ИПС "Әділет"

Примечание ИЗПИ!
Вводится в действие с 01.07.2025.

В целях единообразного и правильного применения действующего законодательства, регламентирующего порядок пересмотра в кассационном порядке вступивших в законную силу судебных актов, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет дать следующие разъяснения:

1. В соответствии с требованиями пункта 3 статьи 76 Конституции Республики Казахстан (далее - Конституция) вступившие в законную силу приговоры и иные постановления суда имеют обязательную силу на территории Республики и согласно части первой статьи 472 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК) подлежат неукоснительному исполнению. В этой связи пересмотр вступивших в законную силу судебных актов по уголовным делам должен осуществляться в соответствии с положениями УПК и не препятствовать их исполнению.

Пересмотр вступивших в законную силу судебных актов по уголовным делам производится кассационным судом по уголовным делам (далее – кассационный суд) по протесту Генерального Прокурора Республики Казахстан (далее – Генеральный Прокурор), его заместителей, Главного военного прокурора, Главного транспортного прокурора, представлению председателя областного либо приравненного к нему суда, внесенному в случае, предусмотренном частью третьей статьи 446 УПК, либо по кассационным жалобам лиц, указанных в части первой статьи 486 УПК.

2. Основаниями к пересмотру в кассационном порядке вступивших в законную силу судебных актов являются случаи неправильного применения уголовного и (или) уголовно-процессуального законов, предусмотренные частями первой и второй статьи 485 УПК. Перечень оснований является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

Не подлежат пересмотру в кассационном порядке вступившие в законную силу судебные акты, перечисленные в пунктах 2) и 3) части второй статьи 484 УПК.

Вступившие в законную силу судебные акты по делам об уголовных проступках и преступлениях небольшой тяжести, судебные акты в случае несоблюдения апелляционного порядка их обжалования, могут быть пересмотрены исключительно по протесту Генерального Прокурора, его заместителей, Главного военного прокурора, Главного транспортного прокурора, при наличии оснований, предусмотренных статьей 485 УПК.

3. По делам о преступлениях средней тяжести, тяжких и особо тяжких преступлениях приговоры и постановления судов первой инстанции, после их рассмотрения в суде апелляционной инстанции, приговоры и постановления судов апелляционной инстанции при наличии оснований, предусмотренных статьей 485 УПК, могут быть опротестованы Генеральным Прокурором, его заместителями, Главным военным прокурором, Главным транспортным прокурором, а также обжалованы лицами, указанными в части первой статьи 486 УПК, в суд кассационной инстанции.

По делам в отношении лиц, преданных суду по обвинению в совершении преступления средней тяжести, тяжкого либо особо тяжкого преступления, в случаях, когда их действия нижестоящими судами были квалифицированы как уголовный проступок или преступление небольшой тяжести, кассационная жалоба о пересмотре судебных актов может быть подана лишь в случае несогласия с такой переквалификацией и постановки вопроса о квалификации деяния по прежней более тяжкой статье.

4. Под несоблюдением апелляционного порядка обжалования судебных актов признаются случаи, когда судебный акт суда первой инстанции:

не был обжалован (не принесено ходатайство) и он вступил в законную силу;

был обжалован (принесено ходатайство), но в установленном законом порядке апелляционная (частная) жалоба, ходатайство прокурора были отозваны до ее рассмотрения;

был обжалован (принесено ходатайство), но в связи с пропуском срока апелляционного обжалования жалоба, ходатайство прокурора были возвращены без рассмотрения;

в отношении осужденного (оправданного) не был пересмотрен, а был обжалован (принесено ходатайство), и пересмотрен в суде апелляционной инстанции в отношении других лиц по данному делу.

5. Лица, перечисленные в части первой статьи 486 УПК, вправе при соблюдении требований части первой статьи 484 УПК подать кассационную жалобу и в тех случаях, когда они не участвовали при рассмотрении дела в судах первой и апелляционной инстанций.

К числу других лиц, обладающих правом на подачу кассационной жалобы, относится лицо, не признанное в установленном порядке участником процесса, но исходя из своего фактического положения имеющее право на судебную защиту своих прав и законных интересов (далее – заинтересованное лицо). К таким лицам может быть отнесен владелец имущества либо залогодержатель, имущество которых конфисковано или на имущество которых наложен арест, и другие лица.

В кассационной жалобе заинтересованного лица должно быть указано, в какой части судебный акт затрагивает его права и законные интересы, какие нормы закона нарушены при рассмотрении дела, а также существо просьбы с указанием оснований, влекущих пересмотр судебных актов.

Требования части первой статьи 484 УПК об обязательном соблюдении апелляционного порядка обжалования судебных актов распространяются и на заинтересованное лицо. В случае обнаружения заинтересованным лицом нарушений его прав и законных интересов по истечении срока апелляционного обжалования судебных актов суда первой инстанции, такое лицо вправе обратиться в суд о восстановлении пропущенного срока в порядке статьи 419 УПК.

Законный представитель несовершеннолетнего осужденного (оправданного), потерпевшего вправе подать кассационную жалобу на вступившие в законную силу судебные акты только до достижения осужденным (оправданным), потерпевшим совершеннолетия.

6. Потерпевший, его представитель или законный представитель вправе обжаловать судебные акты, указанные в части первой статьи 484 УПК, по делам о преступлениях средней тяжести, тяжких и особо тяжких преступлениях по основаниям, предусмотренным частью первой статьи 485 УПК.

По основанию, предусмотренному пунктом 4) части первой статьи 485 УПК, могут быть пересмотрены судебные акты в случае нарушения прав потерпевшего, предусмотренных частью шестой статьи 71, частями третьей и четвертой статьи 72 и частью третьей статьи 76 УПК, в частности, непризнание потерпевшего частным обвинителем при отказе прокурора от обвинения, лишение его права участвовать в судебном разбирательстве, выступать в судебных прениях, неправильное разрешение заявленного потерпевшим (гражданским истцом) гражданского иска и другие нарушения, которые повлияли на правильность разрешения уголовного дела по существу.

7. Содержание кассационной жалобы, протеста о пересмотре вступивших в законную силу судебных актов суда должно соответствовать требованиям статьи 488 УПК.

Кассационная жалоба и протест адресуются кассационному суду и должны содержать:

данные о лице, подавшем кассационную жалобу, с указанием его процессуального положения, места жительства или места нахождения, номеров средств контактной связи с ним;

указание обжалуемых судебных актов и наименование судов, их постановивших;

указание о том, в какой части судебного акта или в полном объеме на него подается кассационная жалоба, приносится протест;

ссылку на соответствующий пункт части первой статьи 485 УПК, предусматривающий основание для пересмотра судебного акта;

доводы, в чем заключается неправильность судебного акта, какие нормы закона были нарушены при осуществлении досудебного производства или рассмотрении дела в предшествующих судебных инстанциях и как эти нарушения отразились на вынесенных судебных решениях, и существо его просьбы;

доказательства, которыми обосновываются требования кассационной жалобы, протеста;

указание о рассмотрении кассационной жалобы с участием или без участия лица, его подавшего;

перечень прилагаемых к кассационной жалобе, протесту материалов;

дату подачи кассационной жалобы, протеста и подпись автора жалобы, прокурора, принесшего протест.

Кассационная жалоба, протест должны быть составлены на языке судопроизводства, установленного по уголовному делу. К жалобе должны быть приложены копии обжалуемых судебных актов.

Кассационная жалоба осужденного, отбывающего наказание в виде лишения свободы, подается через администрацию учреждения уголовно-исполнительной системы.

8. Протест Генерального Прокурора, его заместителей, Главного военного прокурора, Главного транспортного прокурора, внесенный на основании пунктов 1), 4) части второй статьи 485 УПК, должен содержать обоснование того, каким образом подлежащий пересмотру судебный акт затрагивает государственные или общественные интересы, национальную безопасность государства либо может привести к тяжким необратимым последствиям для жизни, здоровья людей, а также нарушает единообразие в толковании и применении судами норм права.

При невыполнении указанных выше требований кассационная жалоба, протест возвращаются письмом без рассмотрения.

Кассационная жалоба либо иное обращение подлежат возвращению как не соответствующие требованиям части первой статьи 488 УПК также в случаях, когда в них содержатся некорректные выражения, ненормативная лексика, оскорбление участников судопроизводства и других лиц, а также не относящиеся к делу обстоятельства.

При повторном поступлении жалобы, протеста в кассационную инстанцию после устранения недостатков, послуживших основанием для возврата ранее поданной жалобы, протеста по пункту 1) части первой статьи 489 УПК, установленный частью второй статьи 487 УПК срок обжалования судебных актов по основаниям, влекущим ухудшение положения осужденного, исчисляется с момента поступления ранее поданной жалобы, протеста.

9. В соответствии с положениями части третьей статьи 489 УПК кассационная жалоба, протест возвращаются без рассмотрения по основаниям, предусмотренным пунктами 1), 2), 3), 5) части первой статьи 489 УПК, письмом судьи кассационного суда в срок не более трех суток с момента передачи жалобы, протеста судье, а в случае, предусмотренном пунктом 4) части первой статьи 489 УПК – постановлением суда.

10. В кассационном порядке может быть обжаловано (опротестовано) частное постановление по мотивам его незаконности и необоснованности, вынесенное судами первой или апелляционной инстанции.

Частное постановление суда первой инстанции может быть пересмотрено судом кассационной инстанции по жалобе лица, чьи права и законные интересы оно затрагивает, только при условии соблюдения апелляционного порядка его обжалования. При несоблюдении этого условия жалоба возвращается подавшему ее лицу письмом судьи кассационного суда.

11. В соответствии с частью первой статьи 492 УПК после поступления кассационной жалобы судом кассационной инстанции уголовное дело должно быть истребовано из соответствующего суда. В течение 10 суток после получения дела сторонам направляются копии кассационной жалобы, протеста и извещение о рассмотрении дела, либо уведомление о возможности ознакомления с их электронными копиями через интернет-ресурс суда.

В извещении о рассмотрении дела в суде кассационной инстанции суд обязан указать дату, время и место проведения судебного заседания и разъяснить право сторон на ознакомление с дополнительными материалами, приобщенными к кассационной жалобе.

При поступлении возражений на кассационную жалобу, протест они направляются сторонам.

В силу части шестой статьи 23 УПК суд, сохраняя объективность и беспристрастность, обязан создать необходимые условия для выполнения сторонами их процессуальных обязанностей и осуществления предоставленных им прав. С учетом указанной нормы, дату рассмотрения дела в кассационной инстанции следует определять с учетом возможности надлежащего уведомления лиц, обладающих правом участвовать в судебном заседании, а также лиц, в отношении которых подана кассационная жалоба, принесен протест о пересмотре судебного акта.

Судебное заседание по рассмотрению жалоб, протестов, представлений осуществляется в порядке, предусмотренном статьей 494 УПК.

Уголовное дело в суде кассационной инстанции должно быть рассмотрено в разумный срок, но не более шести месяцев со дня его поступления в суд.

12. Суд кассационной инстанции проверяет все доводы кассационной жалобы, протеста, а также законность, обоснованность и справедливость судебных актов по делу в полном объеме и по итогам рассмотрения выносит одно из решений, указанных в части седьмой статьи 494 УПК.

Суд кассационной инстанции вправе ухудшить положение осужденного только в том случае, если об этом указано в протесте прокурора или кассационной жалобе потерпевшего. Суд кассационной инстанции при отмене оправдательного приговора либо постановления о прекращении уголовного дела не вправе признать лицо виновным в совершении уголовного правонарушения. В этом случае уголовное дело в соответствии с пунктом 4) части седьмой статьи 494 УПК направляется на новое судебное рассмотрение в суд апелляционной или первой инстанции.

Суд кассационной инстанции вправе внести любые изменения в судебный акт в отношении других осужденных - соучастников уголовного правонарушения, в отношении которых кассационная жалоба, протест не принесены, если при этом не ухудшается их положение.

13. Предметом проверки судом кассационной инстанции являются только вопросы права, то есть законность судебных актов, правильность применения судами норм уголовного и уголовно-процессуального законов.

В соответствии с требованиями части четырнадцатой статьи 494 УПК суд кассационной инстанции не вправе устанавливать или считать доказанными факты, которые не были предметом судебного разбирательства.

Установленные после вступления приговора в законную силу обстоятельства, имеющие существенное значение по делу, в том числе заключения и выводы экспертов, представленные после вступления в законную силу судебных актов, не могут быть предметом рассмотрения суда кассационной инстанции, поскольку они не были и не могли быть рассмотрены в судах первой или апелляционной инстанций. Эти обстоятельства могут служить лишь основанием для возобновления производства по делу по вновь открывшимся обстоятельствам по правилам, предусмотренным главой 53 УПК.

Под дополнительными материалами, которые могут быть приложены к кассационной жалобе (протесту), следует понимать документы, содержащие достоверные сведения, в том числе характеристики, справки о размере ущерба и иные материалы, не требующие оценки и признания в качестве доказательств.

Дополнительные материалы, свидетельствующие об ошибочности применения судами первой или апелляционной инстанций материального или процессуального закона, оценки доказательств, на основе которой судом сделаны выводы о доказанности (недоказанности) обвинения, роли и степени вины осужденного могут служить основанием для отмены судебных актов с направлением дела на новое судебное рассмотрение.

Неполнота судебного следствия, в том числе не осуществление судами первой и апелляционной инстанций оценки представленным сторонами доказательствам, также могут служить основанием для отмены судебных актов и направления дела на новое судебное рассмотрение.

14. Судебные акты, вынесенные судом в рамках согласительного производства, могут быть отменены, изменены судом кассационной инстанции в сторону ухудшения положения осужденного (оправданного) только в случаях существенных нарушений уголовного и уголовно-процессуального законов, допущенных при заключении процессуального соглашения в форме сделки о признании вины и рассмотрении дела.

15. Кассационные жалобы, протесты, в которых изложено только о применении норм об обратной силе уголовного закона (статья 6 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее - УК)) либо акта об амнистии, в кассационном порядке не рассматриваются, так как отнесены к подсудности судов, разрешающих вопросы, связанные с исполнением приговора. Такие жалобы в соответствии с требованиями пункта 5) части первой статьи 489 УПК письмом судьи кассационного суда возвращаются без рассмотрения, как не подлежащие пересмотру в кассационном порядке, с разъяснением права обращения в суд по месту исполнения приговора в порядке, предусмотренном статьями 476, 477 УПК.

Если указанные обстоятельства выяснятся при рассмотрении дела на заседании суда кассационной инстанции, то оставление кассационной жалобы, протеста без рассмотрения оформляется постановлением суда.

В тех случаях, когда дело рассматривается по основаниям, предусмотренным статьей 485 УПК, и одновременно усматриваются обстоятельства, позволяющие применить нормы статьи 6 УК либо акта об амнистии, то суд кассационной инстанции принимает решение с применением указанных норм.

16. Неправильное разрешение гражданского иска является одним из оснований к пересмотру в кассационном порядке вступивших в законную силу судебных актов. Если же при рассмотрении гражданского иска были допущены арифметические или технические ошибки, связанные с неверным расчетом гражданского иска, не требующие правовой оценки по существу предъявленного иска, то эти вопросы подлежат рассмотрению судом до вступления приговора в законную силу в порядке статьи 406-1 УПК путем вынесения дополнительного постановления, либо в стадии исполнения приговора в порядке, предусмотренном пунктом 23) статьи 476 УПК.

17. Признать утратившим силу нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 10 марта 2022 года № 2 "О применении законодательства, регламентирующего рассмотрение уголовных дел в кассационном порядке".

18. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие с 1 июля 2025 года.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	А. Мергалиев
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. Альмагамбетова

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
Осы Нормативтік қаулы 01.07.2025 ж. бастап қолданысқа енгізіледі.

Заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарау тәртібін регламенттейтін қолданыстағы заңнаманы біркелкі және дұрыс қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсініктемелер беруге қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 76-бабы 3-тармағының талаптарына сәйкес заңды күшіне енген сот үкімдері мен өзге де қаулыларының республика аумағында міндетті күші болады және Қазақстан Республикасы қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 472-бабы бірінші бөлігіне сәйкес бұлжытпай орындалуға жатады. Осыған байланысты қылмыстық істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау ҚПК-нің ережелеріне сәйкес жүзеге асырылуға және олардың орындалуына кедергі келтірмеуге тиіс.

Қылмыстық істер жөніндегі кассациялық сот (бұдан әрі – кассациялық сот) қылмыстық істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерін Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының (бұдан әрі – Бас Прокурор), оның орынбасарларының, Бас әскери прокурордың, Бас көлік прокурорының наразылығы, ҚПК-нің 446-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайда енгізілген облыстық не оған теңестірілген сот төрағасының ұсынуы не ҚПК-нің 486-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдардың кассациялық шағымдары бойынша қайта қарайды.

2. ҚПК-нің 485-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көзделген қылмыстық және (немесе) қылмыстық-процестік заңдар дұрыс қолданылмаған жағдайлар заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарауға негіз болып табылады. Негіздердің тізбесі толық болып табылады және кеңінен түсіндіруге жатпайды.

ҚПК-нің 484-бабы екінші бөлігінің 2) және 3) тармақтарында санамаланған заңды күшіне енген сот актілері кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайды.

Қылмыстық теріс қылықтар және онша ауыр емес қылмыстар туралы істер бойынша заңды күшіне енген сот актілері, сот актілеріне шағымданудың апелляциялық тәртібі сақталмаған жағдайда, олар ҚПК-нің 485-бабында көзделген негіздер болған кезде Бас Прокурордың, оның орынбасарларының, Бас әскери прокурордың, Бас көлік прокурорының наразылығы бойынша ғана қайта қаралуы мүмкін.

3. Ауырлығы орташа қылмыстар, ауыр және аса ауыр қылмыстар туралы істер бойынша бірінші сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулыларына, олар апелляциялық сатыдағы сотта қаралғаннан кейін, апелляциялық сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулыларына ҚПК-нің 485-бабында көзделген негіздер болған кезде Бас Прокурор, оның орынбасарлары, Бас әскери прокурор, Бас көлік прокуроры наразылық білдіруі, сондай-ақ ҚПК-нің 486-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдар кассациялық сатыдағы сотқа шағым жасауы мүмкін.

Ауырлығы орташа қылмыс, ауыр не аса ауыр қылмыс жасады деген айыптаумен сотқа берілген адамдарға қатысты істер бойынша олардың әрекеттерін төмен тұрған соттар қылмыстық теріс қылық немесе онша ауыр емес қылмыс ретінде саралаған кезде, сот актілерін қайта қарау туралы кассациялық шағым осындай қайта саралаумен келіспеген және іс-әрекетті бұрынғы неғұрлым ауыр бап бойынша саралау туралы мәселе қойылған жағдайда ғана берілуі мүмкін.

4. Сот актілеріне шағымданудың апелляциялық тәртібі сақталмаған деп бірінші сатыдағы соттың сот актісіне:

шағым жасалмаған (өтінішхат келтірілмеген) және ол заңды күшіне енген;

шағым жасалған (өтінішхат келтірілген), бірақ заңда белгіленген тәртіппен апелляциялық (жеке) шағым, прокурордың өтінішхаты ол қаралғанға дейін кері қайтарып алынған;

шағым жасалған (өтінішхат келтірілген), бірақ апелляциялық шағым жасау мерзімін өткізіп алуына байланысты шағым, прокурордың өтінішхаты қараусыз қайтарылған;

сотталған (ақталған) адамға қатысты қайта қаралмаған, бірақ шағым жасалған (өтінішхат келтірілген) және осы іс бойынша басқа адамдарға қатысты апелляциялық сатыдағы сотта қайта қаралған жағдайлар танылады.

5. ҚПК-нің 486-бабының бірінші бөлігінде санамаланған адамдар ҚПК-нің 484-бабының бірінші бөлігінің талаптары сақталған кезде және олар істі бірінші және апелляциялық сатыдағы соттарда қарау кезінде қатыспаған жағдайларда кассациялық шағым беруге құқылы.

Кассациялық шағым беруге құқығы бар басқа адамдардың қатарына белгіленген тәртіппен процеске қатысушы деп танылмаған, бірақ өзінің нақты жағдайының негізінде өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін сотта қорғауға құқығы бар адам (бұдан әрі – мүдделі тұлға) жатады. Мұндай адамдарға мүлкі тәркіленген немесе мүлкіне тыйым салынған мүліктің иесі не кепіл ұстаушы және басқа да адамдар жатқызылуы мүмкін.

Мүдделі адамның кассациялық шағымында сот актісінің қай бөлігі оның құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтыны, істі қарау кезінде қандай заң нормалары бұзылғаны, сондай-ақ сот актілерін қайта қарауға әкеп соғатын негіздер көрсетіліп, өтініштің мәні көрсетілуге тиіс.

ҚПК-нің 484-бабы бірінші бөлігінің сот актілеріне шағым жасаудың апелляциялық тәртібін міндетті түрде сақтау туралы талаптары мүдделі тұлғаға да қолданылады. Мүдделі тұлға бірінші сатыдағы соттың сот актілеріне апелляциялық шағым жасау мерзімі өткеннен кейін өзінің құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғанын анықтаған жағдайда, мұндай адам ҚПК-нің 419-бабының тәртібімен өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы сотқа жүгінуге құқылы.

Кәмелетке толмаған сотталған адамның (ақталғанның), жәбірленушінің заңды өкілі заңды күшіне енген сот актілеріне сотталған адам (ақталған), жәбірленуші кәмелет жасқа толғанға дейін ғана кассациялық шағым беруге құқылы.

6. Жәбірленуші, оның өкілі немесе заңды өкілі ҚПК-нің 484-бабы бірінші бөлігінде көрсетілген сот актілеріне ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша ауырлығы орташа қылмыстар, ауыр және аса ауыр қылмыстар туралы істер бойынша шағым жасауға құқылы.

ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінің 4) тармағында көзделген негіз бойынша жәбірленушінің ҚПК-нің 71-бабының алтыншы бөлігінде, 72-бабының үшінші және төртінші бөліктерінде және 76-бабының үшінші бөлігінде көзделген құқықтары бұзылған жағдайда, атап айтқанда прокурор айыптаудан бас тартқан кезде жәбірленушіні жекеше айыптаушы деп танымау, оны сот талқылауына қатысу, сот жарыссөздерінде сөз сөйлеу құқығынан айыру, жәбірленуші (азаматтық талапкер) мәлімдеген азаматтық талап қоюды дұрыс шешпеу және қылмыстық істі мәні бойынша шешудің дұрыстығына әсер еткен басқа да бұзушылықтар болған кезде сот актілері қайта қаралуы мүмкін.

7. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы кассациялық шағымның, наразылықтың мазмұны ҚПК-нің 488-бабының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Кассациялық шағым мен наразылық кассациялық сотқа жіберіледі және онда мыналар:

кассациялық шағым берген адамның процестік жағдайы, тұрғылықты жері немесе тұрған жері, онымен хабарласудың байланыс құралдарының нөмірлері көрсетіле отырып, ол туралы деректер;

шағым жасалған сот актілері және оларды шығарған соттардың атауын көрсету;

сот актісінің қай бөлігінде немесе оған толық көлемде кассациялық шағым берілгенін, наразылық келтірілгенін көрсету;

сот актісін қайта қарау үшін негізді көздейтін ҚПК-нің 485-бабы бірінші бөлігінің тиісті тармағына сілтеме;

сот актісінің дұрыс еместігі неде екендігі, сотқа дейінгі іс жүргізуді жүзеге асыру немесе істі алдыңғы сот сатыларында қарау кезінде заңның қандай нормаларының бұзылғаны және бұл бұзушылықтардың шығарылған сот шешімдеріне қалай әсер еткені туралы дәлелдері және оның өтінуінің мәні;

кассациялық шағымның, наразылықтың талаптарын негіздейтін дәлелдемелер;

кассациялық шағымды берген адамның қатысуымен немесе қатысуынсыз оның қаралуын көрсету;

кассациялық шағымға, наразылыққа қоса берілетін материалдардың тізбесі;

кассациялық шағым, наразылық берілген күні және шағым авторының, наразылық келтірілген прокурордың қолтаңбасы қамтылуы тиіс.

Кассациялық шағым, наразылық қылмыстық іс бойынша белгіленген сот ісін жүргізу тілінде жасалуы тиіс. Шағым жасалған сот актілерінің көшірмелері шағымға қоса берілуге тиіс.

Бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеп жатқан сотталған адамның кассациялық шағымы қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің әкімшілігі арқылы беріледі.

8. Бас Прокурордың, оның орынбасарларының, Бас әскери прокурордың, Бас көлік прокурорының ҚПК-нің 485-бабы екінші бөлігінің 1), 4) тармақтарының негізінде келтірген наразылығында, қайта қарауға жататын сот актісінің қалай мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекеттің қауіпсіздігін қозғағаны не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін орны толмас ауыр салдарларға әкеп соқтыруы мүмкін екені, сондай-ақ соттардың құқық нормаларын түсіндіру мен қолдануындағы біркелкілікті бұзатыны туралы негіздеме болуы тиіс.

Жоғарыда көрсетілген талаптар орындалмаған жағдайда кассациялық шағым, наразылық хатпен қараусыз кері қайтарылады.

Кассациялық шағым немесе өзге арыздар, олардың мазмұнында әдепсіз сөздер, нормативтік емес лексика, сот ісін жүргізуге қатысушыларды және басқа да адамдарды қорлау, сондай-ақ іске қатысы жоқ мән-жайлар келтірілген жағдайда ҚПК-нің 488-бабы бірінші бөлігінің талаптарына сәйкес келмейтіндіктен кері қайтарылуға жатады.

Бұрын берілген шағымның, наразылықтың ҚПК-нің 489-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағы бойынша қайтаруға негіз болған кемшіліктер жойылғаннан кейін шағым кассациялық сатыға қайта түскен жағдайда ҚПК-нің 487-бабының екінші бөлігінде белгіленген, сотталған адамның жағдайын нашарлатуға әкеп соғатын негіздер бойынша сот актілеріне шағым келтірудің мерзімдері бұрын берілген шағымның, наразылықтың түскен сәтінен бастап есептеледі.

9. ҚПК-нің 489-бабының үшінші бөлігінің ережелеріне сәйкес кассациялық шағым, наразылық ҚПК-нің 489-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3), 5) тармақтарында көзделген негіздер бойынша шағымның, наразылықтың судьяға табысталған уақытынан үш тәуліктен аспайтын мерзім ішінде кассациялық сот судьясының хатымен, ал ҚПК-нің 489-бабы бірінші бөлігінің 4) тармағында көзделген жағдайда – соттың қаулысымен қараусыз кері қайтарылады.

10. Бірінші және апелляциялық сатыдағы соттар шығарған жекеше қаулыға оның заңсыздығы мен негізсіздігі туралы уәждермен кассациялық тәртіппен шағым жасалуы (наразылық келтірілуі) мүмкін.

Бірінші сатыдағы соттың жекеше қаулысын кассациялық сатыдағы сот құқықтары мен заңды мүдделері қозғалатын тұлғаның шағымы бойынша оған шағым жасаудың апелляциялық тәртібі сақталған жағдайда ғана қайта қарауы мүмкін. Бұл шарт сақталмаған жағдайда шағым оны берген адамға кассациялық сот судьясының хатымен қайтарылады.

11. ҚПК-нің 492-бабының бірінші бөлігіне сәйкес кассациялық сатыдағы сот кассациялық шағым түскеннен кейін қылмыстық істі тиісті соттан талап етіп алдыртуға тиіс. Істі алғаннан кейін 10 тәулік ішінде тараптарға кассациялық шағымның, наразылықтың көшірмелері және істі қарау туралы хабарлама жіберіледі немесе олар соттың интернет-ресурсы арқылы олардың электрондық көшірмелерімен танысу мүмкіндігі туралы хабардар етіледі.

Сот кассациялық сатыдағы сотта істің қаралатыны туралы хабарламада сот отырысының болатын күнін, уақытын және орнын көрсетуге және тараптардың кассациялық шағымға қоса тіркелген қосымша материалдармен танысу құқығын түсіндіруге міндетті.

Кассациялық шағымға, наразылыққа қарсылық түскен жағдайда олар іске қатысушы тараптарға жолданады.

ҚПК-нің 23-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес сот объективтiлiктi және бейтараптылықты сақтай отырып, тараптардың өз процестік мiндеттерін орындауы және өздерiне берiлген құқықтарды жүзеге асыруы үшiн қажеттi жағдайларды жасауға міндетті. Көрсетілген норманы ескере отырып, істі кассациялық сатыда қарау күнін сот отырысына қатысуға құқығы бар адамдарды, сондай-ақ оларға қатысты сот актісін қайта қарау туралы кассациялық шағым берілген, наразылық келтірілген адамдарды тиісінше хабардар ету мүмкіндігі ескеріліп, белгілеген жөн.

Шағымдарды, наразылықтарды, ұсынуларды қарау жөніндегі сот отырысы ҚПК-нің 494-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

Кассациялық сатыдағы сотта қылмыстық іс ақылға қонымды мерзімде, бірақ ол сотқа келіп түскен күнінен бастап алты айдан аспайтын мерзімде қаралуға тиіс.

12. Кассациялық сатыдағы сот кассациялық шағымның, наразылықтың барлық дәлелдерін, сондай-ақ іс бойынша сот актілерінің заңдылығын, негізділігі мен әділдігін толық көлемде тексереді және қарау қорытындылары бойынша ҚПК-нің 494-бабының жетінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірін шығарады.

Кассациялық сатыдағы сот сотталған адамның жағдайын бұл туралы прокурордың наразылығында немесе жәбірленушінің кассациялық шағымында көрсетілгенде ғана нашарлатуға құқылы. Кассациялық сатыдағы сот ақтау үкімінің не қылмыстық істі тоқтату туралы қаулының күшін жойған кезде адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасауда кінәлі деп тануға құқылы емес. Бұл жағдайда қылмыстық іс ҚПК-нің 494-бабы жетінші бөлігінің 4) тармағына сәйкес апелляциялық немесе бірінші сатыдағы сотқа жаңадан сот қарауына жіберіледі.

Кассациялық сатыдағы сот кассациялық шағым, наразылық келтірілмеген басқа сотталған адамдарға – қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысушыларға қатысты сот актісіне, егер бұл ретте олардың жағдайы нашарламайтын болса, кез келген өзгерістерді енгізуге құқылы.

13. Кассациялық сатыдағы соттың тексеру нысанасы тек құқық мәселелері, яғни сот актілерінің заңдылығы, соттардың қылмыстық және қылмыстық-процестік заңдардың нормаларын дұрыс қолдануы болып табылады.

Кассациялық сатыдағы сот ҚПК-нің 494-бабы он төртінші бөлігінің талаптарына сәйкес сот талқылауының нысанасы болмаған фактілерді анықтауға немесе дәлелденген деп санауға құқылы емес.

Үкім заңды күшіне енгеннен кейін анықталған, іс бойынша елеулі мәні бар мән-жайлар, оның ішінде сот актілері заңды күшіне енген соң ұсынылған сарапшылардың қорытындылары мен түйіндері кассациялық сатыдағы соттың қарау нысанасы бола алмайды, өйткені олар бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттарда қаралмаған және қаралуы мүмкін болмаған. Бұл мән-жайлар ҚПК-нің 53-тарауында көзделген қағидалармен жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қайта бастау үшін ғана негіз бола алады.

Кассациялық шағымға (наразылыққа) қоса берілуі мүмкін қосымша материалдар деп анық мәліметтерді, оның ішінде сипаттамаларды, залалдың мөлшері туралы анықтамалар мен бағалауды және дәлелдемелер ретінде тануды талап етпейтін өзге де материалдарды қамтитын құжаттарды түсіну керек.

Бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың материалдық немесе процестік заңды қолдануының, дәлелдемелерді бағалауының қате екендігін куәландыратын, соның негізінде сот айыптаудың дәлелденгені (дәлелденбегені), сотталған адамның рөлі мен кінәсінің дәрежесі туралы түйін жасаған қосымша материалдар істі жаңадан сот қарауына жібере отырып, сот актілерінің күшін жоюға негіз бола алады.

Сот тергеуінің толық болмауы, оның ішінде бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың тараптар ұсынған дәлелдемелерге бағалауды жүзеге асырмауы да сот актілерінің күшін жоюға және істі жаңадан сот қарауына жіберу үшін негіз бола алады.

14. Соттың келісімдік іс жүргізу шеңберінде шығарған сот актілерін кассациялық сатыдағы сот кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы процестік келісімді жасасу және істі қарау кезінде қылмыстық және қылмыстық-процестік заңдардың елеулі түрде бұзылуына жол берілген жағдайларда ғана сотталған (ақталған) адамның жағдайын нашарлату бағытында күшін жоюы, өзгертуі мүмкін.

15. Қылмыстық заңның кері күші туралы нормаларды (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6-бабы (бұдан әрі – ҚК)) не рақымшылық жасау туралы актіні қолдану туралы ғана жазылған кассациялық шағымдар, наразылықтар кассациялық тәртіппен қаралмайды, өйткені үкімді орындауға байланысты мәселелерді шешетін соттардың соттылығына жатқызылған. Мұндай шағымдар ҚПК-нің 489-бабының бірінші бөлігі 5) тармағының талаптарына сәйкес ҚПК-нің 476, 477-баптарында көзделген тәртіппен үкім орындалатын орны бойынша сотқа жүгіну құқығы түсіндіріле отырып, кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайтын болып, кассациялық сот судьясының хатымен қараусыз қайтарылады.

Егер көрсетілген мән-жайлар істі кассациялық сатыдағы соттың отырысында қарау кезінде анықталса, онда кассациялық шағымды, наразылықты қараусыз қалдыру соттың қаулысымен ресімделеді.

Іс ҚПК-нің 485-бабында көзделген негіздер бойынша қаралатын, сонымен бір мезгілде ҚК-нің 6-бабының нормаларын не рақымшылық жасау туралы актіні қолдануға мүмкіндік беретін мән-жайлар белгілі болған жағдайларда, кассациялық сатыдағы сот көрсетілген нормаларды қолдана отырып шешім қабылдайды.

16. Азаматтық талап қоюдың дұрыс шешілмеуі заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарау негіздерінің бірі болып табылады. Егер азаматтық талап қоюды қарау кезде қойылған талапты мәні бойынша құқықтық бағалауды қажет етпейтін азаматтық талап қоюды қате есептеуге байланысты арифметикалық немесе техникалық қателер жіберілген болса, онда бұл мәселелер ҚПК-нің 406-1-бабының тәртібімен қосымша қаулы шығару жолымен не ҚПК-нің 476-бабының 23) тармағында көзделген тәртіппен үкімді орындау сатысында үкім заңды күшіне енгенге дейін соттың қарауына жатады.

17. "Қылмыстық істерді кассациялық тәртіппен қарауды регламенттейтін заңнаманы қолдану туралы" 2022 жылғы 10 наурыздағы № 2 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысының күші жойылды деп танылсын.

18. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және 2025 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	А. Мерғалиев
Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова