ластағыш заттардың шығарындыларын өлшеуді білдіреді.

Егер деректер сериясы тазалау процесінің тұрақтылығын дәл көрсетсе, мониторинг жүргізудің мерзімділігін бейімдеуге болады.

Үздіксіз мониторинг Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына сай ұйымдастырылған көздердегі АМЖ арқылы жүргізіледі.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 5

ЕҚТ тиісті көздерден шығарылатын ұйымдастырылмаған шығарындылар мөлшерінің тәртібін төмендегі әдістердің көмегімен анықтау болып табылады:

шығарындылар шығарылатын көзде өлшенетін тікелей өлшеулер, концентрациясы мен массасын өлшеу немесе анықтау жүргізілуі мүмкін;

шығарындыларды анықтау шығарылатын көзден белгілі бір қашықтықта жүргізілетін жанама өлшеулер;

коэффициенттерді қолдана отырып есептеу әдістерін қолдану.

Мүмкіндігіне қарай тікелей өлшеу әдістері шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеуге негізделген жанама әдістерге немесе бағалауларға қарағанда оңтайлы болып табылады.

Жанама өлшеулердің мысалдарына индикаторлық газдарды пайдалану, кері дисперсияны модельдеу әдістері және лазерлік анықтау және қашықтықты өлшеу жүйесі қолданылатын массаны баланстау әдістері жатады.

Есептеу әдістері, мысалы, материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды бағалау үшін шығарындылар коэффициенттерін қолдану бойынша ұсынымдар негізінде пайдаланылады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 6

ЕҚТ жеке тазарту құрылғылары бар болған кезде ластағыш заттардың төгінділеріне эквивалентті сапада деректер ұсыну регламенттелген ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес мониторинг жүргізуді білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген.

1.1.4. Технологиялық процесті басқару

ЕҚТ 7

ЕҚТ технологиялық процесті басқару мен бақылауды, өндірістік-технологиялық байланыстарды пайдалану, кеңейту және тереңдетуді оңтайландыруды, ресурстарды пайдалануды – өндірістік процестерді интеграциялауды бірге пайдалануды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 8

ЕҚТ ластануды болдырмау, тозуды болдырмау, бастапқы материалдардың тиісті сапасын, қайта пайдалану және қайта өңдеу мүмкіндігін қамтамасыз ету, сондай-ақ процестің тиімділігін арттыру және оңтайландыру мақсатында энергия шығынын азайту және қоршаған ортаға жағымсыз әсерін төмендету, материалдардың ішкі ағындарын басқару және бақылауды оңтайландыру арқылы энергия тиімділігін арттыруға арналған цифрлық технологияларды пайдалана отырып өндірістік процестерді автоматтандыру, мониторинг жүргізу және жақсартуды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген.

1.1.5. Су ресурстарын басқару

ЕҚТ 9

ЕҚТ ағынды суларды басқарудың және тазартудың кешенді стратегиясын пайдалануды білдіреді, оған су ресурстарын оңтайлы басқаруға, ағын суларды болдырмауға, жинауға және түр-түріне қарай бөлуге, ішкі су айналымын ұлғайтуға және әрбір соңғы ағынды адекватты тазартуды пайдалануға бағытталған, процеске біріктірілген тиісті құрама әдістер кіреді. Төмендегі әдістерді қолдануға болады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Өндірістік желіде ауыз суды пайдаланудан бас тарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Жаңа зауыттарды салған кезде немесе қолданыстағы зауыттарды жаңартқанда/қайта құрылымдағанда айналымды сумен қамтамасыз ету жүйесінің санын және/немесе қуаттылығын ұлғайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Келіп түскен суды орталықтандырып бөлу	Қолданылуы су контурының тиісті конфигурациясымен шектелуі мүмкін
4	Суды жекелеген параметрлері белгілі бір шекке жеткенше қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Егер судың тек жекелеген параметрлері анықталса және оны одан әрі пайдалануға болатын болса, суды басқа қондырғыларда пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
6	Тазартылған және тазартылмаған ағын суларды бөлу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
7	Нөсер суын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6-бөлімінде берілген.

1.1.6. Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 10

ЕҚТ (ішкі немесе сыртқы) мамандандырылған қайта өңдеу процестерін ішкі пайдалану немесе қолдану арқылы қалдықтарды барынша азайту үшін біріктірілген және операциялық әдістерді пайдалануды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 11

ЕҚТ ЕҚТ 10-ға сәйкес пайдалануға немесе қайта өңдеуге болмайтын қатты қалдықтарды максималды түрде сыртқы пайдалануды немесе қайта өңдеуді білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12

ЕҚТ барлық қатты қалдықтарды жинау, өңдеу, сақтау және тасымалдау үшін, сонымен қатар эмиссияларды болдырмау үшін беру пункттеріне жаппа жасау үшін пайдаланудың және техникалық қызмет жасаудың алдыңғы қатарлы әдістерін пайдалануды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде берілген.

1.1.7. Шу, діріл, иіс

ЕҚТ 13

ЕҚТ органикалық заттар мен полимер өндірісі процестерінде жергілікті жағдайға байланысты келесі әдістердің біреуін немесе бірнешеуін пайдалану арылы тиісті көздер шығаратын шу мен діріл деңгейін азайтуды білдіреді:

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	Шуды азайту стратегиясын іске асыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Шулы операцияларды/агрегаттарды қоршап қою	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Операцияларды/агрегаттарды виброоқшаулау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Соққы сіңіретін материалдан жасалған ішкі және сыртқы қаптама	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Материалдарды түрлендіруге арналған жабдықтарға байланысты кез келген шулы операциялардан қорғау үшін ғимаратты дыбыстан оқшаулау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
6	Шудан қорғауға арналған қабырғалар салу, мысалы, ғимарат салу немесе қорғалатын аумақ пен шулы қызметтер тұрған орын арасында өсіп тұрған ағаш және бұта сияқты табиғи тосқауылдар жасау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
7	Газ шығаратын түтікке шу бәсеңдеткіш орнату	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
8	Дыбыс өткізбейтін ғимараттарға орнатылған ауаарналар және ауа үрлегіштер	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
9	Төбесі жабық үй-жайлардың есік-терезесін жабу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 14

Иіс деңгейін азайту мақсатында ЕҚТ бір техниканы немесе бірнеше техниканың жиынтығын пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Өткір иісі бар материалдарды болдырмау немесе барынша азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Қатты иіс шығаратын материалдар мен газдарды жайылғанға дейін және сұйылтқанға дейін тұту және жою	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Егер мүмкін болса, толық жағып бітіру және сүзу арқылы материалдарды өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде берілген.

1.2. Негізгі органикалық заттардың өндірісі кезіндегі ЕҚТ бойынша қорытынды

1.2.1. Энергия тиімділігі және ресурс үнемдеу

ЕҚТ 15

ЕҚТ катализаторларды пайдаланған кезде ресурстардың тиімді пайдаланылуын арттыру мақсатында төменде келтірілген әдістердің жиынтығын пайдалануды білдіреді.

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	Катализаторты таңдау (каталитикалық белсенділік, селективтілік, қызмет ету мерзімі, уыттылығы аз металдарды пайдалану)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Катализаторды қорғау (шикізатты алдын ала өңдеу)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Процесті оңтайландыру (конверсия тиімділігі мен катализатордың қызмет ету мерзімі арасында оңтайлы балансқа қол жеткізу үшін реактордың жай-күйін, мысалы, температурасын, қысымын бақылау)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Катализатор жұмысына мониторинг жүргізу (қолайлы параметрлерді, мысалы, реакция жылулығын және ішінара тотығу реакциясы жүрген жағдайда CO₂түзілуін пайдалана отырып, катализатор ыдырай бастайтын сәтті анықтау үшін конверсия тиімділігіне мониторинг жүргізу)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 16

ЕҚТ химия өнеркәсібінде шығарылатын, реакциялық және контактілік газдардың жылуын пайдалануды білдіреді. Төменде тізімделген әдістер катализаторды жағу, реакциясы немесе контакт жасау сияқты әртүрлі процестердің нәтижесінде пайда болатын жоғары температуралы газдарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Шығарылатын газдардың жылуын жинау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Жылу алмастырғыш арқылы жылу алмасу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Жылуды рекуперациялау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Процестерді біріктіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Мониторинг және басқару	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.2-бөлімінде берілген.

1.2.2. Көмірсутек шығарындылары

ЕҚТ 17

ЕҚТ төменде берілген бір техниканы немесе бірнеше техниканың жиынтығын пайдалануды білдіреді және атмосфералық ауаға шығарындыларды азайтуға бағытталған.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Шығарылатын газдарды жинау жүйесі	Қолданылады
2	Ұйымдастырылмаған шығарындыларды жинайтын арнайы жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Жылыстауларды анықтау және содан соңғы жөндеу/жою	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Конденсация	Салқындатқыш сұйықтықтың болуымен шектелуі мүмкін, объектідегі салқындату жүйесін біріктіру және оңтайландыру деңгейіне байланысты болуы мүмкін
5	Адсорбция	Ластағыш заттардың концентрациясы төмен қалдықтар ағынында қолданылады

МТБЭ өндірісі кезіндегі МТБЭ шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде көрсетілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.1-бөлімінде берілген.

1.2.3. NOх, NH3 шығарындылары

ЕҚТ 18

ЕҚТ пропилен өндірісі кезінде төменде берілген бір техниканы немесе бірнеше техниканың жиынтығын пайдалану арқылы NOх шығарындыларын азайтуды білдіреді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Отын таңдау	Жанарғының құрылымына байланысты шектелуі мүмкін
2	Кезең-кезеңмен/сатылы жағу	Орын жетіспеуіне байланысты шектелуі мүмкін
3	Шығарылатын газдардың рециркуляциясы	Жаңа қондырғыларда қолданылады
4	Құрамында NO_X аз немесе өте аз жанарғыларды пайдалану	Қолданыстағы технологиялық пештердің/қыздырғыштардың құрылымына байланысты шектелуі мүмкін
5	Селективті каталитикалық тотықсыздандыру	Орын жетіспеуіне, пайдаланылатын отын түріне байланысты шектелуі мүмкін

Пропилен өндірісі кезіндегі NOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.2-кестесінде көрсетілген.

Пропилен өндірісі кезіндегі NH3 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.3-кестесінде көрсетілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.1-бөлімінде берілген.

1.2.4. СO шығарындылары

ЕҚТ 19

ЕҚТ катализаторларды қолдану арқылы пропилен өндірісі кезінде СО шығарындыларын азайтуды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.2-бөлімінде берілген.

1.2.5. Ағынды сулардың жиналуын болдырмауға және азайтуға бағытталған ЕҚТ

ЕҚТ 20

ЕҚТ бөгде ұйымға берілетін ағынды сулардың сапасына қойылатын талаптарды сақтауға бағытталған ұйымдастырушылық сипаттағы әдістерді қолдануды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 21

ЕҚТ бөгде ұйымдардың тазарту құрылғыларына жіберер алдында тиісті сапаға жеткізу мақсатында ағынды суларды пайдаланылатын тазарту құрылғыларында тиісті дәрежеде тазартуды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.2, 5.2.3.2-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 22

ЕҚТ төмендегі бір немесе бірнеше техниканың жиынтығын пайдалануды білдіреді және ағынды сулардағы ластағыш заттардың концентрациясын азайтуға бағытталады.

Р/с №

Техникалар

Қолданылуы

1	2	3
1	Тұндыру/шөктіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Сүзгілеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Буландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Су-мұнай сепараторларының көмегімен фазаларға бөлу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Гидроциклонды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.3-бөлімінде берілген.

1.2.6. Технологиялық қалдықтардың және өндірістік қалдықтардың әсерін азайтуға бағытталған ЕҚТ

ЕҚТ 23

ЕҚТ қалдықтарды технологиялық процесте қайта пайдалануға мүмкіндік беретін термиялық немесе химиялық өңдеуді пайдалана отырып, қалдықтарды (пайдаланылған катализаторлар мен адсорбенттер) регенерациялауды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.1-бөлімінде берілген.

1.3. Полимер өндірісі кезіндегі ЕҚТ

1.3.1. Энергия тиімділігі және ресурс үнемдеу саласындағы ЕҚТ

ЕҚТ 24

ЕҚТ катализаторларды пайдалану кезінде ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мақсатында төменде берілген бірнеше техниканың жиынтығын пайдалануды білдіреді.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Катализаторды таңдау (каталитикалық белсенділік, селективтілік, қызмет ету мерзімі, уыттылығы аз металдарды пайдалану)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Катализаторды қорғау (шикізатты алдын ала өңдеу)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Процесті оңтайландыру (конверсия тиімділігі мен катализатордың қызмет ету мерзімі арасында оңтайлы балансқа қол жеткізу үшін реактордың жай-күйін, мысалы, температурасын, қысымын бақылау)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Катализатор жұмысына мониторинг жүргізу (қолайлы параметрлерді, мысалы, реакция жылулығын және ішінара тотығу реакциясы жүрген жағдайда CO₂түзілуін пайдалана отырып, катализатор ыдырай бастайтын сәтті анықтау үшін конверсия тиімділігіне мониторинг жүргізу)	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 25

ЕҚТ химия өнеркәсібінде шығарылатын, реакциялық және контактілік газдардың жылуын пайдалануды білдіреді. Төменде тізімделген әдістер катализаторды жағу, реакция немесе контакт жасау сияқты әртүрлі процестердің нәтижесінде пайда болатын жоғары температуралы газдарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Шығарылатын газдардың жылуын жинау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Жылу алмастырғыш арқылы жылу алмасу	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Жылуды рекуперациялау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Процестерді біріктіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Мониторинг және басқару	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 26

ЕҚТ полимер өндірісі процесін оңтайландыру үшін экструдермен бірге тістегерішті сорапты пайдалануды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 27

ЕҚТ төмен қысымды бу шығару арқылы экзотермиялық реакцияның жылуын кәдеге жарату әдістерін қолданудан тұрады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2.5-бөлімінде берілген.

1.3.2. Атмосфералық ауаға шығарылатын ластағыш заттардың шығарындыларын азайту бойынша ЕҚТ

ЕҚТ 28

ЕҚТ төменде берілген бір техниканы немесе бірнеше техниканың жиынтығын пайдалануды білдіреді және ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған көздерден шығатын шығарындыларды азайтуға бағытталады.

Ұйымдастырылмаған көздерден шығатын шығарындыларды азайту әдістеріне мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Сильфонды немесе қос тығыздағышы бар клапандарды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Магнитті жетегі бар сорғы немесе герметик сорғылар, сонымен қатар қос тығыздағышы және сұйықтыққа арналған тосқауылы бар сорғылар	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Магнитті жетегі бар компрессорлар немесе герметик компрессорлар, сонымен қатар қос тығыздағышы және сұйықтыққа арналған тосқауылы бар компрессорлар	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Магнитті жетегі бар араластырғыш немесе герметик араластырғыштар, сонымен қатар қос тығыздағышы және сұйықтыққа арналған тосқауылы бар араластырғыштар	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
5	Фланецтер (жалғағыштар) санын барынша азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
6	Тиімді төсемдер	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
7	Жабық сынама алу жүйелері	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
8	Желдеткіш саңылаулар кешені	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
9	Қондырғыларды тоқтату және іске қосуды барынша азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
10	Профилактикалық қызмет жасау және бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
11	Жабдықтың жұмысына мониторинг жасау	ЕҚТ бойынша анықтамалықты қолдану саласына сәйкес қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

Ұйымдастырылған көздерден шығатын шығарындыларды азайту әдістеріне ауа үрлеген кезде реактордың жетілдіру секциясынан және желдеткіш саңылауларынан келіп түсетін ұшпа органикалық қосылыстарды кетіруге арналған термиялық және каталитикалық жағу әдістері жатады.

Полипропилен өндірісіндегі пропилен шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.4-кестесінде берілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ сипаттамасы бойынша анықтамалықтың 5.3.2, 5.5.1-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 29

ЕҚТ жағуға, түтіннің шығуын басу үшін бу беруге арналған тиімділігі жоғары ұштықтарды пайдаланған кезде факелді қондырғылардан шығарылатын шығарындыларды барынша азайтуды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы бойынша анықтамалықтың 5.3.2.4-бөлімінде берілген.

1.3.3. Ағынды сулардың жиналуын болдырмауға және азайтуға бағытталған ЕҚТ

ЕҚТ 30

ЕҚТ ағынды суларды азайтуға және барынша көп рет қайта пайдалануға бағытталған ұйымдастырушылық және техникалық шараларды қабылдауды білдіреді.

Бөгде ұйымдарға берер алдында белгілі бір көрсеткіштерге дейін тазарту қажет болғанда биоөңдеуді, денитрификацияны, дефосфаттауды, тұндыруды, флотацияны қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей ағын суларды тазарту әдістерін пайдалануға болады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.3, 5.5.2-бөлімдерінде берілген.

1.3.4. Технологиялық қалдықтарды және өндірістік қалдықтарды азайтуға бағытталған ЕҚТ

ЕҚТ 31

ЕҚТ қалдықты болдырмау және оның мөлшерін азайту мақсатында технологиялық процеске біріктірілген тиісті шараларды қабылдауды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4, 5.4.2, 5.5.3-бөлімдерінде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. МТБЭ өндірісіндегі МТБЭ шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм³)^*
1	МТБЭ	0,01-1,7

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

2.2-кесте. Пропилен өндірісіндегі NO_x шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері:

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм³)^*
1	NO_x	60-100**

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** қолданыстағы қондырғылар үшін 60-200 мг/Нм³.

2.3-кесте. Пропилен өндірісіндегі NH₃шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері:

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм³)^*
1	NH₃	5-15**

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** СКҚ әдісін пайдалану кезінде.

2.4-кесте. Полипропилен өндірісіндегі пропилен шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері:

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм³)^*
1	Пропилен	1-46

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерімен көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Бұған қоса, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға:

шикізаттың сапалық көрсеткіштеріне,

қондырғының өнімділігі мен пайдалану сипаттамаларына,

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштеріне,

өңірлердің климаттық ерекшеліктеріне және т.б. байланысты бірқатар вариативтік көрсеткіштер алынды.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) сәйкес келуге және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық шараларды көрсетуге бағдарлануы тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер шектес салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша қорытындыларының ережелерін ескере отырып, пайдаланылатын шикізатқа және отынға, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторлар бойынша кәсіпорынның жеке ерекшеліктеріне сүйене отырып қарастырылады. ЕҚТ-ны таңдаған кезде кәсіпорынның нақты жағдайдағы қаржылық және техникалық ресурсттарын ескерген жөн, мұның өзі технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізу тиімділігін қамтамасыз етеді.

айналымды сумен және суды қайта пайдаланумен жабдықтауды енгізу - технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг талаптары

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

Р/с №	Процесс	Параметр	Төмендегілерге қатысы мониторинг:	Мониторингтің минималды мерзімділігі^{, , , ***}	Ескертпе
1	МТБЭ өндірісі	МТБЭ	ЕҚТ 17	Үздіксіз	Маркерлік зат
2		Изобутилен	ЕҚТ 17	Мерзімді	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
3		Метанол	ЕҚТ 17	Мерзімді	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
4	Пропилен өндірісі	Азот тотығы	ЕҚТ 18	Үздіксіз	Маркерлік зат
5	Пропилен өндірісі	Аммиак****	ЕҚТ 18	Үздіксіз	Маркерлік зат
6	Полипропилен өндірісі	Пропилен	ЕҚТ 28	Үздіксіз	Маркерлік зат
7	Эпоксидті шайыр өндірісі	Көмірсутектер	ЕҚТ 28	Мерзімді	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес

* Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

1) рұқсат етілген орташа айлық мәні шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

2) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі;

** мониторинг жиілігі қондырғы тек қана шығарындыларды өлшеу мақсатында пайдаланылатын жағдайларда қолданылмайды;

*** үздіксіз өлшеулер атмосфераға ең көп шығарынды шығаратын көздер үшін қолданылады, яғни, өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу кезінде қоршаған ортаға эмиссияны жүргізу тәртібінде көзделген АМЖ-ға жататын стационарлық ұйымдасқан шығарындылар көздерінің өлшемдеріне сәйкес;

**** тиісті өндірістік процестің шығарындыларында ластағыш зат болған жағдайда;

***** "Мұнай және газ өңдеу" ЕҚТ бойынша анықтамалықта көрсетілген ұқсас технологиялық жабдықты пайдаланған жағдайда қосымша тиісті талаптар және "МГӨ" ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6-бөлімінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер қолданылады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Органикалық заттарды өндіру кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдастырылған шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады.

Органикалық заттар өндірісінің өндірістік объектілері қызметінің жер асты суларына әсер ету мөлшері суды тұтыну мен су бұру көлеміне, айналымдағы сумен жабдықтаудың сандық сипаттамаларына байланысты.

Өндірістік және технологиялық процестердің нәтижесінде жиналатын қалдықтарды бөгде ұйымдарға шарт жасасу арқылы кәдеге жатаруға/қайта өңдеуге жіберуге болады немесе қалдықтардың бір бөлігін өндіріске қайтаруға болады.

Қазақстан Республикасының Экология кодексіне сай экологиялық зиян келтірілген табиғи ортаның компонентін қалпына келтіру, жаңғырту арқылы немесе экологиялық зиян толық немесе жартылай қалпына келтірілмейтін болса, ондай табиғи ортаның компонентін ауыстыру арқылы экологиялық залалды жою бойынша шаралар кешені ремедиация деп танылады.

Органикалық заттарды өндіретін кәсіпорынның қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануынан және табиғи ортаның бір компонентінің одан әрі екінші компонентке ауысуынан төмендегі жағымсыз салдарлар орын алады:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі және олардың жер үсті және жер асты суларына одан әрі сіңуі нәтижесінде жердің және топырақтың ластануы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде және кәсіпорын қызметін тоқтату және (немесе) оның салдарын жою кезінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде, базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жағдайға қатысты табиғи орта компоненттерінің жай-күйінің өзгеруін бағалау қажет.

Іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық зиян келтірген тұлға Қазақстан Республикасы Экология кодексінің нормаларына (5-бөлімнің 131-141-баптары) және Ремедиация бағдарламасын әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін мұндай зиянды жою үшін тиісті шаралар қабылдауы керек.

Оған қоса, іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық зиян келтірген тұлға учаске бұдан былай адам денсаулығына айтарлықтай қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қызметі қоршаған ортаға қатысты зиян келтірмеуі үшін тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ мониторингтің бекітілген нысаналы міндетін ескере отырып белгілі бір мерзімде және кезеңділікте бақылау мониторингін жүргізу үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Кәсіпорындарды сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, органикалық заттар өндіру жөніндегі кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделеуді пайдалана отырып, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының пайда болуы, қоршаған ортаға әсер етудің басқа факторлары, энергия және ресурстарды тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді, нормативтік құжаттамалар мен экологиялық есептер зерделенді.

ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан кейінгі жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға қоршаған ортаға шығарылатын ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың эмиссияларының деңгейі, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну деңгейі туралы, сонымен қатар негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарына жаңғырту жүргізу, ЕҚТ енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинау, жүйелеу және сақтау ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларына мониторинг жүргізуге, бақылауға және азайтуға назар аудару қажет, қоршаған ортаға эмиссияларға АЖМ енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым критерийлері ретінде технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2025 жылғы 22 қазандағы
№ 887 қаулысымен
бекітілген

"Елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

Энергия тұтынуды басқару, энергия тиімділігі

Технологиялық процестерді басқару

Эмиссиялар мониторингі

Шу, діріл, иіс

Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

Сарқынды сулардың қалдықтары мен тұнбасын басқару

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер "Елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) берілген.

Терминдер мен анықтамалар

ең үздік қолжетімді техникалар	-	қоршаған ортаға жағымсыз антропогендік әсер етуді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде жүзеге асырылмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін олардың практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озық даму сатысы;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	-	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне есептегендегі объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/дм3) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы), және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге де ресурстарды тұтыну саны, түрінде көрсетілген ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	-	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылатын қондырғылар қолданыстағы қондырғыға жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	-	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдалып алынатын және осы топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	-	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың,баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамалырының өзгерістерін, жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ЖРЖ	жиілікті-реттелетін жетек
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
МЛЗ	маркерлік ластағыш зат
НҚА	нормативтік-құқықтық актілер
ОБТ	оттегіні биохимиялық тұтыну
ОХТ	оттегіні химиялық тұтыну
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
СББЗ	синтетикалық беттік белсенді заттар
ТҚК	сарқынды суларды тазарту құрылысжайларының кешені
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі
ЭнМЖ	энергетикалық менеджмент жүйесі
ЭСН	экологиялық сапа нормативтері

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша анықтамалықта объектіде қоршаған ортаға теріс антропогендік әсер етуді болдырмау немесе оның деңгейін төмендету мақсатында қолданылатын немесе қолдану ұсынылатын, КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті техникалардың сипаттамасы қамтылған.

ЕҚТ бойынша қорытындыда ЕҚТ-ны қолдануға байланысты МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейі және энергия және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері анықталады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды. КТА жүргізу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілді.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметтің мынадай негізгі түрлеріне қолданылады:

елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту.

ЕҚТ бойынша анықтамалық сарқынды суларды тазартудың негізгі технологиялық процестерін қамтиды:

механикалық тазарту;

химиялық және физика-химиялық тазарту;

биологиялық тазарту;

тазартылған суды залалсыздандыру;

сарқынды сулардың шөгінділерін өңдеу;

сарқынды суларды терең тазарту (толық тазарту).

ЕҚТ бойынша анықтамалық мыналарға қолданылмайды:

елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінен тыс сарқынды су төгінділері;

елді мекендердің су бұру жүйелеріне дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардан қабылдау орындарындағы өндірістік сарқынды сулар;

өндірісті үздіксіз пайдалану үшін, сондай-ақ жоспарлы-алдын алу және жөндеу жұмыстарына байланысты штаттан тыс пайдалану режимдеріне қажетті қосалқы процестер.

Елді мекендердің су бұру жүйелеріне сарқынды суларды қабылдау Елді мекендердің су бұру жүйелеріне сарқынды суларды қабылдау қағидаларының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша анықтамалықта тазартудың негізгі технологиялық процесі барысында түзілетін сарқынды сулардың шөгінділеріне қатысты ғана қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда санамаланған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта болмайды және түпкілікті болып табылмайды.

Объектіні қалыпты пайдалану жағдайында ЕҚТ қолдануына байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сай келетін технологиялық көрсеткіштер

мг/дм3 түрінде көрсетілген сарқынды сулардың көлеміне төгу массасы ретінде көрсетілетін су объектілеріндегі төгінділердің технологиялық көрсеткіштеріне жатады .

МЛЗ эмиссиялары деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ қолдануына байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған техникалар елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болғызбауға немесе ол іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген КТА нәтижелері бойынша және Қазақстан Республикасындағы елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту жөніндегі сала құрылымының ерекшеліктерін талдау бойынша, сондай-ақ әлемдік тәжірибе деректерінің негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ барлық мынадай функцияларды қамтитын ЭМЖ-ні іске асыру және сақтау болып табылады:

1) компания мен кәсіпорын деңгейіндегі жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі (мысалы, кәсіпорын басшысы);

2) ұйымның мәнмәтінін айқындауды, мүдделі тараптардың қажеттіліктерін және күтулерін анықтауды, қоршаған орта (және адам денсаулығы) үшін ықтимал тәуекелдермен байланысты кәсіпорынның сипаттамаларын, сондай-ақ қоршаған ортаға қатысты қолданылатын құқықтық талаптарды айқындауды қамтитын талдау;

3) менеджмент арқылы қондырғыны үнемі жетілдіруді қамтитын экологиялық саясат;

4) қаржылық жоспарлау мен инвестициялармен ұштастыра отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және белгілеу;

5) ерекше назар аударуды талап ететін рәсімдерді орындау:

құрылымы мен жауапкершілік;

жұмысы экологиялық көрсеткіштерге әсер етуі мүмкін қызметкерлерді жалдау, оқыту, ақпараттандыру және құзыреттілік;

ішкі және сыртқы коммуникациялар;

ұйымның барлық деңгейлерінде қызметкерлерді тарту;

құжаттама (қоршаған ортаға елеулі әсер ететін қызметті, сондай-ақ тиісті жазбаларды бақылау үшін жазбаша рәсімдерді жасау және жүргізу);

процестерді тиімді жедел жоспарлау және бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламасы;

төтенше жағдайлардың қолайсыз (экологиялық) салдарларының әсерін болғызбауды және/немесе азайтуды қоса алғанда, төтенше жағдайларға және ден қоюға дайындық;

экологиялық заңнамаға сәйкестікті қамтамасыз ету;

6) Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету;

7) жұмыс қабілеттілігін тексеру және мынадай іс-әрекеттерге ерекше назар аудара отырып, түзету шараларын қабылдау:

мониторинг және өлшеу;

түзету және ескерту әрекеттері;

есепке алуды жүргізу;

ЭМЖ-нің жоспарланған іс-шараларға сәйкестігін және оның дұрыс енгізіліп, жұмыс жағдайында сақталуын анықтау үшін тәуелсіз ішкі және сыртқы аудиттер;

8) ЭМЖ-нің жоғары басшылықтың оның тұрақты жарамдылығын, барабарлығы мен тиімділігін тексеруі;

9) табиғат қорғау заңнамасында көзделген тұрақты есептілікті дайындау;

10) сертификаттау жөніндегі органның немесе ЭМЖ тексеру жөніндегі сыртқы маманның валидациясы;

11) неғұрлым таза технологиялар әзірленгеннен кейін;

12) жаңа қондырғыны жобалау кезеңінде және оның бүкіл қызмет ету мерзімі ішінде қондырғыны пайдаланудан шығарудың қоршаған ортаға әсерін есепке алу;

13) салалық эталонды үнемі қолдану (өз компанияңыздың көрсеткіштерін саладағы ең жақсы компаниялармен салыстыру).;

14) қалдықтармен жұмыс істеу жүйесі;

15) бірнеше операторлары бар қондырғыларда/объектілерде әртүрлі операторлар арасындағы ынтымақтастықты кеңейту мақсатында әрбір қондырғы операторының рөлдері, міндеттері және жұмыс рәсімдерін үйлестіру айқындалған қауымдастықтар құру қажет;

16) сарқынды суларды және атмосфераға шығарындыларды түгендеу.

ЭМЖ-нің көлемі (мысалы, егжей-тегжейлік деңгейі) мен сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қодырғының сипатына, масштабына және күрделілігіне, сондай-ақ оның қоршаған ортаға әсер ету деңгейіне байланысты.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1-бөлімінде берілген.

Энергия тұтынуды басқару, энергия тиімділігі

ЕҚТ 2.

ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе олардың комбинациясын қолдану жолымен жылу және энергетикалық энергияны тұтынуды қысқарту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	ЭнМЖ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ЖРЖ қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Энергия тиімді асинхронды электрқозғалтқышдарды қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Энергия тиімді сорғы жабдығын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
5	Энергия тиімді аэрация жүйесін қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2., 5.2.-бөлімдерінде келтірілген.

Технологиялық процестерді басқару

ЕҚТ 3.

ЕҚТ технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында заманауи компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерліктен процестерді басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау, бұл энергия тиімділігін арттыратын және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жақсартуға мүмкіндік береді. ЕҚТ бір техниканы немесе техникалар комбинациясын қолдана отырып процесті басқару жүйесі арқылы процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуге негізделеді:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Технолологиялық процесті және тазарту құрылыстарын басқарудың автоматтандырылған жүйелері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.-бөлімінде келтірілген.

Эмиссиялар мониторингі

ЕҚТ 4.

ЕҚТ эквивалентті сапа деректерін беруді регламенттейтін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту құрылыстарынан сарқынды суларды шығару орнында маркерлік ластағыш заттардың төгінділеріне мониторинг жүргізуден тұрады.

Мониторинг кезеңділігі 4-бөлімде берілген.

Сарқынды сулардың төгінділерін мониторингтеу үшін су мен сарқынды сулардың сынамасын іріктеу мен талдаудың көптеген стандартты рәсімдері бар, оның ішінде:

кездейсоқ сынама – бұл сарқынды сулардың ағынына алынған бір сынама;

құрама сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз іріктелген сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе кезең-кезеңімен іріктеліп, содан кейін араласқан бірнеше сынамадан тұратын сынама;

білікті кездейсоқ сынама – кемінде екі минут аралықпен ең көп дегенде екі сағат ішінде іріктелген, содан кейін араласқан кемінде бес кездейсоқ сынамадан тұратын құрама сынама.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.-бөлімінде келтірілген.

Шу, діріл, иіс

ЕҚТ 5.

Шу, діріл деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Шуды азайту стратегиясын іске асыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Шулы операцияларды/агрегаттарды қоршау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Операцияларды/агрегаттарды діріл-оқшаулау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Соққыны сіңіретін материалдан жасалған ішкі және сыртқы қаптама	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
5	Материалдарды түрлендіруге арналған жабдықпен байланысты кез келген шулы операциялардан қорғау үшін ғимараттардың дыбыс өткізбеуі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
6	Шудан қорғайтын қабырғалар салу, мысалы, қорғалатын аумақ пен шулы қызмет арасында ғимараттар немесе өсетін ағаштар мен бұталар сияқты табиғи кедергілер салу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
7	Дыбыс өткізбейтін ғимараттарда орналасқан ауа өткізгіштер мен ауа үрлегіштерді қаптау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
8	Жабық үй-жайлардың есіктері мен терезелерін жабу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 6.

Иістердің пайда болуы мен таралуын болдырмау мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше техникалар комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Иісі бар материалдарды дұрыс сақтау және өңдеу иіс шығаруы мүмкін кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету иісті материалдарды пайдалануды азайту.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Жинау және сақтау жүйелерінде, атап айтқанда анаэробты жағдайларда сарқынды сулардың және сарқынды сулардың шөгіндісінің болу уақытының ең төменгі мүмкін болатын көрсеткіштеріне дейін қысқарту.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Иісі бар заттардың түзілуін жою немесе азайту үшін химиялық заттарды қолдану (мысалы, күкіртсутектің тотығуы немесе тұнбасы).	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Аэробты ыдырауды оңтайландыру (оттегінің құрамын бақылауды қамтуы мүмкін; аэрация жүйесіне дұрыс (жиі) техникалық қызмет көрсету; таза оттегін пайдалану; цистерналардағы қақтан тазарту).	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
5	Одан әрі өңдеу үшін иіссіз шығатын газдарды жинау мақсатында сарқынды суларды және сарқынды сулардың шөгіндісін жинау және өңдеу объектілерін жабу немесе қоршау.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
6	Шығарындыларды/төгінділерді негізгі өндірістен тыс өңдеу ("құбырдың соңында") (биохимиялық өңдеуді қамтуы мүмкін; жоғары температурада тотықтыру).	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7.-бөлімінде келтірілген.

Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

ЕҚТ 7.

Сарқынды суларды жоюға және тазартуға арналған ЕҚТ кәсіпорынның су балансын басқару болып табылады. ЕҚТ бір немесе бірнеше техникалар комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	ТҚК кәсіпорындары үшін су шаруашылығы балансын әзірлеу.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Технологиялық процесте айналымды сумен жабдықтау және суды қайта пайдалану жүйесін енгізу.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Технологиялық процестерде суды тұтынуды азайту.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Сарқынды суларды тазарту және залалсыздандырудың жергілікті жүйелерін пайдалану.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 8.

Сарқынды суларды механикалық тазарту кезіндегі ЕҚТ төмендегі келтірілген техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Сүзу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Шөгінді қатты қоспаларды (құмды) жою	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Тұндыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.1.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 9.

Сарқынды суларды химиялық және физика-химиялық тазарту кезінде ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Коагуляция, флокуляция	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Сорбция	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Экстракция	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Химиялық тұндыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
5	Белсендірілген көмір қолданылатын адсорбция	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
6	Бейтараптандыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
7	Тотықтыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
8	Ион алмасу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
9	Флотация	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 10.

Сарқынды суларды биологиялық тазарту кезіндегі ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Аэротенктердегі биологиялық тазарту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Метан алу үшін микроорганизмдерді анаэробты ашыту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Биосүзгілер	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Биоблоктар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
5	Мембраналық биореактор технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
6	Өлшенген тұнба қабаты арқылы суспензияны сүзгілеу технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
7	Циклдік әрекет реакторының технологиясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
8	Микробалдырларды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
9	Биоаугментация	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.3.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 11.

Сарқынды суларды залалсыздандыру кезінде ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Ультракүлгін сәулелену	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Сарқынды суларды озондау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 12.

Сарқынды суларды терең тазарту (толық тазарту) кезіндегі ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Мембраналық ультрафильтрация	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Кері осмос	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Түйіршікті тиеу сүзгілерін немесе торлы барабан сүзгілерін қолдану арқылы сүзу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.-бөлімінде келтірілген.

Сарқынды сулардың қалдықтары мен тұнбасын басқару

ЕҚТ 13.

Алдын алу үшін немесе, егер алдын алу мүмкін болмаса, кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту үшін ЕҚТ басымдық тәртібімен қалдықтардың түзілуін болдырмауды, оларды қайта пайдалануға дайындауды, қайта өңдеуді немесе басқа қалпына келтіруді қамтамасыз ететін ЭМЖ (ЕҚТ 1 қараңыз) шеңберінде қалдықтарды басқару бағдарламасын құруды және орындауды білдіреді.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 14.

Одан әрі өңдеуді немесе жоюды қажет ететін сарқынды сулардың тұнбасын азайту және оның қоршаған ортаға ықтимал әсерін азайту үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Центрифугаларда, таспалы және камералық сүзгі престерде, шнекті престерде, дегидраторларда тұнбаны механикалық сусыздандыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
2	Гемоконтейнерлерде (геотубаларда) тұнбаны сусыздандыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
3	Биогаз алу арқылы сарқынды сулардың шөгінділерін өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады
4	Сарқынды су тұнбасының ацидофикациясы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.-бөлімінде келтірілген.

2.1-кесте. ЕҚТ-ны қолдануға байланысты төгінділердің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Процесс атауы	Ластағыш зат	ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер, мг/дм3*	Тиісті ЕҚТ №
1	Елді мекендердің орталықтандырылған су бұру жүйелерінің сарқынды суларын тазарту	ОБТтолық	3 – 6	ЕҚТ 8, ЕҚТ 9, ЕҚТ 10, ЕҚТ 11, ЕҚТ 12
2		ОХТжалпы	15 – 30
3		Өлшенген заттар	5 – 35
4		Аммоний азоты (NH4+)	0,25 – 1
5		Ион бойынша нитраттар (NO3-)	5 – 25
6		Азот бойынша нитриттер (NO2)	0,05 – 0,1
7		Фосфаттар (РО4)	0,1 – 1

* балық шаруашылығы мақсатындағы су айдыны мәртебесі бар жинақтаушы тоғандар мен буландырғыш тоғандарға сарқынды суларды ағызу кезінде технологиялық көрсеткіштер қолданыстағы санитариялық-гигиеналық, ЭСН және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. НҚА айқындаған әртүрлі мәндер болған кезде неғұрлым қатаң, бірақ 2.1.-кестеде белгіленгеннен жоғары болмайтын талаптар қолданылады.

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты өзгермелі көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғының өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер бойынша ЕҚТ бойынша анықтамалықтардың ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10%-ға төмендету.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Су ресурстары (сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың шоғырлануы)

Р/с №	Параметр	Бақылаудың ең төмен кезеңділігі
1	2	3
1	Температура (С0)	Үздіксіз *
2	Шығын өлшеуіш (м3/сағ)	Үздіксіз *
3	Оттегі көрсеткіші (ph)	Үздіксіз *
4	Электр өткізгіштігі (мкс -микросименс)	Үздіксіз *
5	Бұлыңғырлық (бір литрге шаққанда формазин бойынша бұлыңғырлықтың ЕМФ-бірліктері	Үздіксіз *
6	СББЗ	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
7	ОБТтолық	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
8	ОХТжалпы	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
9	Өлшенген заттар	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
10	Аммоний азоты (NH4+)	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
11	Ион бойынша нитраттар (NO3-)	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
12	Азот бойынша нитриттер (NO2)	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес
13	Фосфаттар (РО4)	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ тоқсанда бір реттен кем емес

* I санаттағы объектіден бөлінетін сарқынды сулардың шығарындылары Қазақстан Республикасының қолданыстағы экологиялық заңнамасында көзделген талаптарға сәйкес автоматтандырылған мониторинг жүйесімен жарақтандырылуға жатады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Сарқынды суларды тазартумен айналысатын кәсіпорындар экологиялық тепе-теңдікті сақтауда және қоршаған ортаны қорғауда маңызды рөл атқарады.

Алайда, егер ластануды басқарудың тиісті стандарттары мен шаралары сақталмаса, тазарту процестері экожүйеге қауіп төндіруі мүмкін. Осыған байланысты ремедиацияның тиімді стратегияларын әзірлеу және іске асыру осы кәсіпорындар қызметінің маңызды аспектісі болып табылады.

Төменде қоршаған ортаға теріс әсерді азайту және экологиялық нормалар мен стандарттарға сәйкестікті қамтамасыз ету мақсатында сарқынды суларды тазарту жөніндегі шараларды жоспарлау және орындау кезінде ескерілуі қажет негізгі талаптар мен ремедиация кезеңдері берілген.

1. Экологиялық залалды анықтау және талдау:

Жерасты және жерүсті су айдындарына әсерін қоса алғанда, сарқынды сулардың ластануынан туындаған қоршаған ортаға теріс әсерді анықтау үшін кешенді талдау жүргізу.

Экологиялық залалды жедел анықтау мақсатында сарқынды сулардың жай-күйін және олардың қоршаған ортаға әсерін жүйелі мониторингтеу.

2. Ремедиацияны жоспарлау:

Басымды іс-шараларды айқындауды және оларды орындау үшін нақты уақыт шеңберін белгілеуді қоса алғанда, залалды жою жөніндегі іс-қимылдардың егжей-тегжейлі жоспарын әзірлеу.

Сарқынды сулардың ластану дәрежесін бағалау және судың сапа стандарттарына сәйкестігін қамтамасыз ету үшін қажетті тазарту деңгейін айқындау.

3. Сарқынды суларды тазарту жөніндегі шараларды қабылдау:

Тиісті жабдықтар мен тазарту жүйелерін орнатуды қоса алғанда, сарқынды суларды тазартудың тиімді технологиялары мен әдістерін ендіру.

Тазарту жүйелерінің тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін олардың жұмысына тұрақты техникалық қызмет көрсету және бақылау жүргізу.

4. Судың сапасын мониторингтеу және бақылау:

Тиісті талдау әдістері мен жабдықтарды қолдана отырып, тазартылған судың сапасын үнемі мониторингтеу.

Қабылданған шаралардың тиімділігін бағалау және су сапасының стандарттарына сәйкестігін сақтау үшін қажет болған жағдайда ремедиация жоспарын түзетіп отыру.

5. Есептілік және жауапкершілік:

Ремедиацияның тиімділігі және су сапасының стандарттарына сәйкестігі туралы тұрақты есептерді құзыретті органдар мен мүдделі тараптарға ұсынып отыру.

Экологиялық заңнаманың талаптарына сәйкес келтірілген залал үшін жауапкершілікті және оны жою жөніндегі шараларды қабылдау.

6. Заңнаманы сақтау:

Ремедиация жөніндегі барлық іс-шаралардың экологиялық заңнама талаптарына және сарқынды суларды тазарту жөніндегі қызметті реттейтін нормативтік актілерге сәйкестігін қамтамасыз ету.

Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды ескере отырып, белгіленген нормалар мен стандарттар шеңберіндегі барлық жұмыстарды жүргізу.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Әдеби көздер, нормативтік құжаттама және экологиялық есептер негізінде сала туралы, қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың шығарындылары мен төгінділері, өндіріс қалдықтарының түзілуі, сондай-ақ қоршаған ортаға әсер етудің, энергия мен ресурстарды тұтынудың басқа аспектілері туралы ақпаратты талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі әрі қарайғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну деңгейлері, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларын мониторингтеуге, бақылауға және азайтуға назар аудару қажет;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым критерийлері ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2025 жылғы 22 қазандағы № 887 қаулысымен
	бекітілген

"Титан және магний өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

Экологиялық менеджмент жүйесі

Энергия тұтынуды басқару

Процестерді басқару

Шығарындылар мониторингі

Су ресурстарын басқару

Шу

Иіс

Ластағыш заттардың шығарындыларын азайту

1.8.1. Ұйымдастырылмаған көздерден шығарындыларды азайту

1.8.2. Ұйымдастырылған көздерден шығарындыларды азайту

1.8.2.1. Тозаң мен газ тәрізді заттардың шығарындылары

1.8.2.2. Күкірт диоксидінің шығарындылары

1.8.2.3. Азот оксидінің шығарындылары

1.8.2.4. Көміртегі оксидінің шығарындылары

1.9. Хлор шығарындылары

1.10. Хлорлы сутегі шығарындылары

1.11.Су пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

1.12.Қалдықтарды басқару

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер "Титан және магний өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) берілген

Терминдер мен анықтамалар

ең үздік қолжетімді техникалар	-	қоршаған ортаға жағымсыз антропогендік әсер етуді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде жүзеге асырылмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін олардың практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озық даму сатысы;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	-	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техниканы қолдана отырып, уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне есептегендегі объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайларында қол жеткізуге болатын эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/Нм3, мг/дм3) маркерлік ластағыш заттардың шекті саны (массасы), және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге де ресурстарды тұтыну саны, түрінде көрсетілген ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	-	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылатын қондырғылар қолданыстағы қондырғыға жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	-	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдалып алынатын және осы топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	-	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың,баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамалырының өзгерістерін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ЕҚТ-ТК	ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
МАЖ	мониторингтің автоматтандырылған жүйесі
МЛЗ	маркерлік ластағыш зат
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ҰОҚ	ұшпа органикалық қосылыстар
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында титан және магний өндірісі кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жиналды. КТА жүргізу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілді.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасы Экология кодексінің нормаларына сәйкес осы ЕҚТ бойынша қорытынды түсті металдар өндірісіне, оның ішінде ильменит кенінен металл өндіру процестері, атап айтқанда:

титан қожын алу мақсатында тотықсыздандырып балқыту – титан қожын және темір негізіндегі лигатура өндіру бойынша кен-термиялық кешен;

титан қожын хлорлау – құрамында титан бар материалдарды хлорлау әдісімен титан техникалық тетрахлоридін өндіру;

тотықсыздандыру арқылы металл өндірісі – магний-термиялық тәсілмен губка тәрізді титан өндірісі (Кролл әдісі);

губка тәрізді титанды балқыту – титан құймалары мен қорытпаларын өндіру;

электролит тәсілмен магний алу – балқытылған тұздардың электролизі арқылы магний шикізатын өндіру;

магнийді рафинациялау – үздіксіз рафинациялау пешінде тотықсыздандырғыш магний өндірісі.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындының қолданылу саласын, сондай-ақ технологиялық процестерді, жабдықтарды, техникалық тәсілдер мен әдістерді осы ЕҚТ бойынша қорытындының қолдану саласы үшін ең үздік қолжетімді техникалар ретінде ЕҚТ бойынша "Титан және магний өндірісі" анықтамалығын әзірлеу жөніндегі техникалық жұмыс тобы айқындады.

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссиялар көлеміне және (немесе) қоршаған ортаның ластану ауқымына әсер етуі мүмкін негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге де қолданылады:

шикізатты сақтау және дайындау;

өндірістік процестер (пирометаллургиялық және электролиттік);

эмиссиялар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

өнімді сақтау және дайындау.

ЕҚT бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды:

құрамында сирек металдар бар кендер мен өнімдерді өндіру және байыту;

радиоактивті металдарды өндіру процестері;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге ғана қатысты мәселелер;

өндірісті үздіксіз пайдалану үшін қажетті қосалқы процестер (жөндеу, автокөлік, теміржол, монтаждау).

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қызметтің негізгі түрінің барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі тиісті ЕҚТ бойынша анықтамалықтарда қаралады. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда санамаланған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық емес. Объектіні қалыпты пайдалану жағдайында ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сай келетін технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

мг/Нм3 берілген су буының құрамын шегергенде, қалыпты жағдайда (273,15 K, 101,325 кПа) шығарылатын газ көлеміне шығарындылардың массасы ретінде берілген атмосфераға шығарындылар бойынша технологиялық көрсеткіштер;

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған техникалар титан және магний өндіру жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға теріс антропогендік әсердің алдын алуға немесе, егер ол іс жүзінде мүмкін болмаса, оны барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының түрлі-түсті металлургии саласы құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ әлемдік тәжірибе деректерінің негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ экологиялық менеджмент жүйесін іске асыруды және сақтауды білдіреді, ол барлық мынадай функцияларды қамтиды:

жоғары басшыларды қоса алғанда, басшылардың қызығушылығы мен жауапкершілігі;

басшылардың қондырғыны (өндірісті) үнемі жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты айқындауы;

қаржылық жоспарлау және инвестициялармен бірге үйлестіре отырып қажетті процедураларды, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іскғе асыру;

ерекше назар аударуды қажет ететін мынадай процедураларды орындау:

құрылым және жауапкершілік,

кадрларды іріктеу,

қызметкерлерді оқыту, ақпараттандыру және олардың құзыреттіліктері,

коммуникациялар,

қызметкерлерді тарту,

құжаттама,

технологиялық процесті тиімді бақылау,

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары,

төтенше жағдайларға және оладың салдарларын жоюға дайын болу,

экологиялық заңнаманың сақталуын қамтамасыз ету;

ЭМЖ-ның жоспарланған шараларға сәйкестігін анықтау, оны енгізу және іске асыру үшін өнімділікті тексеру және мониторинг пен өлшемдерге, түзету және алдын алу шараларына, жазбаларды жүргізуге, тәуелсіз (мұндай мүмкіндік болған кезде) ішкі немесе сыртқы аудитке ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау;

жоғарғы басшылардың ЭМЖ-ға талдау жасауы және және оның заманауи талаптарға сәйкестігіне, толықтығына және тиімділігіне тұрақты шолу жасауы;

экологиялық таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

жаңа зауытты жобалау кезеңінде және оның бүкіл қызмет ету мерзімі ішінде, оны пайдаланудан шығару кезінде қоршаған ортаға болжамды әсеріне талдау жасау;

сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Тозаңданудың ұйымдастырылмаған шығарындылары бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және жүзеге асыру (ЕҚТ 8-ді қараңыз) және әсіресе тозаңдануды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану (ЕҚТ 3-ті қараңыз) да ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылады

Қолданылуы

ЭМЖ көлемі (мысалы, егжей-тегжейлік деңгейі) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қондырғының сипатына, масштабына және күрделілігіне және оның қоршаған ортаға әсер ету деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

Ең үздік қолжетімді техника төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе олардың комбинациясын қолдану жолымен жылу және энергетикалық энергияны тұтынуды қысқарту болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Энергияны тиімді пайдалануды басқару жүйесін пайдалану (мысалы, ISO 50 001 стандартына сәйкес)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Электр қозғалтқыштары үшін жиілікті реттелетін жетектерді қолдану
3	Энергия тиімділігі жоғары электр қозғалтқыштарын қолдану
4	Энергияны үнемдейтін жарықтандыру құрылғыларын қолдану
5	Ескірген қуат трансформаторларын заманауи трансформаторларға ауыстыру
6	Жоғары температуралы жабдықта заманауи жылу оқшаулағыш материалдарды қолдану
7	Шығатын процестің жылуынан жылуды қалпына келтіру

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3, 5.3-бөлімдерінде келтірілген.

Процестерді басқару

ЕҚТ 3.

Ең үздік қолжетімді техника – энергия тиімділігін арттыратын және өнімділікті барынша арттыруға, қызмет көрсету процестерін жақсартуға мүмкіндік беретін технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында заманауи компьютерлік жүйелердің көмегімен басқару бөлмелерінен процестерді басқаруға қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады. ЕҚT бір техниканы немесе олардың комбинациясын қолдана отырып процесті басқару жүйесі арқылы процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуден тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Титан мен магний өндірісіндегі тау-кен көлік жабдықтарын басқарудың автоматтандырылған жүйелері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Титан мен магний өндірісіндегі байыту процестерін бақылау мен басқаруды автоматтандыру жүйесі
3	Технологиялық процесті басқарудың автоматтандырылған жүйелері (ТПБАЖ)

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2-бөлімінде келтірілген.

Шығарындылар мониторингі

ЕҚТ 4.

ЕҚТ барлық процестер шығарындыларының негізгі көздерінен маркерлік ластағыш заттардың шығарындыларына мониторинг жүргізу болып табылады.

Маркерлік ластағыш заттар шығарындыларына мониторинг жүргізу кезеңділігі:

Р/с №	Параметр	Мынаған жататын бақылау:	Бақылаудың ең аз кезеңділігі	Ескертпе
1	Тозаң	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
2	Хлор	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
3	Хлорлы сутек	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
5	NOx	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
6	CO	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
7	SO2	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
Үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген бақылау кезеңділігіне қойылатын талаптарға сәйкес ұйымдастырылған көздерде МАЖ арқылы жүргізіледі.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.1-бөлімінде келтірілген.

Су ресурстарын басқару

ЕҚТ 5.

ЕҚТ эквивалентті сапа деректерін беруді регламенттейтін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту құрылыстарынан сарқынды суларды шығару орнында маркерлі ластағыш заттардың төгінділеріне мониторинг жүргізуден тұрады.

Р/с №	Параметр/маркерлік ластағыш зат	Бақылаудың ең аз кезеңділігі
1	Температура (С0)	Үздіксіз*
2	Шығыс өлшегіш (м3/сағ)	Үздіксіз*
3	Сутегі көрсеткіші (ph)	Үздіксіз*
4	Электр өткізгіштік (мкс -микросименс)	Үздіксіз*
5	Лайлылық (ЭМФ-литріне формазин бойынша лайлану бірліктері)	Үздіксіз*
6	Тұз аммонийі	Бір тоқсанда бір рет **
7	Темір (Fe)	Бір тоқсанда бір рет **
8	Магний	Бір тоқсанда бір рет **
9	Титан	Бір тоқсанда бір рет **
10	Хлоридтер	Бір тоқсанда бір рет **
11	Қалқыма заттар	Бір тоқсанда бір рет **
* Үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген талаптарға сәйкес су шығарғыштарда МАЖ арқылы жүргізіледі. ** Бақылау кезеңділігі титан мен магний өндірісінде олардың құрамында болған жағдайда заттар үшін қолданылады

кездейсоқ сынама – сарқынды сулардың ағынынан алынған бір сынама;

құрама сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз іріктелген сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе мезгіл-мезгіл іріктеліп, содан кейін араласқан бірнеше сынамадан тұратын сынама;

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.2-бөлімінде келтірілген.

Шу

ЕҚТ 6.

Шу деңгейін төмендету үшін ЕҚT техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Дыбысты өшіргіштер, резонаторлар, қаптамалар көмегімен жабдықтар мен құралдарды дыбыс оқшаулау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Қоршау конструкцияларын дыбыс оқшаулау, қабырғаларды, төбелерді және едендерді дыбыс сіңіретін қаптау
3	Желдету және ауаны баптау жүйелерінде, жабдықта бәсеңдеткіштерді қолдану
4	Ғимараттарды, үй-жайларды, құрылыстарды жобалаудағы акустикалық ұтымды жоспарлау шешімдері
5	Шуды азайтуға бағытталған сындарлы іс-шаралар, оның ішінде ғимараттардың инженерлік және санитарлық-техникалық жабдықтарынан

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде келтірілген.

Иіс

ЕҚТ 7.

Иіс деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Иістердің пайда болу көздерін анықтау және оларды жою және (немесе) иістерді азайту жөніндегі іс-шаралары жүргізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Иістерді шығара алатын кез келген жабдықты пайдалану және техникалық қызмет көрсету
3	Иісті материалдарды дұрыс сақтау және өңдеу
4	Жағымсыз иістермен бірге жүретін зиянды шығарындыларды тазарту жүйелерін енгізу

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде келтірілген.

Ластағыш заттардың шығарындыларын азайту

Ұйымдастырылмаған көздерден шығарындыларды азайту

ЕҚТ 8.

Алдын алу үшін немесе іс жүзінде мүмкін болмаса, ЕҚT атмосферасына ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын азайту экологиялық менеджмент жүйесінің бөлігі ретінде ұйымдастырылмаған шығарындылар бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады (ЕҚT 1-ді қараңыз), оған мыналар кіреді:

ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының ең маңызды көздерін анықтау;

белгілі бір уақыт кезеңі ішінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді анықтау және іске асыру.

ЕҚТ 9.

Ең үздік қолжетімді техника тасымалдау, тиеу-түсіру операциялары кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Тасымалдау, тиеу-түсіру операциялары кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Тозаң материалдарын түсіру, шамадан тыс тиеу, тасымалдау және өңдеу орындарында тозаң шығаруды болдырмау үшін тиімді тозаң жинау жүйелерімен, сору және сүзу жабдықтарымен жабдықтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Тау массасын алдын ала ылғалдандыруды қолдану, техникалық сумен суару, экскаваторлық кенжарларды жасанды желдету
3	Доңғалақты және рельсті жүрісте стационарлық және жылжымалы гидромониторлық-сорғы қондырғыларын қолдану
4	Жебе аймағында су шашу және экскаватор шелегін алу үшін әртүрлі суару құрылғыларын қолдану
5	Тозаң түзетін материалдарды ауыстырып тиеу процесін ұйымдастыру
6	Техникалық сумен суару арқылы автомобиль жолдарын тозаң басу
7	Кенжарлар мен карьерлік автомобиль жолдарын тозаң басу процесінде тозаңды байланыстыру үшін әртүрлі беттік белсенді заттарды қолдану
8	Теміржол вагондары мен автокөлік шанақтарын паналау
9	Теміржол вагондарында және т.б. тасымалдау кезінде жүктердің жоғарғы қабатын тегістеу және тығыздау үшін құрылғы мен қондырғыны қолдану
10	Тозаң басатын материалдарды тасымалдау үшін пайдаланылатын автокөлік құралдарын тазалау (шанақты, дөңгелектерді жуу)
11	Тау-кен массасын тасымалдау үшін конвейерлік және пневматикалық көліктің әртүрлі түрлері мен түрлерін қолдану
12	Автокөліктің түтіндігі мен уыттылығын және отын аппаратурасының бақылау-реттеу жұмыстарын өлшеу
13	Ішкі жану қозғалтқыштарының пайдаланылған газын тазартудың каталитикалық технологияларын қолдану

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 10.

Ең үздк қолжетімді техника кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады.

Кендер мен оларды қайта өңдеу өнімдерін сақтау кезінде тозаң шығарындыларының алдын алу және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Тасты топырақты, дөрекі ұсақталған бос жынысты пайдалана отырып, қалдық қоймаларының қоршау бөгеттерінің еңістерін нығайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Борпылдақ аршылған үйінділер бойымен жер бөлу шекарасы бойынша орман қорғау жолағын орнату (ағаш отырғызу)	Табиғи тіршілік ету ортасын ескере отырып қолданылады
3	Жел экрандарын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.1.2-бөлімінде келтірілген.

Ұйымдастырылған көздерден шығарындыларды азайту

Төменде ұсынылған техникалар және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын технологиялық көрсеткіштер (бар болса) мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін белгіленген.

Тозаң мен газ тәрізді заттардың шығарындылары

ЕҚТ 11.

Титан мен магний өндірісінде шикізатты дайындаумен (қабылдау, өңдеу, сақтау, араластыру, біріктіру) байланысты процестер кезінде тозаң шығарындыларын (қалқыма заттар) азайту мақсатында ЕҚТ бір немесе бірнеше газ тазарту қондырғыларын (гравитациялық тұндыру камералары, циклондар, скрубберлер) пайдалануды, электр сүзгілерді, қапшықты сүзгілерді, гибридті сүзгілерді пайдалануды, керамикалық және металл ұсақ тазалау сүзгілерін және / немесе олардың комбинацияларын пайдалануды көздейді.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 12.

Титан мен магний өндірісінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ түтін газдарын (гравитациялық тұндыру камералары, циклондар, скрубберлер) алдын ала тазарту техникасын қолданудан тұрады, содан кейін гибридті қапшық сүзгіні (электр сүзгі + қапшық сүзгі), электр сүзгілерді, қапшық сүзгілерді, импульсті тазартатын сүзгілерді, керамикалық және металл ұсақ тазалағыш сүзгілерді немесе олардың комбинацияларын пайдаланады .

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2.-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 13.

Процесте тозаң шығарындыларын азайту мақсатында титан тетрахлоридінен титанды магний-термиялық жолмен қалпына келтіру (тотықсыздану, дистилляция) титан губкасын өндіруде титан губкасын алу кезінде магнийтермиялық әдіспен ЕҚТ төмендегі әдістердің бірін немесе комбинациясын қолдану болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 14.

Титан қорытпаларын өндіру үшін шихта материалдарын (бастапқы және қайталама) дайындау процесінде шығарындыларды азайту мақсатында (қышқыл ерітіндісінде тазарту, майсыздандыру, атқылау, қыздыру, ұсақтау, ілу, престеу, кептіру) ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Титан қорытпаларын өндіру кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.5-кестесінде келтірілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 15.

Титан құймаларын өндіру кезінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында (вакуумдық пештерде тиеу, балқыту, түсіру, салқындату, шоопирлеу, өңдеу) ЕҚт төмендегі әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Титан қорытпаларын өндіру кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.6-кестесінде келтірілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 16.

Процесте тозаң шығарындыларын азайту мақсатында сусыздандырылған жасанды карналлитті сусыз тазартылған жасанды карналлитті алу үшін анодты газдармен хлорлау, титан мен магний өндірісінде ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Сусыз тазартылған жасанды карналлит алу үшін сусыздандырылған жасанды карналлитті анодты газдармен хлорлау кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.7-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 17.

Титан мен магний өндірісінде бастапқы магний алу арқылы сусыздандырылған карналлит балқымасының электролизі процесінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Бастапқы магний алу үшін сусыздандырылған карналлит балқымасының электролизіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.8-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 18.

Магнийді тазарту және құю процесінде тозаң шығарындыларын азайту мақсатында титан мен магний өндірісіндедт төмендегі техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Гравитациялық тұндыру камераларын қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Циклондарды қолдану
3	Ылғал газ тазартқыштарды қолдану

Магнийді тазарту және құю кезінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.9-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Күкірт диоксидінің шығарындылары

ЕҚТ 19.

Титан қожын балқыту мен балқымасын шығару кезінде шығатын технологиялық газдардан SO2 шығарындыларының алдын алу немесе азайту мақсатында ЕҚТ төменде көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Күкіртсіздендіру және күкірт аз отынды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	"Ылғал" тазалау әдістерін қолдану (ылғалды скруббер)	Жаңа қондырғыларға қатысты. Қолданыстағы қондырғылары үшін қолданылуы мынадай жағдайларда шектелуі мүмкін: қалдық газ ағынының өте жоғары жылдамдығы (пайда болған қалдықтар мен сарқынды сулардың айтарлықтай мөлшеріне байланысты); құрғақ жерлерде (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттілігіне байланысты); күкіртсіздендіру үшін жекелеген ағындарды бөле отырып, газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесін ауқымды реконструкциялау қажеттілігі, сондай-ақ аумақтың шектелуі (қосымша ірі габаритті құрылыстар салу үшін өндірістік алаңдардың болмауы).

Көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған кезде эмиссияның сандық мәні белгіленген санитариялық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. Нормативтік құқықтық актілерде айқындалған әртүрлі мәндер болған кезде SO2-ге белгіленген неғұрлым қатаң талаптар қолданылады.

Титан қожының балқыту және балқыту өндірісіндегі SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.10-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.3-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 20.

Магнийді тазарту және құю кезінде, титан мен магний өндірісінде шығатын технологиялық газдардан SO2 шығарындыларының алдын алу немесе азайту мақсатында ЕҚТ төмендегі техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Күкіртсізденіру және құрамында күкірті аз отынды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Тазартудың "ылғал" тәсілдерін пайдалану (ылғалды скруббер)	Жаңа қондырғыларға қатысты. Қолданыстағы қондырғылары үшін қолданылуы мынадай жағдайларда шектелуі мүмкін: қалдық газ ағынының өте жоғары жылдамдығы (пайда болған қалдықтар мен сарқынды сулардың айтарлықтай мөлшеріне байланысты); құрғақ жерлерде (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттілігіне байланысты); күкіртсіздендіру үшін жекелеген ағындарды бөле отырып, газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесін ауқымды реконструкциялау қажеттілігі, сондай-ақ аумақтың шектелуі (қосымша ірі габаритті құрылыстар салу үшін өндірістік алаңдардың болмауы).

Магнийді тазарту және құю кезінде SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.11-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.3-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Азот оксидінің шығарындылары

ЕҚТ 21.

Титан қожын балқыту және балқымасын шығару кезінде атмосфераға азот оксидтерінің (NOX) шығарылуын болдырмау және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Түтін газының қайта айналуы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады. Оттегінің мөлшерін, демек, жалын температурасын төмендету үшін пештен шыққан газды жалынға қайта беру. Арнайы оттықтарды пайдалану жалынның негізін салқындататын және жалынның ең ыстық бөлігіндегі оттегінің мөлшерін азайтатын түтін газдарының ішкі айналымына негізделген.
2	Оттық дизайны (NOx аз түзілетін оттық)	Жалынның ең жоғары температурасын төмендетуге арналған, бұл жану процесін кешіктіреді, бірақ жылу беруді арттыра отырып, оның аяқталуына мүмкіндік береді. Бұл оттық дизайнының әсері отынның өте тез тұтануында, әсіресе отында Ұшпа қосылыстар болған кезде, атмосферада оттегінің жетіспеушілігінде, бұл NOx түзілуінің төмендеуіне әкеледі. NOx шығарындылары төмен оттықтардың дизайны кезең-кезеңмен жануды (ауа/отын) және түтін газдарын қайта өңдеуді қамтиды. Жұмыс істеп тұрған зауыттарда қолданылуы конструкциялық және/немесе пайдаланушылық шектеулермен шектелуі мүмкін.
3	Селективті каталитикалық емес қалпына келтіру (СКЕҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
4	Селективті каталитикалық қалпына келтіруді қолдану (СКҚ)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады. Ол тозаңсыздандырудан және қышқыл газдардан тазартудан кейін қолданылады
5	Оттегі-отын оттығы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.

Көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған кезде эмиссияның сандық мәні белгіленген санитариялық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. Нормативтік құқықтық актілерде айқындалған әртүрлі мәндер болған кезде NOx-қа белгіленген ең қатаң талаптар қолданылады.

Титан қожының балқымасын балқыту және шығару кезіндегі NOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.12-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.4-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Көміртегі оксидінің шығарындылары

ЕҚТ 22.

Титан қожын өндіру бойынша балқытуды жүргізу кезінде атмосфераға көміртегі оксиді шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	2	3
1	Мыс аммиак ерітінділерін пайдаланып газдарды сіңіру арқылы тазарту	Төмен температуралы газды тазарту процесі және СО-ны физикалық сіңіруге немесе газды сұйық азотпен жууға негізделген. Тазарту процесі үш кезеңнен тұрады: бастапқы газдарды алдын-ала салқындату және кептіру; осы газдарды терең салқындату және олардың компоненттерін ішінара конденсациялау; газдарды көміртегі оксидінен, метаннан және оттегінен сұйық азотпен жуу колоннасында жуу. Қондырғыда төмен температураны құру үшін қажет суық аммиакты салқындату циклімен, сондай-ақ азот-сутегі фракциясының кері ағындары мен жоғары қысымды азот циклінің суығын қалпына келтірумен қамтамасыз етіледі.
2	Су буының реакциясын қолдана отырып, газдарды каталитикалық тазарту	Тазарту процесі тотықты темір катализаторларының қатысуымен жүргізілетін су буының реакциясын (су буымен конверсиялау) қолдану арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Тазартылған газдағы көміртегі оксидтерінің қалдық мөлшері пайыздың бірнеше он мыңнан бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, егер газда еркін оттегі болса, ол жойылады.
3	Термиялық каталитикалық күйдіру және каталитикалық күйдіру газдарын тазарту	Көміртегі оксидін тотықтыру үшін марганец, мыс-хром және құрамында платина тобының металдары бар катализаторлар немесе табиғи газ, пропан-бутан қоспасын қолдану қолданылады. Шығарылатын газдардың құрамына байланысты өнеркәсіпте әртүрлі технологиялық тазарту схемалары қолданылады.
4	Регенеративті термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады. Регенеративті термиялық тотықтырғыштың жұмысы химиялық / термиялық процеске және механикалық процеске негізделген. ҰOҚ технологиялық газдардағы оттегімен әрекеттесіп, көмірқышқыл газы CO2 және су буы H2O түзеді, олар ешқандай қауіп төндірмейді және иіссіз

Титан қожын өндіру бойынша балқытуды жүргізу кезіндегі көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.13-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 23.

Титан тетрахлоридін өндіруде атмосфераға көміртегі оксиді шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін магний термиялық әдіспен титан губкасын өндіруде ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	2	3
1	Мыс аммиак ерітінділерін пайдаланып газдарды сіңіру арқылы тазарту	Төмен температуралы газды тазарту процесі және СО-ны физикалық сіңіруге немесе газды сұйық азотпен жууға негізделген. Тазарту процесі үш кезеңнен тұрады: бастапқы газдарды алдын-ала салқындату және кептіру; осы газдарды терең салқындату және олардың компоненттерін ішінара конденсациялау; газдарды көміртегі оксидінен, метаннан және оттегінен сұйық азотпен жуу колоннасында жуу. Қондырғыда төмен температураны құру үшін қажет суық аммиакты салқындату циклімен, сондай-ақ азот-сутегі фракциясының кері ағындары мен жоғары қысымды азот циклінің суығын қалпына келтірумен қамтамасыз етіледі.
2	Су буының реакциясын қолдана отырып, газдарды каталитикалық тазарту	Тазарту процесі тотықты темір катализаторларының қатысуымен жүргізілетін су буының реакциясын (су буымен конверсиялау) қолдану арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Тазартылған газдағы көміртегі оксидтерінің қалдық мөлшері пайыздың бірнеше он мыңнан бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, егер газда еркін оттегі болса, ол жойылады.
3	Термиялық каталитикалық күйдіру және каталитикалық күйдіру газдарын тазарту	Көміртегі оксидін тотықтыру үшін марганец, мыс-хром және құрамында платина тобының металдары бар катализаторлар қолданылады. Шығарылатын газдардың құрамына байланысты өнеркәсіпте әртүрлі технологиялық тазарту схемалары қолданылады.
4	Регенеративті термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады. Регенеративті термиялық тотықтырғыштың жұмысы химиялық / термиялық процеске және механикалық процеске негізделген. ҰOҚ технологиялық газдардағы оттегімен әрекеттесіп, көмірқышқыл газы CO2 және су буы H2O түзеді, олар ешқандай қауіп төндірмейді және иіссіз.

Көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған кезде эмиссияның сандық мәні белгіленген санитариялық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. Нормативтік құқықтық актілерде айқындалған әртүрлі мәндер болған кезде CO-ға белгіленген ең қатаң талаптар қолданылады.

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан тетрахлоридін өндірудегі көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 2.14-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 24.

Тазартылған жасанды карналлит алу кезінде қоспалардың, газдардың, аэрозольдердің сіңуінен көміртегі оксиді шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	2	3
1	Мыс аммиак ерітінділерін пайдаланып газдарды сіңіру арқылы тазарту	Төмен температуралы газды тазарту процесі және СО-ны физикалық сіңіруге немесе газды сұйық азотпен жууға негізделген. Тазарту процесі үш кезеңнен тұрады: бастапқы газдарды алдын-ала салқындату және кептіру; осы газдарды терең салқындату және олардың компоненттерін ішінара конденсациялау; газдарды көміртегі оксидінен, метаннан және оттегінен сұйық азотпен жуу колоннасында жуу. Қондырғыда төмен температураны құру үшін қажет суық аммиакты салқындату циклімен, сондай-ақ азот-сутегі фракциясының кері ағындары мен жоғары қысымды азот циклінің суығын қалпына келтірумен қамтамасыз етіледі.
2	Су буының реакциясын қолдана отырып, газдарды каталитикалық тазарту	Тазарту процесі тотықты темір катализаторларының қатысуымен жүргізілетін су буының реакциясын (су буымен конверсиялау) қолдану арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Тазартылған газдағы көміртегі оксидтерінің қалдық мөлшері пайыздың бірнеше он мыңнан бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, егер газда еркін оттегі болса, ол жойылады.
3	Термиялық каталитикалық күйдіру және каталитикалық күйдіру газдарын тазарту	Көміртегі оксидін тотықтыру үшін марганец, мыс-хром және құрамында платина тобының металдары бар катализаторлар қолданылады. Шығарылатын газдардың құрамына байланысты өнеркәсіпте әртүрлі технологиялық тазарту схемалары қолданылады.
4	Регенеративті термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады. Регенеративті термиялық тотықтырғыштың жұмысы химиялық / термиялық процеске және механикалық процеске негізделген. ҰOҚ технологиялық газдардағы оттегімен әрекеттесіп, көмірқышқыл газы CO2 және су буы H2O түзеді, олар ешқандай қауіп төндірмейді және иіссіз.

Көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған кезде эмиссияның сандық мәні белгіленген санитариялық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс. Нормативтік құқықтық актілерде айқындалған әртүрлі мәндер болған кезде СO-ға белгіленген ең қатаң талаптар қолданылады.

Тазартылған жасанды карналлит алу кезінде қоспалардың, газдардың, аэрозольдердің абсорбциясынан көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.15-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Хлор шығарындылары

ЕҚТ 25.

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау) атмосфераға хлор шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін, титан мен магний өндірісінде ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанның техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау) ЕҚТ бойынша қорытындының 2.16-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 26.

Сусыздандырылған карналлит балқымасының электролизі процесінде атмосфераға хлор шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін бастапқы магний алу және сусыздандырылған карналлитті сусыз тазартылған карналлит алу үшін анодты газдармен хлорлау, титан мен магний өндірісінде ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Карналлит электролизі және сусыздандырылған карналлитті анодты газдармен хлорлау кезіндегі хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.17-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 27.

Магнийді тазарту және құю кезінде шығарындыларды азайту процесінде атмосфераға хлор шығарындыларының алдын алу және / немесе азайту үшін ЕҚT төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Магний өндірісіндегі хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.18-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Хлорлы сутегі шығарындылары

ЕҚТ 28.

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау) атмосфераға хлорид сутегі шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанның техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау) хлорсутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.19-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 29.

Титан тетрахлоридінен титанды магний-термиялық тәсілмен тотықсыздандыру (тотықсыздану, айдау) процесінде атмосфераға сутегі хлориді шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан губкасын алу кезінде ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанды қалпына келтіру кезіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.20-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 30.

Сусыздандырылған карналлит балқымасының электролизі процесінде атмосфераға сутегі хлориді шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін бастапқы магний алу және сусыздандырылған карналлитті сусыз тазартылған карналлит алу үшін анодты газдармен хлорлау, титан мен магний өндірісінде ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Карналлиттің электролизі және сусыздандырылған карналлиттің анодты газдармен хлорлануы кезіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.21-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

ЕҚТ 31.

Атмосфераға хлорлы сутегі шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін магнийді тазарту және құю кезінде шығарындыларды азайту, ЕҚT төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Сипаты
1	2	3
1	ШВ типтес абсорберлік жүйе	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	ZK типтес скруберлік жүйе
3	Іші кеуек цилиндрлік абсорберлік жүйелер
4	Іші кеуек, жылдам, саптамасыз, цилиндрлік скрубберлік жүйелере
5	Хлор сіңіру қондырғысы

Магний өндірісіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.22-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 4-ті қараңыз.

Су пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

ЕҚТ 32.

Сарқынды суларды жою мен тазартудың ең үздік қолжетімді техникасы кәсіпорынның су балансын басқару болып табылады. ЕҚT техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Тау-кен кәсіпорнының су шаруашылығы балансын әзірлеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Технологиялық процесте айналымды сумен жабдықтау және суды қайта пайдалану жүйесін енгізу
3	Технологиялық процестерде су тұтынуды азайту
4	Кен орнын гидрогеологиялық модельдеу
5	Шахта және карьер суларын селективті жинау жүйелерін енгізу	Жұмыс істеп тұрған қондырғыларда қолданылуы жұмыс істеп тұрған сарқынды суларды жинау жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін.
6	Жергілікті сығынды суларды тазарту және залалсыздандыру жүйелерін пайдалану	Жұмыс істеп тұрған қондырғыларда қолданылуы жұмыс істеп тұрған сарқынды суларды жинау жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 33.

Сарқынды суларды тазарту қондырғылары мен су объектілеріне гидравликалық жүктемені азайту үшін ең жақсы қолжетімді техника мынадай техникалық шешімдерді жеке немесе бірлесіп қолдану арқылы карьер және шахта суларының ағуын азайту болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Карьер және шахта алқаптарын құрғатудың ұтымды схемаларын қолдану.	Игерілетін кен орнының тау-кен-геологиялық, гидрогеологиялық және тау-кен техникалық жағдайларын негізге ала отырып айқындалады
2	Суды төмендету және/немесе сүзгіге қарсы перделер және т. б. сияқты жерүсті және жерасты суларынан арнайы қорғаныс құрылымдары мен іс-шараларды пайдалану.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
3	Дренаж жүйесінің жұмысын оңтайландыру
4	Жерүсті ағынын реттеу арқылы тау-кен қазбаларын жерүсті суларынан оқшаулау.
5	Өзен арналарын тау бөктерінен тыс бұру.	Ол карьерді немесе шахтаны суландыру олардан судың түсуіне байланысты айтарлықтай маңызды болған жағдайларда қолданылады
6	Жерасты сулары деңгейінің озық төмендеуіне жол бермеу.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
7	Айдау процесінде шахта және карьер суларының ластануын болдырмау.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 34.

Су объектілеріне теріс әсерді азайту үшін ең үздік қолжетімді техника мынадай техникалық шешімдерді бөлек-бөлек немесе бірге қолдану арқылы ластанған учаскелерге нөсер және еріген сарқынды сулардың түсуін азайту, ластанған жерлерден таза суды бөлу, қорғалмаған топырақ учаскелерінің эрозиясын болдырмау, дренаждық жүйелердің су басуын болдырмау мақсатында жерүсті инфрақұрылымы аумағының жерүсті ағынын басқару болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Тау жыныстарының үйінділерінен жерүсті сарқынды суларын жинау және тазарту жүйесін ұйымдастыру.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Қалдық қоймасына үйінділер кезінде гидротехникалық құрылыстардан сарқынды суларды айдау.
3	Бұзылмаған учаскелерден, оның ішінде тегістелген, егілген немесе көгалдандырылған учаскелерді айналып өту үшін жерүсті ағынын бұру, бұл тазартылатын сарқынды сулардың көлемін барынша азайтуға мүмкіндік береді.
4	Тазартылған сарқынды суларды технологиялық қажеттіліктерге қайта пайдалана отырып, аумақтың бұзылған және ластанған учаскелерінен жерүсті ағынын тазарту.
5	Нөсер ағындарын, траншеяларды, тиісті мөлшердегі арықтарды ұйымдастыру; беткейлерді контурлау, террассалау және тіктігін шектеу; эрозиядан қорғау мақсатында соқыр жерлер мен қаптамаларды қолдану.
6	Көлбеу кірме жолдарды ұйымдастыру, жолдарды дренаждық құрылыстармен жарақтандыру.
7	Эрозияның алдын алу мақсатында тамыр қабатын жасағаннан кейін бірден жүзеге асырылатын қалпына келтірудің биологиялық кезеңінің фитомелиорациялық жұмыстарын орындау.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 35.

Тау-кен массасының, өнімнің немесе өндіріс қалдықтарының құрамындағы заттармен сарқынды сулардың (шахталық, карьерлік) ластану деңгейін төмендетудің ең үздік қолжетімді техникасы төменде келтірілген сарқынды суларды тазартудың бір немесе бірнеше техникасын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	2	3
1	Ағарту және тұндыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Сүзгілеу
3	Сорбция
4	Коагуляция, флокуляция
5	Химиялық шөктіру
6	Бейтараптандыру
7	Қышқылдандыру
8	Ион алмасу

Жерүсті су объектілеріне түсетін титан мен магний өндірісі кезінде өнеркәсіптік-нөсерлі (тазартумен) сарқынды суларды төгу кезіндегі төгінділердің технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ бойынша қорытындының 2.23-кестесінде көрсетілген.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 36.

ЕҚT ішкі пайдалану немесе мамандандырылған қайта өңдеу процестерін (ішкі немесе сыртқы) қолдану арқылы қалдықтарды азайту үшін интеграцияланған және операциялық әдістерді қолданудан тұрады.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 37.

Титан мен магнийді өндіру кезінде кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту мақсатында ЕҚТ технологиялық жартылай өнімдерді қайта пайдалану процесін жеңілдету немесе техниканың біреуін және/немесе комбинациясын пайдалану арқылы оларды қайта өңдеу үшін объектіде операцияларды ұйымдастырудан тұрады:

Р/с №	Техникалар	Қолданылуы
1	Газ тазалаудан тозаңды қайта өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
2	Магний өндірісінде пайдаланылған электролитті қайта өңдеу

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6-бөлімінде келтірілген.

2.1-кесте. Титан қожын алу кезінде шикізатты дайындау (қабылдау, өңдеу, сақтау, араластыру) процесінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Техникалар	ЕҚТ-КТ (мг/нм3) *
1	ШВ(Ц) типтес циклондар	2 – 5
2	Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгісі+қап сүзгісі)
3	Қапшық сүзгі
4	Электр сүзгілер
5	Циклондар
6	Импульсті тазалау сүзгісі
7	Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгілері
* Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. Егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, үздіксіз өлшеулер болмаған кезде шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы).

2.2-кесте. Титан қожын балқыту және балқымасын шығару процесінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	2	3	4	5
1	Титан қожын балқыту және балқымасын шығару процесі	ШВ(Ц) типтестиптес циклондар	2 – 5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгісі + қапшық сүзгі)
		Электр сүзгілер
		Импульсті тазалау сүзгісі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгілері		ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы)

2.3-кесте. Титан мен магний өндірісінде құрамында үш компонентті титан бар шихта (материалдарды кептіру, материалдарды ұсақтау, ұнтақтау, араластыру) дайындау процесінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	Құрамында үш компонентті титан бар шихтаны дайындау процесі (материалдарды кептіру, материалдарды ұсақтау, ұнтақтау, араластыру)	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы)".

2.4-кесте. Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан губкасын алу кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	Титанды магнийтермиялық жолмен титан тетрахлоридінен тотықсыздандыру (тотықсыздандыру, дистилляциялау)	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы).

2.5-кесте. Титан қорытпаларын өндірудегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	2	3	4	5
1	Титан қорытпаларын өндіру үшін шихта материалдарын (бастапқы және қайталама) дайындау (қышқыл ерітіндісінде тазарту, майсыздандыру, атқылау, қыздыру, ұсақтау, ілу, престеу, кептіру)	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі		ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы).

2.6-кесте. Титан құймаларын өндіру кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	Титан құймаларын өндіру (тиеу, вакуумдық пештерде балқыту, түсіру, салқындату, мырыштау, өңдеу).	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы)".

2.7-кесте. Сусыз тазартылған жасанды карналлит алу үшін сусыздандырылған жасанды карналлитті анодты газдармен хлорлау кезіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	Тазартылған жасанды карналлит алу кезінде қоспаларды, газдарды, аэрозольдерді сіңіруден технологиялық шығарындылар	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы)".

2.8-кесте. Бастапқы магний алу үшін сусыздандырылған карналлит балқымасының электролизіндегі тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	2	3	4	5
1	Жасанды карналлит электролизіндегі технологиялық шығарындылар	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы).

2.9-кесте. Магнийді тазарту және құю кезінде тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық процесс	Техникалар	ЕҚТ-ТК (мг/нм3) *	Қолданылуы
1	Магний өндірісіндегі технологиялық шығарындылар	ШВ(Ц) типтес циклондар	2-5	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына сай қызмет түрлеріне және технологиялық процестерге жалпы қолданылады.
		Қапшық сүзгі
		Гибридті қапшық сүзгі (электр сүзгі+қапшық сүзгі)
		Электр сүзгі
		Керамикалық және металл ұсақ тазарту сүзгісі
		Импульсті тазарту сүзгісі
		Циклондар
*Үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі: a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды; b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды; c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды. (Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің 2010/75/ЕО 2010 жылғы 24 қарашадағы "Өнеркәсіптік шығарындылар туралы (ластанудың алдын алу және бақылау туралы)" директивасы).

2.10-кесте. Титан қожының балқыту және балқыту өндірісіндегі SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	SO2	2 – 5

2.11-кесте. Магнийді тазарту және құю кезінде SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	SO2	20 – 50

2.12-кесте. Титан қожының балқымасын балқыту және шығару кезіндегі NOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	NOx	2 – 5

2.13-кесте. Титан қожын өндіру бойынша балқытуды жүргізу кезіндегі көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Көміртегі оксиді	2 – 5

2.14-кесте. Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титан тетрахлоридін өндірудегі көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Көміртегі оксиді	2 – 5*

* құрамында жергілікті қож бар шикізатты өңдеу кезіндегі ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың нәтижелеріне сәйкес – 10 – 20 мг/Нм3.

2.15-кесте. Тазартылған жасанды карналлит алу кезінде қоспалардың, газдардың, аэрозольдердің абсорбциясынан көміртегі оксиді шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Көміртегі оксиді	30 – 60

2.16-кесте. Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанның техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау)

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлор	5 – 10

2.17-кесте. Карналлит электролизі және сусыздандырылған карналлитті анодты газдармен хлорлау кезіндегі хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлор	30 – 60

2.18-кесте. Магний өндірісіндегі хлор шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлор	5 – 10

2.19-кесте. Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанның техникалық тетрахлоридін алу кезінде шикізатты дайындау процесінде (қабылдау, өңдеу, сақтау, хлорлау) хлорсутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлорлы сутегі	5 – 10

2.20-кесте. Магний-термиялық тәсілмен губкалы титан өндірісінде титанды қалпына келтіру кезіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлорлы сутегі	1 – 3

2.21-кесте. Карналлиттің электролизі және сусыздандырылған карналлиттің анодты газдармен хлорлануы кезіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлорлы сутегі	10 – 20

2.22-кесте. Магний өндірісіндегі хлорлы сутегі шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)
1	Хлорлы сутегі	10 – 20

2.23-кесте. Жерүсті су объектілеріне түсетін титан мен магний өндірісі кезінде өнеркәсіптік-нөсерлі (тазартумен) сарқынды суларды төгу кезіндегі төгінділердің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/дм3) () () () (**)
1	Қалқыма заттар	Cн.к.- 9
2	Тұз аммонийі	Cн.к.- 0,2
3	Жалпы темір	Cн.к.- 0,05
4	Магний	Cн.к.- 20
5	Титан	Cн.к.- 0,010
6	Хлоридтер	Cн.к.- 300
() Орташа тәуліктік мәні; () Сарқынды суларды тазарту қондырғыларынан тазартылған ағындарды шығару орындарында қолданылатын көрсеткіштер; () Жерүсті және жерасты су ресурстарына теріс әсер ету фактісін анықтау гидротехникалық құрылыстарға қолданылатын талаптардың бұзылғанын көрсетеді. Бұл жағдайда эмиссиялардың сандық көрсеткіштері қолданыстағы санитарлық-гигиеналық, экологиялық сапа нормативтеріне және мәдени-тұрмыстық су пайдалану орындарына қатысты қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне сәйкес келуге тиіс; (**) Сапаның экологиялық нормативтерін сақтау мақсатында (Сн.к.) және қоршаған ортаға залал келтірмеу үшін су объектілеріне сарқынды суларды экологиялық сапа нормативтерінен жоғары ағызу кезінде технологиялық көрсеткіштерді белгілеуге қоршаған ортаға әсерді бағалау шеңберінде негіздеу кезінде тиісті диапазонның жоғарғы шекарасына дейін жол беріледі.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты өзгермелі көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері,

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары,

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері,

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер бойынша ЕҚТ бойынша анықтамалықтардың ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. ЕҚТ-ны таңдаған кезде кәсіпорынның нақты жағдайдағы қаржылық және техникалық ресурсттарын ескерген жөн, мұның өзі технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізу тиімділігін қамтамасыз етеді.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

4.1-кесте. Маркерлік ластағыш заттар шығарындыларына мониторинг жүргізу кезеңділігі

Рс №	Параметр	Мынаған жататын бақылау:	Бақылаудың ең аз мерзімділігі	Ескертпе
1	Тозаң	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
2	Хлор	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
3	Хлорлы сутегі	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
5	NOx	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
6	CO	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
7	SO2	ЕҚТ	Үздіксіз	Маркерлік зат
Үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген бақылау кезеңділігіне қойылатын талаптарға сәйкес ұйымдастырылған көздерде АМЖ арқылы жүргізіледі.

4.2-кесте. Маркерлік ластағыш заттар төгінділеріне мониторинг жүргізу кезеңділігі

Р/с №	Параметр/маркерлік ластағыш зат	Бақылаудың ең аз кезеңділігі
1	Температура (С0)	Үздіксіз*
2	Шығыс өлшегіш (м3/сағ)	Үздіксіз*
3	Сутегі көрсеткіші (ph)	Үздіксіз*
4	Электр өткізгіштік (мкс -микросименс)	Үздіксіз*
5	Лайлылық (ЭМФ-литріне формазин бойынша лайлану бірліктері)	Үздіксіз*
6	Тұз аммонийі	Бір тоқсанда бір рет **
7	Темір (Fe)	Бір тоқсанда бір рет **
8	Магний	Бір тоқсанда бір рет **
9	Титан	Бір тоқсанда бір рет **
10	Хлоридтер	Бір тоқсанда бір рет **
11	Қалқыма заттар	Бір тоқсанда бір рет **
* Үздіксіз бақылау қолданыстағы заңнамада көзделген талаптарға сәйкес су шығарғыштарда МАЖ арқылы жүргізіледі. ** Бақылау кезеңділігі титан мен магний өндірісінде олардың құрамында болған жағдайда заттар үшін қолданылады.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Титан мен магний өндірісіндегі атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдастырылған шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады.

Өндірістік объектілер қызметінің топырақ асты және жер асты суларына титан мен магний өндірісі әсерінің шамасы су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сарқынды суларды сүзу алқаптарына төгудің және жер бедерінің сапалық сипаттамасына байланысты болады. Шығарылатын сарқынды сулардың сапалық құрамы кәсіпорынды сумен жабдықтауға пайдаланылатын сулардың құрамына, пайдаланылатын шикізаттың құрамына, технологиялық процестердің ерекшелігіне, аралық немесе дайын өнімдердің құрамына, қолданыстағы сарқынды суларды тазарту жүйелеріне байланысты.

Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде түзілетін қалдықтар шарттық негізде үшінші тарап ұйымдарына кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін, ішінара технологиялық процестерде өз қажеттіліктері үшін пайдаланылады.

Қазақстан Республикасының Экология кодексіне сәйкес ремедиация деп экологиялық залал келтірілген табиғи ортаның құрамдас бөлігін қалпына келтіру, молықтыру немесе егер экологиялық залал толық немесе ішінара орны толмас болып табылса, табиғи ортаның осындай құрамдас бөлігін алмастыру арқылы экологиялық залалды жою жөніндегі іс-шаралар кешені танылады.

Осылайша, титан мен магний өндіретін кәсіпорындардың қызметі нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде мынадай жағымсыз салдарлар пайда болады:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының Экология кодексінің (5-бөлімнің 131–141-баптары) нормаларына және Ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қабылдауға тиіс.

Бұдан басқа, әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ олардың ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаске бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметіне зиян келтірмеуі үшін мерзімдер мен кезеңділікте бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Кәсіпорындарды сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, титан және магний өндірісі жөніндегі нормативтік құжаттама мен экологиялық есептерді, титан және магний өндірісі жөніндегі кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделеп,салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа факторларына, энергия және ресурстарды тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру және оларды ендіру мүмкіндігіне қатысты әрі қарайғы жұмыстар жөнінде мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға қоршаған ортаға шығарылатын ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну деңгейлері, сонымен қатар негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарына жаңғырту жүргізу, ЕҚТ енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларына мониторинг жүргізуге, бақылауға және азайтуға назар аудару қажет, өйткені қоршаған ортаға эмиссияларға АЖМ енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

Заключение по наилучшим доступным техникам "Мониторинг эмиссий загрязняющих веществ в атмосферный воздух и водные объекты"

Оглавление

Глоссарий

Термины и их определения

Аббревиатуры и их расшифровка

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Общие положения

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Заключениепо наилучшим доступным техникам"Производство основных органических химических веществ и полимеров"

Оглавление

Глоссарий

Термины и их определения

Аббревиатуры и их расшифровка

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Заключениепо наилучшим доступным техникам "Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов"

Оглавление

Глоссарий

Термины и их определения

Аббревиатуры и их расшифровка

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по наилучшим доступным техникам "Производство титана и магния"

Оглавление

Глоссарий

Термины и их определения

Аббревиатуры и их расшифровка

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в том числе информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

"Атмосфералық ауаға және су объектілеріне ластағыш заттар эмиссияларының мониторингі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Глоссарий

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Алғысөз

Жалпы ережелер

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Жалпы ережелер

"Негізгі органикалық химиялық заттар және полимер өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалары бойынша қорытынды

Мазмұны

Глоссарий

Терминдер мен анықтамалар

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды сипаттау үшін, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Эмиссияларды және ресурстарды тұтынуды болдырмауға және/немесе азайтуға арналған ең үздік қолжетімді техникалар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг талаптары

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство основных органических химических веществ и полимеров"

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Очистка сточных вод централизованных систем водоотведения населенных пунктов"

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Производство титана и магния"