Еуразиялық экономикалық одақтың биологиялық дәрілік заттарына зерттеулер жүргізу қағидаларына өзгерістер енгізу туралы

Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2025 жылғы 22 қаңтардағы № 13 шешімі

2014 жылғы 23 желтоқсандағы Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде дәрілік заттар айналысының бірыңғай қағидаттары мен қағидалары туралы келісімнің 6-бабына, Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2014 жылғы 23 желтоқсандағы № 98 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық комиссияның Жұмыс регламентіне № 1 қосымшаның 88-тармағына сәйкес Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесі шешті:

1. Қосымшаға сәйкес Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2016 жылғы 3 қарашадағы № 89 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық одақтың биологиялық дәрілік заттарына зерттеулер жүргізу қағидаларына өзгерістер енгізілсін.

2. Осы Шешім ол ресми жарияланған күннен бастап күнтізбелік 30 күн өткен соң күшіне енеді.

Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің мүшелері:

Армения Республикасынан М. Григорян

Беларусь Республикасынан И. Петришенко

Қазақстан Республикасынан С. Жұманғарин

Қырғыз Республикасынан Д. Амангельдиев

Ресей Федерациясынан А. Оверчук

Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2025 жылғы 22 қаңтардағы № 13 шешіміне ҚОСЫМША

Еуразиялық экономикалық одақтың биологиялық дәрілік заттарына зерттеулер жүргізу қағидаларына енгізілетін ӨЗГЕРІСТЕР

Көрсетілген Қағидалар мынадай мазмұндағы 31 және 32-тараулармен толықтырылсын:

"31-тарау. Адамның соматикалық жасушалары негізіндегі дәрілік препараттарды әзірлеу және зерттеу сапасы, клиникаға дейінгі және клиникалық аспектілері

1. Жалпы ережелер

1. Бірқатар ауруларды тіршілікке икемді жасушаларды қамтитын дәрілік препараттарды қоса алғанда, жоғары технологиялық дәрілік препараттарды қолдану арқылы емдеуге қатысты жаңа терапиялық тәсілдемелер осындай дәрілік препараттардың айналысын ретттеуге ортақ тәсілдемелер талап ететін биология, биотехнология және медицина саласындағы жетістіктер негізінде әзірленген. Жасушалар негізіндегі негізделген дәрілік препараттар әртүрлі, әсіресе денсаулық сақтау жүйесінің қанағаттандырғысыз медициналық сұраныстарына жататын ауруларды емдеуде жоғары әлеуетке ие.

2. Адамның соматикалық жасушалары негізіндегі дәрілік препараттар (бұдан әрі – соматотерапиялық дәрілік препараттар) жасушалардың шығу тегі мен типіне , сондай-ақ препараттың күрделілігі тұрғысынан гетерогенді болып табылады. Жасушалар олардың құрамында белгілі бір физиологиялық функцияны атқаратын ізашар жасушалармен (прогениторлық жасушалармен) және терминалды сараланған жасушалармен барынша коммитирленген өздігінен жаңаратын дің жасушалары болады. Жасушалар аутологиялық немесе аллогендік шығу тегін иеленеді. Бірқатар жағдайларда бұл жасушалар генетикалық түрленген болып табылады. Жасушалар өз алдына жеке, биомолекулалармен немесе басқа химиялық заттармен кешенде не өз алдына жеке медициналық бұйым ретінде қарастырылатын құрылымдық материалдармен комбинацияда (скаффолдтармен, қаңқалармен, матрикстермен және басқалармен) (құрамдастырылған жоғары технологиялық дәрілік препараттар) пайдаланылады.

3. Соматотерапиялық дәрілік препараттарға мынадай барлық белгілері бар дәрілік препараттар жатады:

а) өндіру процесі барысында өңдеуге (манипуляцияға) ұшырайтын және оның ішінде клиникалық зерттеу жүргізуге арналған адамның тіршілікке икемді аллогендік немесе аутологиялық жасушаларын қамтиды;

б) жасушасыз компоненттермен комбинацияда болады немесе болмайды;

в) жасушалар осы дәрілік препараттардың құрамында генетикалық модификацияланған болып табылады немесе генетикалық түрлендірілмеген болып табылмайды.

2. Қолданылу саласы

4. Осы тараудың ережелері құрамдастырылған препараттарды қоса алғанда, әртүрлі соматотерапиялық дәрілік препараттарға қатысты қолданылады. Өтініш беруші әзірлеуді және бағалау жоспарларын негздеу мақсатында тәуекелдерді басқару жоспарын дайындау үшін негіздеме ретінде тәуекелге бағдарланған тәсілді пайдалануға құқылы.

Осы тараудың ережелері генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын соматотерапиялық дәрілік препараттардың жасушалық компонентіне қатысты ғана қолданылады.

Осы тараудың ережелері сонымен қатар тіршілікке икемсіз жасушалар негізіндегі және адам жасушаларының бөліктері негізіндегі дәрілік препараттарға қатысты қолданылады.

5. Осы тараудың ережелері ксеногендік жасушалар негізіндегі дәрілік препараттарға қатысты қолданылмайды.

6. Осы тарау соматикалық жасушалармен емдеуге арналған дәрілік препараттарды және тіндік инженерия дәрілік препараттарын қоса алғанда, соматотерапиялық дәрілік препараттарды әзірлеу, өндіру және сапасын бақылау, сондай-ақ клиникаға дейін және клиникалық әзірлеу бойынша нұсқауды қамтиды. Осы тараудың ережелері тіркеуге өтініш берілген дәрілік препараттарға қолданылады. Клиникалық зерттеулер жүргізуге бастама жасаған өтініш берушілер осы тараудың ережелерін ескеруі тиіс.

7. Осы тараудың 4-7-бөлімдерінде барлық бастапқы материалдарды бағалау критерийлері мен әдістері, өндіріс процесінің дизайны мен валидациясы, соматотерапиялық дәрілік препараттардың сипаттамасы, сапаны бақылау мәселелері, әзірлеу бағдарламалары, қадағалау және сапаны қадағалау мәселелері, сондай-ақ салыстырымдылықты зерттеу мәселелері қаралады. Аралас препараттардың құрамдас бөлігі ретінде скаффолдтарды, матрикстерді, медициналық бұйымдарды, қаңқаларды қолдануға және сипаттауға қатысты нұсқаулар берілген.

8. Соматотерапиялық препараттарға дәстүрлі фармакологиялық және токсикологиялық клиникаға дейінгі зерттеулер әрдайым қолданыла бермейді. Осыған байланысты тарауда адамдағы терапияға жауапты болжауға мүмкіндік беретін фармакологиялық және токсикологиялық әсерлердің тұжырымдамасын тексеру және анықтау үшін қажетті клиникаға дейінгі зерттеулер бойынша нұсқаулар берілген.

9. Соматотерапиялық дәрілердің клиникалық дамуы белгілі бір қиындықтармен байланысты болғандықтан, осы тарауда фармакодинамикалық және фармакокинетикалық зерттеулерді, дозаларды таңдау бойынша зерттеулерді, клиникалық тиімділік пен қауіпсіздікті жүргізу бойынша нұсқаулар келтірілген, фармакологиялық қадағалау мен осындай препараттардың тәуекелдерін басқару жоспарына қатысты қарастыру қажет мәселелер сипатталған.

10. Осы тарауды тіркеу және сараптама қағидаларына № 1 қосымшаның IV бөлімімен бірге қарастыру қажет. Адам жасушаларын донациялау, дайындау және сынау осы Қағидалардың 19 және 20-тарауларында көрсетілген ұлттарға қойылатын талаптарға жауап беруі тиіс.

3. Соматотерапиялық дәрілік препараттарды әзірлеуге және өндіруге байланысты тәуекелдерді талдау

11. Соматотерапиялық препараттарды енгізуге байланысты туындайтын қауіп жасушалардың шығу тегіне, өндіріс процесіне, жасушалық емес компоненттерге және нақты терапевтік мақсатқа байланысты. Әр түрлі соматотерапиялық дәрілік препараттар пациенттерге, медициналық қызметкерлерге немесе жалпы халыққа әр түрлі қауіп төндіруі мүмкін. Осыған байланысты әзірлеу жоспары мен зерттеуге қойылатын талаптарды көп факторлы тәуекелге бағдарланған тәсілді (Тіркеу және сараптама қағидаларына № 1 қосымшаның ережелеріне сәйкес) пайдалана отырып, жеке тәртіппен бейімдеу қажет.

12. Соматотерапиялық дәрілік препаратты әзірлеудің басында препараттың түрі және оның жоспарланған мақсаты туралы бар білімге сүйене отырып, тәуекелдің бастапқы талдауын жасауға болады. Өтініш беруші тәуекелді неғұрлым терең сипаттау үшін мәліметтер жинауға қарай соматотерапиялық дәрілік препараттың өмірлік циклі бойы талдауды жаңартуға міндетті.

13. Соматотерапиялық дәрілік препаратты әзірлеуді негіздеу мақсатында тәуекелдерді жан-жақты талдауды қолдану қажет. Ол сондай-ақ фармакологиялық қадағалау практикасының қағидаларына сәйкес тәуекелдерді басқару жоспарын дайындауға негіз болуы тиіс. Атап айтқанда, тәуекелдерді жан-жақты талдау нәтижелері:

а) дәрілік препараттың сапасы мен қауіпсіздігіне байланысты қауіп факторларын анықтау үшін;

б) клиникаға дейінгі және клиникалық даму кезінде талап етілетін деректерді алу көлемі мен мақсатын анықтау үшін;

в) тәуекелдерді азайту жөніндегі іс-қимылдардың қажеттілігін айқындау кезінде;

г) фармакологиялық қадағалау жоспарында көрсетілген тәуекелдерді басқару бойынша тіркеуден кейінгі іс-қимылдарды айқындау кезінде қолданылады.

14. Соматотерапиялық препараттың жиынтық тәуекелін бағалау кезінде келесі жалпы тәуекел критерийлерін қолдану қажет:

а) жасушалардың шығу тегі (аутологиялық немесе аллогендік);

б) жасушалардың көбею және (немесе) саралау қабілеті;

в) жасушалардың иммундық реакцияны тудыру қабілеті (нысана немесе эффектор ретінде);

г) жасушаларды манипуляциялау дәрежесі (in vitro немесе ex vivo өсіру, белсенділендіру, саралау, генетикалық модификация немесе криоконсервация);

д) соматотерапиялық дәрілік препаратты енгізу тәсілі (мысалы, ex vivo-перфузия, жергілікті немесе жүйелік хирургиялық операция);

е) экспозицияның немесе өсірудің ұзақтығы (қысқа мерзімдіден ұзақ мерзімге дейін) не жасушалардың өмір сүру ұзақтығы;

ж) соматотерапиялық дәрілік препараттың аралас құрамы (жасуша және биоактивті молекулалар немесе құрылымдық материалдар құрамында);

з) ұқсас соматотерапиялық дәрілік препараттар туралы клиникалық деректердің немесе оларды қолдану тәжірибесінің болуы;

е) соматотерапиялық дәрілік препараттың табиғаты мен түріне байланысты өзге де тәуекел критерийлері.

4. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың сапасы мен оларды жасауға қойылатын талаптар

15. Бұл бөлімде жасушалар мен тіндерді дайындағаннан кейінгі өндірушілердің әрекеттері сипатталған. Соматотерапиялық дәрілік препараттарды өндіру Өндірістік практика қағидаларына сәйкес болуы тиіс.

16. Соматотерапиялық дәрілік препараттың белсенді фармацевтикалық субстанциясы инженерияға (манипуляцияға) ұшыраған жасушалардан және (немесе) тіндерден тұрады.

17. Қосымша заттар (мысалы, қаңқалар, скаффолдтар, матрикстер, медициналық бұйымдар, биоматериалдар, биомолекулалар және (немесе) өзге де компоненттер) оларды біріктірген кезде манипуляцияланған жасушалардың құрамдас бөлігі ретінде белсенді фармацевтикалық субстанцияның бөлігі болып саналады және биологиялық шығарылған заттар емес, бастапқы материалдар болып танылады.

18. Соматотерапиялық препараттар көбінесе шектеулі көлемдегі жасушалық материалдан тұрады және олардың көпшілігі пациентке тән тәртіпте қолдануға арналған. Бұл зерттелетін әрбір препараттың сапасын бақылау сынақтарын жоспарлауға қатысты белгілі бір мәселелерді тудыруы мүмкін. Осы тарауда әртүрлі соматотерапиялық препараттар қамтылғандықтан, қарастырылып отырған процестердің күрделілігі айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттардың бастапқы материалы, белсенді фармацевтикалық субстанциясы және дәрілік препараты бір-бірімен тығыз байланысты немесе бірдей дерлік болса, төменде аталған талаптардың жекелеген түрлері қолданылмайды. Бұл жағдайларда соматотерапиялық препараттардың осы кіші тобына қатысты бөлімдер мен талаптарды ғана ескеру қажет.

4.1. Бастапқы материалдар және шикізат

19. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың өндірістік процесі, әдетте, вирустарды стерильдеу, тазарту сатысын, жою және (немесе) инактивациялау сатысын көздемейді. Осыған байланысты, адам немесе жануар тектес барлық материалдар үшін өндіруші өз құжаттарында бастапқы материалды алу көздеріне, оның жеткізушілеріне қойылатын талаптарды және олардың мақсатына сәйкес бастапқы шикізат пен бастапқы материалдарға жарамдылық критерийлерін анықтауы қажет.

4.1.1. Жасушалар

20. Бір донордың немесе донорлар тобының донорлық жасушалық материалы өңделгеннен кейін:

а) соматотерапиялық дәрілік препаратта тікелей қолданылатын бастапқы жасушалардың бір изолятымен;

б) соматотерапиялық дәрілік препаратта қолданар алдында бірнеше жолақ бойы өсірілетін бастапқы жасушалармен;

в) жасушалардың негізгі және жұмыс банктерінен тұратын жасушалар банктерінің жүйесіндегі жасушалармен болуы мүмкін.

21. Олардың мақсатты түпкілікті қасиеттерін қандай да бір бұзбай, жасушаларды тиісті түрде ұстау және алу мақсатында жақсы бақыланатын жасушаларды сақтау жүйесін құру қажет. Сақтау шарттары жасушалардың өміршеңдігін, олардың концентрациясын, тазалығын, стерильділігін және функционалдығын қамтамасыз ету үшін оңтайландырылуға тиіс. Сәйкестендіру (шынайылық) тиісті генотиптік және (немесе) фенотиптік маркерлермен расталуы тиіс және осы түпнұсқалық маркерлерді алып жүретін жасушалардың үлесі мақсатты жасуша популяциясының белгісі ретінде бағаланады.

Бастапқы жасушалар

22. Мүше мемлекеттердің органдар мен тіндердің, сондай-ақ қан мен оның компоненттерінің донорлығы саласындағы заңнамасында донорлыққа, дайындауға және сынауға қойылатын арнайы талаптар белгіленген.

23. Өндіруші өз құжаттарында донорлыққа кандидаттарды қосу немесе жоғары тәуекелді немесе басқа себептерге сәйкес келмейтін донорлыққа кандидаттарды алып тастау үшін қолданатын рәсімдер мен стандарттарды нақты сипаттап, негіздеуі тиіс. Егер жасушаларды әртүрлі донорлардан біріктіру қажет болса, тәуекелдерді талдау аллогендік жасуша популяцияларының бірігуі реципиентте жағымсыз иммунологиялық реакциялардың пайда болу қаупін арттыруы және препараттың емдік тиімділігіне теріс әсер етуі мүмкін екенін ескеруі тиіс. Бұдан басқа, жасушаларды біріктіру аурудың таралу қаупін арттыруы мүмкін. Жасушалар мен тіндердің көзінің табиғатына байланысты басқа қауіп факторларын, мысалы, алдыңғы радиациялық сәулеленуді ескеру және оны жою қажет.

24. Соматотерапиялық дәрілік препаратта пайдалану үшін жасушаларды алу кезінде жеткілікті сезімталдығы бар адамның инфекциялық агенттерін анықтауға қабілетті және сынақ нәтижелеріне әсер етуі мүмкін (мысалы, антибиотиктер) орта компоненттерін ескеретін валидацияланған сынақ әдістері бар жасуша түріне бейімделген арнайы микробиологиялық скринингтік бағдарламаның болуы қажет. Егер жасушалар зиянды тіндерден алынса, оның нысаналы мақсатына сәйкес соматотерапиялық препаратқа тән жарамдылық критерийлерін белгілеу қажет.

25. Белгілі бір органға немесе тіндерге жарамдылық критерийлерін белгілеуге арналған сапа параметрлері тасымалдау және сақтау шарттары сияқты жалпы аспектілерді ескере отырып көрсетілуі тиіс.

26. Аутологиялық донация жағдайында аутологиялық қолдануды ескере отырып, бастапқы материалды сынау режимін негіздеу қажет.

27. Аллогенді бастапқы жасушаларды алу және өсіру жағдайында бірнеше пациенттерге енгізу үшін жасушалар партиясының (сериясының) сипаттамаларын тиісті түрде дұрыс анықтау қажет. Жасушалардың әрбір жаңа партиясына (сериясына) бірдей өнімділікті бағалау бағдарламасы қолданылуы қажет.

Құрылған жасушалы желілерге арналған банктер жүйесі

28. Жасуша желілерін пайдалану кезінде барлық мүмкін жағдайларда олардың тұрақтылығын сақтау үшін жеткілікті дәрежеде сипаттамалары белгіленген жасушалардың бас банкі мен жасушалардың жұмыс банкін қалыптастыру қажет. Жасуша банкін қалыптастыру, оның сипаттамаларын белгілеу және оны сынау осы Қағидалардың 1-тарауына сәйкес жүргізілуге тиіс.

4.1.2. Басқа материалдар, реагенттер және қосалқы заттар

29. Жасушаларды жинау, іріктеу, өсіру немесе тіпті генетикалық немесе фенотиптік модификациялау үшін әртүрлі материалдар қажет (мысалы, басқа жасушалар, ферменттер, антиденелер, цитокиндер, сарысулар және антибиотиктер). Мұндай материалдармен байланыс препараттың сапасына, қауіпсіздігіне және тиімділігіне де әсер етуі мүмкін. Нәтижесінде жасушаларды жинау, іріктеу, өсіру, генетикалық немесе фенотиптік модификациялау процесінде қолданылатын әрбір зат оның мақсатты пайдалануға жарамдылығы үшін нақты көрсетілуі және бағалануы тиіс. Мұндай материалдарда микробиологиялық тазалықты және бактериялық эндотоксиндердің төмен мөлшерін қамтамасыз ету қажет.

30. Болжалды пайдалануға жарамдылық өсу мен адгезияны қолдау ретінде пайдаланылатын жасушаларды қоса алғанда (мысалы, қоректендіретін (фидерлік) жасушалар), материалдар үшін бағалануға және (немесе) валидациялануға тиіс.

31. Өсу факторлары, цитокиндер және антиденелер сияқты қоректік ортаға қосылатын биологиялық белсенді заттардың сапасы түпнұсқалыққа, тазалыққа, стерильділікке және биологиялық белсенділікке, сондай-ақ бөгде заттардың болмауына қатысты құжатталуы қажет. Мұндай материалдарды пайдалануды азайту және сенсибилизациялық потенциалы бар реагенттерді (шикізатты) пайдаланудан аулақ болу қажет, мысалы, лактамды антибиотиктер.

32. Вирустық қауіпсіздікті бағалау мәселелеріне қатысты осы Қағидалардың 2 және 4-тарауларының ережелерін ескеру қажет. Соматотерапиялық дәрілік препаратты өндіру кезінде пайдаланылатын жануарлардан немесе адамнан алынатын әрбір затқа қатысты Одақтың Фармакопеясында баяндалған, ал ол болмаған кезде – мүше мемлекеттердің фармакопеяларында баяндалған қағидаттарды сақтау қажет.

33. Губка тәрізді энцефалопатия (ГЭ) агенттерінің ластану қаупін азайту жөнінде шаралар қабылдау қажет.

34. Егер бұл соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамымен және оны алу тәсілімен негізделген болса, оның сапасы мен өндірісін бағалау кезінде осы Қағидалардың 5.1, 5.2 және 10-тарауларының ережелерін қолдану қажет.

35. Егер бастапқы шикізат (және бастапқы материалдар), реагенттер және (немесе) қосалқы заттар Одақтың Фармакопеясында көрсетілсе, соматотерапиялық дәрілік препараттың тіркеу деректерінде тиісті сілтемелерді көрсету қажет.

36. Адам немесе жануар тектес материалдарға қатысты мынадай мәліметтерді қосу қажет:

а) адамнан алынатын материалдар (мысалы, альбумин, иммуноглобулиндер), осы Қағидалардың 19 және 20-тарауларына сәйкес қан плазмасынан алынатын дәрілік препараттарға қатысты қолданылатын тәсілмен бірдей тәсілмен олардың жарамдылығына бағалау жүргізу қажет.

Балама синтетикалық реагенттерді қолдану мүмкіндігін зерттеу қажет. Егер қоректік орта үшін плазма қажет болса, аллогендік сарысуды алмастыру үшін мүмкіндігінше жасушалары алынған донордың сарысуы қолданылады;

б) жануарлардан алынатын материалдар. Жануарлардан алынатын жасушаларды немесе тіндерді (мысалы, көмекші жасушалар ретінде) пайдаланған кезде ксеногендік жасушаларды емдеуге арналған дәрілік препараттарға қатысты нұсқауларды орындау қажет.

Жануарлардан алынатын реагенттерде жұқпалы агенттер болуы мүмкін және реципиентте қажетсіз иммунологиялық реакциялардың жиілігін арттыруы мүмкін. Егер қажет болса, жануарлардан алынатын реагенттерді пайдаланудан аулақ болу қажет және оларды құрамы белгіленген басқа реагенттермен (мысалы, өсімдік тектес немесе рекомбинантты) ауыстыру қажет.

Бұқа сарысуын қолданған кезде губка тәрізді энцефалопатияға қатысты сақтық шараларын сақтау қажет. Сәулеленген сарысуларды және (немесе) балама синтетикалық орталарды пайдалану оңтайлы болып табылады.

Жануарлардың басқа түрлерінен алынатын материалдардың вирустық қауіпсіздігіне сынақтар жүргізу кезінде бөгде агенттердің болуын бағалау қажет, олардың болуына осы Қағидалардың 2-тарауының 3-кестесінің және 21-тарауының талаптарына сәйкес сүтқоректілерге арналған ветеринариялық вакциналарды өндіруге және бақылауға қойылатын жалпы және түрге тән талаптар шеңберінде сынақтар жүргізілуі тиіс;

в) генотерапиялық дәрілік препараттардың бастапқы материалдарын қолдану жөніндегі арнайы нұсқаулар. Егер жасушалар генетикалық түрлендірілген болса, генді тасымалдауға арналған векторлардың сапасын бақылау, дәрілік препараттың сипаттамасы және клиникаға дейінгі зерттеулері жөніндегі ақпарат осы Қағидалардың 32-тарауының ережелеріне сәйкес көрсетіледі. Трансформацияланған жасушалық популяцияларды жаңадан алынған сипаттамалардың жеткілікті және қайталанатын көрінісіне талдау қажет. Экспрессияның деңгейі мен ұзақтығына, сондай-ақ жасушалар шығаратын гендік өнімнің сапасына ерекше назар аудару қажет. Егер қолданылатын және іс жүзінде мүмкін болса, өндіруші жасушалардың жаңа сипаттамаларын сандық тұрғыдан және мезгіл-мезгіл бақылап отыруы тиіс.

4.2. Аралас соматотерапиялық дәрілік препараттардың құрамында матрикстерді, медициналық бұйымдарды, скаффолдтар мен қаңқаларды және өзге де материалдарды пайдалану жөніндегі арнайы нұсқаулар

37. Соматотерапиялық препараттар тәуелсіз түрде медициналық өнімдер болып табылатын құрылымдық компоненттерді қамтуы мүмкін. Мұндай бұйымдар Одақ органдарының медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы актілерінің және көрсетілген актілермен реттелмеген бөлігінде мүше мемлекеттің заңнамасының талаптарына сәйкес келуі тиіс, ал олар туралы ақпаратты дәрілік препаратты тіркеу туралы өтініште көрсету қажет. Медициналық бұйымның тіркеу куәлігі болған кезде бұл туралы мәліметтерді дәрілік препараттың тіркеу құжаттамасына енгізу қажет. Соматотерапиялық дәрілік препараттар медициналық емес құрылымдық компоненттерді де қамтуы мүмкін. Барлық құрылымдық компоненттерді Тіркеу қағидаларына № 1 қосымшаның талаптарына, 4.4-кіші бөлімге және осы тараудың 5-бөліміне сәйкес олардың нысаналы мақсатқа жарамдылығын егжей-тегжейлі сипаттау және бағалау қажет.

38. Тіркеу құжаттамасында жасушаларға қосымша немесе олармен бірге қолданылатын кез-келген матрикстердің, талшықтардың, түйіршіктердің немесе басқа материалдардың сипаттамасын ұсыну және олардың құрылымы мен қызметін химиялық, биологиялық, физикалық (мысалы, құрылымы мен деградациясы) және механикалық қасиеттерімен растау қажет. Қосымша биоактивті молекулалардың қосылуын тіркеу жазбасында сипаттау және олардың әсерін бағалау қажет.

4.3. Өндірістік процесс

39. Соматотерапиялық дәрілік препараттың қасиеттерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында оны өндіру процесін мұқият жоспарлау және валидациялау қажет. Өндіріс процесінің кезеңдеріне қойылатын талаптарды тұжырымдау және негіздеу қажет.

40. Белсенді фармацевтикалық субстанция мен соматотерапиялық дәрілік препарат өндірісінің толық сипаттамасын ұсыну қажет. Жасушаларды өңдеуге қажетті манипуляция түрін және жасушалардың физиологиялық қызметін сипаттау қажет. Биологиялық сұйықтықтардан, ұлпалардан немесе органнан немесе жасуша банктерінен бастап, маңызды кезеңдер мен аралық өнімдерді (мысалы, жасушалардың аралық сериялары), сондай-ақ жұмыс параметрлерін, өндірісішілік бақылаулар мен жарамдылық критерийлерін белгілей отырып, бүкіл процестің блок-схемасын жасау қажет. Жасушалар мен матрикстерден, медициналық бұйымдардан, скаффолдтардан немесе қаңқалардан тұратын аралас дәрілік препараттарды өндіру "жасуша – матрикс" ("жасушалар – қаңқа") өзара іс-қимылдары және осы өзара іс-қимылға байланысты дәрілік препараттың сапасын қамтамасыз ету мәселелері тұрғысынан қосымша қарауды талап етеді. Өндіріс кезінде немесе соматотерапиялық препаратты енгізгеннен кейін жасушалар үшін қоршаған орта жағдайларын өзгерту (мысалы, РН жоғарылауы) әлеуеті болуы мүмкін биологиялық ыдырайтын материалдардың әсерін бөлек талдау қажет.

41. Тасымалдау және сақтау шарттары туралы мәліметтерді, сондай-ақ өндіріс кезеңдері арасындағы үзіліс уақытын қоса алғанда, соматотерапиялық дәрілік препаратты өндіру процесінде материалдарды тасымалдау үшін пайдаланылатын рәсімдер туралы мәліметтерді ұсыну қажет.

42. Өндіріс аймағы материалды дайындау аймағынан физикалық түрде бөлінуі тиіс. Егер бір өндірістік аймақта тіндер мен жасушаларға негізделген әр түрлі дәрілік заттар өңделіп, сақталса, өндірістің әр кезеңінде айқаспалы ластану қаупі артады (мысалы, өндірістік жабдықтар (мысалы, сұйық азотты ыдыстар) немесе сақтау контейнерлері), сондықтан айқаспалы ластанудың алдын алу үшін тиісті бақылау шараларын қамтамасыз ету қажет.

43. Соматотерапиялық дәрілік препараттарды өндіруде пайдаланылатын жабдықтар мен үй-жайлар асептикалық өндіріске жарамды және білікті болуы тиіс. Барлық мүмкін жағдайларда өндірісте арнайы, өнімге тән немесе бір реттік жабдықты пайдалану қажет.

4.3.1. Жасушаларды дайындау рәсімдері

44. Жасушаларды дайындаудың барлық рәсімдері олардың мақсаты тұрғысынан негізделуі қажет.

45. Жасушалармен немесе тіндермен дұрыс жұмыс істемеу және оларды қате өңдеуден аулақ болу қажет, себебі бұл жасушалардың тұтастығын және (немесе) функционалдық белсенділігін зақымдауы немесе бұзуы мүмкін, ол сол арқылы терапевтік тиімсіздікке әкеледі. Микробиологиялық бақылау өндіріс процесін бақылаудың және барлық соматотерапиялық препараттардың сапасын бағалаудың негізгі аспектісі болып табылады. Мүмкін болса, өндірістің таңдалған кезеңдерінде in vitro жасушаның жетілуіне мониторинг жүргізу қажет. Дақылды өсіру рәсіміне және жасушалардың өсу сипаттамаларына сәйкес кез келген микробтық ластану мәніне тексеру қажет.

46. Тиісті бақылаулар орындалғаннан және (немесе) енгізілгеннен кейін биологиялық сұйықтықты (ұлпаны, органды) мынадай манипуляцияларға ұшыратуға жол беріледі:

а) органдардың немесе тіндердің диссоциациясы. Органнан немесе ұлпадан жасушаларды алу рәсімін сипаттау және тексеру қажет (фермент түрі, орта және т.б. тұрғысынан). Жасушалық препараттың жоспарланған функционалдық тұтастығын сақтау және препараттағы жасушалық қоспаларды азайту (жасушалық дебрис, басқа жасуша түрлерімен айқаспалы ластану) үшін тінге қолданылатын ыдырау дәрежесін ескеру қажет;

б) қызығушылық тудыратын жасуша популяциясын бөлу. Қызығушылық тудыратын жасуша популяциясын бөлу және (немесе) тазарту үшін қолданылатын кез-келген рәсімді сипаттау қажет. Оның тиімділігі нысаналы мақсатпен бірге қарастырылады, ал әдіс (әдістер) тексерілуі тиіс;

в) жасушаларды өсіру. Жасушаларды in vitro өсіру кезінде оқшауланған жасушалардың қолайлы өсуін қамтамасыз етуге және оларды манипуляциялауға назар аудару қажет. Тұтастықты сақтау және жасушалардың функционалдық белсенділігін бақылау үшін өндіріс кезеңдерін дұрыс жоспарлау қажет. Кез-келген манипуляция рәсімдері өндіріс құжаттарында егжей-тегжейлі сипатталуы және арнайы бақылауларды қолдана отырып, өндіріс процестеріне мұқият мониторинг жүргізілуі қажет. Жасуша культурасының ұзақтығын және жасуша үзінділерінің максималды санын нақты анықтау және тексеру қажет. Осы Қағидалардың 1-тарауына және жасуша клондарының туындыларына сәйкес бастапқы жасуша дақылдарының, қалыптасқан жасуша сызықтарының маңызды генотиптік және фенотиптік сипаттамаларын анықтау, сондай-ақ олардың тұрақтылығын дақылдың өмір сүру ұзақтығы тұрғысынан анықтау қажет. Жасушаларды өсіру процесінің дәйектілігі мен қайталануын растау және ұсынылған жасушалардың клиникалық (терапевтік) қызметі тұрғысынан өсіру жағдайларын, соның ішінде орталар мен өсіру ұзақтығын оңтайландыру қажет.

Өсу факторларына жауап ретінде жасушалардың өсу әлеуетін бөлек қарастыру қажет, өйткені жасушалардың субпопуляциясы белгілі бір in vitro өсіру жағдайында өсудің артықшылығына ие болуы мүмкін;

г) жасушалардың модификациясы. Жасушаларға әртүрлі әдістермен (физикалық, химиялық немесе молекулалық-генетикалық) әсер етуге болады. Жасушаларды өзгерту үшін қолданылатын әдісті жан-жақты сипаттау қажет. Жасушалардың генетикалық түрленуі жағдайында осы Қағидалардың 32-тарауында белгіленген талаптарды сақтау қажет;

д) матрикстің, скаффольдтың, медициналық бұйымның немесе қаңқаның ішінде немесе бетінде жасушаларды өсіру. Егер жасушалар матрикстің, скаффольдтың, медициналық бұйымның немесе қаңқаның ішінде немесе бетінде өсірілсе, аралас соматотерапиялық дәрілік препараттың сапасы негізінен тиісті түрде бақыланатын өндіріс процесімен анықталады. Біріктірілген соматотерапиялық дәрілік препараттарды өндіру жағдайында медициналық бұйымның жасушалардың өсуіне, қызметіне және тұтастығына әсерін ескере отырып, жасушаларды өсіру процесін мұқият тексеру қажет. Сондай-ақ, осы тараудың 5-бөлімінің нұсқауларына сәйкес жасушалардың өнімге тигізетін әсерін (мысалы, деградация жылдамдығы) ескеру қажет.

4.3.2. Өндірісішілік бақылау

47. Өндіріс процесін сыни кезеңдер немесе аралық өнімдер деңгейінде технологиялық процесті бақылаудың бірнеше құралдарының көмегімен бақылау қажет. Аралық жасушалық өнімдер – бұл соматотерапиялық дәрілік препараттарды өндіру процесінде шығарылатын өнімдер. Процестің қайталануын және соматотерапиялық дәрілік препараттың қасиеттерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында осындай өнімдерге ерекшеліктер жасау қажет. Сынақтар мен жарамдылық критерийлерін сипаттау қажет. Соматотерапиялық дәрілік препаратты сақтау көзделген жағдайда сақтау шарттарын (мысалы, ұзақтығы, температурасы) валидациялау қажет.

4.3.3. Серияны анықтау

48. Серияны анықтаудың мақсаты - өндіріс процесінің дәйектілігі мен қадағалануын қамтамасыз ету. Өнеркәсіптік серияның нақты анықтамасын жасуша көзінен соңғы қаптаманың таңбалануына дейін беру керек (серия мөлшерін, үзінділер санын немесе екі еселенген ұяшықтарды, біріктіру стратегияларын, серия нөмірлерін беру жүйесін көрсете отырып). Аутологиялық соматотерапиялық дәрілік препараттар үшін серия ретінде осы дәрілік препарат үшін бір мезгілде донор болып табылатын бір адамға өндірілген препаратты қарастыру қажет.

4.3.4. Қаптау (бекіту) жүйесі

49. Қаптау (бекіту) жүйесін сипаттау қажет. Препаратпен үйлесімділігін растау қажет. Қаптау (бекіту) жүйесінің өзі медициналық бұйым ретінде тіркелгенін көрсету қажет. Контейнерді зарарсыздандыру және жабу рәсімдері туралы мәліметтерді ұсыну қажет.

50. Қаптама материалдарын таңдау фармацевтикалық дамудың бөлігі ретінде қарастырылуы қажет. Егер қаптама компоненттері тасымалдау және (немесе) қолдану жағдайларын қамтамасыз ету үшін пайдаланылса, қаптама компоненттерінің көрсетілген функцияларын қамтамасыз ету бойынша тиісті қосымша деректерді көрсету қажет.

4.4. Дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу

51. Соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу дайын препараттың құрамындағы барлық компоненттерді қамтуы тиіс. Соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын анықтау әсіресе жасушалармен бірге матрикстер, қаңқалар, скаффолдтар және бұрын зерттелмеген медициналық бұйымдар бар соматотерапиялық дәрілік препараттар үшін әсіресе қиындық туғызады. Бұл жағдайда жеке компоненттердің сипаттамаларын, сондай-ақ аралас дәрілік препаратты анықтау қажет болады. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың сипаттамаларын белгілеу оны әзірлеу және (немесе) өндіру процесі барысында алынған деректерді қамтиды. Біріктіру процесінде біріктірілген соматотерапиялық препараттың жасушалық және жасушалық емес компоненттерінің сипаттамалары өзгеріске ұшырауы мүмкін.

52. Жасушалық компонент сәйкестендіру (түпнұсқалық), тазалық, белсенділік, өміршеңдік және өзінің мақсатына жарамдылығы (егер басқаша негізделмесе) тұрғысынан егжей-тегжейлі сипатталуға тиіс.

53. Соматотерапиялық препараттың биологиялық қызметі биохимиялық, метаболикалық немесе иммунологиялық әсерде, сондай-ақ, мысалы, зақымдалған тіннің немесе органның құрылымдық алмастыруында көрінеді. Осыған байланысты белсенді фармацевтикалық субстанцияның биологиялық қызметі тұрғысынан оның сипаттамаларын анықтау қиын. Бұдан басқа, белгілі бір молекулалық субстанцияның есебіне белгілі бір әсер ету механизмін жатқызу қиын, өйткені ол көбінесе жасушалық компоненттердің бірнеше функционалдық қасиеттеріне байланысты, олардың әрекеті "тін тәрізді" болып саналады.

54. Соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу кезінде мыналарды ескеру қажет:

а) жасушалардың шығу тегі (аутологиялық немесе аллогендік);

б) жасушалар in vitro айтарлықтай немесе минималды манипуляцияларға ұшырады ма;

в) жасушалар иммунологиялық белсенді немесе бейтарап болып табыла ма;

г) жасушалардың пролиферативтік қабілеті;

д) жасуша немесе ұлпа тәрізді ұйымдастыру және жасушалар мен құрылымдық компоненттермен динамикалық өзара әрекеттесу;

е) дәрілік препараттың нысаналы мақсаты.

55. Жасушалық емес компоненттердің соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамында орындалатын функция негізге алына отырып сипатталуы қажет. Жасуша компоненттерін қолдауға арналған құрылымдық компоненттер үшін (мысалы, қаңқалар, скаффолдтар және мембраналар) олардың сипаттамаларын химиялық және физикалық тұрғыдан сәйкестендіру және анықтау қажет (мысалы, кеуектілік, тығыздық, микроскопиялық құрылым және МемСТ ISO 10993-18 және МемСТ ISO / TS 10993-19 сай заттардың түріне және мақсатына сәйкес бөлшектердің мөлшері).

56. Сипаттамаларды белгілеуді белсенді фармацевтикалық субстанция мен дәрілік препаратты шығару кезінде қолданылатын күнделікті бақылау шараларын, сондай-ақ серия сипаттамаларының тұрақтылығына кепілдік беру үшін өндіріс процесінің бірнеше сатысында жүзеге асырылатын бақылау шараларын белгілеуге мүмкіндік беретін етіп жоспарлау қажет.

57. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамдас бөліктері ретінде биологиялық белсенді молекулалар (мысалы, өсу факторлары, цитокиндер және т.б.) болса, оларды енгізгеннен кейін тиісті in vitro спектрін және қажет болған жағдайда in vivo зерттеу әдістерін қоса алғанда, препараттың басқа компоненттерімен және қоршаған тіндермен өзара әрекеттесуін егжей-тегжейлі нақтылау және сипаттау қажет.

4.4.1. Сәйкестендіру (түпнұсқалық)

Жасушалық компонент

58. Жасушалардың популяциясы мен шығу тегіне байланысты фенотиптік және (немесе) генотиптік профильдер тұрғысынан жасуша компоненттерінің түпнұсқалылығының сипаттамаларын анықтау қажет.

59. Жасуша фенотипін қарастырған кезде маңызды маркерлерді қолдануға рұқсат етіледі (егер негізделген болса). Мұндай маркерлер гендердің экспрессиясына, антигендердің көрсетілуіне, биохимиялық белсенділікке, сыртқы тітіркендіргіштерге реакцияға, биологиялық белсенді немесе басқа анықталатын молекулаларды өндіру қабілетіне және т. б. негізделуі мүмкін. Жабысқақ жасушаларға қатысты морфологиялық талдау басқа сынақтармен бірге қолайлы болып табылады. Егер қажет болса, соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын өзгертуге әкелетін рәсімдердің сипаттамасын ұсыну қажет (адгезияны, сіңіруді, деградацияны, қоректік орта компоненттерінің қалдықтарының пайда болуын қоса алғанда).

60. Шығу тегі аллогендік болатын жасушалық компоненттерге қатысты түпнұсқалыққа гистосәйкестік маркерлерді (егер бар болса) және олардың нысаналы арналуының талдамасымен бірге генетикалық полиморфизмдерді сәйкестендіруді (мысалы, бір нуклеотидті полиморфизмдердің (SNP) немесе қысқа тандемдік қайталанулардың (STR) талдамасын) қамтуға тиіс.

Белсенді фармацевтикалық субстанцияның жасушалық емес компоненттері

61. Барлық жасушалық емес компоненттерді егжей-тегжейлі сипаттап, олардың түпнұсқалығының параметрлерін белгілеу қажет.

62. Егер соматотерапиялық дәрілік препаратта жасушалық құрамдас бөлікке қосымша жеке белсенді зат болса, мұндай белсенді зат үшін дәрілік заттардың айналысы саласындағы Одақ органдары актілерінің немесе көрсетілген актілермен реттелмеген бөлігінде мүше мемлекеттер заңнамасының талаптарына сәйкес белсенді заттың сипатына қарай химиялық немесе биологиялық шығу тегіне қарамастан сәйкестендіру (түпнұсқалығы) тұрғысынан сипаттамаларды белгілеу қажет.

63. Жасушалық компоненттерді қолдауға арналған құрылымдық компоненттер (мысалы, қаңқалар, скаффолдтар, мембраналар) олардың құрамы мен құрылымдық сипаттамаларына қатысты анықталуы және сипатталуы қажет.

Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттар

64. Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препаратта фармацевтикалық қолдануға арналған субстанция жасушалық және жасушалық емес компоненттерді интеграциялау арқылы құрылуы мүмкін. Мұндай жағдайда процесінде жасушалық та, сондай-ақ жасушалық емес те компонентті сәйкестендіру (түпнұсқалылық) өзгеруі мүмкін. Демек комбинациядағы компоненттер үшін сәйкестендіруді (түпнұсқалықты) анықтаудың арнайы әдісі белгіленуі тиіс (егер басқаша негізделмесе).

4.4.2. Жасушалардың тазалығы

65. Мақсатты жасушалық популяция дифференциациялаудың басқа сызықтарына және (немесе) сатыларына жататын жасушаларды немесе мақсатты популяциямен байланысты емес жасушаларды қамтуы мүмкін.

66. Егер терапия үшін белгілі бір жасуша түрі қажет етілсе, қажет емес жасушаларды анықтау және тиісті спецификациялар арқылы олардың соматотерапиялық дәрілік препараттағы мөлшерін бақылау (ластаушы жасушалар саны үшін қолайлылық критерийлерін белгілеу) қажет.

67. Егер дәрілік препараттың қажетті биологиялық белсенділігіне және тиімділігіне қол жеткізу үшін жасушалардың күрделі комбинациясы қажет болған жағдайда, осы комбинацияны сипаттау және оның құрамын тиісті өндірісішілік бақылаулар мен шығарылатын сапаны бақылау сынақтарының көмегімен бақылау қажет.

68. Жасушаның типіне қарамастан, жасуша популяциясы өміршең емес жасушалармен ластануы мүмкін. Жасушалардың өміршеңдігі - ол өзінің биологиялық белсенділігімен тікелей байланысты болатын соматотерапиялық дәрілік препараттың тұтастығының маңызды параметрі болғандықтан, өміршең емес және өміршең жасушалар арасындағы қатынасты анықтау және ол үшін ерекшеліктегі қолайлылық критерийлерін белгілеу қажет.

4.4.3. Қоспалар

Туыстас және өндірістік қоспалар

69. Өндіру кезінде туыстас және өндірістік қоспалар соматотерапиялық дәрілік препаратқа әртүрлі мөлшерде енуі (түзілуі) мүмкін. Адамға жағымсыз әсер ету қабілеті белгілі кез келген реагенттердің (бастапқы шикізаттың) мөлшеріне (немесе егер басқаша мүмкін болмаса оның жекелеген компоненттеріне ) соматотерапиялық дәрілік препаратты сынақ жүргізу және олар үшін қолайлылық критерийлерін белгілеу қажет. Ерекшеліктерде белгіленген олардың құрамының шектері токсикологиялық және (немесе) клиникалық зерттеулерде пайдаланылған серияларда табылған осындай қоспалардың құрамымен негізделуі қажет.

70. Өндіру кезінде дәрілік препараттарды деградация өнімдерімен (мысалы, биологиялық ыдырайтын материалдар) ластауға қабілетті кез-келген материалды мұқият сипаттау және деградация өнімдерінің жасушалық компонентке әсерін бағалау қажет.

71. Егер дәрілік препаратта генетикалық түрлендірілген жасушалар пайдаланылса, кез келген қосымша ақуыздарды, экспрессиялық вектор өнімдерін (мысалы, антибиотиктерге төзімділік факторлары, селекция маркерлері) талдау және олардың дәрілік препараттың құрамында болуын негіздеу қажет.

Бөгде агенттер

72. Дәрілік препараттың сапасы үшін аса маңызды аспект соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамында бөгде агенттер (вирустар, микоплазма, бактериялар, саңырауқұлақтар) жоқ екенін анықтау болып табылады. Ластану бастапқы материалдардан немесе шикізаттан болуы мүмкін немесе өндіру процесінде кездейсоқ енгізілуі мүмкін. Бөгде агенттердің жасырын (интеграцияланған, тыныш) нысандарын қайта белсенділендіру мүмкіндігін бағалау үшін тәуекелге бағалау жүргізу қажет. Одақ Фармакопеясының талаптарына сәйкес сомато-терапиялық дәрілік препаратта бактериялардың, саңырауқұлақтардың және микоплазманың болмауына егжей-тегжейлі сынақтар жүргізу қажет. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттың жарамдылық мерзімі (сақтау мерзімі) Одақтың Фармакопеясына сәйкес бактериялардың болмауына сынақтар жүргізуге мүмкіндік бермеген жағдайда, валидацияланған сынау әдістерін (негіздемелер болған кезде) қолдануға жол беріледі.

4.4.4. Белсенділік

73. Дәрілік препаратты фармацевтикалық әзірлеудің ерте кезеңдерінде белсенділікке қолайлы сынақ әзірлеуді бастау қажет. Қолайлы белсенділік сынағы алғашқы клиникалық зерттеу үшін соматотерапиялық дәрілік препараттарды өндіру кезінде әзірленуге тиіс. Белсенділікті анықтау әдістемесін тірек клиникалық зерттеулер басталғанға дейін валидациялау қажет (егер өзгеше негізделмесе). Өндіруші өнімді әзірлеу барысында қажет болған жағдайда оларды өзгерте отырып, шығаруға арналған ерекшелікте белсенділікке және жарамдылық мерзіміне (сақтау мерзіміне) қойылатын талаптарды белгілеуі қажет.

74. Биологиялық белсенділікті анықтайтын әдістеме соматотерапиялық дәрілік препаратты енгізуге клиникалық жауаппен байланысты болуы тиіс болатын болжамды биологиялық әсерге негізделуі тиіс.

75. Белсенділікке арналған сынақтардың мынадай екі негізгі түрін қарастыруға жол беріледі:

in vitro жасушалық жүйелердегі талдаулар;

in vivo жануарлар модельдеріндегі талдаулар.

Өміршеңдік, өзін-өзі жаңарту, жасушалық өлім және дифференциация сияқты негізгі жасушалық функциялар соматотерапиялық дәрілік препараттардың сапасы, функционалдығы және тұрақтылығы үшін маңызды көрсеткіштер болып табылады, сондықтан оларды өндіру кезінде және суррогат маркерлері мен сәйкес технологияны қолдана отырып, өндірісті бақылау кезінде оларға мониторинг жүргізу қажет (мысалы, микрочиптердегі ген экспрессиясының профильдерін талдау, ағындық иммунофлуоресценттік цитометрия, жасушаларды клондау, ПЦР және т.б.). Зертханалық эксперименттік жануарлар модельдерін қолданған кезде in vivo талдауларын жүргізуге жол беріледі.

76. Тазалықты сипаттайтын маркерлер мен соматотерапиялық дәрілік препараттың белсенділігін сипаттайтын маркерлер бір талдауда анықталмауы тиіс.

77. Соматотерапиялық дәрілік препараттың оны әзірлеу кезіндегі белсенділігін барабар анықтау үшін бірнеше аналитикалық әдістердің комбинациясы қажет болуы мүмкін. Талдаудың белгілі бір түрлері өндіріс процесінің өзгеруін бақылау үшін қолайлы екенін ескеру қажет, ал басқалары дәрілік препараттың сапасын шығару алдындағы бақылау шеңберіндегі сынақтар үшін жақсырақ қолайлы болады.

Тіндердің репарациясы және регенерациясы

78. In vivo сынағын тіннің жоспарланған клиникалық репарацияны немесе регенерациясын имитациялайтын жануар моделінің үлгісінде орындауға жол беріледі немесе ол әрекет принципіне өзгеше түрде негізделуі мүмкін (мысалы, эктопиялық модель). In vitro талдау жоспарланған биологиялық белсенділікпен тікелей немесе жанама (суррогат маркерлер) корреляцияны растайтын маркерлердің экспрессиясына негізделуі тиіс (мысалы, жасуша бетінің маркерлері, активтендіру маркерлері, белгілі бір гендердің экспрессия профилі). Бұдан басқа, белгілі бір жағдайларда физиологиялық реакцияны (мысалы, белгілі бір жасуша түрлеріне дифференциациялау және (немесе) ұлпаға тән ақуыздардың секрециясы (мысалы, жасушадан тыс матрикстің компоненттері) белсенділікті сынаудың негізгі принципі ретінде пайдалануға жол беріледі. Сонымен қатар, өндірушілер жоспарланған in vivo биологиялық әсері үшін сипаттамаларды белгілеу әдісінің өзектілігін қамтамасыз етуі тиіс.

79. Белсенділікке жүргізілетін сынақ жасушалардың белгіленген санын пайдалана отырып және мүмкіндігінше білікті референттік препарат (ішкі стандарт) бойынша есептелген түрде орындалуы қажет. Белсенділік алдын ала анықталған әсерді алу үшін қажетті уақыт аралығы ретінде анықталады (мысалы, функцияны қалпына келтіру немесе анатомиялық құрылымды репарациялау) немесе белсенділік белгілі бір уақыт кезеңіндегі өлшенген әсердің негізінде есептеледі.

Метаболикалық немесе фармакологиялық белсенділік

80. Соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамындағы жасушалар мақсатты ақуыздардың экспрессиясын индукциялау мақсатында химиялық әсерге немесе in vitro генетикалық модификацияға ұшырауы мүмкін (мысалы, жаңа микроортада талап етілетін уақыт ішінде биологиялық жауапты қолдауға арналған өсу факторлары, беткі жасушалық антигендер немесе басқа да молекулалар). Осыған байланысты әзірленген белсенділік сынақтары белсенді фармацевтикалық субстанцияның белсенділікке байланысты қасиеттері мен параметрлерін бағалауға мүмкіндік беруі тиіс, ол тек толық бұзылмаған өміршең жасушалардан ғана емес, сонымен қатар басқа компоненттерден де тұруы мүмкін.

81. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттың жоспарланған биологиялық қызметі негізінен жасушалардың белгілі бір молекуланы бөлу қабілетіне негізделсе (мысалы, метаболикалық бұзылуларды түзету, өсуді ынталандыру, метаболиттің бөлінуі), онда белсенділік сынағы өндірілген белсенді молекулаларды және күтілетін биологиялық белсенділікті анықтауға негізделеді. Сынақты сенімді стандартты сапалық және сандық аналитикалық әдістердің көмегімен орындауға болады (ақуызды талдау, нуклеин қышқылын талдау технологиясы (ТАН), ВЭЖХ) көмегімен нуклеин қышқылын анықтау). Осы белсенді фармацевтикалық зат соматотерапиялық дәрілік препараттан дене сұйықтықтарына (плазма, цереброспинальды сұйықтық, зәр немесе интерстициальды сұйықтық) босап шығарылады деп болжай отырып, сол молекуланың қызметін жануарлардың модельдік жүйелерінде де зерттеуге болады.

Иммунотерапия

82. Иммунотерапияға арналған соматотерапиялық дәрілік препараттардың белсенділігіне жүргізілетін сынақтар дәрілік препараттың мультиантигендік құрамына және бастапқы материалдың өзіне тән өзгергіштігіне байланысты қиындайтын күрделі иммундық механизмдерді бағалауға негізделген. Қатерлі ісік ауруын емдеуге арналған иммунотерапиялық соматотерапиялық дәрілік препараттардың белсенділігін бағалау үшін олардың иммунотропты белсенділігін бағалауға мүмкіндік беретін тестілердің арнайы жинақтары пайдаланылады.

4.4.5. Туморогенділік

83. Соматотерапиялық дәрілік препараттар үшін туморогендік потенциалдың ықтимал болуы тән, өйткені трансформация, ең алдымен, химиялық немесе биологиялық сипаттағы молекулаларға негізделген әдеттегі дәрілік препараттарда жоқ препараттың жасушалық компонентінде (мысалы, хромосомалық тұрақсыздықтың салдарынан) болуы мүмкін, сондай-ақ онкогендік потенциалдың пайда болу қаупі бар. Егер жасушалық трансформация қаупінің болуын және кейіннен туморогенділіктің пайда болуын болжауға негіз бар болса, жасушалық компоненттерді, мысалы, олардың пролиферативті белсенділігін, экзогендік стимулдарға тәуелділігін, апоптоз стимулына жауап пен геномның модификациясын талдай отырып, олардың туморогендік потенциалы мәніне бағалау қажет. Жасуша культурасынан немесе жасуша банкі жүйесінен алынатын хромосомалардың тұтастығына және жасушалардың туморогенділігіне сынақ жүргізу қажет болады. Туморогенділікке сынақтарды ұйымдастыру кезінде осы Қағидалардың 1-тарауының ережелерін және Одақтың Фармакопеясының медициналық қолдануға арналған вакциналар өндіруге арналған жасушалық субстраттар жөніндегі бабын басшылыққа алған жөн.

4.5. Сапаны бақылау

84. Белсенді фармацевтикалық субстанцияның және (немесе) соматотерапиялық дәрілік препараттың сапасын тиісті түрде бақылау мақсатында оларды осы екі деңгейдің әрқайсысында міндетті түрде шығарылымдық сапа бақылауынан өткізу қажет. Егер бұл негізделген болса, басқа деңгейде толық бақылаудың орындалуы шартымен сынақтарды бір деңгейге қысқартуға жол беріледі. Сапаны шығарылымдық бақылаудың барлық сынақтарын дәрілік препаратты тіркеу туралы өтініш берілген сәттен кешіктірмей валидацияланған әдістердің көмегімен орындау қажет.

4.5.1. Сапаны шығарылымдық бақылаудың критерийлері

85. Белсенді фармацевтикалық субстанцияны және соматотерапиялық дәрілік препаратты шығаруға арналған ерекшеліктерді олардың сипаттамаларын белгілеу барысында анықталған параметрлердің негізінде жасау қажет. Сынақтарды таңдау препараттық ерекшелік болып табылады және оны өндіруші анықтауға тиіс.

86. Егер өзгеше негізделмесе, шығарылымға арналған ерекшеліктер мынадай көрсеткіштерді қамтуы тиіс:

сәйкестендіру (түпнұсқалық);

тазалық;

белсенділік;

қоспалар;

стерильдік;

жасушалардың өміршеңдігі;

жасушалардың жалпы саны.

Егер құрылым препараттың негізгі сипаттамасы болып табылса, белсенді фармацевтикалық субстанцияның немесе соматотерапиялық дәрілік препараттың құрылымдық сипаттамаларын анықтау және негіздеу қажет. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттың негізгі функциясы арнайы ақуыздардың секрециясы болып табылса, осы бөлінетін ақуыздарға қатысты ерекшеліктердің параметрлері белгіленуге тиіс.

87. Егер шығарылымдық бақылаудың белгілі бір сынақтарын белсенді фармацевтикалық субстанцияда немесе соматотерапиялық дәрілік препаратта мүмкін болмаса, оны тек негізгі аралық өнімдерде және (немесе) өндірістік бақылау барысында ғана орындау мүмкін болса, мұны негіздеу қажет. Мұндай жағдайларда сапаны бақылаудың тиісті көлемінің негіздемесі клиникалық зерттеудің нәтижелерімен бекітілген соматотерапиялық дәрілік препаратты өндіру процесіне негізделуі тиіс. Белсенді фармацевтикалық субстанциядағы немесе соматотерапиялық дәрілік препараттағы сапаны шығарылымдық бақылау шеңберіндегі сынақтарды алып тастаудың мұндай жағдайлары мыналарды қамтиды:

а) белсенді фармацевтикалық субстанцияның немесе соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамдас компоненттері үшін техникалық себептер бойынша жүргізуге болмайтын шығарылымдық сапаны бақылауды жүргізу шеңберіндегі жекелеген сынақтар;

б) уақытша шектеулер салдарынан реципиентке соматотерапиялық дәрілік препарат енгізілгенге дейін (мысалы, өндіру және бастапқы зерттеулер аяқталғаннан кейін бірден енгізілетін аутологиялық препараттарға қатысты) аяқталуы мүмкін болмайтын сапаны шығарылымдық бақылау жүргізу шеңберіндегі толық сынақтар. Сонымен бірге, бұл жағдайда осындай дәрілік препаратты клиникалық қолданар алдында шектеулі уақыт кезеңінде орындалуы қажет міндетті сынақтардың сыни кешенін анықтау және негіздеу қажет. Барлық жағдайларда кейінгі талдау үшін мұрағаттық үлгілерді сақтау қажет;

в) егер дәрілік препараттың нақты қолда бар мөлшері клиникалық қажетті дозамен шектелген жағдайда (мысалы, жинау кезінде жасушалардың өте шектеулі санының немесе пролиферацияның төмен жылдамдығының салдарынан) дәрілік препаратты сынау. Соматотерапиялық дәрілік препаратты мүше мемлекеттің аумағындағы айналымға шығару бұл жағдайда жасушаларды манипуляциялау процесін және өндірісішілік бақылауларды валидациялаумен негіздеу қажет.

4.5.2. Тұрақтылықты зерттеу

88. Мәлімделген сақтау жағдайында жасушаларды сақтау мерзімі мына материалдарға қатысты белгіленуі қажет:

сақтауға жататын барлық аралық өнімдер (егер қолданылса);

біріктірілген соматотерапиялық дәрілік препараттың компоненттері;

белсенді фармацевтикалық субстанция;

соматотерапиялық дәрілік препарат.

Бұдан басқа, пайдалануға дайын соматотерапиялық дәрілік препараттың негізделген сақтау мерзімін белгілеу қажет (көлік контейнерін ашқаннан кейін). Сондай-ақ, температура диапазонын қоса алғанда, барлық сақтау шарттарын анықтау қажет. Тасымалдау және сақтау шарттарын белгілі бір жарамдылық мерзімі (сақтау мерзімі) ішінде жасушалардың тұтастығын және дәрілік препараттың тұрақтылығын сақтау тұрғысынан эксперименттік деректермен негіздеу қажет. Егер қолданылатын болса, мұздату мен ерітудің тиісті әдістерін құжаттау қажет.

89. Соматотерапиялық дәрілік препараттың белсенді фармацевтикалық субстанциясының күрделі сипатына байланысты тұрақтылыққа қойылатын талаптарды жеке тәртіппен анықтау қажет. Барлық мүмкін жағдайларда тұрақтылықты жасушалық та, сондай-ақ жасушалық емес те компонентке қатысты олар біріктірілгенге дейін және жиынтықта соматотерапиялық дәрілік препараттың түпкілікті қаптамасында бағалау қажет.

4.5.3. Генетикалық түрлендірілген жасушаларды қамтитын жасушалардың негізінде дәрілік препараттардың сапасына қойылатын арнайы талаптар

90. Егер жасушалар генетикалық түрлендіруге ұшыраған болса, сапаны бақылау осы Қағидалардың 32-тарауына сәйкес жүзеге асырылуы қажет. Сапаны бақылаудың бұл түрі генетикалық түрлендірілген жасушалардың осы түрі үшін ғылыми медициналық әдебиеттерде келтірілген нұсқауларға сәйкес жасушалардың сапасын бақылауға қатысты қосымша болып табылады.

4.5.4. Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттардың сапасына қойылатын арнайы талаптар

91. Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттардың құрылымдық компоненттеріне ерекшеліктер белгілеу қажет. Құрылымдық компоненттерден (матрикстен, қаңқадан, скаффольдтан, медициналық бұйымнан) алынған қоспалар мен деградация өнімдерін сипаттау қажет және маңызды қоспалар үшін ерекшеліктегі жарамдылық критерийлерін белгілеу қажет. Дәрілік препаратты қолданудың күтілетін шарттарын және деградация әлеуетін ескере отырып, құрылымдық және механикалық қасиеттерге және биологиялық белсенділікке жүргізілетін сынақтар сапаны шығарылымдық бақылау сынақтары шеңберінде қиын болуы мүмкін. Бұл параметрлерді шикізатты, материалдарды тиісті сынау және соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын тиісті түрде анықтау арқылы зерттеу қажет. Аса шектеулі жағдайларда (мысалы, жасушалар саны аз аутологиялық препараттар жағдайында) қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттың құрылымдық және функционалдық сипаттамаларын талдау бірдей сипаттамалары бар, бірақ қол жетімділігі дәлелденген жасуша компонентімен (компоненттерімен) біріктірілген бірдей жасушалық емес компоненттерден тұратын модельдік препаратты әзірлеуді қажет етуі мүмкін.

4.6. Өндіріс процесін валидациялау

92. Жасушаларды жинауды, жасушаларды манипуляциялау процестерін, жасуша жолақтарының максималды санын, препараттың басқа компоненттерімен біріктіруді, буып-түюді (толтыруды), қаптауды, тасымалдауды, сақтауды және т. б. қоса алғанда, бүкіл өндіріс процесін валидациялау қажет. Өндірістің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында қиюластырылған препаратты өндіру процесін валидациялау жекелеген компоненттерден бастап түпкілікті комбинацияға дейінгі барлық кезеңдерді қамтуы тиіс.

93. Белсенді фармацевтикалық субстанцияны, қосалқы компоненттерді және соматотерапиялық дәрілік препаратты өндіру процесінің әрбір кезеңінің жақсы бақыланатынын растау қажет. Жұмыс параметрлері мен өндірісішілік бақылауды таңдау мен олардың қолайлылық критерийлерін негіздеу қажет. Валидациялау кезінде бастапқы материалдарға, бастапқы шикізатқа және биологиялық процестерге байланысты болжамды өзгергіштікті ескеру қажет. Сонымен қатар, өндіріс процесінің маңызды кезеңдерін, әсіресе асептикалық процестерді анықтау және валидациялау қажет.

94. Өндіріс процесі кезінде консервілеудің барлық кезеңдерін, белсенді фармацевтикалық субстанцияны, соматотерапиялық дәрілік препаратты, қосалқы компоненттерді немесе аралық өнімдерді операциялар және (немесе) тасымалдау арасындағы сақтау мерзімдерін валидациялау қажет.

95. Егер үлгілердің көлемі (мысалы, бір рет енгізуге арналған аутологиялық препараттар) шектелген жағдайда, валидация мақсаттары үшін қолда бар жеткілікті мөлшердегі салыстырмалы сипаттамаларды иеленетін соматотерапиялық дәрілік препараттарды пайдалана отырып, өндіріс процесінің кеңейтілген валидациясын жүргізу қажет. Мұндай өндірістік процесті бөгде агенттер үшін өнімнің сипаттамаларын, сәйкестендіруді (түпнұсқалығын), белсенділігін, өміршеңдігін, тазалығын және (немесе) қоспаларын және өнімге тән басқа да параметрлерді ескере отырып валидациялау қажет.

5. Фармацевтикалық әзірленім

96. Осы Қағидалардың 13-тарауында белгіленген биотехнологиялық және биологиялық препараттарды фармацевтикалық әзірлеудің жалпы қағидаттарын соматотерапиялық дәрілік препараттарды әзірлеуге қолдануға жол беріледі. Құрамында өміршең жасушалары бар препараттардың құрамының ықтимал күрделілігі мен өзгергіштігі өндірушінің жеке жасушалық компоненттерден бастап соматотерапиялық дәрілік препаратқа дейінгі әрбір даму бағдарламасына қойылатын арнайы фармацевтикалық және биофармацевтикалық талаптарды енгізу қажеттілігіне әкеледі.

5.1. Жасуша компоненттері

97. Фармацевтикалық даму бағдарламасына өндірісте пайдаланылатын материалдарды, шикізатты және процестерді таңдауды қосу қажет. Фармацевтикалық даму бағдарламасын биологиялық және терапевтік функция, жасуша популяциясын қолдау және қорғау тұрғысынан қарастыру қажет.

98. Жасушалық компоненттің тұтастығы соматотерапиялық дәрілік препарат үшін өте маңызды және жасушалардың тіршілік ету және болжанатын функциялар үшін қажетті генотипті немесе фенотипті сақтау қабілеті бойынша бағалануға тиіс. Сонымен қатар, жасушалық табиғаттың жоспарланатын функцияға ықпал етуге қабілетті ықтимал өзгерістерді беттік жасушалық антигендерді талдау, протеомика және функционалды геномиканы талдау (мысалы, экспрессияланатын гендердің профиліне микроанализ, ағындық цитометрия және т. б.) арқылы анықтау қажет. Жасушалардың өміршеңдігін дақылда кеңінен пайдаланылатын жасушаларды санау әдістерін қолдана отырып, оңай бағалауға болады. Құрылымдық компоненттері белсенді фармацевтикалық субстанцияның құрамдас бөлігі болып табылатын аралас соматотерапиялық дәрілік препараттарға қатысты мұндай талдауларды жүргізу қиынға соғады. Қажет болған жағдайда, балама тәсілдерді іздеу қажет (мысалы, басқа қолайлы талдаулардың комбинациясы (мысалы, рН анықтамасы және O₂/CO₂ қатынасы)).

99. Тұрақтылықты зерттеу бағдарламасының шеңберінде жасушалардың өнімді өндіруді немесе экспрессиялауды жалғастыру қабілетін бағалау қажет. Мұндай тұрақтылық зерттеулері белгіленген жарамдылық мерзімі (сақтау мерзімі) қанша талап етсе сонша уақыт жүргізу қажет.

5.2. Жасушалық емес компоненттер

100. Соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамында биоматериалдар, биоактивті молекулалар, ақуыздар немесе химиялық жолмен шығарылған заттар сияқты жасушалық емес компоненттер болуы мүмкін. Олар құрылымдық қолдауды орындай алады, өсу үшін қолайлы ортаны, биологиялық сигналингті немесе басқа функцияларды жасай алады. Оларды ex vivo манипуляция процесінде де қолдануға болады.

101. Белсенді фармацевтикалық субстанцияның құрамдас бөлігі болып табылмайтын матрикстер, қаңқалар, скаффолдтар, медициналық бұйымдар, биоматериалдар немесе биомолекулалар соматотерапиялық дәрілік препараттың қосалқы заттары ретінде қарастырылады. Алғаш рет жасушалармен және (немесе) тіндермен комбинацияда пайдаланылатын қосалқы заттарға қатысты Тіркеу және сараптау қағидаларына № 1 қосымшаның I бөлігінде белгіленген жаңа қосалқы заттарға қойылатын талаптар қолданылады. Стандартты көмекші заттарды да олардың жасушалармен комбинациясына қатысты сипаттау қажет.

102. Қосалқы заттарды таңдау, олардың қасиеттері, сипаттамалары, дизайны және қаңқаның, скаффолдтың немесе матрикстің сынақтары туралы мәліметтер оның фармацевтикалық әзірлеу шеңберінде соматотерапиялық дәрілік препараттың тіркеу құжаттамасына енгізілуі қажет.

103. Егер соматотерапиялық дәрілік препарат препаратты енгізгеннен кейін жасушаларды жеткізуді түрлендіруге немесе жергілікті ұсталуын қамтамасыз етуге арналған компоненттерді қамтитын болса, осы компоненттердің әзірленуі туралы тиісті деректермен расталған ғылыми негіздемені ұсыну қажет. Жеке жасушалық емес компоненттерді бағалау талап етіледі, дегенмен мұндай бағалаудың элементтерін соматотерапиялық дәрілік препаратты біртұтас ретінде бағалауға бағытталған зерттеулерге енгізуге жол беріледі. Егер жасушалық емес компоненттің қауіпсіздігі медициналық бұйымды немесе басқа да дәрілік препаратты тіркеу шеңберінде белгіленсе, мұндай бағалаудың элементтері соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамында (егер ол негізделсе) пайдаланған кезде оның қауіпсіздігі мен жарамдылығын бағалауға қолданылады.

104. Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттың жасушалық емес компоненттерінің құрылымдық және функционалдық сипаттамаларының өзектілігін сипаттау қажет. Жасушалық компоненттің және кез-келген қосымша жасушалық емес компоненттердің медициналық өніммен өзара әрекеттесуін бағалау, сондай-ақ қиюластырылған соматотерапиялық препараттың әзірленуі мен сипаттамалары жөніндегі деректерді біртұтас ретінде ұсыну қажет.

105. Жасушалар мен тіндердің саралануы мен функционалдығы елеулі дәрежеде микроортаға және сол арқылы биоматериалдар мен жасушалық сигналдық биомолекулаларды таңдауға байланысты (мысалы, өсу факторлары) болады. Осыған байланысты биоматериалдардың және соматотерапиялық дәрілік препараттың басқа жасушалық емес компоненттерінің маңызды қасиеттері мен функционалдық жарамдылығын, мысалы, биоүйлесімділік пен механикалық беріктігін тексеру үшін зерттеулер жүргізу қажет.

106. Биоматериалдың қасиеттері тіннің немесе ол байланысатын жасушалардың өсуіне және дұрыс функциясына кедергі келтірмейтінін және препараттың үйлесімді жұмыс істеуіне ықпал ететіндігін растау үшін, атап айтқанда, мыналарды орындау қажет:

а) биоматериалда жасушалардың өсуі және (немесе) жоспарлы жұмыс істеуі үшін уытты болуы мүмкін компоненттердің немесе шайылмалы заттардың жоқтығын растау;

б) құрылымды қолдау, өміршеңдік пен жасушалық өсуді оңтайландыру немесе басқа функционалдық сипаттамалар үшін маңызды қасиеттер (мысалы, топография, беттік химия, дозалау) үшін сипаттамалар белгілеу;

в) өндіріс кезінде және қолданар алдында жүйенің жасушалардың қажетті дифференциациясын, функционалдығын және генотипін қолдайтынын растау үшін құрылымдық материалдың жасушалармен немесе тіндермен биоүйлесімділігін растау;

г) жоспарланған әсерге қол жеткізу үшін олардың жарамдылығын тексеру үшін кез келген биоактивті молекулалардың босап шығу кинетикасын және (немесе) деградация жылдамдығын анықтау.

107. Биоүйлесімділікті анықтау үшін биоматериал иесінің тінінде немесе жасушалық компоненттерде тудыруға тиіс биологиялық жауаптардың сипатын анықтау және тиісті модельде қажетті тіндік жауапқа қол жеткізілетіндігінің дәлелін ұсыну қажет.

108. Жасушалық емес компоненттердің тұрақтылығын жасушалық емес компоненттің деградацияға немесе физикалық-химиялық өзгерістерге (мысалы, агрегация, тотығу) ұшырайтындығын, препараттың сапасына, жасушаның жосығына және жасушалардың өміршеңдігіне әсер ете алатындығын анықтау үшін жасушалық компоненттердің қатысуы және олар болмаған кезде бағалау қажет. Жасушалық компоненттердің немесе оның айналасындағы тіндердің деградацияға (егер қолданылса, жылдамдық пен өнімдерге) немесе құрылымдық компоненттің тұрақтылығына әсерін, сондай-ақ препараттың күтілетін жарамдылық мерзіміндегі жасушалық емес компоненттердің әсерін ескере отырып бағалау қажет. Медициналық өнімдерді биологиялық бағалауға қолданылатын жалпы принциптер соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамында қолдануға арналған биоматериалдарды бағалауға да қатысты болуы мүмкін. Мұндай бағалау МемСТ ИСО 10993-13 мемлекетаралық стандартының қағидаттарына, сондай-ақ материалдардың сипаттамаларын, соматотерапиялық дәрілік препараттарда пайдаланылатын биоматериалдардың биологиялық қауіпсіздікті және деградацияны бағалау үшін қолданылатын әдістерді қамтитын МемСТ ИСО 10993 сериясының мемлекетаралық стандарттарының өзге де бөліктеріне сәйкес биоматериалдың әсер етуі нәтижесінде жағымсыз биологиялық реакцияның пайда болу әлеуетін бағалау мақсатында биоматериалдың сипаттамаларын анықтау, сынау және қолда бар деректерді қарау бағдарламасын қамтиды. Қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттарды практикалық қолдануға тән биоүйлесімділік аспектілерін растау мақсатында қосымша зерттеулер (мысалы, адгезия, жасушаның өсуі зерттеулері) орындалады.

5.3. Дайын дәрілік препарат

109. Соматотерапиялық дәрілік препараттың ("рецептураның") құрамы мен өндіру тәсілін әзірлегеннен кейін (сондай-ақ қиюластырылған дәрілік препаратты жеткізу жүйесін әзірлегеннен кейін) құрамдас бөліктердің рөлін және құрамның жарамдылығын айқындауға арналған параметрлер дайын дәрілік препарат құрамының негіздемесінде ұсынылуға тиіс.

110. Дәрілік препараттың функционалдығын сынауға арналған негізгі параметрлер әзірлеу деректеріне және сапаға қойылатын түпкілікті талаптарға сәйкес негізделуі тиіс. Әзірлеу барысында құрамның және (немесе) жеткізу жүйесінің және (немесе) қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттың in vitro және in vivo сынақтарын қосудың орындылығы жағдайында жол беріледі.

6. Ақпараттың қадағалануын қамтамасыз ету

111. Соматотерапиялық дәрілік препарат туралы (донор туралы, дәрілік препараттың өзі туралы, оны өндіруге арналған бастапқы материалдар, пациентке жеткізу процестері туралы) ақпаратты толық қадағалау жүйесі оның қауіпсіздігі мен тиімділігін бақылау үшін қажет. Бұл жүйені құру және қолдау Фармакологиялық қадағалау практикасы қағидаларына сәйкес қадағалау және фармакологиялық қадағалау талаптарына келісімділік пен үйлесімділікті қамтамасыз ету үшін жүзеге асырылуға тиіс.

112. Донациядан және жасушаларды дайындаудан өндіруші мен пайдаланушыға (медициналық мекемеге) дейін қадағалауды қамтамасыз ететін және донор мен реципиенттің анонимділігіне кепілдік беретін екі деңгейлі жүйені құру қажет. Тіндерді дайындау кезінде донор мен донация арасында қадағаланатын байланыс орнатылуға тиіс. Өндіріс алаңында донация мен өнім арасындағы қадағаланатын байланыс орнатылуы тиіс, ал медициналық мекемеде соматотерапиялық дәрілік препарат пен реципиент арасындағы қадағаланатын байланыс орнатылуы тиіс. Жүйе анонимдік кодтау жүйелері арқылы донордан реципиентке дейін толық бақылауды қамтамасыз етуі тиіс.

113. Өндірушілер тіндерді дайындайтын мекеменің кодтау жүйесіне сүйене отырып және оны донациядан өнімге және пациентке дейін қадағалауды жеңілдететіндей етіп әзірлей отырып, өздерінің кодтау жүйелерін ұтымды түрде құруы қажет. Штрих-кодтау жүйелері және көп беттік жабысқақ жапсырмалар (стикерлер) пациенттерде соматотерапиялық дәрілік препараттарды қолданудың қадағалануын қамтамасыз ету мақсаттары үшін қолайлы құрал ретінде қызмет етеді.

7. Үйлесімділік

114. Соматотерапиялық дәрілік препаратты әзірлеу кезінде дайын өнімге әсер етуге қабілетті өндіріс процесінде мүмкін болатын өзгерістерді көздеу қажет. Соматотерапиялық дәрілік препараттың күрделі және динамикалық сипатын ескере отырып, тіркеу дерекнамасындағы әзірлеудің барлық кезеңдерін толығымен бағалау және қадағалау маңызды. Бұл әсіресе клиникалық зерттеулер басталған жағдайда ерекше маңызды. Үлгілердің эксперименттік прототиптерінің тәртібі мен сипаттамалары туралы деректерді сақтау қажет, өйткені олар дайын өнімді бағалау үшін маңызды анықтамалық ақпарат дереккөзі бола алады. Тірек клиникалық зерттеулер кезінде өндіріс процесіне және дайын өнімге өзгерістер енгізуге жол берілмейді.

115. Клиникалық зерттеулерде қолданылатын материалдар өндірістің тұрақтылығын дәлелдеу үшін егжей-тегжейлі сипатталуға тиіс. Өндірушілер бүкіл әзірлеу барысында қажетті салыстырмалы зерттеулерді жүргізу үшін талап етілетін аналитикалық құралдарды жасау үшін соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамаларын анықтау нәтижесінде айқындалған сыни параметрлерді ескеруі қажет. Өзгерістер енгізілгеннен кейін өндірілген соматотерапиялық дәрілік препараттың салыстырмалылығын зерттеуді клиникалық зерттеулерде пайдаланылған серияларға қатысты жүргізу қажет (осы Қағидалардың 9.1 және 9.2-тарауларына сәйкес).

116. Егер аналитикалық және (немесе) клиникаға дейінгі деңгейлерде салыстырмалылықты анықтау мүмкін болмаса, оны клиникалық зерттеулер деректерінің көмегімен растау қажет.

8. Клиникаға дейінгі әзірленім

117. Клиникаға дейінгі зерттеулер соматотерапиялық дәрілік препараттың табиғатын ескеруі және клиникалық қолданумен байланысты күтілетін қауіптің көлеміне пропорционалды болуы тиіс.

118. Клиникаға дейінгі зерттеулерде соматотерапиялық дәрілік препараттың өзгергіштігін көрсету қажет. Дәрілік препараттардың фармакологиялық және токсикологиялық сынақтарына қатысты Тіркеу және сараптау қағидаларына № 1 қосымшаның I бөлімінің 4-бөлімінде сипатталған зерттеу көлеміне стандартты тәсілдемелер соматотерапиялық дәрілік препаратқа қатысты әрқашан қолданыла бермейді. Осы талаптардан кез-келген ауытқу негізделуі қажет. Егер соматотерапиялық дәрілік препараттың жасушалары генетикалық модификацияға ұшыраған өткен болса, клиникаға дейінгі әзірлеуді осы Қағидалардың 32-тарауына сәйкес орындау қажет.

119. Клиникаға дейінгі зерттеулердің мақсаты соматотерапиялық дәрілік препараттың әсер ету принципін растауды көрсету, клиникалық зерттеулер басталғанға дейін ғана емес, сонымен қатар оның клиникалық әзірленуі барысында адамның жауабын алдын ала болжайтын фармакологиялық және токсикологиялық әсерлерді анықтау болып табылады. Мұндай зерттеулердің міндеттеріне мыналар жатады:

клиникалық зерттеулерге арналған соматотерапиялық дәрілік препараттың қауіпсіз дозаларын таңдау үшін мәліметтер алу;

енгізу жолы мен қолдану схемасын негіздеу үшін мәліметтер алу;

жағымсыз реакцияларды анықтау мақсатында экспозицияның ұзақтығы және кейінгі қадағалау ұзақтығы туралы мәліметтер алу;

нысана-органдарды белгілеу;

уыттылықты зерттеу және осындай дәрілік препараттарды қабылдайтын пациенттерді мониторингтеу параметрлерін белгілеу.

120. Клиникаға дейінгі зерттеулер релеванттық жануарлар модельдерінде жүргізілуі қажет. Егер релеванттық жануарлар үлгілерін әзірлеу мүмкін болмаса, жануарларды зерттеуді in vitro зерттеулермен ауыстыруға жол беріледі. Клиникаға дейінгі даму бағдарламасы және белгілі бір жануар үлгісін таңдау үшін қолданылатын критерийлер негізделуі тиіс. Биологиялық белсенді молекулалардың экспрессия деңгейі, енгізу жолы және соматотерапиялық дәрілік препараттың сыналатын дозалары адамда жоспарланған клиникалық қолдануға сәйкес келуі тиіс.

121. Зерттеулерді жоспарлау кезінде осы Қағидалардың 5.3 және 5.4-тарауларының ережелерін ескеру қажет. Жануарлардың саны, олардың жынысы, қадағалаудың жиілігі және ұзақтығы ықтимал жағымсыз әсерлерді анықтау үшін жеткілікті болуға тиіс.

122. Барлық құрылымдық компоненттердің физикалық, механикалық, химиялық және биологиялық қасиеттерін ескере отырып, олардың мақсатты қызметі үшін қауіпсіздігі мен жарамдылығын растау қажет (осы тараудың 4.2-бөліміне сәйкес).

8.1. Фармакология

8.1.1. Бастапқы фармакодинамика

123. Клиникаға дейінгі зерттеулер соматотерапиялық дәрілік препараттың әсер ету принципін растау үшін жеткілікті болуы тиіс. Тиісті in vitro немесе in vivo үлгілеріндегі клиникалық зерттеулер шеңберінде соматотерапиялық дәрілік препаратты қолданумен байланысты негізгі әсерлерді анықтау қажет.

124. Соматотерапиялық дәрілік препараттың организмдегі фармакодинамикалық әсерін анықтау мақсатында биологиялық белсенділіктің жеткілікті шамада негізделген маркерлерін пайдалану қажет.

125. Егер соматотерапиялық дәрілік препаратты қолдану ақаулы жасушалардың немесе тіндердің қызметін қалпына келтіру мақсатында жүзеге асырылса (тіндердің регенерациясы), бұзылған функциялардың қалпына келуін растау үшін функционалдық тестілерді орындау қажет. Егер қолдану онкологиялық науқастарға адоптивтік иммунотерапия жүргізу үшін қажет болса, биологиялық әсер соматотерапиялық дәрілік препараттың иммунологиялық әсерін сипаттайтын деректермен негізделуі қажет.

126. Таңдалған жануарлар моделі иммунокомпромиттелген, нокауттық немесе трансгенді жануарларды пайдалануға негізделуі мүмкін. Соматотерапиялық дәрілік препаратты зерттеудің гомологиялық моделі артықшылықтарға ие болуы мүмкін, өйткені гетерологиялық модельдерде енгізілген жасушалардың немесе тіндердің in vivo тәртібі бейне-ерекшеліктік сәйкессіздіктердің салдарынан өзгеруі мүмкін. Дің жасушаларының дифференциациясын зерттеулерде гомологиялық модельдерді қолдану қажет. Бастапқы фармакодинамикалық талдаулардың бір бөлігі жасушалық және тіндік морфологияны, пролиферацияны, фенотипті, гетерогенділікті және дифференциация дәрежесін зерттеуге бағытталған in vitro зерттеулері болуы мүмкін.

127. Мүмкіндігінше, қажетті тиімділікке қол жеткеізу үшін талап етілетін соматотерапиялық дәрілік препараттың минималды немесе оңтайлы тиімді мөлшерін анықтау үшін зерттеулер жүргізілуі қажет.

8.1.2. Қосалқы фармакодинамика

128. Жануарлардың қолайлы үлгілеріндегі биобелсенді өнімдерді қоса алғанда, соматотерапиялық дәрілік препараттың адамға тигізетін жағымсыз физиологиялық ықтимал әсерлерін зерттеу қажет. Жасушалар енгізу орнынан, соның ішінде жүйелік енгізуден кейін орын ауыстыруы мүмкін, мақсатты емес органдар мен тіндерге орналасуы мүмкін. Сонымен қатар, соматикалық жасушалар қосымша нысана-органдарға ие болуы мүмкін қосымша биологиялық молекулаларды (қызығушылық тудыратын ақуыздан басқа) бөле алады.

8.1.3. Фармакологиялық қауіпсіздік

129. Қауіпсіздіктің клиникаға дейінгі зерттеулерін ұйымдастыру кезінде Одақ органдарының дәрілік заттардың айналымы саласындағы актілерінің ережелерін ескеру қажет.

130. Фармакологиялық қауіпсіздікті оның сипаттамаларына байланысты әрбір соматотерапиялық дәрілік препарат үшін жеке қарастыру қажет. Соматотерапиялық дәрілік препараттың жасушалары орталық жүйке жүйесінің, жүректің, тыныс алу органдарының, бүйректің немесе асқазан-ішек жолдарының дисфункцияларына әкелетін фармакологиялық белсенді заттарды бөле алады.

131. Теориялық тұрғыдан алғанда, жасушалардың өздері де осындай салдарға әкелуі мүмкін екенін ескеру қажет (мысалы, сөз инфаркттан зардап шеккен жүрек аймағына трансплантацияланған дің жасушалары немесе бұлшықет жасушалары туралы болып отырса).

8.1.4. Кинетика, миграция және персистенция

132. Абсорбцияның, бөлінудің, метаболизмнің және шығарудың стандартты зерттеулері әдетте адамның соматотерапиялық дәрілік препаратына қолданылмайды. Сонымен қатар, тіндердегі бөлінуді, жасушалардың өміршеңдігін, орын ауыстыруын, өсуін және жаңа тіндік ортаның әсерінен болатын жасуша фенотипінің ықтимал өзгеруін көрсету үшін зерттеулер жүргізу қажет.

133. Жасушалар орын ауыстыруы мүмкін, бұл дифференциацияға деген әлеуетті иеленетін жасушалардың эктопиялық жерсінуіне байланысты жағымсыз реакцияларға қатысты алаңдаушылық тудырады. Бұл мүмкіндікті іске асыру ықтималдығын жануарларда жасушаларды нақты сәйкестендірудің тиісті әдістерін қолдана отырып бағалау қажет.

134. Соматотерапиялық дәрілік препараттың жасушалық материалының биобөлінуін зерттеуге қатысты ұсақ жануарларды пайдалану ірі жануарларға қарағанда жасушаларды неғұрлым дәлірек анықтауға мүмкіндік береді.

135. Биологиялық белсенді биомолекулаларды шығаратын соматотерапиялық дәрілік препараттарға қатысты мұндай биомолекулалардың таралуын, ұзақтығын және экспрессия деңгейін, сондай-ақ мақсатты органдардың тіндеріндегі жасушалардың өміршеңдігі мен функционалдық тұрақтылығын зерттеу қажет.

8.1.5. Жасушалардың өзара әрекеттесуі

136. Енгізілген жасушалар мен қоршаған тіндердің жасушалық емес құрылымдық компоненттермен және биоактивті молекулалармен өзара әрекеттесуін, сондай-ақ соматотерапиялық дәрілік препараттың қоршаған тіндерге интеграциясын қадағалау қажет.

8.2. Токсикология

137. Токсикологиялық зерттеулердің қажеттілігі препараттың түріне байланысты. Сонымен қатар, зерттеудің стандартты дизайндарының қолайлы болмай қалуы мүмкін болғандықтан, қолданылған модельдердің ғылыми негіздемесін немесе зерттеу жүргізуден бас тартуды ұсыну қажет.

138. Дәрілік препараттың уыттылығы өндіріс процесі кезінде пайда болған жасуша қасиеттерінің болжанбаған өзгеруіне (мысалы, секрецияның өзгерген профильдері және жасушалардың дифференциациясы салдарынан жасуша материалының in vivo жосығының өзгеруі сияқты) байланысты туындауы мүмкін. Уыттылықты тудыруға қабілетті басқа ықтимал факторларға соматотерапиялық дәрілік препаратты аллогендік қолдану, өндіріс процесінде пайдаланылатын немесе дәрілік препараттың жасушалық емес компонентінің бір бөлігі болып табылатын компоненттердің болуы немесе енгізілген жасушалардың қажетсіз мөлшерде немесе жағымсыз локализация орындарында шамадан тыс көбеюі жатады.

139. Стандартты токсикологиялық зерттеулер, мысалы, құрамында басқа дәрілік препараттар немесе заттар (соның ішінде адъюванттар немесе цитокиндер немесе радиоактивті заттар) бар қиюластырылған соматотерапиялық дәрілік препараттар үшін қажет болуы мүмкін. Дәріаралық өзара әрекеттесулерге зерттеулер жүргізудің қажеттілігі соматотерапиялық дәрілік препараттың нысаналы мақсаты мен түр-түрлілігіне тәуелді болады және ол негізделуі тиіс.

140. Жасушалардың өзіне және (немесе) жасушалар өндіріп шығаратын фармакологиялық белсенді заттарға иммундық жауаптың индукциясы соматотерапиялық дәрілік препараттың тиімділігін модульдеуі мүмкін. Осыған байланысты соматотерапиялық дәрілік препараттың ықтимал иммуногенділігін ескеру қажет. Шығарылатын заттардың иммуногенділігін бағалау жөніндегі нұсқаулар осы Қағидалардың 5.3 және 5.4-тарауларында келтірілген.

141. Егер жасушалар иммунотерапия мақсатында қолданылса (мысалы, қатерлі ісік ауруларының иммунотерапияға арналған дәрілік препараттары), аутоиммунитетті ескеру қажет.

8.2.1. Бір реттік және қайталама (көп рет) енгізу кезіндегі уыттылықты зерттеу

142. Токсикологиялық зерттеулер релеванттық жануарлар модельдерінде жүргізілуі қажет. Егер адам жасушалары дереу қабылдамауға ұшыраса, токсикологиялық зерттеулерді фармакологиялық қауіпсіздік, жергілікті көндігу қабілеті немесе соматотерапиялық дәрілік препараттың тиімділігі тұжырымдамасын тексеру зерттеулерімен біріктіруге жол берледі. Кейбір аллогенді соматотерапиялық дәрілік препараттарға қатысты сипатталған ұқсас жануарлар жасушаларын, егер оларды реципиенттің организмі қабылдамаса, пайдалануға жол беріледі.

143. Мұндай зерттеулердегі қадағалаулардың ұзақтығы бір реттік енгізу кезіндегі стандартты зерттеулерге қарағанда ұзағырақ болуы мүмкін, өйткені жасушалар ұзақ уақыт жұмыс істеуге немесе ұзақ мерзімді әсерлерді индукциялауға арналған, ол осындай зерттеулердің дизайнында көрініс беруі қажет. Дозалау жолы мен режимі препараттың жоспарланған клиникалық қолданылуын көрсетуі тиіс. Егер соматотерапиялық дәрілік препаратты клиникалық қолдану қайталап (бірнеше рет) енгізуді көздейтін болса, қайталап (көп рет) енгізу кезіндегі уыттылықты зерттеу маңызды болады.

8.2.2. Жергілікті төзімділікті зерттеу

144. Жануарлардың тиісті түрлерінде жергілікті төзімділікке зерттеу жүргізудің қажеттілігін талдау қажет. Жергілікті төзімділікті, тіндердің үйлесімділігін және шығарылатын заттардың төзімділігін бір реттік және қайталама (көп реттік) енгізу кезінде уыттылық зерттеулерін бағалау қажет.

8.2.3. Уыттылықтың басқа да түрлерін зерттеулер

145. Әрбір соматотерапиялық дәрілік препарат үшін соматотерапиялық дәрілік препарат жасушаларының немесе реципиент жасушаларының неопластикалық трансформациясы салдарынан ісіктердің пайда болу қаупін жеке қарастыру қажет. Канцерогенділіктің стандартты зерттеулерін орындау әрдайым мүмкін бола бермейді. Туморогенділікті зерттеудерді олардың культивациялануы шегінде немесе тіпті одан жоғары орналасқан жасушалармен жүргізілгені жөн. Туморогенділік пен онкогенділікті зерттеу кезінде биобөліну зерттеулерінің нәтижелері бойынша сәйкесінше енгізілген жасушалар немесе экспрессия өнімдері анықтлған тіндерді ерекше мұқият зерттеу қажет.

146. Егер қандай да бір экспрессия өнімінің табиғаты реципиент жасушаларының геномына тікелей әсер етуі туралы куәландырмаса, адамның соматотерапиялық дәрілік препаратының геноуыттылығына зерттеулер жүргізу талап етілмейді.

147. Репродуктивті және онтогенетикалық уыттылыққа зерттеу жүргізудің қажеттілігі соматотерапиялық дәрілік препараттың сипаттамасына байланысты болады және ол әрбір соматотерапиялық дәрілік препарат үшін жеке анықталуға тиіс.

9. Клиникалық әзірленім

9.1. Жалпы аспектілер

148. Тұтастай алғанда, соматотерапиялық дәрілік препарат клиникалық әзірлеу кезеңіне енген кезде оған басқа дәрілік препараттарға қолданылатындай талаптар қойылады. Тіркеу және сараптау қағидаларына, сондай-ақ тиісті нозологияларды зерттеу жөніндегі ғылыми медициналық әдебиеттің деректеріне сәйкес клиникалық әзірлеу жоспары фармакодинамикалық зерттеулерді, фармакокинетикалық зерттеулерді, әсер ету механизмін зерттеуді, дозаны іздестіру жөніндегі зерттеулерді және рандомизацияланған клиникалық зерттеулерді қамтуы тиіс.

149. Клиникалық әзірлеуге арналған соматотерапиялық дәрілік препараттардың спецификалық биологиялық сипаттамаларына байланысты клиникалық зерттеулердің I – III фазаларына баламалы тәсілдерді қолдануға жол беріледі (стандартты тәсілді пайдаланудың мүмкін еместігінің тиісті негіздемесі ұсынылған кезде). "Тұжырымдаманы растауды" көрсету (әсер ету механизмін зерттеу) және қауіпсіздік пен тиімділікті бағалау үшін клиникалық маңызды соңғы нүктелерді таңдау үшін клиникаға дейінгі зерттеулердің нәтижелері, патологияны емдеудің алдыңғы клиникалық тәжірибесі және бастапқы клиникалық зерттеулердің деректері пайдаланылады. Соматотерапиялық дәрілік препараттарды әзірлеу нұсқаларына әртүрлі тәсілдер болған жағдайда өтініш берушінің Тіркеу қағидаларының 26-тармағына сәйкес мүше мемлекеттің уәкілетті органына (сараптама ұйымына) ғылыми консультация алу үшін жүгінуі қажет.

150. Соматотерапиялық дәрілік препараттың жоспарланған терапевтік әсеріне қол жеткізу үшін оны арнайы хирургиялық рәсімдердің көмегімен енгізу немесе арнайы енгізу әдісі немесе ілеспе терапия қажет болуы мүмкін. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың биологиялық әсерлері in vivo-қоршаған ортаға байланысты және алмастыру процесінің әсерінен немесе пациенттің тарапынан туындайтын иммундық реакцияның немесе дәрілік препараттың әсерінен өзгеруі мүмкін. Клиникалық әзірлеуге байланысты осы шарттарды осындай дәрілік препараттарды түпкілікті пайдалану кезінде назарға алу қажет. Оларды стандарттау және оңтайландыру клиникалық әзірлеу зерттеулерінің ажырамас бөлігі болуы тиіс. Терапевтік рәсім біртұтас ретінде (енгізу әдісін, қажетті ілеспе дәрілік препараттарды (мысалы, иммуносупрессия режимдерін қамтамасыз ету үшін) қоса алғанда, зерттеуге және препарат туралы ақпаратта (дәрілік препараттың жалпы сипаттамасында) сипатталуға жатады.

9.2. Фармакодинамика

151. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың әсер ету механизмі туралы егжей-тегжейлі түсінік болмаған жағдайда, олардың негізгі әсерлері зерттеліп, анықталуға тиіс. Егер соматотерапиялық дәрілік препарат ақаулы немесе бұзылған жасушалардың немесе тіндердің функцияларын түзетуге арналған болса, функционалдық сынақтарды пайдалану қажет. Егер соматотерапиялық дәрілік препаратты мақсаты бойынша қолдану жасушаларды (тіндерді) өмірлік күтілетін функционалдылықпен, әлеуетті фармакодинамикалық маркерлермен қалпына келтіру немесе ауыстыру болып табылса, құрылымдық немесе гистологиялық талдаулар болуы мүмкін. Қолайлы фармакодинамикалық маркерлерді пайдалануға жол беріледі (мысалы, микроскопиялық, гистологиялық, визуалдық әдістердің немесе ферментативті белсенділіктің көмегімен айқындалатын).

152. Егер соматотерапиялық дәрілік препарат жасушалық емес компонентті қамтыған жағдайда, мұндай комбинацияны үйлесімділікке, деградация жылдамдығына және функционалдылыққа арналған клиникалық зерттеулерде зерттеу қажет.

9.3. Фармакокинетика

153. Стандартты абсорбция, бөлу, метаболизм және шығару зерттеулері әдетте соматотерапиялық дәрілік препарат үшін сәйкес келмейді. Зерттеулерге қойылатын талаптарды, олардың әдіснамасы мен орындалуын талдау, өміршеңдігінің, пролиферациясының, дифференциациясының, организмде бөлінуі мен орын ауыстыруының, сондай-ақ препараттардың жоспарланған өміршеңдігі барысында жұмыс істеуінің мониторингіне назар аудару қажет.

154. Егер соматотерапиялық дәрілік препаратты қайталап (көп рет) енгізу көзделген жағдайда, пациенттің in vivo организміндегі оның жасушаларының күтілетін өмір сүру ұзақтығына сәйкес осындай дәрілік препараттың дозалау режиміне талдау жасау қажет.

9.4. Дәрілік препараттардың дозасын іріктеу зерттеулері

155. Дозаны таңдауды сапа көрсеткіштері мен клиникаға дейінгі зерттеулерді әзірлеу нәтижелерін ескере отырып негіздеу қажет, бұл ретте доза соматотерапиялық дәрілік препараттың белсенділігімен байланысты болуы тиіс. Соматотерапиялық дәрілік препараттың дозасы пациенттердің жеке сипаттамаларымен (мысалы, жасуша массасының дене массасына немесе зақымдалған тіннің көлеміне тығыздығымен) анықталуы мүмкін болатындығына қарамастан, растайтын зерттеуге арналған дозаны клиникалық зерттеулердің I және II фазаларына жүргізу нәтижелері бойынша алынған деректер негізінде негіздеу қажет.

156. I және II фазаны клиникалық зерттеулер жоспарланған әрекетке қол жеткізу үшін талап етілетін ең аз тиімді доза ретінде айқындалатын ең аз тиімді дозаны немесе тиімділік пен төзімділіктің клиникалық нәтижелерінің негізінде жоспарланған әрекетке қол жеткізу үшін талап етілетін ең үлкен доза диапазоны ретінде айқындалатын оңтайлы тиімді дозаларды анықтайтындай түрде жоспарлау қажет. Сондай-ақ, клиникалық қауіпсіздік зерттеулері негізінде айтарлықтай жағымсыз құбылыстарды тудырмай енгізуге болатын максималды доза ретінде айқындалатын максималды қауіпсіз дозаны зерттеу қажет.

9.5. Клиникалық тиімділік

157. Тиімділіктің клиникалық зерттеулері:

клиникалық маңызы бар соңғы нүктелерді пайдалана отырып, пациенттердің мақсатты популяциясындағы тиімділікті растау;

оңтайлы терапиялық әсерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін тиісті дозалау режимін растау;

қолданылатын соматотерапиялық дәрілік препараттың терапиялық әсерінің ұзақтығын бағалау;

мақсатты популяция үшін қолданыстағы баламалы емдеу әдістерін ескере отырып, "пайда-қауіп" арақатынасын бағалау мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін қолайлы болуға тиіс.

Растайтын зерттеулер тиісті нозологияларды зерттеу жөніндегі ғылыми медициналық әдебиеттерде келтірілген нұсқауларға сәйкес болуға тиіс.

158. 157-тармақтың ережелерінен ауытқулар ауытқу себептерін көрсете отырып және таңдалған зерттеу стратегиясын негіздей отырып, тіркеу дерекнамасында негізделуге тиіс. Мысалы, соматотерапиялық дәрілік препараттың табиғаты мен әсер ету механизмі түбегейлі жаңа болып табылатындығы фактісі терапевтік пайданың ұсынылатын, нақты нозологиядан ерекшеленетін соңғы нүктелердің көмегімен өлшенуге тиіс дегенді міндетті түрде білдірмейді (мысалы, Паркинсон ауруын емдеуге арналған препараттарды жасушалық имплантаттармен салыстыру кезінде).

159. Қолдану саласында нозологиялардың шектеулі тізбесі ғана бар соматотерапиялық дәрілік препаратты қолдану үшін жаңа көрсеткіштер болған жағдайда, өтініш берушінің Тіркеу қағидаларының 26-тармағына сәйкес растайтын клиникалық зерттеулер жүргізуді қоса алғанда, клиникалық әзірлеу жоспары мәселесі бойынша уәкілетті органға (сараптама ұйымына) ғылыми консультация алу үшін жүгінуі қажет.

160. Бұрын валидацияланған немесе жалпы қабылданған суррогаттық соңғы нүктелерді пайдалану клиникалық маңызы бар соңғы нүктелер мен тиімділік арасында корреляция орнатылуы мүмкін болатын жағдайда мүмкін болады. Кейде мақсатты соңғы нүктені (мысалы, артроздың алдын алу) ұзақ қадағалаудан кейін ғана тіркеуге болады. Мұндай жағдайларда тіркеу дерекнамасында соматотерапиялық дәрілік препараттың тиімділігі туралы қорытындыларды суррогаттық ауыспалыларға негіздеуге жол беріледі. Егер тиімділік препараттың ұзақ мерзімді тұрақтылығына байланысты болса, пациенттерді ұзақ мерзімді қадағалау жоспарын ұсыну қажет. Осылайша, мұндай пайдалану мүмкіндігінің негіздемесі болған кезде жаңа маңызды соңғы нүктелерді (клиникалық немесе басқа (суррогаттық)) пайдалануға жол беріледі.

9.6. Клиникалық қауіпсіздік

161. Қауіпсіздік жөніндегі деректер кең таралған жағымсыз құбылыстарды анықтауға мүмкіндік беруі тиіс. Қауіпсіздік жөніндегі деректер туыстас препараттарды қолданудың алдыңғы клиникалық тәжірибесінің нәтижелерін қамтуы тиіс.

162. Тұтастай терапевтік рәсімнің қаупін бағалау қажет, мысалы, соматотерапиялық дәрілік препаратты немесе иммуносупрессивті терапияны енгізу үшін талап етілетін хирургиялық рәсімдер және клиникалық зерттеулер жүргізуді негіздеу және пациенттердің мақсатты популяциясын таңдау үшін бағалау нәтижелерін пайдалану.

163. Клиникаға дейінгі зерттеулерде туындаған барлық қауіпсіздік мәселелерін, әсіресе осы ауру үшін жануарлар моделі болмаған кезде немесе гомологиялық модельдің болжамды құндылығын шектейтін физиологиялық айырмашылықтар болған кезде қарастыру қажет.

164. Соматотерапиялық дәрілік препараттардың клиникалық зерттеулерін әзірлеу және тіркеуден кейінгі фазасы кезінде иммундық жауапты, инфекцияларды, қатерлі трансформацияны және ілеспе терапияны қоса алғанда, биологиялық процестерге ерекше назар аудару қажет.

165. Күтілетін ұзақ мерзімді өміршеңдігі бар дәрілік препараттарға қатысты мұндай препараттардың ұзақ мерзімді тиімділігі мен қауіпсіздігін растау үшін пациентті одан әрі қадағалау қажет.

166. Соматотерапиялық дәрілік препараттарды енгізу кезіндегі қауіпсіздікке клиникалық зерттеулерді тәуекелді талдау нәтижелеріне сәйкес жүргізу қажет. "Барынша қауіпсіз дозаны" анықтау соматотерапиялық дәрілік препаратты қайталап (көп рет) енгізу мүмкіндігін де ескеруі тиіс.

10. Фармакологиялық қадағалау және тәуекелдерді басқару жоспары

167. Тәуекелдерді басқару жоспарында Фармакологиялық қадағалау практикасы қағидаларына сәйкес соматотерапиялық дәрілік препараттың ағымдағы фармакологиялық бақылауы және қадағалануы сипатталуы қажет. Соматотерапиялық дәрілік препараттар ұшін тиімділікті жоғалтуды қоса алғанда, қауіпсіздіктің ерекше мәселелерін мониторингілеу бойынша арнайы ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізу талап етілуі мүмкін.

168. Тәуекелдерді басқару жоспарына инфекциялық агенттердің берілу қаупі, иммуногенділік немесе иммуносупрессия және қатерлі трансформация, сондай-ақ соматотерапиялық дәрілік препараттың құрамына кіретін медициналық бұйымның немесе биоматериалдың in vivo тұрақтылығы сияқты ұзақ мерзімді қауіпсіздік мәселелері енгізілуі қажет. Бірқатар жағдайларда арнайы фармакоэпидемиологиялық зерттеулер жүргізудің көзделуі қажет. Тәуекелдерді басқару жоспарындағы арнайы талаптар соматотерапиялық дәрілік препараттың биологиялық сипаттамаларына байланысты болады. "Донор – препарат – реципиент" немесе "препарат – реципиент" бағытындағы аутологиялық препараттарды қолданудың мәліметтері мен салдарларын қадағалауды барлық жағдайларда тәуекелдерді басқару жоспарына енгізу қажет.

32-тарау. Генетикалық түрлендірілген жасушалары бар дәрілік препараттарды әзірлеу мен зерттеудің сапасы, клиникаға дейінгі және клиникалық аспектілері

1. Жалпы ережелер

1. Генетикалық түрлендірілген жасушалар мақсатты генетикалық дәйектілік қолданыла отырып, не терапевтік әсер ету мақсатында (генотерапиялық дәрілік препараттар) не жасушалық терапия немесе тіндік инженерия өнімін әзірлеу кезінде өндірістік мақсаттарда (мысалы, индукцияланған плюрипотентті дің жасушаларын (iPS) жасау үшін әзірленеді, олар кейінірек соматотерапиялық дәрілік препараттарға немесе тіндік инженерия препараттарына бөлінеді) әзірленеді. Жасушалардың генетикалық түрленуіне қатысты гендерді тасымалдаудың дәстүрлі тәсілдеріне CRISPR-Сas, мырыштық саусақтық нуклеаздар (ZFN) немесе TALEN сияқты геномды редакциялаудың жаңа техникалары қосылды.

2. Генетикалық түрлендірілген жасушаларға дәрілік препараттардың мынадай дәрілік топтар кіреді (бірақ олармен шектелмейді):

а) моногендік тұқым қуалайтын ауруларды емдеуге арналған генетикалық түрлендірілген жасушалар;

б) қатерлі ісікке қарсы иммунотерапия үшін генетикалық түрлендірілген дендриттік жасушалар немесе цитотоксикалық лимфоциттер;

в) шеміршекті қалпына келтіруге арналған генетикалық түрлендірілген аутологиялық хондроциттер;

г) жүрек-қан тамырлары ауруларын емдеуге арналған немесе таңбаланған in vivo генетикалық түрлендірілген жасушалардың көмегімен диагностикалық зерттеулерге арналған, әсіресе in vivo бөлу немесе дифференциация талдауларына арналған генетикалық түрлендірілген бастамашы жасушалар;

д) сүйек тінін қалпына келтіруге арналған генетикалық түрлендірілген остеогендік жасушалар;

e) өнімнің қауіпсіз қолданылуын қамтамасыз ету үшін белгілі бір жағдайларда жасушаларды элиминациялау үшін активтендірілуі мүмкін генетикалық конструкциясы бар генетикалық түрлендірілген жасушалар.

3. Осы тарауда генетикалық түрлендірілген жасушаларды қамтитын дәрілік препараттарды әзірлейтін өтініш берушілерге арналған нұсқаулар қамтылады. Генетикалық инженерияның жаңа әдістері пайда болған кезде, осы тараудың ережелері осы әдістермен алынған өнімге алынған өнімнің қасиеттері мен сипаттамаларына қайшы келмейтін бөлікте қолданылады.

Осы тарауда адамда пайдалануға арналған және тіркеуге ұсынылатын генетикалық түрлендірілген жасушалары бар дәрілік препараттарды әзірлеу және бағалау жөніндегі нұсқаулар, сондай-ақ генетикалық түрлендірілген жасушалардың сапасына, клиникаға дейінгі аспектілеріне, қауіпсіздігі мен тиімділігіне қойылатын талаптар қамтылады.

Осы тараудың сапа жөніндегі бөлімінде мақсатты жасуша популяциясының генетикалық түрленуіне және өндіріс процесінің нәтижесінде пайда болатын генетикалық түрлендірілген жасушаларға негізделген дәрілік препаратқа ғана тән талаптар келтірілген. Сондай-ақ, осы тараудың 4, 7 және 8-бөлімдерінде бастапқы материалдарға (реагенттерге, бастапқы шикізатқа және геномды редакциялау құралдарына қойылатын талаптарды қоса алғанда), өндірістік процестің өзгеруі және оны валидациялау кезінде салыстырмалылықты қамтамасыз етуге қойылатын талаптар келтірілген.

Осы тараудың 10-бөлімінде уыттылықтың нысаналы әлеуетті органдарын анықтау, клиникалық зерттеулер үшін дозаны таңдау туралы мәліметтер алу және енгізу жолы мен мөлшерлеу схемасын негіздеу үшін дәрілік препараттың тұжырымдамасы мен биобөлінуінің дәлелдерін бағалау үшін қажетті клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізуге қойылатын талаптар қамтылады. Клиникаға дейінгі зерттеулер бөлімі клиникаға дейінгі зерттеулерге қойылатын талаптар туралы ағымдағы түсініктерді және геномды редакциялау нәтижесінде алынған индукцияланған плюрипотентті дің жасушалары мен генетикалық түрлендірілген жасушалар негізінде химиялық антигендік рецепторларға (CAR) және Т-жасушалық рецепторларға (TCR) негізделген генетикалық түрлендірілген жасушаларды зерттеуге арналған арнайы бөлімді қамтиды.

Клиникалық зерттеулер бөлімінде жасушаның өзі мен трансгеннің фармакологиялық қасиеттерін зерттеуге қойылатын талаптар қамтылған. Тиімділікті зерттеуге қойылатын талаптар оны қолданудың нақты терапевтік саласы ескеріле отырып, кез келген басқа дәрілік препаратты клиникалық әзірлеуге қойылатын талаптармен бірдей принциптерге негізделген.

Сондай-ақ, осы тарауда препараттың қауіпсіздігін бағалау жүргізуге, пациенттерді кейіннен бақылауға және фармакологиялық қадағалауға қойылатын талаптар келтірілген.

4. Жасушаларға генетикалық түрлендірулер жүргізуді әртүрлі әдістердің көмегімен жүзеге асыруға болады (мысалы, вирустық және вирустық емес векторларды, мРНК, геномды редакциялау құралдарын пайдалану кезінде). Генетикалық түрлендірілген жасушалар адамнан (аутологиялық немесе аллогендік) немесе жануардан (ксеногендік жасушалар) шығу алынған, бастапқы немесе жасушалық сызықтармен қалыптасқан болуы мүмкін. Дәрілік препараттарда генетикалық түрлендірілген жасушалар өздігінен немесе медициналық өнімдермен бірге ұсынылуы мүмкін.

5. Ex vivo жасушаларының генетикалық түрлендірілуі үшін кезеңдер орындалады:

а) жасушалар қолайлы донордан (адам немесе жануар) бөлінеді немесе бастапқы жасушалар немесе тіндер банкінен алынады; б) жасушалар гендерді тасымалдау немесе генетикалық түрлендіру үшін дайындалады; в) белгілі бір техниканың көмегімен және қолайлы вектор арқылы мақсатты ген түрленеді немесе жасушаларға енгізіледі;

г) генетикалық түрлендірілген жасушалар одан әрі өңделеді (мысалы, қапталады) және тиісті жағдайларда жаңа дайындалған немесе криоконсервіленген өнім түрінде сақталады.

6. Генетикалық түрлендірілген жасушаларды енгізумен байланысты ықтимал зиян қаупі жасушалардың шығу тегіне, вектор типіне және (немесе) генетикалық түрлендіру үшін қолданылатын әдіске, өндіріс процесіне, жасушалық емес компоненттерге және нақты терапевтік мақсатқа байланысты болады. Тәуекелді бағалау үшін препаратты әзірлеуге тәуекелге бағдарланған тәсілді қолдануға жол беріледі. Тәуекелді ескере отырып, дәрілік препараттардың осы тобын әзірлеу жөніндегі жалпы нұсқаулар Тіркеу және сараптау қағидаларына № 1 қосымшаның IV бөлігінде келтірілген. Дәрілік препараттардың алуан түрлілігі әртүрлі қауіп деңгейлеріне әкелуі мүмкін. Бұл әртүрлілік даму жоспарлары мен бағалауға қойылатын талаптарды көп факторлы тәуекел-бағдарланған тәсілге сәйкес әр препарат үшін жеке түзету қажет дегенді білдіреді.

2. Қолданылу саласы

7. Осы тараудың ережелері белсенді зат ретінде генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын және генетикалық түрлендіру терапиялық немесе өзге (мысалы, индукцияланған плюропотенттелген дің жасушаларын құру) мақсаттарда орындалғанына қарамастан адамдардың пайдалануына арналған дәрілік препараттарға қолданылады.

Осы тараудың ережелері микробтан алынған генетикалық модификацияланған жасушаларға қолданылмайды. Тіршілікке икемсіз немесе сәулеленген генетикалық модификацияланған жасушаларға осы тараудың ережелері әрекет ету механизмі фармакологиялық, метаболизмдің немесе иммунологиялық жолдармен жанамаланған жағдайда қолданылады.

8. Осы тарауда көзделген талаптар дәрілік препаратты тіркеу сатысында тіркеу дерекнамасы құрамында ұсынылатын құжаттар мен мәліметтерге жатады, бұған қоса, осы талаптарды өндірушілер дәрілік препаратты әзірлеу сатысында қолдануы қажет.

9. Осы тарауды Тіркеу және сараптама жүргізу қағидаларына № 1 қосымшаның IV бөлігімен, осы Қағидалардың 31-тарауымен, Комиссия бекітетін жасушасыз генотерапиялық дәрілік препараттардың сапасына, оларды әзірлеудің клиникаға дейінгі және клиникалық аспектілеріне қойылатын талаптармен, сондай-ақ Одақ органдарының дәрілік заттардың айналысы саласындағы өзге актілерімен бірге қарастыру қажет.

10. Адамнан алынған жасушаларды донациялау, дайындау және сынақтан өткізу осы Қағидалардың 19 – 20-тарауларында көзделген донациялауға қойылатын талаптарға жауап беруі тиіс. Егер адам қанының компоненттері бастапқы материал ретінде пайдаланылатын болса, адамның қаны мен жасушаларын жинау, сынақтан өткізу, өңдеу, сақтау және өткізу мүше мемлекеттердің талаптарға ағзалар және тіндер донорлығына, сондай-ақ қан мен оның компоненттеріне бекітілген талаптарға сәйкес келуі тиіс.

3. Анықтамалар

11. Осы тараудың мақсаттары үшін мыналарды білдіретін ұғымдар пайдаланылады:

"гомологиялық жануарлар моделі" – адам жасушалары негізіндегі дәрілік препараттың имитациясына арналған жануарлардың жасушалары пайдаланылатын жануарлар моделі;

"индукцияланған плюрипотенттік дің жасушасы (iPS)" – жетілген сараланған соматикалық жасушалардан жасанды түрде алынған плюрипотенттік дің жасушасының әртүрлілігі;

"инфекцияның көптігі (MoI)" – вирусты бөлшектер санының нысана-жасушылар санына арақатынасы;

"персистенция" – енгізілгеннен кейін генетикалық модификацияланған жасушаларды немесе трансгенді экспрессиялау өнімін ұзақ мерзімді анықтау;

"геномды редакциялау" – мырышты саусақты нуклеаздар (ZFN), транскрипцияның активаторына ұқсас эффекторлық нуклеаздар (TALEN), инженерлік мегануклеаздар секілді нуклеаз негізіндегі гендік-инженерлік құралдарды және CRISPR-ассоциацияланған ақуызы бар топтармен тұрақты орналасқан қысқа палиндромды қайталауларды пайдалана отырып генетикалық материалға сайт-ерекшелік өзгерістерді енгізу технологиясы;

"тәуекелге бағдарланған тәсілдеме" – тіркеу дерекнамасына енгізілетін сапа туралы деректердің, клиникаға дейінгі және клиникалық деректердің көлемін айқындауға арналған стратегия;

"модифицикацияланған TCR бар T-жасушалар" – ісіктермен ассоциацияланған, ішінара антигендерге бағытталған Т-жасушалы рецепторлармен (TCR) генетикалық модификацияланған Т-жасушалар;

"химералы антигендік рецепторы (CAR-T) бар Т-жасушалар" – жасанды Т-жасушалы рецепторды – химералы антигендік рецепторды (CAR) экспрессиялау үшін генетикалы модификацияланатын және ерекше антигенмен (мысалы, ісікті жасушаларда CD19-мен) байланысатын және Т-жасушаларды белсенді ететін аутологиялық немесе аллогендік T-жасушалар;

"эпигенетикалық өзгерістер" – ДНҚ нуклеотидтік тізбектілігіне өзгерістерден ерекшеленетін механизмдермен шақырылатын геннің экспрессиясындағы өзгерістер.

4. Генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын дәрілік препараттарды өндіруге қойылатын талаптар

4.1. Материалдар

4.1.1. Бастапқы материалдар

12. Генетитикалық модификацияланған жасушаларды гендердің ex vivo ауысуы немесе геномды ex vivo редакциялау арқылы алады. Екі рәсімге де қатысты бастапқы материалдардың әртүрлі типтері пайдаланылады. Олар адамның немесе жануарлардың жасушаларын және оларды генетикалық түрлендіру үшін пайдаланылатын аспаптарды (мысалы, векторлар, мРНҚ) қамтиды. Соңғыларында айырмашылықтар болуы мүмкін және пайдаланылатын генетикалық манипуляция рәсімдеріне тәуелді болады.

13. Жасушаларды генетикалық түрлендіру үшін пайдаланылатын ex vivo құралдарымен гендерді ауыстыру үшін, тиісінше, оларды алуға арналған вектор (мысалы, вирустық немесе вирустық емес) және компоненттер дайындалуы тиіс. Өндірістік практика қағидаларының ережелері векторды өндіру үшін пайдаланылатын жасушалар банктері жүйесінен бастап және одан әрі өндірістің барлық сатыларында қолданылуы тиіс.

14. Жасушаларды генетикалық түрлендіру үшін геномды редакциялау кезінде, егер мұны өтініш беруші тіркеу дерекнамасының 3-модулінде негіздеген болса, мынадай құралдар пайдаланылуы мүмкін:

түрлендіруші ферментті кодтайтын нуклеин қышқылының тізбектілігін жеткізетін векторлар (мысалы, вирустық немесе вирустық емес);

мРНҚ, экспрессияланатын модифицикациялаушы фермент;

модифицикациялаушы фермент;

жасушалық геномды түрлендіруге арналған генетикалық тізбектілік (мысалы, бағыттаушы гидтік РНҚ(gRNA)) немесе рибонуклеопротеин (мысалы, гидтік РНҚ кешенінде алдын ала қалыптасқан Cas9 ақуыз);

репарацияға арналған матрица (мысалы, ДНҚ немесе плазмидтің желілік үзіндісі) және оларды алуға арналған компоненттер.

15. Егер векторлар, мРНҚ немесе ақуыздар пайдаланылатын болса, Өндірістік практика қағидаларының ережелері көрсетілген материалдарды алу үшін пайдаланылатын банктер жүйесіне қойылатын талаптардан бастап және одан әрі өндірістің барлық сатыларында қолданылуы тиіс.

16. Генетикалық түрлендіру көмегімен құрылған индукцияланған плюрипонеттік дің жаушалары негізіндегі дәрілік препараттарға қатысты Өндірістік практика қағидаларының және осы тараудың ережелері индукцияланған плюрипонеттік дің жаушаларын құруды және кейінгі іріктеу процесін қоса алғанда, жасушаларды дайындаудан кейін қолданылуы тиіс. Индукцияланған плюрипонеттік дің жаушаларын құрудың ерте сатыларында материал шектеулі болуы мүмкін және үлгілердің қолжетімділігі сынақтың масштабына және процестің біліктілігіне ықпал етеді. Мұндай жағдайларда жоғары технологиялық дәрілік препараттарға қатысты Өндірістік практика қағидаларының талаптарын сақтау қажет.

Генетикалық модификацияланған жануарлардан алынатын генетикалық модификацияланған жасушалардан тұратын белсенді заттарды өндірген жағдайда Өндірістік практика қағидаларының ережелері ксеногендік жасушаларға қойылатын талаптарға сәйкес жасушаларды дауындаудан және сынақтан кейін қолданылуы тиіс. Егер адамнан алынған жасушалар мен тіндер пайдаланылатын болса, Комиссия бекітетін жасушасыз генотерапиялық дәрілік препараттардың сапасына, клиникаға дейінгі және клиникалық аспектілеріне қойылатын талаптар сақталуы тиіс.

17. Генетикалық модификацияланған жасушаларды және олар ажырамас бөлігін құрайтын, манипуляцияға ұшыраған жасушылармен құрамдастырылатын қосалқы заттарды (мысалы, қаңқалар, матрикстар, скаффолдтар, медициналық бұйымдар, биоматериалдар, биомолекулалар және (немесе) басқа компоненттер) қамтитын құрамдастырылған жоғары технологиялық дәрілік препарат үшін мұндай қосалқы заттар, егер тіпті биологиялық шығу тегі болмаса да, бастапқы материалдар деп есептелуі тиіс. Осы қосалқы материалдар осы Қағидалардың 31-тарауының ережелеріне сәйкес олардың мақсатты тағайындалуына қатысты саралануы тиіс.

18. Генетикалық модификацияланған жасушаларды және редакцияланған геномы бар өнімдерді өндіру үшін пайдаланылатын бастапқы материалдары мен бастапқы шикізат өндірістің тұрақты процесіне кепілдік беру үшін мұқият саралауға ұшырауы тиіс. Әрбір бастапқы материалға қатысты ұсынылатын деректердің көлемі тиісінше соматотерапиялық дәрілік препараттың белсенді фармацевтік субстанциясына және генотерапиялық дәрілік препараттың белсенді затына қатысты талап етілетін деректер көлеміне баламалы. Геномды редакциялаудың жекелеген рәсімдері кезінде пайдаланылуы мүмкін рибонуклеопротеиннің алдын ала қалыптастырылған кешенін пайдалану кезінде әрбір бастапқы материалға (мысалы, рекомбинантты ақуыз және гидтік РНҚ) қатысты деректер Тіркеу қағидаларына № 1 қосымшаға сәйкес биологиялық дәрілік препараттың және химиялық дәрілік препараттың белсенді фармацевтік субстанциясы үшін талап етілетін көлемге дәл келетін көлемде ұсынылады. Өндіріс процесі, материалдар мен шикізатты бақылау, өндіріс процесінің сипаттамаларын белгілеу, өндіріс процесін әзірлеу, өндіріс процесінің сыни сатыларын бақылау, өндіріс процесін валидациялау, талдамалық әдістемелер және тұрақтылық туралы сынамалық мәліметтерді ұсыну қажет. Бастапқы материалдар туралы мәліметтерді оларды өз бетінше өндіру кезінде де, басқа өндірушінің жеткізуі кезінде де тіркеу дерекнамасының "Бастапқы материалдарды бақылау" бөліміне енгізу қажет. Сонымен қатар вектор мен жасушаларға қатысты дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасының 3.2.S кіші бөлімінде жекелеген модульдер көзделуі мүмкін.

19. Гендердің ауысуының ex vivo рәсімдерін немесе геномды редакциялау технологияларын пайдалануға қарамастан жеткізуші вектордың немесе ex vivo генетикалық модификациялау үшін пайдаланылатын тасымалдағыштың түрін таңдауды нысана-жасушаның сипаттамасына, күтілетін геном модификациясына, клиникалық көрсеткіштеріне және т.б. арай негіздеу қажет. Вектордың молекулярлық дизайны қауіпсіздік және тиімділік критерийлерімен негізделуі тиіс. Интеграциялайтын векторларды пайдалану кезінде инсерциялық мутагенездің туындауы қаупін төмендеру және вектордың (мысалы, өздігінен белсенділігі жойылған векторлар (SIN)) қауіпсіздігін арттыру үшін тиісті дизайнды таңдап алу керек. Осыған ұқсас, егер CRISPR/Cas9 секілді генді редакциялайтын нуклеаздар нысана-жасушаларда экспрессияланады, негізделуі тиіс мақсатты әсерлерді арттыруға және мақсатсыз әсерлерді азайтуға арналған стратегия талап етіледі. Мұндай стратегиялар нуклеаздың транзиенттік (уақытша) экспрессиясын және модификацияланатын ферменттің кодталатын ДНҚ байланыстырушы домендері мен модификацияланатын ферменттің селективтілігін арттыру үшін шағын гидтік РНҚ тиісті конструкциясын қамтиды.

20. Жасушалық желілердің – продуценттердің транзиенттік трансфекциясын қолдана отырып жасушаларды генетикалық модификациялау үшін пайдаланылатын лентивирустың, ретровирустық, аденоассоциацияланған немесе басқа да вирустық веторларды өндіру кезінде векторлық функцияны (функцияларды) қамтамасыз ету үшін пайдаланылған плазмидтің тізбектілігі оларды өндірісте пайдалану алдында верификациялануы тиіс. Тізбектілікті кодтайтын плазмид өндіру үшін пайдаланылатын рекомбинантты мРНҚ немесе ақуыздар өндірген жағдайда оларды өндіріс процесінде қолданар алдында транзиенттік трансфекцияның көмегімен тексеру керек.

21. Егер өзгеше негізделмеген болса, генетикалық модификацияланған жасушалар препаратына түсуі мүмкін байланыспаған ДНҚ тізбектілікті пайдалануға жол бермеу керек.

22. Векторды пайдалану алдында оны зарарсыздандыру қажет. Оның құрамында аденоассоциацияланған вирустық векторларды өндіру жүйелеріндегі секілді, көмекші вирустарды немесе гибридтік вирустарды қоса алғанда, кез келген жағымсыз вирустық контаминациялардың, репиликативті-ақаулы векторлар үшін бөгде агенттермен немесе репиликативті-компоненттік векторлармен контаминациялардың болмауын растау қажет. Соңғы жағдайда сезімтал жасушаларда инфекциялықты талдаумен толықтырылған сандық ПЦР-талдау секілді валидтелген сезімтал талдауды (немесе талдаулар комбинациясын) пайдалану қажет. Трансдукция процесінде тазартылмаған векторларды пайдалануға жол бермеу керек.

23. Егер қолданылатын болса, бастапқы материалдарды мақсатты сипаттамаларын қандайда бір бұзбай сақтауға, шығаруға және жеткізуге мүмкіндік беретін оларды сақтау тиісінше бақыланатын жүйені құру қажет.

24. Бастапқы материалды мақсатты қолдануға арналған сыни сипаттамаларды, атап айтқанда клиникалық сынақтан өткен сериялардың параметрлері шектерінде ұсталуы қажет өнім сапасы тұрақтылығының тиімді деңгейін қолдауды қамтамасыз ету үшін бақыланатын және оңтайлы жағдайларда сақтау қажет.

4.1.2. Басқа материалдар, реагенттер және қосалқы заттар

25. Жасушаларды өсіру, трансдукция (трансфекция) және келесі сатылар үшін пайдаланылатын материалдар мен реагенттердің сапасы Одақ Фармакопеясының талаптарына, ал онда болмаған жағдайда – мүше мемлекеттер фармакопеяларының тиісті талаптарына сәйкес келуі тиіс.

26. Вирустық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, сондай-ақ кеуекті энцефалопатия агенттерімен, кез келген реагенттің немесе жануарлардан алынған материалдың контаминациясы тәуекелін барынша төмендету үшін шаралар қабылдау қажет. Ферменттер, антиденелер, цитокиндер секілді рекомбинантты ақуыздарды, өсу факторларын немесе адгезияны, егер бұл негізделген және релевантты болса, Одақ Фармакопеясының талаптарына, ал онда болмаған жағдайда – мүше мемлекеттер фармакопеяларының тиісті талаптарына сәйкес сипаттау және бақылау қажет. Егер генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын дәрілік препарат өндірісінде құрылымдық компоненттер (матрикстер, қаңқалар, скаффолдтар, медициналық бұйымдар және т.б.) пайдаланылса, осы Қағидалардың 31-тарауының ережелері қолданылуы қажет.

4.2. Өндірістік процесс

27. Өндірістік процесс соматотерапиялық және генотерапиялық дәрілік препараттарды өндіру үшін жекелеген сатыларды көздейді. Әрбір сатыға қойылатын талаптар Одақ органдарының дәрілік заттардың айналысы саласындағы (өндірістік процесті жоспарлау және бақылау бөлігінде) актілерінің талаптарына сәйкес келуі тиіс.

28. Кез келген манипуляцияға арналған рәсімдерді егжей-тегжей құжаттандыру және белгіленген бақылау процесіне (процесс параметрлерін және жұмыс диапазонын, өндірісішілік бақылауды немесе материалды сынауды және сапасының көрсеткіштерін қоса алғанда) сәйкес мұқият қадағалау қажет.

29. Өндіріс кезіндегі тәуекелдерде өнімнің түріне, бастапқы материалдардың табиғатына және сипаттамасына және өндірістік процестің күрделілігі деңгейіне қарай айырмашылықтар болуы мүмкін. Тәуекелге бағдарланған тәсілдемені сапа көрсеткіштерінің және өндірістік процесс параметрлерінің қатерін бағалау және дәрілік препараттың сериясын жоспарланған сапада тұрақты алуға кепілдік беру үшін өндірістік процесті жоспарлауға қолдану қажет.

30. Жағымсыз түрленгіштік (мысалы, өсіру талаптарына, белсенді ету сатыларына, вектордың трансдукциясы (трансфекциясы) немесе концентрациясы ортасы мен талаптарына, трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігіне немесе өндіріс кезінде инфекцияның (MoI) көптігіне байланысты) өнімнің немесе қамтылған қоспалардың сапасында сандық және (немесе) сапалық айырмашылықтарға алып келуі мүмкін.

31. Репликацияға бейімді вирустың болмауы (валидтелген және сезімтал талдауды пайдалана отырып) вирустың вектордың бастапқы материалы деңгейінде көрсетілген және генетикалық модификацияланған жасушаларды өндіру кезінде репликацияға бейімді вирустың қалыптасуын болдырмау мүмкіндігі болған жағдайда репликацияға бейімді вирустарға (RCV) өндірісішілік бақылау ретінде сынақтар өткізу қажет емес деп саналады. Мұндай жағдайда өндіру кезінде репликацияға бейімді вирустардың туындауы әлеуетін бағалау үшін тәуекелді бағалауды ұсыну қажет.

32. Түпкілікті қаптаманы таңбалау (мысалы, мөлшері, жасуша пассаждарының немесе жасушаның қосарлануының саны, пулдарды біріктіру стратегиясы, сериялар нөмірлерін беру жүйесі) үшін пайдаланылатын өндірістік серияның айқын анықтамасын ұсыну қажет.

33. Барлық жағдайда (егер орындауға келсе) болашақ талдау үшін архивтік үлгілерді сақтау қажет.

4.2.1. Жасушаларды дайындау және өсіру

34. Өндіріс процесі және оны бақылау шеңберінде жасушаларды дайындау және өсіру сатыларына қатысты осы Қағидалардың 31-тарауы 4-бөлімінің ережелері сақталуы қажет.

35. Бастапқы материалдың ерекше сипаттамаларына қарай дәрілік препаратты өндіруде пайдалану үшін жасушаларды қабылдау бойынша қосымша сынақтар талап етілуі мүмкін. Бастапқы материалға ерекше вирусологиялық скрининг және кез келген басқа қосалқы сынақтар жасушаларды генетикалық модификациялау үшін пайдаланылатын жекелеген жасушалар мен вектор (немесе басқа материалдар) ұшырайтын тәуекелдерге шамалас болуы тиіс. Жасушаларды қабыдау бойынша тиісті сынақтар бағдарламасы әзірленуі және сипатталуы тиіс.

36. Бастапқы материалды дайындаудың оларға қатысты толық сипаттама ұсынылуы қажет қосымша өндірістік сатыларды орындауға жол беріледі (мысалы, ағзаның немесе тіннің диссоциациясы, қызығушылық танытылған жасушалар популяциясын байыту, оқшаулау немесе селекциялау, жасушаларды белсендендіру немесе ынталандыру). Бұған қоса, дәрілік препарат сапасының талап етілетін сыни көрсеткіштерін қамтамасыз ету үшін сыни параметрлерге бақылауды жүзеге асыру үшін өндіріс процесінің барлық параметрлері, өндірісішілік бақылау, тиісті сандық жұмыс диапазоны немесе орнату нұсқасы және қолдану критерийлері (не қолданылу шектері) туралы егжей-тегжей мәліметтерді ұсыну қажет.

37. Гендердің ауысуының келесі сатыларына әлуетті ықпал ететін жасушалардың сипаттамаларына айрықша назар аудару қажет.

4.2.2. Генетикалық модификация

38. Жасушаларды генетикалық модификациялау – бұл көптеген кіріс параметрлері ықпал ететін өндірістік саты, сондықтан оны бақылау қауіпті. Генетикалық модификацияның нәтижелілігі әртүрлі факторларға, оның ішінде мақсатты жасушалардың ерекшеліктеріне (бастапқы жасушалар немесе жасушалық желілер, адгезивті немесе суспензиялық, бөлінетін немесе тыныштықтағы жасушалар), жасушаларды өсіру (колба немесе флакон немесе қапшық секілді өсіру жүйесі, егу тығыздығы немесе жасушалардың концентрациясы), вектордың және (немесе) модификациялаушы ферменттің типі мен концентрациясының ерекшеліктеріне, трансдукцияға (трансфекцияға) арналған реагентке, инкубация уақытына және қоректендіру ортасы компоненттеріне тәуелді болуы мүмкін.

39. Жасушаларды генетикалық модификациялауды әртүрлі тәсілдермен жүргізуге жол беріледі. Пайдаланылатын жүйеге қарамастан өндірістің барлық жағдайлары мен сатылары әзірленген және жоспарланған клиникалық функциялар және генетикалық модификацияланған жасушаларды қолданумен байланысты ықтимал тәуекелдер үшін валидацияланған болуы тиіс.

40. Манипуляцияның кез келген рәсімінің егжей-тегжей сипаттамасы ұсынылуы қажет. Генетикалық модификацияны валидацияланған өндірістік процесті пайдалана отырып орындау қажет. Интеграциялайтын векторларды (мысалы, лентивирусты және ретровирусты) пайдалану кезінде инфекциялардың көптігін трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігін зерттеулердің және клиникалық зерттеулердің көмегімен тиімділікті көрсеткен минимумда ұстап тұру қажет. Геномды редакциялау хаттамалары үшін мақсатты және мақсатты емес модификацияны генерациялауды процесті әзірлеудің және өндіріс процесінің сипаттамаларын белгілеудің бөлігі ретінде қарастыру қажет. Өндіріс кезінде мақсатты емес модификацияның әлеуетті пайда болуын зерделеу үшін тәуекелді бағалауды ұсыну қажет.

4.2.3. Келесі өндірістік сатылар

41. Жасушалар генетикалық модификациялау рәсімінен кейін, әдетте, бір немесе одан көп қосалқы өндірістік сатыдан өтеді. Генетикалық модификация жүйесімен байланысты кез келген ықтимал тұрақты немесе транзиенттік қоспалардан (вирусты вектор, плазмида, модификациялайтын ферменттер және т.б. секілді) элиминациялау үшін жуып шаю, дайындау және түпкілікті қаптамаға өлшеп салу (толтыру) алдында материалдың көлемін одан әрі ұлғайту үшін байыту, бөліпшығару, тазарту немесе селекциялау және культивациялау осындай сатылардың мысалы болып табылады.

42. Оларға арнап жасушалар бакілерінің жүйесі құрылуы ықтимал генетикалық модификацияланған жасушаларға қатысты оны құруды және бақылауды осы Қағидалардың 1-тарауының талаптарына, ал онда болмаған жағдайда – мүше мемлекеттердің фармакопеялары талаптарына сәйкес қамтамасыз ету қажет.

43. Осындай қосалқы өндірістік сатыларды сипаттау және бақылау үшін осы Қағидалардың 1-тарауында сипатталған қағидаттар қолданылады.

44. Кейбір жағдайларда генетикалық модификация транзиенттік тәсілмен (мысалы, геномды редакциялау кезінде) жүзеге асырылады. Егер жасушаларды модификациялау үшін пайдаланылатын материалдар алып тастауға жататын болса, мұндай материалдардың болмауын көрсету үшін тиісті бақылауларды көздеу қажет. Егер материалдар алып тасталмаған жағдайда, олардың белсенділігінің болмауын көрсету қажет.

45. Егер транзиенттік белсенділік дәрілік препаратты ендіргеннен кейін белгілі бір уақыт кезеңінде жалғасатыны болжанған жағдайда, дәрілік препараттың фармакологиялық қасиеттеріне қарай оның ұзақтығы мен бақылануы тиісті эксперименттік деректермен сипатталуы және расталуы тиіс.

4.2.4. Өндірісішілік бақылау

46. Процесс параметрлері мен өндірісішілік бақылаулар сапаның сыни көрсеткіштерінің (ССК) өзгермелілігінің дереккөздерін, әрбір сапаның сыни көрсеткіштерімен байланысты тәуекелдерді және осындай көрсеткіштер үшін жеткілікті сезімтал тестті жүргізу мүмкіндігін бағалау және түсіну негізінде айқындалуы тиіс.

47. Өндірістік процесс белсенді фармацевтикалық субстанция мен дәрілік препараттың сапасын, процестің жүргізілуін және дайын өнімнің біркелкілігін қамтамасыз ету үшін оларды күтілетін диапазондар шегінде қалдыру үшін процесс параметрлерінің және өндірісішілік бақылаудың көмегімен бақылануы тиіс. Автоматтандырылған өндірістік жабдық үшін дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасында өндірісішілік бақылаудың сипаттамасын ұсыну қажет. Физикалық, химиялық, биологиялық немесе микробиологиялық қасиеттерін сипаттау не өнімнің сапасын қамтамасыз ететін тиісті шектің, диапазонның немесе бөліп таратудың сипаттамасын ұсыну қажет. Сапаның сыни көрсеткіштері сәйкестендіруге (түпнұсқалылық), тазалығына, биологиялық белсенділікке және тұрақтылыққа ықпал ететін қасиеттерді немесе сипаттамаларды қамтиды және белсенді фармацевтикалық субстанцияны және дәрілік препаратты өндіру процесі үшін елеулі маңызды болып табылады.

48. Тиісінше өндірісішілік бақылауды олардың сапасын қамтамасыз ету үшін белсенді заттың және дәрілік препараттың сапасының сыни көрсеткіштерін назарға ала отырып, пайдаланылатын өндіріс жүйесіне (ашық немесе жабық) тәуелсіз өндірістік процестің негізгі аралық сатыларында орындау қажет. Өндірісішілік бақылау молекулярлық (мысалы, геномдық тұтастық, түпнұсқалылық және тұрақтылық, вектор көшірмелерінің саны, трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігі, мақсатты және мақсатты емес модификациялар), жасушалық (мысалы, мақсатты жасушалардың түпнұсқалығы және тазалығы, өсу кинетикасы, сандық мазмұны, өміршеңдік; иммунофенотип), өндірістік (мысалы, температура, pH, ортаны тұтыну, еріген оттегі және (немесе) еріген көміртегі диоксиді, метаболит концентрациясы) және микробиологиялық аспектілерді қамтуы тиіс.

4.3. Өндірістік процесті валидациялау

49. Осы Қағидалардың 31-тарауында өндірістік процесті валидациялауға қатысты сипатталған талаптарға қосымша мынадай аспектілер бойынша ақпаратты ұсыну қажет (егер қолданылған болса):

бөгде агенттердің болмауы;

модификациялау фермерттерінің және нуклеин қышқылдарының болмауы;

инфекциялық бөлшектерді алып тастау;

қалдық бос векторды алып тастау;

трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігі;

вектор көшірмелерінің саны;

трансгеннің (және қажет болған жағдайда басқа да бөліктерінің) түпнұсқалығыны және тұтастығы;

трансген экспрессиясы деңгейі;

экспрессияланатын молекуланың (экспрессияланатын молекулалардың) құрылымы мен функциясы;

нуклеин қышқылының мақсатты тізбектілігінің элиминациясы;

генетикалық модификациямен ассоциацияланған қоспаларды алып тастау немесе төмендету.

50. Тіндердің немесе жасушалардың шектеулі қолжетімділігі генетикалық модификацияланған жасушаларды өндіру процесін валидациялауды қиындатуды тудыруға қабілетті. Өндіріс процесін валидациялау тәсілдемесі қолжетімті тіндердің немесе жасушалардың санын ескеруі және әрбір өндірілген сериядан осы процеске қатысты дерктердің барынша үлкен көлемін алуға жәрдемдесуі тиіс. Өндіріс процесін қысқартылған валидациялауды өндірістің тұрақтылығын көрсету үшін қосалқы ішкі өндірістік сынақтармен (егер бұл мүмкін болса) орнын толтыру қажет.

51. Өндірістік процесті валидациялау үшін Өндірістік практика қағидаларында белгіленген жоғары технологиялық дәрілік препараттар өндірісін валидациялау тәсілдемелеріне сәйкес валидациялаудың әртүрлі стратегияларын қолдануға болады.

52. Егер генетикалық модификацияланған жасушаларды вирустық векторлармен өндіруге арналған өндірістік платформа пайдаланылатын болса (мысалы, сол жасушалық популяция веторлық конструкциялардағы өзгешеліктерімен), жаңа өнімге қатысты қосалқы валидацияның масштабы өндірістік процесс туралы білімнің көлемін және алдағы валидациялау деректерін ескере отырып, процестің әрбір маңызды сатысы үшін негізделген және құжатталған тәуекелді бағалауға негізделуі тиіс. Жаңа өндірістік процесте өзге ұқсас (баламалы) дәрілік препараттарды өндіру кезінде бұрын валидациялау орындалған сатыларға ұқсас белгілі бір өндірістік сатылар болған жағдайда мұндай валидациялаудың нәтижелерін осындай жаңа өндірістік процесті валидациялауды негіздеу үшін пайдалануға болады.

53. Егер өндірістік процесте Өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес мақсаты бойынша пайдалану үшін сараланған автоматтандырылған жабдық пайдаланылатын жағдайда оны валидациялау деректерін осындай сараланған жабдық тек қана оның мақсатты тағайындалуына сәйкес пайдаланылған және оны саралау кезінде алынған валидациялау деректерін ескеру мүмкіндігіне нақты негіздеме болған жағдайда өндірістік процесті валидациялау негіздемесі үшін пайдалануға рұқсат етіледі. Жабдықты саралау фактісі өз алдына оны генетикалық модификацияланған жасушалардың валидацияланған өндірісіне жарамдылығын растау үшін жеткілікті емес. Тіркеу кезеңінде талап етілетін валидациялау деректері өндірістік процестегі автоматтандырылған жабдықтың жұмыс режиміне және нақты баптауларына өзара қатынаста болуы тиіс.

54. Егер аралық өнімдерді сақтау жүзеге асырылған жағдайда сақтау шарттарын (мысалы, уақыт, температура) және тасымалдауды (егер қолданылатын болса) валидациялау қажет.

4.4. Өндірістік процестегі өзгерістер

55. Генетикалық модификацияланған жасушалар өнімдерін әзірлеу дәрілік препараттың сапасы мен қауіпсіздігіне ықпал етуі мүмкін дәрілік препараттың өндірістік процесін өзгертуді немесе бастапқы материалдарды (мысалы, вирустық векторды, жасушалар көзін, модификациялаушы ферментті) өндірудегі өзгерістерді қамтиды. Әзірлеу кезінде енгізілетін барлық өзгерістерді дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасында біркелкі сәйкестендіру қажет. Мыналарды:

өндіріс процесіне өзгерістер енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі өнімді салыстыру;

кез келген бақыланған айырмашылықтың оның өнімнің қауіпсіздігі мен тиімділігіне жататын сапа көрсеткіштеріне тигізетін ықпалын бағалау үшін тиісті салыстырмалы зерттеулерді жүргізу қажет.

5. Салыстырмалы зерттеулер

56. Дайын өнімнің өндіріс процесіне өзгерістер енгізгенге дейін және одан кейін салыстырмалылығын көрсету үшін биотехнологиялық (биологиялық) дәрілік препараттарға қатысты тиісті салыстырмалы зерттеулерді осы Қағидалардың 9.1-тарауында берілген қағидаттарға сәйкес жүргізу қажет. Орындалатын барлық салыстырмалы талдамалық сынақтарға қатысты пайдаланылған әдістер өзгерістерге дейінгі және одан кейінгі өнімнің арасында елеулі айырмашылықтарды тану үшін жеткілікті сезімтал болып табылатынын растау қажет.

57. Әдетте, дәрілік препараттың өзін немесе бастапқы материалдарын өндіру процесінің бір сатысындағы өзгерістер алдағы барлық сыни ішкі өндірістік сатыларға ықпал етуді бағалауды және өндірісішілік бақылауды талап ететін болады. Салыстырмалы зерттеулердің масштабын өзгеріске және препаратты әзірлеу сатысына әлеуетті ықпалын бағалау үшін тәуекелді бағалаудан кейін айқындау қажет. Салыстырмалылықты көрсету өндірістік процесс өзгергенге дейінгі және одан кейінгі дайын өнімнің сапалық сипаттамаларымен бірдей екенін растауды қамтуы міндетті емес, бірақ ол өнімдер елеулі дәрежеде салыстырмалы екеніне және қолда бар деректер сапалық сипаттамалардағы кез келген айырмашылықтар дәрілік препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігіне жағымсыз ықпал етпейтінін растау үшін жеткілікті дәрежеде болжалды болып табылатынына кепілдік беруі тиіс.

58. Егер өндірістік процесс өзгергенге дейін және одан кейін өнімнің сапа көрсеткіштерінде дәрілік препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігіне жағымсыз ықпал етуы ықтимал айырмашылықтар анықталған болса, қосалқы клиникаға дейінгі және (немесе) клиникалық зерттеулер жүргізуді көздеу қажет.

6. Өндірістік процестегі өзгерістер

6.1. Рекомбинанттық бастапқы материалдарға қатысты өзгерістер

59. Өндірістік процестегі рекомбинанттық бастапқы материалдарға қатысты кез келген өзгеріс оның бастапқы материалдардың сапасына ықпал етуі тәуекеліне бағалануы тиіс. Өндірістік процеске өзгерістер енгізгенге дейін және одан кейін бастапқы материалдың салыстырмалылығын көрсету үшін биотехнологиялық (биологиялық) дәрілік препараттарға қатысты осы Қағидалардың 9.1-тарауының ережелеріне сәйкес тиісті салыстырмалы зерттеулерді жүргізуі қажет. Жүргізілетін зерттеулер, бастапқы материалдың сипаттамаларын кеңейтіп белгілеуді қоса алғанда, шығару деңгейінде өндіріс процесіне өзгерістер енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі бастапқы материалды салыстыруды көздейді. Бастапқы материалдың сипаттамасын кеңейтіп белгілеу дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу бойынша бастапқы зерттеулерде айқындалған негізгі көрсеткіштерді қамтуы тиіс. Егер бастапқы материалдың сипаттамасы шығару ерекшелігінің бөлігі болып табылмайтын болса, өнімнің сапасына ықпал етудің жоғары тәуекелді өзгерістерге қатысты салыстырмалылық тиісті жағдайларда:

а) векторды толық секвенирлеуді;

б) капсидтік ақуыздардың болуын талдауды;

в) репликацияға қабілетті вирустың болмауын талдауды;

г) өндірістік және туыстас қоспаларды анықтауды, сондай-ақ тұрақтылықты зерттеуді жүргізуді қамтуы тиіс.

60. Рекомбинантты бастапқы материалды салыстырмалы зерттеуге қосымша осы дәрілік препараттың маңызды сапаның сыни көрсеткіштеріне ықпал етуді көрсету үшін дәрілік препаратты салыстырмалы зерттеуді орындау қажет. Мұндай зерттеу трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігін сынауды, вектор көшірмелерінің санын, трансген экспрессиясының деңгейін анықтауды, мақсатты және мақсатты емес модификацияларды бағалауды және т.б. қамтиды.

6.2. Жасушалы бастапқы материалдағы өзгерістер

61. Өндіріс процесіндегі өзгерістер жасушалар көзіне (мысалы, сүйек кемігінен бастап қанның жұмылдырылған перифериялық жасушаларына дейін), талап етілетін жасуша субпопуляциясын оқшаулау әдісіне, жасушалы бастапқы материалды дайындау кезінде мұздату сатысын ендіруге және т.б. ықпал етуі мүмкін. Тәуекелді бағалау нәтижелеріне қарай жасушалы бастапқы материал деңгейіндегі өзгерістер өндірісішілік сипаттамаларды белгілеудің салыстырмалылығын талап етуі мүмкін (мысалы, екі әдіс арасындағы тазартудың тиімділігін немесе мұздатуға дейінгі және одан кейінгі жасушалардың сапасын салыстыру).

62. Өндіріс процесіне енгізілген өзгерістердің дәрілік препараттың сапасына тигізетін ықпалын шығарымдылық бақылау кезінде және сипаттамаларды кеңейтіп белгілеудің көмегімен өндіріс процесіне өзгерістер енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі дәрілік препаратты салыстыра отырып қарастыру қажет. Тәуекелді бағалау нәтижесіне қарай өндірісішілік бақылауды салыстырмалы зерттеу жүргізіледі.

6.3. Белсенді фармацевтикалық субстанцияны немесе дәрілік препаратты өндіру процесіндегі өзгерістер

63. Өндірістік процестегі кез келген өзгерісті оның дәрілік препараттың сапасына ықпал етуі тәуекелінің мәнінде бағалау қажет. Мұндай бағалаудың нәтижелері салыстырмалы зерттеудің масштабын айқындайды. Оларға қатысты олардың жоғары тәуекелді екендігі туралы (өндіріс орнын өзгерту, өзгеріске дейінгі және одан кейінгі дәрілік препаратты салыстырмалылық) қорытынды жасалған өзгерістер үшін салыстырмалы зерттеу шығарымдылық бақылау сынағын, тұрақтылықтың тиісті зерттеулерін, сипаттамаларды кеңейтіп белгілеуді және өндірісішілк бақылауды, сондай-ақ өндірістік процестің кез келген маңызды параметрін бағалауды қамтуы тиіс.

64. Донордың жасушалық материалы пайдаланылатын зерттеулер дені сау донорлардың жасушаларын пайдалана отырып жүргізіледі (егер негізделген болса). Салыстырмалылықты анықтау мақсатында бір донациядан немесе бірнеше донация пулынан алынған жасушалардың бір көзінің бөлінген үлгілерін пайдалануды (мысалы, бөлу үшін материал жеткіліксіз болған жағдайда оны бірыңғай донациядан алуға болады) қарастыру қажет. Егер сау жасушаларда параметрлерді толығымен бағалау (мысалы, генетикалық ақауларды түзетуге бағытталған трансген экспрессиясы) мүмкін болмаса, пациент жасушаларының модификациядан кейінгі сериясын пациент жасушаларының модификацияға дейінгі серияларымен қосымша ретроспективті салыстыру қажет.

7. Дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу

65. Дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеуді осы Қағидалардың 31-тарауының нұсқауларына сәйкес орындау қажет.

66. Генетикалық модификацияланған жасушаны қамтитын дәрілік препараттың сипаттамаларын (оқшауланған немесе медициналық бұйымдармен комбинацияда) белгілеу зерттеудің міндетті түрі болып табылады. Сипаттамаларды белгілеу бойынша зерттеулер сапасының сыни көрсеткіштерін (тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қажетті болып табылатын молекулярлық және биологиялық сипаттамалар), сондай-ақ осындай препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігін анықтауға бағытталған. Дәрілік препараттың сипаттамаларын белгілеу бойынша зерттеулер шығарымдылық бақылау сынағының жиынтығын негіздеу үшін пайдаланылады.

67. Зерттеуді жүргізу кезінде мән-жайларға қарай дәрілік препараттың мынадай сипаттамаларын белгілеуге қатысты білікті молекулярлық, биологиялық және иммунологиялық әдістердің кең спектрін пайдалану қажет.

а) сәйкестендіру (түпнұсқалылық) және жасушалардың өміршеңдігі;

б) жасушалардың фенотипі мен морфологиясын айқындау;

в) жасуша популяциясының гетерогендігін бағалау (мысалы, субпопуляция үлесі);

г) генетикалық модификацияланған жасушалардың пролиферацияға және (немесе) дифференциациялауға бейімділігі;

д) жасушалардың функционалдылығын (пролиферациялау мен дифференциациялаудан өзгеше) бағалау (егер қолданылатын болса);

е) трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігін бағалау (мысалы, трансдукцияланған жасушалардың үлесі);

ж) трансгеннің тізбектілігін және тұтастығын талдау;

з) in vitro пролиферациялау және (немесе) дифференциациялаудан кейін генетикалық тұрақтылықты бағалау;

и) экспрессияланған ген өнімінің түпнұсқалылығы және белсенділігі;

к) трансдукцияланған немесе трансфекцияланған жасушаға вектор көшірмелерінің саны;

л) векторды интеграциялау профилі (егер қолданылатын болса);

м) вектордың немесе трансгендердің элиминациясы (егер қолданылатын болса);

н) векторды жасушадан босап шығару;

о) вектордың репликациялауға қабілеттілігі және реактивациялау мүмкіндігі (егер бұл бастапқы материал деңгейінде көрсетілмеген болса ғана);

п) жасушаларда геномды редакциялау құралдарын персистенциялау;

р) мақсатты және мақсатты емес генетикалық модификациялар.

68. Қоршаған ортаға бөлінуі тәуекеліне және вектордың жұмылуына қатысты вектодың босап шығуы және (немесе) вектордың репликациясы туралы деректерді зерделеу және талдаужасау қажет. Векторды реактивацияау мүмкіндігін бағалау және тәуекелді талдауға қосу қажет.

69. Трансдукцияланған немесе трансфекцияланған жасушаға вектор көшірмелерінің санын өнімнің қауіпсіздігі және мақсатты тағайындалуы туралы деректерге қатысты негіздеу қажет. Инсерциялық мутагенездің тәуекелін қарастыру үшін интеграциялаушы вектордың интеграция профилін немесе плазмидті танымал онкогендер мен гендерге – ісіктердің супрессорларына қатысты (егер қолданылатын болса) зерделеу қажет. Белгіленген клиникалық клондардың интеграция профилін сәйкестендіру үшін дәрілік препаратты ендіргеннен кейін пациенттерде вектордың интерациясына скрининг жүргізіледі (егер қолданылатын болса).

70. Интеграция бөлігін шектеулі зерттеуге осындай тәсілдеменің мүмкіндігіне нақты негіздеме ұсынылған және сол жасушалар мен промоторды және т.б. пайдалана отырып, бірақ трансгеннің басқа тізбектілігімен бөлікті сол вектордан бөлудің сипаттамасы бойынша кеңейтілген деректер болған жағдайда жол беріледі.

71. Егер генетикалық модификацияланған жасушалар пролиферативті әлеуетке ие болса және популяцияны толтыру немесе оны арттыру бойынша in vivo белсенділікті қолдауға арналған жағдайда, клиникалық модификацияланған жасушалар хромосомаларының клондалуын және тұтастығын зерделеу қажет.

72. Трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігін және трансгеннің экспрессиясын (немесе геномды редакциялау жағдайында – генетикалық модификацияланған жасушалардың үлесін) клиникалық тиімділік туралы деректерге сәйкес негіздеу қажет.

73. Генетикалық модификацияланған жасушалардың біртектілігіне және генетикалық тұрақтылығына егжей-тегжей сипаттама беру қажет, сондай-ақ жасушалар морфологиясының, олардың функцияларының және тәртібінің (мысалы, бастапқы модификацияланбаған жасушалармен салыстыру кезінде генетикалық модификацияланған жасушалардың орын ауыстыруы сипаттамаларының) кез келген байқалған күтпеген өзгерістерін тиісінше құжаттандыру қажет. Кез келген күтпеген фенотип модификациясын, пролиферация немесе дифференциациялау қасиеттерін және жасушалардың функционалдық белсенділігін зерделеу және дәрілік препараттың мақсатты тағайындалуына қарай қарастыру қажет. Бұған қоса, иммундық белсенділікті арттырудың индукцияланған модификациясы (мақсатты жасушалармен жасалған) нысанасын (мысалы, қатерлі ісіктің иммнотерапиясы кезінде) зерделеу қажет.

74. Жасушалық типтердің субпопуляциясына қатысты гетерогенділік сипаттамасын белгілеу қажет (мысалы, T-жасушалар үшін – CD4+, CD8+ немесе жадының T-жасушалары, релевантты субпопуляцияның генетикалық модификацияланған CD34+ жасушалары үшін қысқа тіршілік ететін және ұзақ тіршілік ететін ізашар жасушалар болады).

75. Геномды редакциялау құралдарын пайдалана отырып модификацияланатын жасушаларға қатысты кем дегенде бір сезімтал және терапиялық мақсаттарда немесе суррогаттық шарттарда пайдаланылатын жасушалық типтегі егжей-тегжей сипаттама берілген талдауды пайдалана отырып, индукцияланған мақсатты емес өзгерістерді сәйкестендіру қажет (мысалы, донордың сау жасушаларында). in silico скринингі үшін тиісті құралдарды пайдалануға жол беріледі. Алайда бұл ретте осындай тәсілдеме көмегімен сәйкестендірілген барлық мақсатты емес нысаналар ең соңында геномды редакциялау үшін пайдаланылатын жасушаларда кейінірек туындауы немесе верификациялануы мүмкін. Осыған байланысты, мұндай ықтимал генмдық бөліктердің жиынтығына бұдан әрі медициналық практикада пайдаланылатын және ұсынылатын хаттамаға және геннің экспрессиясы немесе нуклеаз дозасы деңгейіне сәйкес өндірілетін нақты жасушалық типте тереңінен секвенирлеу (немесе басқа тиісті әдістің) көмегімен талдау жасау қажет. Қол жеткізілген сезімталдыққа және қолданылған сапаны бақылауға, әсіресе зерттеудің кері нәтижелері болған кезде талдау жасау қажет. Сонымен бірге өңделетін жасушаларда верификацияланған мақсатты және мақсатты емес әсерлердің нақты профилі негізінде ірі делециялардың, хромосомалық транслокациялардың және басқа ірі ауқымды геномдық өзгерістердің ықтимал туындауын ескеру және онымен байланысты әлеуетті тәуекелді бағалау қажет. Тәуекелді бағалау сонымен қатар мақсатты нысана-жасушаға тәуелді болады.

76. Геномды таргеттік редакциялауға мақсатты бөліктің қандай дәрежеде дұрыс редакциялануын және геномның мақсатты бөлігіндегі жоспарланған өзгерістер болғанын белгілеу үшін егжей-тегжей сипаттама беру қажет. Бастапқы материалда сериялар арасында (мысалы, аутологиялық жасушалар) айырмашылықтар болған кезде мақсатты емес әсерлер кезінде әлеуетті айырмашылықтарды бағалау қажет.

77. Геномды редакциялау жалдам дамитын саланы ұсынатын болғандықтан, зерттеу стратегиясы мен мақсатты және мақсатты емес өзгерістерді бағалауға қатысты өзекті ғылыми білім негізінде тәуекелге бағдарланған тәсілдемені қолдануға жол беріледі.

78. Сіңісіп кету үшін маңызды аспектілерді, in vivo экспансиясын немесе in vivo жасушаларды дифференциациялауды (қажет болған жағдайда), сондай-ақ модификацияланған жасушалардың аман қалуын (оның ішінде ұзақ мерзімдік) белгілеу және қажет болған жағдайда осы параметрлерді шығару ерекшелігіне қосу қажет.

7.1. Сәйкестендіру (түпнұсқалылық)

79. Сәйкестендіру (түпнұсқалылық) сынақтары ерекше жасушалық популяцияның болуын анықтауға арналған талдауды, сондай-ақ болжалдық модификацияны (ДНҚ деңгейінде немесе ақуыз деңгейінде генетикалық модификациялау нәтижесінде трансляцияланатын жоспарланған өнімнің болуын анықтауға арналған талдау) қамтуы тиіс. Сынақ әдістері осындай компоненттерге қатысты өзіндік ерекшелікті болуы тиіс.

7.2. Тазалық

80. Тазалық көрсеткіштері әдеттегідей жасушалардың мақсатты типтері және трансдукцияның (трансфекцияның) тиімділігі мен геномды редакциялау (генетикалық модификацияланған жасушалар үлесі) үшін айқындалады. Тазалық дәрежесі дәрілік препараттың табиғаты мен мақсатты тағайындалуы, оны өндіру әдісі, сондай-ақ өндіріс процесінің тұрақтылығы дәрежесі ескеріле отырып айқындалуы тиіс.

81. Тазалық көрсеткіші бойынша жарамдылық критерийлері айқындалуы және белгіленген шектерде болуы тиіс. Сынақты геномды редакциялаудан кейін абайсызда модификацияланған, трансдукцияланбаған, трансфекцияланбаған немесе модификацияланбаған мақсатты жасушалар мен жасушалық фрагменттерді қоса алғанда, басқа жасушаық типтер секілді осындай жасушалық қоспалардың мазмұнын айқындау үшін қолдану қажет. Бұған қоса, өндіріс процесі кезінде қосылуы мүмкін жасушалық емес материал-қоспаға сынақ жүргізу қажет.

82. Егер вирустық вектор трансдукция үшін пайдаланылатын болса, дәрілік препаратта инфекциялық бөлшектердің мазмұнын айқындау және оларды негізделген шектен төмен ұстау қажет. Транспозондарды пайдалану кезінде алынған жасушалық популяция транспозаздық белсенділік көрсетпейтінін растау қажет.

83. Геномды редакциялаған жағдайда жасушаларда геномды редакциялау құралдарының персистенциясын бағалау қажет. Ең дұрысы дәрілік препарат айналысқа шығарылған кезде оның құрамында геномды редакциялау құралдары одан әрі болмауы тиіс. Персистенция геномды редакциялау құралдарын жасушаға ендіру үшін пайдаланылатын векторға тәуелді болуы мүмкін. Егер қолданылатын болса, шығарымдылық бақылау кезінде геномды редакциялау құралдарының болуына сынақты қосу қажет.

84. Егер бөгде тект нуклеин қышқылының тізбектілігі алынған жасушалық популяцияда транзиенттік генетикалық модификация кезіндегі секілі элиминацияланған болса, осындай қышқылдардың тізбектілігін жеткізуші жасушалардың болмауын көрсету үшін сынақ жүргізу қажет.

85. Репликативті-ақаулы вирустық векторларға қатысты репликацияға қабілетті вирустардың болмауын көрсету үшін сынақ өткізу қажет. Сонымен біреге, егер басқа деңгейлерде (мысалы, бастапқы материал, вирустық вектор деңгейінде) репликацияға қабілетті вирустардың болмауы расталған болса, өндіріс кезінде репликацияға қабілетті вирустардың туындауы тиісті тәуекелді бағалаудың көмегімен болдырмауы шартымен қосымша сынақтар өткізу талап етілмейді. Репликацияға қабілетті вирустардың болуын талдауда ең нашар жағдайдың сценарийі ескеріле отырып тәуекелді бағалау арқылы негізделген және адамға арналған дозада бірліктерінде көрсетілген тиісті анықтау шегі болуы тиіс.

7.3. Белсенділік

86. Генетикалық модификацияланған жасушалардың белсенділігін бағалау үшін олардың функционалдық қасиеттерін (егер қолданылатын болса) және генетикалық модификация көмегімен қол жеткізілетін қасиеттерін айқындау үшін биологиялық сынақтарды пайдалану қажет.

87. Белсенділікке жүргізілетін сынақтар жасушаның мақсатты функциясы және трансген экспрессиясы туралы сандық мәліметтерді (мүмкін болғанша) алуға мүмкіндік беруі тиіс. Сапаны шығарымдылық бақылау кезінде белсенділікке жүргізілетін сынақты таңдауды практикалық шектеулерді ескере отырып (мысалы, қолжетімді материалдың көлемі немесе дәрілік препараттың шектеулі жарамдылық мерзімі) өнімнің сипаттамаларын белгілеу және оның сапаны шығарымдылық бақылаушы ретінде жарамдылығы бойынша зерттеулер негізінде негіздеу қажет. Жануарлар тіндеріне немесе жануарларға жүргізілетін сынақтар түрленгіштігі жоғары, адамда дәрілік препараттың биологиялық белсенділігін болжау үшін құндылығы шектеулі және 3 R қағидаттарына (алмастыру, жақсарту және қысқарту) сәйкес келмейтін болғандықтан, ex vivo өсірілетін жануарлар тіндерінде немесе жануарларда биологиялық белсенділік сынақтары in vitro қолайлы әдісін әзірлеу мүмкін болмаған жағдайларда ғана жүргізіледі.

88. Тағайындалған белсенділігі бар жасушалардың референттік сериясын құру және, егер орындалатын болса, оны сынақтарды калибрлеу үшін пайдалану қажет. Жасушаларды (мысалы, векторларды, рекомбинанттық ақуыздарды) генетикалық модификациялау үшін пайдаланылатын құралдарға қатысты да жасушалардың референттік сериясын құру қажет.

89. Белсенділікке жүргізілетін сынақ жасушалардың функционалдық белсенділігін бағалаумен шектелмеуі тиіс, сондай-ақ басқа елеулі сынақтарды (мысалы, жасушалардың өміршеңдігін бағалауды) қамтуы тиіс. Дәрілік препаратты ендіргеннен кейін пролиферация, дифференциация және персистенция әлеуетін бағалаумен шығарымдылық сынақтарды көздеу қажет (қажет болған жағдайда).

90. Ісікке қарсы жасушалардың генетикалық модификацияланған T-жасушаларды (мысалы, CAR-T-жасушалар) қамтитын өнімдердің белсенділігіне сынақтар Т-жасушалардың цистоуыттылық әлеуетіне негізделуі тиіс. Осыған байланысты талдау нәтижелері мақсатты ісік жасушаларының нақты қырылуы туралы деректерді немесе жасушаішілік жолдардың индукциясын және оларға қатысты мембрана тұтастығының осындай бұзылуы олардың қайтарымсыз қырылуына алып келетіндігі көрсетілген мақсатты жасушалар мембранасының тұтастығының бұзылуын қамтиды. CAR-T-жасулар өнімдерінің биологиялық белсенділігіне қатысты суррогаттық көрсеткіштер нысана-жасушалардың қырылуымен байланыс расталуы шартымен өзіндік ерекшелікті цитокиндер секрециясы не цитоуытты молекулалар немесе белсендендіру немесе дегрануляция маркерлерін Т-жасушалармен экспрессиялау болуы мүмкін. Егер аутологиялық ісік материалы зерттеу объектісі ретінде пайдаланыла адмайтын болса, суррогаттың материалдың қолдануға жарамдылығын негіздеу қажет.

8. Генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын дәрілік препараттардың сапасын бақылауға қойылатын талаптар

8.1. Шығарымдылық бақылау критерийлері

91. Жалпы фармацевтикалық сынақтардан (мысалы, зарарсыздық, бактериялық эндотоксиндер, сыртқы түр және т.б.) бөлек, шығарымдылық бақылау сынақтары жасушалар санын талдауды, түпнұсқалылықты, тазалықты, қоспаларды (туыстас және өндірістік) және белсенділікті анықтауды қамтуы тиіс. Осы параметрлердің сипаттамаларын белгілеуге қойылатын талаптар осы тараудың 7-бөлімі талаптарына ұқсас.

92. Қауіпсіздікке және белсенділікке арналған параметр ретінде трансдукцияланған немесе трансфекцияланған жасушаға интеграцияланған векторлар көшірмелерінің санын есептеу дәрілік препараттың әрбір сериясына жүргізілуі тиіс.

93. Редакцияланған геномы бар өнімдер бөлігінде әрбір серияға мақсатты және мақсатты емес модификацияға сынақтар жүргізу қажеттілігін әрбір нақты жағдайда қарастыру қажет.

94. Егер бөгде текті генетикалық материал дәрілік препараттан элиминацияланған болса, бұны тиісті сезімтал әдістің көмегімен сапаны шығарымдылық бақылау кезінде көрсету қажет.

95. Дәрілік препаратты клиникалық қолдану алдында репликативті-ақаулы вектордың көмегімен трансдукцияланған жасушаларға қатысты репликацияға қабілетті вирустарды болмауын растау қажет. Репликацияға қабілетті вирустардың қалыптасуы тәуекеліне қарай олардың дәрілік препаратта болуына талдауды болдырмау егер репликацияға қабілетті вирустардың болмауы талдаудың валиацияланған сезімтал әдісін (немесе талдау әдістері комбинациясын) пайдаланумен векторды шығарымдылық бақылау кезінде расталған жағдайда ғана негізделуі мүмкін.

96. Дайын өнімде шығарымдылық бақылау сынағын орындау мүмкін болмаған жағдайда (мысалы, сынамаларды алу мүмкін болмаған немесе дәрілік препараттың саны шектеулі болған кезде) суррогаттық өнімде сынақ өткізу не негізгі аралық өнімдерге талдау жүргізу қажет. Мұндай жағдайда дайын өнімді сипаттайтын талдаулар ретінде осындай талдаулардың валидтілігін растау қажет (мысалы, өндіріс процесін валидациялау барысында).

97. Әрбір дәрілік препаратты жеке бағалау қажет айрықша және тиісінше негізделген жағдайларда оның шеңберінде кейбір шығарылымдық деректер дәрілік препаратты клиникалық қолданудан кейін ғана қолжетімді болатын екі сатылы шығару бағдарламасы орындалады. Бұндай жағдайларда шығарудың бірінші сатысында жетіспейтін мәліметтердің орнын тиісті өндірісішілік сынақтардың және өндіріс процесін барынша кең валидациялау көмегімен толтыру қажет. Шығарымдылық бақылау сынағының сатылы бағдарламасы егжей-тегжейлі сипатталуы және негізделген болуы тиіс.

Егер өнім материалының көлемі шектеулі болған жағдайда шығарымдылық бақылаудың толық сынағы нақты дәрілік препаратқа арналған тәуекелген бағдарланған жеке тәсілдемеге негізделген қысқартылған бағдарлама бойында жүргізіледі.

8.2. Тұрақтылықты зерттеу

98. Тұрақтылықты зерттеуді (дәрілік препаратты қолдану кезіндегі тұрақтылықты зерттеуді қоса алғанда) осы Қағидалардың 31-тарауында сипатталған қағидаттарға сәйкес жүргізу қажет. Тұрақтылықты зерттеу шеңберінде бақылауға жататын сапа көрсеткіштері өнімнің сипаттамасын белгілеу бойынша зерттеу негізінде берілуі тиіс. Сапа көрсеткіштері сандық болуы, тұрақтылықты бағалауға мүмкіндік беруі және өнімде клиникалық маңызды өзгерістерді анықтауы тиіс.

9. Дәрілік препаратты қалпына келтіру бойынша әрекеттер

99. Дәрілік препаратты қалпына келтіру дәрілік препаратқа оның сериясын шығарғаннан кейін, бірақ пациентке енгізгенге дейін орындалатын және өндіріс сатысы ретінде қарастыруға болмайтын әрекеттерді қамтиды. Дәрілік препаратты қалпына келтіру бойынша әрекеттер Өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес келетін жағдайлардан тыс ендіру орнында (мысалы, медициналық мекемелерде) орындалуы мүмкін.

Қалпына келтіру процесінің әрбір сатысына қатысты оның дәрілік препаратқа жағымсыз ықпал етпей серияны шығару алдында өндірістік процес шеңберінде орындала алмайтынын негіздеу қажет. Сонымен қатар, елеулі манипуляцияға әкеп соғатын ешбір әрекет (мысалы, өсіру) қалпына келтіру ретінде қарастырыла алмайды. Манипуляцияларға қосымша талаптар Өндірістік практика қағидаларының жоғары технологиялық дәрілік препараттары жөніндегі бөлімде берілген.

10. Клиникаға дейінгі әзірленім

100. Клиникаға дейінгі зерттеулердің мақсаты дәрілік препараттың әсер етуі қағидатының дәлелін растау және адамның препаратты енгізуге реакциясын болжайтын фармакологиялық және токсикологиялық әсерлерін анықтау болып табылады. Генетикалық модификацияланған жасушаларды қамтитын дәрілік препаратқа клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізу кезінде жоғары технологиялық дәрілік препараттардың өзге топтарына клниникаға дейінгі зерттеулер жүргізуге қойылатын талаптарды ескеру қажет.

101. Жасушаларды генетикалық модификациялаудың себептері алуан түрлі және, мысалы, генетикалық ауруларды түзету үшін мутацияға ұшыраған геннің функционалдық көшірмесін ендіруді, өндірістік немесе терапиялық мақсаттар үшін жасушалық белсенділікті күшейтуді не ендірілген жасушаларды элиминациялауға арналған механизмді ендіруді қамтиды (қажет болған жағдайда). Генетикалық модификациялау мақсатына сәйкес фармакодинамикалық зерттеулер бейімделуді талап етуі мүмкін. Осыған байланысты жасушаларды генетикалық модификациялау мақсатын және күтілетін әрекеттер қағидатын айқын көрсету қажет.

102. Егер орындалатын болса, онда клиникаға дейінгі зерттеулерді клиникалық зерттеулер үшін дозаны, енгізу жолын және қолдану схемасын таңдау негізделетіндей етіп жоспарлау қажет. in vivo пролиферациялануы тиіс генетикалық модификацияланған жасушаларға қатысты (мысалы, химералы антигендік рецепторы (CAR) бар немесе Т-жасушалы рецептормен (TCR) модификацияланған Т-жасушалар) клиникаға дейінгі зерттеулер дозаны таңдау бойынша аз ақпаратты қамтиды, сондықтар дозаны таңдау басқа туыстас дәрілік препараттардың клиникаға дейінгі деректерін біріктірілген талдауға және қолданудың клниникалық тәжірибесіне негізделуі тиіс.

103. Ең дұрысы клиникаға дейінгі зерттеулерді клиникалық зерттеулерге арналған дәрілік препаратты өндіру процесіне сәйкес алынған және сапаны бақылаудан өткен генетикалық модификацияланған жасушалар сериясына жүргізу қажет. Егер бұл мүмкін болмаса (мысалы, гемологиялық өнімдерді пайдалану кезінде), пайдаланылатын генетикалық модификацияланған жасушалардың тиімділігі мен қауіпсіздігінің негізгі параметрлерін бағалау және оларды клиникалық зерттеулерге арналған дәрілік препаратты өндіру процесіне сәйкес алынған және бақылаудан өткен жасушалардың параметрлерімен салыстыру қажет. Генетикалық модификацияланған жасушаларды өндіру процесіндегі, сондай-ақ негізгі параметрлеріндегі айырмашылықтарды белгілеу және олардың деректердің болжалды құндылығына әлеуетті ықпал етуіне талдау жасау қажет. Озық және білікті әдістерді пайдалану қажет.

104. Клиникаға дейінгі зерттеулерді дәрілік препараттың мақсатты жасушалық популяциясын, клникалық көрсеткіштерін және енгізу жолдарын ескере отырып, релевантты in vitro, ex vivo немесе жануарлар моделінде жүргізу қажет. Жануарларда in vivo зерттеулерді, бұл ретте 3R қағидаттарын (алмастыру, жақсарту және қысқарту) ескере отырып, сенімді деректер алуды қамтамасыз ету үшін мұқият жоспарлау қажет. Біркелкі емес деректерге алып келетін кез келген жануарларға жүргізілетін зерттеулерден алшақ болу қажет. Жануарларға жүргізілетін сынақтарды мүмкіндігінше in vitro немесе ex vivo зерттеулермен алмастыру қажет. Осы мақсатта жасушалық және тіндік модельдерді (2D- және 3D-тіндік модельдерді қоса алғанда), органоидтарды және микрофлюидтік технологияларды, in silico модельдерді немесе жануарларды пайдаланбайтын басқа тәсілдемелерді әзірлеу және пайдалану оңтайлы. Жануарларды пайдалануға шарасыз және рұқсат етілген жағдайларда ғана бару қажет. Егер орындалатын болса, бір зерттеудің шеңберінде дәрілік препарат сипаттамаларының клиникаға дейінгі бірнеше аспектілерін зерделеуге жол беріледі. Жануарлар моделіне жүргізілетін зерттеулер қожайын жасушаның ендірілген жасушаға иммундық реакциясы тудыратын ксенореакциялармен және (немесе) трансген экспрессиясы өнімінің түрге тән ерекшеліктерімен қиындатылуы мүмкін. Мұндай жағдайларда гомологиялық жануар модельдері немесе иммунтапшылық жануарар басымдыққа ие болуы мүмкін. Гомологиялық жануар моделін алу үшін жүзеге асырылатын вектор конструкциясын және (немесе) нысана-жасушаларды кез келген модификациялау егжей-тегдей сипатталуы және дәрілік препаратмен салыстыру бойынша негізделуі тиіс.

10.1. Фармакодинамика және фармакокинетика

105. Генетикалық модификация түріне (геномды редакциялау, регуляторлық тізбектілікті ендіру, трансгенді ендіру) қарамастан, оның күтілетін әсері жасушалық деңгейде расталуы қажет. Зерттеу жасушалар геномына арнайы енгізілген өзгерістерді бағалауды, экзогендік регуляторлық тізбектілікті ендіргеннен кейін эндогендік ген экспрессиясын бағалауды немесе трансген экспрессиясын бағалауды және трансгендер экспрессиясы өнімдерінің белсенділігін бағалауды (егер орындалатын болса) қамтиды.

106. Кейбір жағдайларда модификацияланған жасушалардың қорытынды тәртібі мен функциясын in vitro зерделеу және (егер мақсатқа сай және орындалатын болса) модификацияланбаған жасушалармен салыстыру қажет. Егер модификацияланбаған жасушалар да терапиялық әсерді иелетіні күтілетін болса, шартталған өнімнің әсерлерін генетикалық емес модификацияланған жасушалардың шартталған өнімінің әсерлерінен айырып тану үшін генетикалық модификацияланған жасушалардың фармакологиялық әсерін модификацияланбаған жасушалардың әсерімен тікелей салыстыру қажет.

107. Тұжырымдаманы тексеруді (делелдеуді) зерттеудің әлеуетті клиникалық әсерді негіздейтін және (немесе) генетикалық модификацияланған жасушалар әрекетінің күтілетін қағидатын дәлелдейтін нәтижелерін ұсыну қажет. Сонымен бірге жануарлар модельдерінде in vivo тұжырымдамасын көрсету орындалмайтын болуы мүмкін. Мысалы, егер өзіндік ерекшелікті антиген-нысана аурулар кезінде әртүрлі патофизиологиямен (гемобластоздар және қомақты ісіктер кезіндегі CD19 антиген секілді) экспрессияланатын болса, нысана үшін өзіндік ерекшелікті әрекеттер механизмін in vitro зерттеулердің көмегімен ғылыми гипотезаны растау қажет.

108. Трансген экспрессиясының ұзақтығын, егер өзгеше негізделмеген болса, in vivo бағалау қажет. Трансген экспрессиясы күтпеген жағдайда болмаған немесе, керісінше, артық болған жағдайда экспрессиянің өзгеруі себептерін анықтау үшін қосымша зерттеулер жүргізу қажет. Ұзақ мерзімді пайданы қамтамасыз етуге арналған дәрілік препараттарға қатысты ұзақ мерзімді пайда үшін маңызды кезең ішінде трансген экспрессиясының тұрақтылығына дәлелдеме алу үшін суррогаттық in vivo-модельдер пайдаланылады. Қапшықталған және ген өнімінің секрециясы үшін әзірленген жасушаларға қатысты генетикалық модификацияланған жасушалардың өміршеңдігін in vivo растайтын және белсенділікті тиісті секрециялайтын деректер ұсынылуы қажет.

109. Трансгенге немесе модификацияланған жасушаларға ендірілген, мысалы, трансген экспрессиясын реттеуге немесе генетикалық модификацияланған жасушаларды әдейі элиминациялауды жүзеге асыруға бағытталған кез келген қосалқы құрылымдарға қатысты өтініш беруші осы құрылымдардың тиісінше жұмыс істеуін бағалауды жүргізуі және оны тіркеу дерекнамасында көрсетуі қажет.

110. Фармакокинетикалық зерттеулерді генетикалық модификацияланған жасушалардың одан әрі in vivo тіршілік етуін зерделеуге болатындай етіп жоспарлау қажет (биобөліну, жасушалардың бағытталған қоныс аударуы, сіңісіп кетуі, тұрақтылығы және персистенция). in vivo модельдерде алынған деректерді трансляциялау мүмкіндігін толық зерделеу қажет. Мысалы, адамда ісікті оқшаулауға сәйкес келмейтін ксенотрансплантаттық ісік модельдерінде биобөліну клиникалық жағдайды көрсетпеуі мүмкін.

111. Гендердің секрецияланатын өнімдеріне қатысты талдауға трансген экспрессиясы өнімінің жергілікті және (немесе) жүйелік экспозициясын және персистенциясын қосу қажет.

112. Егер генетикалық модификацияланған жасушалар биоүйлесімді материалға қапшықталатын болса, жасушалардың биобөлінуінің алдын алу мақсатында не биоүйлесімді материалдың тұтастығын in vivo және жасушаларды сәтті ұстап қалатынын көрсететін, не қоныс аударған өміршең жасушалардың биобөлінуін және in vivo персистенциясының ұзақтығын бағалауға мүмкіндік беретін тиісті зерттеулер жүргізу қажет.

113. Адамға генетикалық модификацияланған жасушаларды ендірумен байланысты генеративтік жіберу тәуекелі клиникаға дейінгі зерттеулер шеңберінде бағалауға төмен және қиын икемделетін болып саналады. Осыған байланысты, егер генетикалық модификацияланған жасушалар абайсызда генеративтік жіберудің елеулі аса жоғары тәуекелді жеткізбейтін болса ғана (мысалы, интеграцияланған векторлық тізбектілікті жұмыслдыру немесе векторды босап шығару) осыған ұқсас зерттеулердің болмауын негіздеу қажет.

10.2. Токсикологиялық зерттеулер

114. Токсикологиялық бағалау кезінде соңғы нүктелер генетикалық модификацияланған жасушалар тудыратын кез келген жағымсыз әсерлерді зерделеу мүмкін болатындай етіп жоспарлануы қажет in vitro және (немесе) in vivo зерттеулер шеңберінде бағалануы қажет. Токсикологиялық бағалау үшін сонымен бірге осы Қағидалардың 31-тарауында белгіленген соматотерапиялық дәрілік препараттарға қатысты талаптар ескерілуі қажет.

115. Бұған қоса, генетикалық модификацияланған жасушаларға қатысты мынадай аспектілерді зерделеу қажет:

а) трансген экспрессиясымен шарттастырылған уыттылық;

б) инсерциялық мутагенез тәуекелі;

в) векторды жұмылдыру және рекомбинациясы;

г) өнімнің иммундық жасушалар клетки (CAR бар T-жасушалар немесе TCR модификацияланған, NK-клетки), индукцияланған плюрипотенттік дің жасушалары және ex vivo редакцияланған гені бар жасушалар секілді нақты сыныптармен шарттастырылған аспектілер.

10.2.1. Трансген экспрессиясымен шарттастырылған уыттылық

116. Уыттылық әсерлерді трансген экспрессиясы өнімдері тудыруы мүмкін. Трансген экспрессиясы өнімдері, егер физиологиялық деңгейден артық мөлшерде эктопиялық жерлерде экспрессияланатын болса, егер олар иммундық реакцияны туғызатын болса немесе егер экзогендік трансген адамның мақсатты емес ақуыздарымен өзара іс-қимыл жасайтын болса, олар ендірілетін жеткізуші жасущаһһшалар немесе қожайын жасушалар үшін жағымсыз әсерлер туғызуы мүмкін.

117. Жеткізуші жасушаларға қатысты трансген экспрессиясының уытты әсерінің әлеуетін генетикалық модификацияланған жасушалар өзінің қалыпты физиологиялық функциясын сақтап қалғанын және олардың функционалдығына in vivo ықпал етуі мүмкін қасиеттерді иеленбегенін растау үшін in vitro бағалау қажет.

118. Токсикологиялық зерттеулерді трансген экспрессиясымен байланысты кез келген жағымсыз әсерлерді жергілікті немесе жүйелі анықтауға болатындай етіп жоспарлау қажет. Трансген экспрессиясының деңгейі және ұзақтығы туралы мәліметтер уытттылықты зерттеу дизайны мен ұзақтығын айқындауы тиіс. Гомологиялық емес жүйеде трансген экспрессиясы өніміне әлеуетті иммундық жауап оның мерзімінен бұрын элиминациялауға әкеп соғуы мүмкін және мұндай жауап уыттылықты зерттеудің анықтығын төмендетуі мүмкін болуы себепті, оны ескеру қажет.

119. Трансген экспрессиясы көбіне өнімдері токсикологиялық зерттеулерді жоспарлауды қиындататын түрге тән әсерлерді иеленуі мүмкін. Суррогаттық жануарлар модельдеріне жүргізілетін тиісті in vivo сынақтарды ксеногендік қожайын ағзасында жаңадан құрылған компартментте адам трансгенімен байланысты уыттылықты талғамалы зерделеуге не қожайын-спецификалық трансгенді пайдаланудың орнына жоспарланған терапиялық өнімнен ерекшеленетін басқа трансгендік тізбектілікті және геннің гомологиялық өнімдерінің биологиялық белсенділігінде түрге тән айырмашылықтарды пайдаланумен байланысты шектеулері бар болғанымен, қожайын үшін жиынтық уыттылықты суррогаттық бағалауды алуға болатындай етіп жоспарлау қажет.

10.2.2. Инсерциялық мутагенез және ісіктердің пайда болуы

120. Егер жасушалар интеграциялаушы векторлармен (мысалы, гамма-ретровирустық немесе лентивирустық) трансдукцияланатын болса, инсерциялық мутагенездің және соның салдарынан ықтимал онкогенездің тәуекелін мұқият бағалау қажет. Онкогенездің туындауы тәуекеліне әсер етуі мүмкін сыни фаркторлар таңдап алынған векторды геномда интеграциялау профилін, энхансерлік және промоторлық тізбектілікті таңдауды қоса алғанда, вектор дизайнын, жасушаға вектор көшірмелерінің санын, трансген экспрессиясы өнімін және мақсатты жасушалық популяцияны қамтиды. Тіркеу дерекнамасында инсерциялық мутагенездің тәуекелін азайтуға бағытталған кез келген стратегияны көрсету қажет (мысалы, өздігінен инактивацияланатын конфигурациясы бар гамма-ретровирустық немес лентивирустық векторды пайдалану).

121. Генетикалық модицикацияланған жасушалық желіге қатысты векторды интеграциялау бөлігін айқындау және қауіпті бөліктерде (мысалы, протоонкогендерге жақын жерлерде) вектордың кез келген интеграциясынан алшақ болу қажет. Бұған қоса, интеграция бөлігі, егер өзгеше негізделмеген болса, инсерциялық мутагенезді тудырмайтынын көрсету қажет.

122. Генетикалық модификацияланған аутологиялық немесе аллогендік жасушалық популяцияларға қатысты геномның кездейсоқ локустарында интеграциялайтын векторларды пайдалану кезінде қауіпті бөліктерде векторды интеграциялаудың сирек құбылыстары болатынын жоққа шығармау қажет. Жануарларға жүргізілетін in vivo зерттеулерде предиктивті клинкаға дейінгі деректерді алу көбіне мүмкін болмайды, себебі:

адам жасушасының иммуногенділігі салдарынан оны жануарларда сынау мүмкін емес;

жануарлардың репрезентативтік жасушалары бар гомологиялық жануарлар модельдері көптеген жағдайда адам үшін қауіпсіздігі туралы интерпретацияланған мәліметтерді алуға мүмкіндік бермейді, себебі жасушалар көзі мен өндірісі, сондай-ақ жануарлар мен адам жасушаларында векторды интеграциялау профилінде айырмашылықтар болады.

Инсерциялық мутагенездің геномда векторды интеграциялау профилі біліміне, трансген экспрессиясын белсендендіру үшін пайдаланылатын энхансерлік және промоторлық тізбектіліктің регуляторлық әлеуетіне, мақсатты жасушалардың пролиферативтік әлеуетіне және мақсатты жасушалардың жасушалық трансформацияға резистенттік білімге негізделген тәуекелін бағалауды жүргізу қажет. Аллогендік өнімдерге қатысты дәрілік препаратты адамға енгізу алдында жарамдылық мерзімі (сақтау мерзімі) шегінде in vitro интеграциялау бөліктеріне талдау жүргізуге жол беріледі. Онкогенез тәуекелі бар болған кезде жиі талдауларды орындау арқылы араласудан кейін пациенттердің жасушаларын ендіру және клондау бөліктерін клиникалық зерттеулерде мониторинг көзделуі қажет (осы тараудың 11.8 кіші бөлімінің ережелерін ескере отырып).

123. Белгілі бір бөлікте вектордың тізбектілігін интеграциялауға қатысты интеграцияға таңдап алынған бөлік қауіпсіз екенін және интеграция өзіндік ерекшелікті жүзеге асырылатынын көрсету қажет.

10.2.3. Векторды жұмылдыру және рекомбинациясы

124. Эндогентік вирустармен векторды жұмылдыру және рекомбинациясы тәуекелін вектордың типіне, вектордың дизайнына, дәрілік препараттың жасушалық популяциясына және пациенттердің мақсатты популяциясына сүйене отырып бағалау қажет. Егер осы құбылыстардың жоғары тәуекелі айқын болған жағдайда ғана векторды жұмылдыру және рекомбинациясын зерделеу үшін клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізу қажет.

10.3. Дәрілік препараттардың белгілі бір сыныптары үшін өзіндік ерекшелікті клиникаға дейінгі әзірленім мәселелері

125. Осы бөлім мынадай топтағы генетикалы модификацияланған жасушаларды клиникаға дейін әзірлеу бойынша ғылыми қағидаттар мен нұсқауларды қамтиды:

химералы антигендік рецепторы бар (CAR-T-жасушалар) немесе T-жасушалы рецепторы бар (TCR) Т-жасушалар негізіндегі дәрілік препараттар;

индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларынан алынатын жасушалар негізіндегі дәрілік препараттар;

геномды редакциялау нәтижесінде алынатын жасушалар негізіндегі дәрілік препараттар.

126. Дәрілік препараттардың осы топтарын қолданудың клиникалық тәжірибесі шектеулі екенін және генетикалық инженерияның жаңа әдістерінің жылдам дамуын ескере отырып, осы бөлім дәрілік препараттардың әрбір тобына арналған шекті талаптарды қамтиды.

10.3.1. Иммундық жасушалар (CAR- және TCR-модификацияланған T-жасушалар, NK-жасушалар)

127. CAR- және TCR-модификацияланған иммундық жасушаларға қатысты мақсатты және мақсатты емес уыттылықтың әлеуетін зерделеу қажет (тиісті жануар моделінде немесе in silico және in vitro талдаулардың комбинациясын пайдалана отырып балама тәсілдеменің көмегімен қаншалықты жол берілгеніне қарай). Мақсатты уыттылықты зерделеуге арналған балама тәсілдеме, әдетте, тек қана адамның эпитоп жасушаларын ажыратып танитын scFv (бір тізбекті түрленгіш фрагмент) қамтитын TCR- және CAR-модификацияланған иммундық жасушалар үшін көрсетілген. Балама тәсілдеме адамның ағзасында, тіндерінде және жасушаларында антиген-нысана экспрессиясын толық талдауды қамтуы тиіс.

128. Антиген-нысана экспрессиясын зерттеу сау индивидуумдардың жасушалары мен тіндерін талдау арқылы орындалады. Гендер экспрессиясы деректер қорын талдау және ғылыми деректер белгілі бір патофизиологиялық жағдайларда антиген-нысананың әртүрлі экспрессиясына қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Мақсатты жасушалардағы ісік-өзіндік ерекшелікті антиген экспрессиясын растау қажет. Антиген-нысана экспрессиясы бар немесе онсыз адам жасушаларын CAR бар иммундық немесе TCR модифицикацияланған жасушалармен айырып тану пәніне in vitro сынақ жүргізу қажет.

129. Егер CAR модификацияланған иммундық жасушалардың мақсатты уыттылығын бағалау үшін ортологиялық эпитопты айырып танитын басқа scFv пайдаланумен гомологиялық жануар моделі пайдаланылған жағдайда осыған ұқсас деректерді адамда трансляциялау кезінде сақтық таныту талап етіледі, себебі адам мен жануарларда экспрессияланатын антиген-нысананың экспрессия профилі мен мазмұнында, сондай-ақ екі scFv антиген-нысанаға аффинділікте айырмашылықтар болуы мүмкін. Мұндау модель басқа scFv пайдаланылуы себепті әлеуетті мақсатты уыттылықты бағалауға мүмкіндік бермейді.

130. TCR модификацияланған иммундық жасушалардың әлеуетті мақсатты емес уыттылығын бағалау үшін таңдап алынған стратегия TCR айқаспалы реактивтілігінің күтілетін ықтималдығына бейімделеді. Мысалы, адамнан алынған TCR адамның меншікті пептидтерімен айқаспалы жауап қататынының күтілетін ықтималдылығы адамның меншікті пептидтеріне TCR жоғары аффинділігімен Т-жасушаларды элиминациялауы тиіс орталық төзімділік индукциясы есебінен төмен болып табылады. Ксеногенді көзден алынған TCR және, екінші жағынан, жоғарыафинды TCR үшін айқаспалы реактивтіліктің төмен тәуекелінің болуын күтуге болмайды. Осыған байланысты ұқсас TCR қатысты сынақтардың аса қатал стратегиясы талап етіледі.

131. TCR модификацияланған иммундық жасушаларды мақсатты емес уыттылыққа сынақтар таргеттік пептид ұсынылған HLA-аллельде TCR модификацияланған иммундық жасушаларды меншікті пептидтерімен байланыстыруға in vitro сынақты қамтуы тиіс. Таңдап алынған меншікті пептидтер мен зерттеу масштабын негіздеу қажет. Бұған қоса, таргеттік пептидтің басқа гомологиялық немесе баламалы ақуыздармен ортақтығы бар-жоғын зерделеу қажет.

132. Егер TCR белгілі бір ықтималдықта айқаспалы жауап қатуды иеленетін болса, таргеттік пептидтің минималды ажыратып тану тану дәлелін айқындау және оны айқаспалы реактивтілікті бағалайтын in silico талдаулар үшін пайдалану қажет. Егер әлеуетті айқаспалы жауап қататын пептидтер in silico анықталған болса, тиісті ақуызды экспрессиялайтын жасушаларды және (немесе) әлеуетті айқаспалы жауап қатуды ұсынатын пептидті TCR модификацияланған иммундық жасушаларды айырып тану пәніне талдау жүргізу қажет. Егер айқаспалы реактивтілікті болдырмау мүмкін болмаса, тиісті әлеуетті айқаспалы жауап қататын пептидтің ақуызы экспрессиясының профилі және әлеуетті айқаспалы жауап қататын пептидке қатысты TCR аффинділігі негізінде тәуекелді бағалауды орындау қажет.

133. TCR-нің басқа HLA-аллельдермен әлеуетті айқаспалы реактивтілігі туралы мәліметтерді алу үшін HLA-аллореактивтілікке скрининг жүргізу қажет.

134. TCR модификацияланған Т-жасушаларға қатысты ендірілген TCR тізбектері мен эндогендік TCR әлеуетті қате қосылыстарын қарастыру қажет. Қате қосылыстардың әлеуетін төмендету үшін ендірілетін TCR тізбектің дизайны стратегиясын сипаттау және негіздеу қажет.

10.3.2. Индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларынан алынатын жасушалар негізді дәрілік препараттар

135. Индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларының туындыларын терапевтік пайдаланумен шарттастырылған инсерциялық мутагенездің, онкогенділіктің және туморогенділіктің тәуекелі интеграциялаушы вирустық векторларды пайдалануға және индукцияланған плюрипотенттілікке байланысты. Вирустық векторлар жасушаларының геномда интеграциясымен шарттастырылған инсерциялық мутагенез тәуекеліне жататын мәселелері осы тараудың 120 – 123-тармақтарында қарастырылған.

136. Индукцияланған плюрипотенттік дің жасушалары олар in vivo тератомдарды қалыптастыра алатындықтан, туморогенділіктің дамуының жоғары тәуекелін иеленетін жасушалар типіне жатады. Жасушалардың плюрипотенттілігімен шарттастырылған туморогенділіктің дамуы тәуекелін бағалау үшін өндіріс процесін бақылаудың және клиникаға дейінгі зерттеулер стратегиясының заманауи әдістерін пайдалану қажет.

137. Дифференциацияланбаған индукцияланған плюрипотенттік дің жасушалары қоспаларын қамтуды клиникаға дейінгі саралау in vivo зерттеулерде орындалады, мысалы, ендірілетін жасушалық өнімге дифференциацияланбаған индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларын әртүрлі мөлшерде қосу арқылы. Ісік әлеуетінің тәуекелін сонымен қатар уыттылықты ұзақ мерзімді зерттеулерде бағалауға жол беріледі. Туморогенез тәуекелін индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларына функционалдылығын in vivo зерттеулерде растау қажет жасушалардың бағдарламаланған қырылуы мезанизмін қосу көмегімен төмендетуге болады.

138. Қайта бағдарламалау (плюрипотенттік дің жасушасы сатысы немесе транс-дифференциялау арқылы) толығымен зерттелмеген салдарлары бар жасушаларда эпигенетикалық өзгерістерді тудыруы мүмкін.

139. Индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларынан алынған жасушалардың эпигенетикалық өзгерістері туғызған әлеуетті ауытқушылық ерекшеліктерді бағалау мақсатында адамға енгізілетін жасушалардың тиісті тәртібі мен физиологиялық функциясын көрсету үшін in vitro және (немесе) in vivo клиникаға дейінгі зерттеулердің нәтижелерін алу қажет. Уыттылықты зерттеу ендірілген жасушалардың ауытқушылық тәртібі туғызған кез келген жағымсыз әсерлерді бағалауды қамтуы тиіс. Сапаның сипаттамаларын белгілеу туралы деректердің, клиникаға дейінгі қауіпсіздік деректерінің және ғылыми медициналық деректердің комбинациясы тәуекелді толық бағалауды алуға және пациенттерді қорғау үшін тәуекелді бәсеңдету шараларын талқылауды өткізуге мүмкіндік беруі тиіс. Егер индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларының туындыларының генетикалық және (немесе) эпигенетикалық профильдерінің өзгеруі байқалған болса, өтініш беруші оған байланысты қауіпсіздік мәселелерін бағалауға міндетті.

10.3.3. Геномды редакциялау нәтжесінде алынған жасушалар негізді дәрілік препараттар

140. Генетикалық модификацияланған жасушаларға қойылатын жалпы талаптардан бөлек, редакцияланған геномы бар жасушаларға қатысты мынадай аспектілерді қарастыру қажет: геномдық тізбектілік бөлігінде модификациялаушы ферменттің немесе гидтік РНҚ (gRNA) белсенділігінің спецификалылығы – нысаналарды тиісті жасушаларда мақсатты және мақсатты емес редакциялауды бағалау көмегімен in vitro растау қажет. Әлеуетті мақсатты емес белсенділік in silico талдауларды қамтуы мүмкін екендігі болжанатындықтан, мақсатты емес белсенділікті бағалау үшін таңдап алынған стратегия да in vitro барлық геномы масштабында мақсатты емес белсенділікті объективті бағалауды қамтуы тиіс. Осылайша таңдап алынған стратегияны негіздеу және пайдаланылған әдістердің сезімталдығын көрсету қажет. Мақсатты емес белсенділікті клиникаға дейінгі зерттеудің нәтижелерін, мысалы, түрге тән айырмашылықтарға, жасушалардың патофизиологиялық жағдайындағы айырмашылықтарға немесе жасушалық типтердегі айырмашылықтарға қатысты мұқият бағалау қажет. Геномды редакциялаудың фенотипке және жасушалардың физиологиялық функциясына ықпалына талдау жасау қажет (егер қолданылатын болса).

141. Уыттылыққа жүргізілетін сынақ үшін релевантты жануар моделін мұқият таңдау қажет. Таңдап алынған жануар моделі және уыттылықты зерттеудің ұзақтығы редакцияланған геномы бар жасушаларға қатысты мақсатты емес уыттылықтың салдарын және әлеуетті иммуногенділікті бағалауға мүмкіндік беруі тиіс. Релевантты жануар моделі қолжетімсіз болған жағдайда in vitro бағалаудың тиісті моделін қарастыруға болады.

11. Клиникалық әзірлеме

11.1. Жалпы мәселелер

142. Осы бөлімде оларға химералы антигендік рецепторы (CAR-T-клетки) немесе T-жасушалы рецепторы (TCR) бар генетикалық модификацияланған Т-жасушалар негізді дәрілік препараттар, сондай-ақ генетикалық ауруларды емдеу үшін әзірленген генетикалық модификацияланған CD34-оң нәтижелі жасушалар (мысалы, ауыр иммунтапшылығы, жинақталудың липосомальдық аурулары және гемоглобинопатия) және т.б. жатқызылған генетикалық модификацияланған жасушалардың қауіпсіздігі мен тиімділігін бағалауға бағытталған тіркеуалды зерттеулер қарастырылады. ex vivo гендермен редакцияланған жасушаларға немесе индукцияланған плюрипотенттік дің жасушаларына қатысты өзіндік ерекшелікті клиникалық нұсқауларды негіздеуге арналған клниникалық деректер жеткіліксіз деп саналады. Сынақтың өзіндік ерекшелікті клиникалық аспектілерін негіздеу дәрілік препараттың сапасы және оның клиникаға дейінгі деректері, туморогенділік, мақсатты көрсеткіш, пациенттердің популяциясы және денсаулық сақтау жүйесінің қанағаттандырылмаған медициналық сұраныстары туралы мәліметтерге қарай "пайда – қауіп" арақатынасын бағалау негізінде жүргізіледі.

143. Клиникалық зерттеулерді өнімнің өзіндік ерекшелікті сипаттамалары (трансдукцияланған жасушалар), мақсатты популяция (жеке тәртіппен) және қолданыстағы емдеудің терапиялық әдістері негізінде "пайда – қауіп" арақатынасын бағалау мүмкін болатындай етіп жоспарлануы қажет. Дәрілік препараттардың осы тобына клиникалық зерттеулерді жоспарлау үшін олардың фармакодинамикасының, фармакокинетикасының, қауіпсіздігі мен тиімділігінің сипаттамалары тұрғысынан басқа дәрілік препараттарға қатысты қағидаттар қолданылатын болғандықтан, зерттеуді жоспарлау кезінде генетикалық модификацияланған жасушалар негізінде дәрілік препараттардың айырмашылық белгілерін ескеру қажет. Бұл айырмашылық белгілері мыналарды қамтиды:

а) препараттар құрамының күрделілігі, препараттың және өндіріс мәселелерінің сипаттамалары (мысалы, бастапқы материалды жинау және олармен қарым-қатынас кезіндегі қиындықтар), жасушалардың аллогендік және аутологиялық шығу тегі арасындағы айырмашылықтар;

б) жануарлардан алынған деректердің экстраполяциясына қатысты шектеулер (релеванттық жануар моделінің болмауы, бастапқы дозаны бағалау кезіндегі проблемалар, биобөлінудегі, иммуногендіктегі айырмашылықтар, иммунды-жанамалық уыттылық, мақсатты және мақсатты емес әсерлер);

в) жағымсыз реакциялардың жиілігіне, ұзақтығына және табиғатына қатысты тұрлаусыздық, адамдарда осы реакциялардың персистенциясы;

г) адам үшін иммуногендіктің жиілігіне, ұзақтығына және табиғатына қатысты тұрлаусыздық, осы иммуногендіктің ұзақ мерзімді қауіпсіздікке және тиімділікке ықпалы, сондай-ақ қайталама дозаны пайдалануға қатысты тұрлаусыздық;

д) қатерлі трансформация тәуекеліне (мысалы, интеграциялаушы вектор жағдайында) туморогенділікке қатысты тұрлаусыздық;

е) пролонгацияланған биологиялық белсенділік және (немесе) модификацияланған жасушалар персистенциясы негізінде тиімділікті және қауіпсіздікті ұзақ мерзім қадағалау қажеттілігі;

ж) ағза-нысанаға ендіру немесе жеткізу рәсімдерінің ерекшеліктері;

з) дәрілік препаратты қолдану аясында ілеспе терапияны (мысалы, CD34⁺-дің жасушаларын жұмылдыру және миелоаблативті және (немесе) лимфодеплеттеуші химиотерапия) қолдану рәсімдерінің ерекшеліктері (мысалы, аферез және сүйек кемігін дайындау).

144. Көрсетілген ерекше өзгешеліктер зерттеу дизайнына, дозаны таңдауға, фармакодинамикаға, фармакокинетикаға (биобөлінуге) ықпал етеді, жалпы қағидалар зерттеудің соңғы фазаларында белгілі бір терапиялық салада тиімділік пен қауіпсіздікті растау үшін аз қозғайды және мәні бойынша басқа дәрілік препараттарға сәйкес келеді.

145. Қолда бар мүмкіндіктерге қарай бақыланатын клиникалық әсер геннің өнімімен, трансдукцияланған жасушалармен ғана немесе олардың екеуімен де қаншалықты шарттастырылғанын анықтау қажеттілігінің туындау ықтималдылығы бар. Бұл мәліметтер дозалау режимін негіздеуі (дозаны және қолдану жиілігін), сондай-ақ талдау әдістерін белгілеуі және сапаны бақылау үшін спецификацияны негіздеуі тиіс (мысалы, түпнұсалыққа жүргізілетін сынақ).

146. Генетикалық модификацияланған жасушаларды ағза-нысанаға және тін-нысанаға жеткізу жоспарланған терапиялық әсерге қол жеткізу үшін көктамырға енгізуді, интрадермальды енгізуді немесе арнайы хирургиялық рәсімдердің көмегімен енгізуді талап етеді. Жинау рәсімдерін (мысалы, аферез, сүйек кемігі аспирациясы), миелоаблативтік және (немесе) лимфодеплециялаушы режимді, енгізу тәсілін және ең ақырында талап етілетін ілеспе дәрілік препараттарды (мысалы, "пайда – қауіп" арақатынасын қарастыру кезіндегі иммуносупрессивтік режимдер) қоса алғанда, терапиялық рәсімді біртұтас ретінде зерделеу қажет. Бұны клиникалық зерттеулер дизайнын әзірлеу кезінде, мысалы, рандомизация уақытын және "препаратты алған пациенттер" популяциясын (ITT-популяция) айқындау тұрғысынан назарға алу қажет.

11.2. Дәрілік препараттардың дозасын іріктеуді зерттеу

147. Дәрілік препараттардың осы тобының дозасы дене массасының килограмына (кг) немесе пациент денесінің беткі алаңының бірлігіне (м²) генетикалық модификацияланған жасушалардың санымен айқындалады. Дозаны генетикалық модификацияланған жасушалардың енгізілетін санының абсолюттік шамасы ретінде анықтауға жол беріледі.

148. Әуелгі дозаны таңдау мақсаты фармакологиялық әсері бар және қолдану үшін қауіпсіз болатын дозаны анықтауда болып табылады. Қауіпсіз және әсері минималды дозаны бағалаудан кейін дозаны іздеу бойынша одан әрі зерттеу жүргізу қажет. Максималды көтере алатын дозаны бағалау қажет, мысалы, осы дәрілік препараттарды онкологияда және (немесе) гематологияда қолдану үшін көрсеткіштер болған кезде. Бұған қоса, одан әрі клиникалық зерттеулерде (соңғы фазалар) бағалау үшін тиімді дозалар мен ұсынылатын дозалар диапазонын белгілеу мақсатында экспозиция мен әсер арасындағы корреляцияны бағалау қажет.

149. Әуелгі дозаны таңдау сіңісіп кетудегі, дифференциациялаудағы, персистенциядағы және иммуногендіктегі түрге тән айырмашылықтар клиникаға дейінгі фармакодинамиканы, фармакокинетиканы зертеудің, уыттылықтың және дозалар іздеудің предиктивті құндылығын шектеуі мүмкін болғандықтан in vivo клиникаға дейінгі зерттеулердің релеванттылығымен шарттастырылған тұрлаусыздықпен қиындатылуы мүмкін.

150. Бұндай жағдайларда (мысалы, CD34-оң нәтижелі генетикалық модификацияланған жасушаларға қатысты), әуелгі дозаны және (немесе) дозалар диапазонын таңдау үшін негіздеме релевантты деректердің бүкіл жиынтығы болып табылады деп саналады, мысалы:

а) өнімге қатысты алынған клиникаға дейінгі деректер;

б) мыналарды қоса алғанда, клиникалық деректер:

туыстас дәрілік препараттарға қатысты алынған деректер;

жасушаларды трансплантациялауға қатысты клиникалық тәжірибе.

151. Енгізу режимін таңдау кезінде сіңісіп кетуді қамтамасыз ету және сүйек кемігін ұзақ мерзім жәбірлеу мүмкіндігін болдырмау үшін минималды доза талап етілетінін ескеру қажет.

Дозаны таңдау кезінде сонымен бірге аурудың әртүрлілігі мен этиологиясы, генетикалық фон, жасы, жынысы, алдыңғы емдеу және онкологиялық көрсеткіштер жағдайында ісік жүктемесі секілді пациент-өзіндік ерекшелікті көрсеткіштерді ескеру қажет.

152. Әдепкі дозаны және дозалар диапазонын анықтау кезінде сонымен бірге күтілетін клиникалық әсер үшін маңызды препарат-өзіндік ерекшелікті көрсеткіштерді ескеру қажет. Олар жасушалардың типі мен шығу тегін (аутологиялық немесе аллогендік), трансдукцияның тиімділігін, трансдукцияланған жасушалардың трансдукцияланбағандарға қатысты санын, жасушаға вектор көшірмелерінің орташа санын және жасушалардың өміршеңдігін, биологиялық белсенділікті, ко-ынталандырушы молекуланың типі мен трансген экспрессиясын қамтиды.

153. Сүйек кемігін трансплантациялау жағдайындағы секілді, жиналған аутологиялық жасушалардың санының және (немесе) дәрілік препаратты өндіру процесінде алынған көлемінің түрленгіштігі болған кезде жасушалар дозасы диапазонын жоспарланған минималды дозадан артық енгізуге жол беріледі.

154. Олардың қауіпсіз және тиімді диапазонын анықтау үшін вектор көшірмелерінің саны мен in vivo вектор көшірмелерінің берілген санымен трансдукциялық жасушалардың сіңісіп кеткен үлесі, трансген экспрессиясы мен клиникалық деректер арасындағы тәуелділікті зерделеу қажет.

155. Жоғары технологиялық дәрілік препараттарға адамға алғаш жүргізілетін және ерте клиникалық зерттеулер шеңберінде зерттелетін дәрілік препараттардың тәуекелін анықтау және бәсеңдету стратегиясын қолдануға болады. Тиісті клиникалық практика қағидаларына сәйкес өткір уыттылықты бағалауды жүргізу және клиникалық зерттеуді тоқтата тұруды орындау немесе зерттеуге пациенттерді одан әрі тартуды тоқтату мүмкін болуы үшін олар алғашқы және соңғы пациентке жоғары технологиялық дәрілік препаратпен терапия тағайындау арасында жеткілікті уақыт кезеңін қамтамасыз етуді қамтиды.

11.3. Фармакодинамика

156. Ерте фазада клиникалық зерттеулердің мақсаты сонымен бірге оның ішінде дәрілік препараттың фармакодинамикалық белсенділігін бағалау болып табылады. Генетикалық модификацияланған жасушаларға қатысты дәрілік препараттың фармакодинамикасын бағалау, мысалы, мыналарды:

жасушалардың сіңісіп кетуін, жасуша-нысаналар санын бағалауды және мақсатты ақуыздың (ферменттің) фармакологиялық белсенді санын өндіруді;

иммундық эффекторлық механизмдерді бағалауды, цитокиндерді қамтуды және CAR-T-жасушаларға қатысты ісік жасушаларын жоюды қамтиды.

157. Фармакодинамикалық әсердің ұзақтығын қадағалау қажет.

158. Басқа релевантты фармакодинамикалық маркерлерді дәрілік препарат үшін де, аурулар үшін де өзіндік ерекшелікті көрсеткіштерге қарай жеке-жеке таңдау қажет. Ыңғайлы және өзекті биоталдамалық әдістерді пайдалану қажет.

11.4. Фармакокинетика

159. Сіңірілуді, таралуды, метаболизмді және шығарылуды стандартты зерттеу әдетте соматотерапиялық дәрілік препараттар үшін қолдануға келмейді. Алайда, генетикалық модификацияланған жасушалар үшін мақсатты және мақсатты емес тіндерде трансгеннің кинетикасын, биобөлінуді және персистенцияны, сондай-ақ шығарылу деңгейін бағалау қажет.

160. Генетикалық модификацияланған жасушалар негізді дәрілік препараттардың әртүрлі түрлеріне фармакокинетика мен биобөлінуді бағалаудың әртүрлі қағидаттары қолданылады, мысалы, CAR-T-жасушалар негізді дәрілік препараттар үшін терапиялық әсер көрсету үшін толығымен трансдукцияланған жасуша (CAR-T-жасуша) талап етіледі және сондықтан ол фармакокинетикалық талдаудың негізгі нысанасы болуы тиіс. Функционалдық ферментті жеткізуге арналған генетикалық модификацияланған жасушалар үшін фармакокинетикалық талдау нысанасы мақсатты ферментті қамтуы тиіс.

161. Бұған қоса зерттеу кезеңінде және оны аяқтау бойынша жеткілікті ұзақтығы ішінде клиникалық маңызды уақытша нүктелерде in vivo генетикалық модификацияланған жасушалардың өміршеңдігіне, пролиферациясына және дифференциациялауға, азға бойына таралуына және қоныс аударуына, сондай-ақ функционалдылығына мониторинг жүргізуді қамтамасыз ету қажет. Осыған байланысты пайдаланылатын деректер мониторингі әдістемесінің және оның шектеулерінің осындай мақсаттар үшін қолдануға жарамдылығына талдау жасау қажет.

162. Егер бастапқы әсер немесе әрекет механизмі трансгеннен ақуыз экспрессиясы болып табылған жағдайда экспрессияланатын ақуыздың фармакокинетикалық қасиеттерін бағалау қажет. Бұл үшін фармакокинетикалық терапиялық ақуыздарды клиникалық жағдайларда зерделеудің ерекшеліктерін ескеру қажет.

11.5. Иммуногенділік

163. Жасушаға және (немесе) трансген экспрессиясы өніміне иммундық жауап дәрілік препараттың тиімділігінің беделін түсіруі және, тіпті оны бір рет енгізген кезде де оның қауіпсіздігіне ықпал етуі мүмкін. Осылайша, соматотерапиялық дәрілік препаратты әзірлеу бойына иммуногенділігіне сынақ жүргізу қажет.

164. Иммуногенділікті бағалау трансген экспрессиясы өніміне және (немесе) трансдукцияланған жасушаларға клиникалық маңызды иммундық жауапты ескеру қажет. Иммуногенділік тәуекеліне трансдукцияланған жасушалардың шығу тегі (аллогендік немесе аутологиялық), аурудың табиғаты (пациенттердің иммун тапшылығы немесе иммунокомпетенттік популяциясы, ген өнімінің толығымен болмауы немесе ақауының болуы), кондициялау режимінің түрі, пациенттің бойындағы трансген экспрессиясы өніміне иммундық жауап, сондай-ақ трансген экспрессиясы өнімінің секрециялау орны (жасушаішілік немес жасушадан тыс) ықпал етеді.

11.6. Клиникалық тиімділік

165. Зерттеудің дизайны мен ұзақтығы нақты терапиялық салада қолданылатын дәрілік препараттарды зерделеудің қолданыстағы тәсілдемелеріне неізделуі тиіс. Көрсетілген тәсілдемелерден кез келген маңызды ауытқушылықты (ауытқушылықтарды) түсіндіру және талқылау қажет.

166. Клиникалық зерттеулерді клиникалық маңызды нәтижелері негізінде тиімділікті белгілеуге болатындай жоспарлануы қажет. Трансдукцияланған жасушалардың сіңісіп кетуін немесе персистенциясын, ген өнімінің экспрессиясы деңгейін және (немесе) ген өнімінің белсенділігі дәрежесін және байланысты клиникалық соңғы нүктені және осы факторлар арасынағы тәуелділікті қоса алғанда, дәлелдемелердің барша жиынтығы тиімділікке қатысты дәлелді одан әрі бекіте түседі. Клиникалық әзірлеме бағдарламасын дәрілік препараттың терапиялық әсерінің ұзақтығын бағалауға болатындай етіп жоспарлау қажет. Егер бірнеше енгізу көзделетін болса, олардың схемасын да трансген экспрессиясы, сондай-ақ жасушалық типті өнімінің, егер қолданылатын болса, (мысалы, обыр иммунотерапиясы үшін генетикалық модификацияланған жасушалар) фармакокинетикалық қасиеттері тұрғысынан талқылау қажет.

167. "Пайда – қауіп" арақатынасын бағалау үшін аутологиялық генетикалық модификацияланған жасушалар негізді дәрілік препараттарды клиникалық тірек зерттеулерде емдеуге бастамашылық ету ниетімен зерттеуге қосылған, мысалы, рандомизацияланған клиникалық зерттеуде топтарға бөлінген немесе топтық зерттеуге ақпараттық келісімге қол қойған барлық пациенттер тиімділікті бастапқы талдауға қосылуы тиіс. Қосалқы талдаулар көзделуі мүмкін, мысалы, афарезді популяцияға, лимфодеплеттеуші терапия қолданылатын популяцияға немесе препаратты немесе инфузияны қолданар алдында кондициялауға ұшырайтын пацеиеттер популяциясына және препаратты немесе инфузияны қолданудан кейінгі популяцияға қатысты (егер негізделген болса).

168. Белгілі жағдайларда және дәрілік препараттың фармакологиялық әрекетімен жиынтығында клиникалық тиімділік оны қолданудан кейінгі ұзақтығы мерзімі бойынша елеуліден кейін бағаланады (мысалы, егер тіннің сіңісіп кетуі талап етілетін болса). Дәрілік препаратты тіркеу сәтінде пайдалы клиникалық әсерлерді белгілеу клиникалық маңызды нәимжелер параметрлерін талдауға негізделуі және маңызды фармакодинамикалық параметрлерді талдау нәтижелерімен нығайтылуы тиіс. Суррогаттық түпкілікті нүкте клиникалық пайданың жанама шарасы ретінде таңдап алынатын айрықша жағдайда (мысалы, егер клиникалық пайда тек бірнеше жылдан кейін келесі бақылаумен ғана бағаланатын болса), суррогаттық түпкілікті нүктенің жарамдылығына талдау жасау (мысалы, ғылыми консультация беру немесе суррогаттық түпкілікті нүктенің біліктілігі туралы қорытынды алу барысында) және оның клиникалық пайданы белгілеу немесе алдын ала болжау қабілетін негіздеу қажет. Өтініш беруші суррогаттық түпкілікті нүктенің клиникалық пайданы алдын ала болжауына мүмкіндік беретін айқындылығы дәрежесіне талдау жасауға және көрсетуге, сондай-ақ кез келген қалдық белгісіздіктің неліктен қолдануға жарамды екенін көрсетуге міндетті. Егер терапияның жоспарланған нәтижесі ұзақ мерзімді персистенцияға және генетикалық модификацияланған жасушалардың немесе трансген эксперссиясы өнімінің функционалдылығына негізделген болса, бұны клиникалық зерттеуде және келесі бақылауда қадағалаудың жеткілікті ұзақтығының көмегімен көрсету қажет. Келесі қадағалаудың дизайны мен ұзақтығын зерттеу хаттамасында белгілеу қажет, соңғысы тіркеуден кейін аяқталуы мүмкін.

11.7. Клиникалық қауіпсіздік

169. Генетикалық модификацияланған жасушаларды пайдаланумен және (немесе) қолдану рәсімімен байланысты болуы мүмкін маңызды қысқа мерзімді және орта мерзімді жағымсыз құбылыстарды анықтау және "пайда – қауіп" арақатынасын толыққанды бағалауға жағдай жасау үшін қауіпсіздік бойынша деректер қоры сыйымдылығы жеткілікті болуы тиіс.

170. Мыналарды:

жасушаларды дайындауға байланысты тәуекелді;

енгізу рәсіміне байланысты тәуекелді;

кез келген қажетті ілеспе терапияны (мысалы, иммуносупрессивті терапия) немесе жасушаларды алдын ала кондициялауды жүзеге асыру тәуекелін қоса алғанда, жалпы терапиялық рәсім тәуекелін назарға алу қажет.

171. Кез келген басқа биологиялық дәрілік препаратқа байланысты жағдайлар секілді, белгісіз бөгде агенттермен инфекциялау тәуекелі бар, сондықтан пациенттерді инфекция белгілерінің болуына қадағалау қажет.

172. Трансдукцияланған жасушалар векторды немесе плазмиданы in vivo бөліп шығаруы мүмкіндігінің болуын зерделек қажет. Мұндай зерттеулердің дизайны мен масштабы конструкциясының қасиеттері мен клиникаға дейінгі зерттеулердің нәтижесіне тәуелді болуы тиіс.

173. Генетикалық модификацияланған жасушалардың мерзімі ұзартылған жағымсыз реакциялары және тиімділігін төмендету тәуекелі жасушаны генетикалық модификациялауға пайдаланылған вектор тәуекелінің нақты профиліне, ген өнімінің табиғатына, модификацияланған жасушалар персистенциясының ұзақтығына, биобөлінуге және ағзалар үшін әлеуетті әсерлерге байланысты. Дің жасушаларының немесе ізашар жасушалардың генетикалық модификациясының ықтимал өмір бойғы персистенциясына байланысты вектор мен оның экспрессиясы өнімдерін (мысалы, онкогенез, иммуногенділік немесе векторды реактивациялау) интеграциялауға байланысты мерзімі ұзартылған әсерлердің айрықша тәуекелін қарастыру қажет.

174. Егер тәуекелді бағалау үшін маңызды қосымша мәліметтер клиникалық зерттеулер кезінде немесе тіркеуден кейін қолжетімді болса, өтініш беруші тәуекел стратегиясын өзгертуге және оны келесі клникалық бақылаудың қайта қаралған жоспарына енгізуге міндетті.

11.8. Келесі клиникалық бақылау

175. Ерте немесе мерзімі ұзартылған жағымсыз реакцияларды, генетикалық модификацияланған жасушалар өнімдерінің тиімтілігі профиліндегі өзгерістерді немесе қосымша зерттелмеген тәуекелдерді анықтау үшін генетикалық модификацияланған жасушаларды клникалық зерттеуге қосылған пациенттерді келесі клиникалық бақылауды қамтамасыз ету қажет. Келесі клиникалық бақылау зерттелетін генотерапиялық дәрілік препаратқа қатысты алынған тиісті клиникаға дейінгі және клиникалық мәліметтерді ескеруі тиіс. Генетикалық модификацияланған жасушалар негізді басқа ұқсас дәрілік препараттарға немесе соматотерапиялық дәрілік препараттарға не трансген экспрессиясы өніміне қатысты тәжірибені зерттелетін дәрілік препаратқа оның релеванттығы мәніне мұқият қарастыру қажет. Қолданыстағы білім деңгейіне сәйкес келесі бақылауды 15 жыл ішінде жүргізу қажет.

176. Егер жағымсыз құбылыстың кеш басталуы тәуекелі бар болса (мысалы, лейкоздың немесе басқа қайталама ісіктің дамуы, сондай-ақ туморогенез), осындай тәуекелдермен жұмыс үшін шаралар көзделуі қажет.

12. Фармакологиялық қадағалау

177. Генетикалық модицикацияланған жасушалар тиімділіктің болмауын және вектордың диссеминациясын немесе реактивациясын қоса алғанда, қауіпсіздік мәселелеріне мониторинг жүргізу үшін арнайы ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізуді талап етеді.

178. Тәуекелдерді басқару жоспарына инфекцияның туындауы, жасушалардың иммуногенділігі немесе иммуносупрессиясы және қатерлі трансформациясы тәуекелі, сондай-ақ дәрілік препараттың құрамына кіретін медициналық бұйымның немесе биоматериалдың ұзаққа жарамдылығын бағалау секілді ұзақ мерзімді қауіпсіздікті бағалау мәселелерін енгізу қажет. Вектордың типіне және трансдукцияланған жасушалардың биологиялық сипаттамаларына қарай арнайы фармакоэпидемиологиялық зерттеулерді жоспарлауға жол беріледі.

13. Экологиялық тәуекелдерді бағалау

179. Адам жасушалары тек адам ағзасында немесе in vitro өсіру жағдайында ғана өмір сүруге қабілетті болғандықтан, олар қоршаған ортада пролиферациялана алмайды. Адамның генетикалық модификацияланған жасушаларына қатысты қоршаған орта үшін тәуекелдер жалпы алғанда аса төмен деп саналды. Вирусты бөлшектердің кез келген қалдықтарына қатысты кез келген әлеуетті тәуекел препараттың реципиенті жағында болады және ол, әдетте, сапаны бағалауды, клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерді жүргізу шеңберінде зерделенеді. Осыған байланысты осы дәрілік препараттар үшін қоршаған ортаға арналған тәуекелдерді, қағида бойынша, аса төмен деп санауға болады.

180. Дайын өнімде инфекциялық вирус бөлшектерінің толығымен болмауын растауда техникалық қиындықтар болатындықтан, өтініш берушінің инфекциялық вирус бөлшектерінің болмауын теориялық есептеудің көмегімен негіздеуіне немесе тәуекелді азайту бойынша кез келген шараны назарға ала отырып, балама тәсілдеме ретінде дайын өнімдегі инфекциялық вирус бөлшектерінің кез келген қалдықтары қоршаған орта үшін минималды тәуекелден аспайтын болатындығын негіздеуіне жол беріледі.

Еуразиялық экономикалық одақтың биологиялық дәрілік заттарына зерттеулер жүргізу қағидаларының 32-тарауына ҚОСЫМША

CAR-T-жасушаларды клиникалық әзірлеудің өзіндік ерекшелікті аспектілері бойынша НҰСҚАУЛАР

Осы құжат CAR-T-жасушаларды клиникалық әзірлеу көлеміне нұсқаулардың ашық тізбесін қамтиды.

Фармакокинетика, фармакодинамика және дозаны іріктеуді зерттеу

Клиникалық іздеу зерттеулері шеңберінде бағаланатын CAR-T-жасушаларының фармакокинетикасы CAR-T-жасушалардың мазмұнын, сондай-ақ олардың қанда және мақсатты тіндерде релевантты уақытша нүктелердегі экспансиясы мен персистенциясын қоса алғанда, жасушалар кинетикасын сипаттауы тиіс. Жасушалар кинетикасын in vivo бағалау тиісті биоталдамалық әдістерді пайдалана отырып жүргізілетін AUC_д28, C_max, T_max и T_½ секілді маңызды параметрлерді бағалауды қамтуы тиіс, мысалы, CAR-өзіндік ерекшелікті трансгенді сандық анықтауға арналған сандық ПЦР мен қандағы және басқа мақсатты тіндерде CAR-T-жасушаларды сандық анықтауға арналған ағындық цитометрия. Дәрілік өзара әрекеттесуді стандартты зерттеу және бүйрек және бауыр жеткіліксіздігі кезінде токсикологиялық зерттеу CAR-T-жасушаларға аз қолданылады және жеке-жеке қарастыруды талап етеді. Сонымен бірге ілеспе терапияның белгілі бір түрлерінің ықпалы оларды CAR-T-жасушалардың фармакокинетикасына және фармакодинамикасына ықпалы тұрғысынан бағалауды талап етуі мүмкін.

Туыстас дәрілік препараттар туралы білім негізінде дозаларды іздеуді қолдануға жол беріледі. Сонымен бірге антигенспецификалық байланысу домендері және костимуляциялық домендер секілді CAR-T-жасушалар үшін өзіндік ерекшелікті факторлар уыттылық пен тиімділікке ықпал етеді, бұл басқа CAR-T-жасушаларға қатысты алынған клиникалық деректерден тиімді дозалар немесе дозалар диапазоны экстраполяциясы үшін әлеуетті шектеуі мүмкін. Осыған байланысты дозалар іздеу зерттеуін ісікке қарсы әрекеті үшін талап етілетін бастапқы дозаны және ІІ фазаның клиникалық зерттеулеріне арналған ұсынылатын дозаны немесе дозалар диапазонын анықтау үшін әртүрлі дозаларда қауіпсіздікті, уыттылықты, ісікке қарсы белсенділікті зерделеу үшін жүргізу қажет.

Жалпы, мыналарды:

1) клиникаға дейінгі деректерді және қолжетімді клиникалық деректерді,

2) өнім-өзіндік ерекшелікті факторларды (тиімділік, трансдукция, пролиферативті белсенділік);

3) ауру-өзіндік ерекшелікті критерийлерді (ісіктің типі, антиген экспрессиясы және ісік жүктемесі) ескере отырып, растайтын зерттеулерде пайдаланылатын дозалау режимін негіздеуге арналған деректерді алу қажет.

Тиімділік

Басқа ісікке қарсы дәрілік препараттарға қатысты қолданылатын тиімділікті растаудың базалық қағидаттары CAR-T-жасушаларға қатысты да қолданылады. ІІІ фазаның растайтын клиникалық зерттеулері мен қауіпсіздік бойынша кеңейтілген деректер қоры валиді бастапқы соңғы нүктелер, рандомизацияланған бақыланатын дизайн және қауіпсіздіктің жан-жақты деректер қоры негізінде нақты айқындалған пациенттер тобында препараттың "пайда – қауіп" арақатынасын белгілеуге бағытталған болуы тиіс. Жалпы қағида бойынша ісікке қарсы дәрілік препараттарды клиникалық бағалауға қатысты клиникалық нұсқауларды ұстану қажет.

CAR-T-жасушалар үшін дозаны таңдау секілді өзіндік ерекшелікті аспект іздеу зерттеулерінің нәтижелеріне негізделетін болады деп күтіледі. Егер растайтын зерттеулерде CAR-T-жасушалардың белгіленген дозасы емес, дозалар диапазоны қолданылатын болса, бұны жасушалар көзіне (аллогендік немесе аутологиялық), препараттың және таңдап алған пациенттердің популяциясына қарай негіздеу қажет.

Растайтын зерттеудің дизайны, егер өзгеше ғылыми негізделмеген болса, CAR-T-жасушаларды референтті режиммен қолдануды салыстыра отырып рандомизацияланған бақыланатын дизайнға сәйкес келуі тиіс. Осындай референттік режимдегі қатерлілік дәрежесі жоғары лимфома үшін одан әрі аутологиялық дің жасушаларын трансплантациялаумен жоғары дозалы химиотерапия үлгі болуы мүмкін. Растайтын зерттеулерді жоспарлау кезінде тиімділікті бағалау кезінде "емдеу ниеті бойынша (ITT-популяция)" қағидатын сақтауға және CAR-T-жасушалар тобына да, компаратор тобына да қосылған барлық пациенттер секілді ITT-популяцияны анықтауға мұқяит назар аудару қажет. CAR-T-жасушалары кіші топтарында қосымша талдауларды көздеуге болады (мысалы, аферездік популяцияда, лимфодеплетирленген тепария алатын популяцияда және CAR-T-жасушалар препаратын алған популяцияда).

Әдетте, CAR-T-жасушалар препараттарын алғашқы клиникалық зерттеулер аурудың соңғы сатысында болатын пациенттер үшін немесе аурудың рефрактерлі өтуі кезінде жүргізіледі. Аурудың рефрактерлі өтуі клиникалық тұрғыда аурудың ерте сатысынан өте өзгеше болады, бұл кейбір жағдайларда препаратты тіркеу үшін дәлелдер деңгейі көзқарасы тұрғысынан басқа талаптарды негіздеуі мүмкін. Рандомизацияланған бақыланатын клиникалық зерттеулердің дизайны сонымен бірге аурудың рефрактерлі өтетін соңғы сатысының талаптары таңдап алынатын немесе егер референттік терапия қолжетімсіз болған жағдайларда пайдаланылады. Мұндай жағдайларда зерттеушінің таңдауы негізінде ең үздік қолдайтын терапияны немесе емдеуді салыстыру тиімділіктің дәлелдемесін алуға мүмкіндік береді және топтық зерттеулермен салыстырғанда артықшылықтары басым болып табылады. Айрықша жағдайларда және ғылыми негіздемесі болған кезде дәрілік препаратты тіркеу мақсаттары үшін пациенттердің бір тобының қатысуымен орындалған бақыланбайтын клиникалық зерттеулердің нәтижелерін ұсынуға жол беріледі. Мұндай жағдайларда осы дәрілік препарат қолданылған терапия әсерінің сенімділігі жоғары, ал аурудың қалыпты өтуі – жақсы болжамдалған болып табылатынына дәлел ұсыну қажет.

Басқа ісікке қарсы препараттарға ұқсас, растайтын клиникалық зерттеулерде қолдануға болатын соңғы нүктелер:

ауру қайталанбай тірі қалу (ешқандай оқиғасыз тірі қалу) (DFS (EFS));

аурудың өршуінсіз тірі қалу (PFS);

жалпы тірі қалу (OS) болып табылады

Клиникалық іздеу зерттеулері жағдайында:

емдеуге жауаптардың объективті жиілігі (ORR);

терапияға жауаптың ұзақтығы қолдануға болатын соңғы нүктелер деп есептеледі.

CAR-T-жасушалар қолданылатын терапияның ұзақ мерзімді нәтижелері, тіпті егер ерте фазалардың клиникалық зерттеулерінде жекелеген пациенттерде ұзақ мерзімді жауаптардың тұрақтылығы туралы хабар бар болса да, өз алдына жеке белгілеуді талап етеді. Егер осы терапия дәрілік препараттың табиғатына қарай толық емдеп жазылуды қамтамасыз етуге қабілетті екендігіне қатысты ғылыми ұйғарым бар болса, клиникалық зерттеулердің тиісті дизайнын дәрілік препаратты тіркеу мақсаттары үшін тиімділіктің осы түрін бағалай отырып жоспарлау қажет. Қазіргі уақытта гемобластоздар кезінде CAR-T-жасушалары препараттарымен емдеуден кейін аутологиялық (қан түзуші) дің жасушаларын (ASCT/HSCT) трансплантациялауды жүргізу бойынша стандартты нұсқаулар қалыптастыру үшін жектілікті деректер жоқ.

Қауіпсіздік

CAR-T-жасушалар олардың фармакокинетикалық және фармакодинамикалық қасиеттеріне байланысты өткір уыттылықты тудырады, бұл шектеуді терапиялық қолдануға алып келеді. Қазіргі кезде сипатталған негізгі жағымсыз реакциялар лейкозбен және лимфомамен ауыратын пациенттерде CD19 бағытталған CAR-T-жасушаларды қолдану тәжірибесіне негізделген және:

"цитокиндік дауыл" синдромы;

CAR-T-жасушалармен жанамаланған энцефалопатия синдромы (CAR-T-cell related encephalopathy syndrome, CRES);

B-жасушалардың сарқылуы түрінде көрініс табады.

Жағымсыз реакциялардың түрі мен ауырлығы дәрілік препараттың сипаттамасына және CD19 бағытталған әртүрлі CAR-T-жасушалар үшін пациенттің жағдайына қарай өзгеріп отырады. Жағымсыз құбылыстардың неғұрлым кең спектрі басқа антигендерге және (немесе) басқа гемабластоздарға немесе ісіктерге бағытталған CAR-T-жасушалар үшін сипатталған.

Жағымсыз құбылыстар бастапқы онкологиялық ауруларға, миелосупрессия секілді лимфодеплеция режиміне, инфекцияларға немесе аферез рәсіміне байланысты болуы мүмкін. Осылайша, жағымсыз құбылыстардың CAR-T-жасушалармен терапиясымен бірге ілесіп жүретін рәсімдермен, сондай-ақ CAR-T-жасушалар препаратының өзімен себеп-салдарлық байланысын бағалау қажет.

Қауіпсіздік туралы сапалы және ақпараттық деректер алу үшін:

дәрілік препараттарға қатысты алынған клиникаға дейінгі деректер, сондай-ақ басқа CAR-T-жасушаларды қолданудың клиникалық тәжірибесі негізінде күтілетін және тосын жағымсыз құбылыстардың ықтимал тізбесін қалыптастыру;

күтілетін қауіпті жағымсыз құбылыстарды ескере отырып, пациенттерді ауруханаға жатқызу ұзақтығын жоспарлау;

өмірге қауіп төндіретін әлеуетті уыттылықты анықтау және емдеу алгоритмін әзірлеу;

зерттеудің ұзақтығын және мерзімі ұзартылған уыттылықты анықтау үшін және пациенттерді бақылауды жоспарлау қажет.

CAR-T-жасушалар негізді дәрілік препараттарды, сондай-ақ рәсімдерге байланысты жағымсыз құбылыстарды (аферез және лимфодеплецияны қоса алғанда) толығымен сипаттауға және дәрілік препаратты тіркеу мақсаттары үшін "пайда – қауіп" арақатынасын толық бағалауды негіздеуге мүмкіндік беретін егжей-тегжей деректер қорын қалыптастыруды жоспарлау қажет.".

О внесении изменения в Правила проведения исследований биологических лекарственных средств Евразийского экономического союза

Решение Совета Евразийской экономической комиссии от 22 января 2025 года № 13.

В соответствии со статьей 6 Соглашения о единых принципах и правилах обращения лекарственных средств в рамках Евразийского экономического союза от 23 декабря 2014 года, пунктом 88 приложения № 1 к Регламенту работы Евразийской экономической комиссии, утвержденному Решением Высшего Евразийского экономического совета от 23 декабря 2014 г. № 98, Совет Евразийской экономической комиссии решил:

1. Внести в Правила проведения исследований биологических лекарственных средств Евразийского экономического союза, утвержденные Решением Совета Евразийской экономической комиссии от 3 ноября 2016 г. № 89, изменение согласно приложению.

2. Настоящее Решение вступает в силу по истечении 30 календарных дней с даты его официального опубликования.

Члены Совета Евразийской экономической комиссии:

От Республики Армения	От Республики Беларусь	От Республики Казахстан	От Кыргызской Республики	От Российской Федерации
М. Григорян	И. Петришенко	С. Жумангарин	Д. Амангельдиев	А. Оверчук

ПРИЛОЖЕНИЕ к Решению Совета Евразийской экономической комиссии от 22 января 2025 г. № 13

ИЗМЕНЕНИЕ,
вносимое в Правила проведения исследований биологических лекарственных средств Евразийского экономического союза

Дополнить указанные Правила главами 31 и 32 следующего содержания:

"Глава 31. Качество, доклинические и клинические аспекты разработки и изучения лекарственных препаратов на основе соматических клеток человека

1. Общие положения

1. Новые терапевтические подходы к лечению ряда заболеваний путем применения высокотехнологичных лекарственных препаратов, включая лекарственные препараты, содержащие жизнеспособные клетки разработаны на основе достижений в области биологии, биотехнологии и медицины, которые требуют общих подходов к регулированию обращения таких лекарственных препаратов. Лекарственные препараты на основе клеток обладают высоким потенциалом в лечении различных заболеваний, особенно относящихся к неудовлетворенным медицинским потребностям системы здравоохранения.

2. Лекарственные препараты на основе соматических клеток человека (далее – соматотерапевтические лекарственные препараты) гетерогенны с точки зрения происхождения и типа клеток, а также сложности препарата. Клетки в их составе бывают самообновляющимися стволовыми клетками, более коммитированными клетками-предшественниками (прогениторными клетками) и терминально дифференцированными клетками, выполняющими определенную заданную физиологическую функцию. Клетки имеют аутологичное или аллогенное происхождение. В ряде случаев эти клетки бывают генетически модифицированными. Клетки используются самостоятельно, в комплексе с биомолекулами или другими химическими веществами либо в комбинации со структурными материалами (скаффолдами, каркасами, матриксами и другими), рассматриваемыми самостоятельно в качестве медицинских изделий (комбинированные высокотехнологичные лекарственные препараты).

3. К соматотерапевтическим лекарственным препаратам относятся лекарственные препараты, которые имеют все следующие признаки:

а) содержат жизнеспособные клетки человека аллогенного или аутологичного происхождения, подвергающиеся обработке (манипуляциям) в ходе производственного процесса и предназначенные в том числе для проведения клинических исследований;

б) находятся или не находятся в комбинации с неклеточными компонентами;

в) клетки в составе этих лекарственных препаратов являются генетически модифицированными или не являются генетически модифицированными.

2. Сфера применения

4. Положения настоящей главы применяются к различным соматотерапевтическим лекарственным препаратам, включая комбинированные препараты. В целях обоснования разработки и планов оценки заявитель вправе использовать риск-ориентированный подход в качестве основы для подготовки плана управления рисками.

Положения настоящей главы применяются только к клеточному компоненту соматотерапевтических лекарственных препаратов, содержащих генетически модифицированные клетки.

Положения настоящей главы также применяются к лекарственным препаратам на основе нежизнеспособных клеток и на основе фрагментов клеток человека.

5. Положения настоящей главы не применяются к лекарственным препаратам на основе ксеногенных клеток.

6. Настоящая глава содержит указания по разработке, производству и контролю качества, а также доклинической и клинической разработке соматотерапевтических лекарственных препаратов, включая лекарственные препараты для терапии соматическими клетками и лекарственные препараты тканевой инженерии. Положения настоящей главы распространяются на лекарственные препараты, заявленные на регистрацию. Заявители, инициирующие проведение клинических исследований, должны учитывать положения настоящей главы.

7. В разделах 4 – 7 настоящей главы рассматриваются критерии и методы оценки всех исходных материалов, дизайн и валидация процесса производства, характеристика соматотерапевтических лекарственных препаратов, вопросы контроля качества, программы разработки, прослеживаемости и надзора за качеством, а также вопросы исследования сопоставимости. Представлены указания относительно использования и описания скаффолдов, матриксов, медицинских изделий, каркасов как компонента комбинированных препаратов.

8. К соматотерапевтическим лекарственным препаратам не всегда применимы традиционные фармакологические и токсикологические доклинические исследования. В связи с этим в главе приведены указания по доклиническим исследованиям, необходимым для проверки концепции и установления фармакологических и токсикологических эффектов, позволяющих спрогнозировать ответ на терапию у человека.

9. Поскольку клиническая разработка соматотерапевтических лекарственных препаратов связана с определенными сложностями, в настоящей главе приводятся указания по проведению фармакодинамических и фармакокинетических исследований, исследований по подбору доз, клинической эффективности и безопасности, описываются вопросы, которые необходимо рассмотреть в отношении фармаконадзора и плана управления рисками таких препаратов.

10. Настоящую главу необходимо рассматривать вместе с разделом IV приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы. Донация, заготовка и испытания клеток человека должны отвечать требованиям к донациям, указанным в главах 19 и 20 настоящих Правил.

3. Анализ рисков, связанных с разработкой и производством соматотерапевтических лекарственных препаратов

11. Риск, возникающий в связи с введением соматотерапевтических лекарственных препаратов, зависит от происхождения клеток, производственного процесса, неклеточных компонентов и конкретного терапевтического назначения. Разные соматотерапевтические лекарственные препараты могут представлять разный уровень риска для пациентов, медицинского персонала или общей популяции. В связи с этим план разработки и требования к изучению необходимо адаптировать в индивидуальном порядке, используя многофакторный риск-ориентированный подход (в соответствии с положениями приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы).

12. В начале разработки соматотерапевтического лекарственного препарата можно выполнить первоначальный анализ риска, опираясь на существующие знания о типе препарата и его планируемом назначении. Заявитель обязан обновлять анализ на протяжении жизненного цикла соматотерапевтического лекарственного препарата по мере сбора сведений для более глубокой характеристики риска.

13. В целях обоснования разработки соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо использовать всесторонний анализ рисков. Он должен также служить основой для подготовки плана управления рисками в соответствии с Правилами практики фармаконадзора. В частности, результаты всестороннего анализа рисков используются:

а) для выявления факторов риска, связанных с качеством и безопасностью лекарственного препарата;

б) для определения объема и цели получения данных, требуемых во время доклинической и клинической разработки;

в) при определении необходимости действий по минимизации рисков;

г) при определении пострегистрационных действий по управлению рисками, указываемых в плане фармаконадзора.

14. При оценке совокупного риска соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо использовать следующие общие критерии риска:

а) происхождение клеток (аутологичное или аллогенное);

б) способность клеток к пролиферации и (или) дифференциации;

в) способность клеток вызывать иммунный ответ (в качестве мишени или эффектора);

г) степень манипуляции над клетками (in vitro или ex vivo культивирование, активация, дифференцировка, генетическая модификация или криоконсервация);

д) способ введения соматотерапевтического лекарственного препарата (например, ex vivo-перфузия, местная или системная хирургическая операция);

е) продолжительность экспозиции или культивирования (от краткосрочной до длительной) либо продолжительность жизни клеток;

ж) комбинированный состав соматотерапевтического лекарственного препарата (в составе клетки и биоактивные молекулы или структурные материалы);

з) доступность клинических данных об аналогичных соматотерапевтических лекарственных препаратах или опыта их применения;

е) иные критерии риска, обусловленные природой и видом соматотерапевтического лекарственного препарата.

4. Требования к качеству и производству соматотерапевтических лекарственных препаратов

15. В настоящем разделе описываются действия производителей после заготовки клеток и тканей. Производство соматотерапевтических лекарственных препаратов должно соответствовать Правилам производственной практики.

16. Активная фармацевтическая субстанция соматотерапевтического лекарственного препарата состоит из подвергшихся инженерии (манипуляции) клеток и (или) тканей.

17. Дополнительные вещества (например, каркасы, скаффолды, матриксы, медицинские изделия, биоматериалы, биомолекулы и (или) иные компоненты) при их комбинировании в качестве составной части подвергшихся манипуляции клеток считаются частью активной фармацевтической субстанции и признаются исходными материалами, при этом не являясь веществами биологического происхождения.

18. Соматотерапевтические лекарственные препараты часто содержат или состоят из клеточного материала ограниченного объема и многие из них предназначены для применения в порядке, специфичном для пациента. Это может вызывать определенные проблемы, касающиеся планирования испытаний по контролю качества каждого изучаемого препарата. Поскольку настоящая глава охватывает различные соматотерапевтические лекарственные препараты, сложность рассматриваемых процессов может сильно варьировать. В случае если у соматотерапевтических лекарственных препаратов исходный материал, активная фармацевтическая субстанция и лекарственный препарат тесно связаны между собой или почти идентичны, отдельные из перечисленных ниже требований не применяются. В этих случаях необходимо учитывать только релевантные разделы и требования для данной подгруппы соматотерапевтических лекарственных препаратов.

4.1. Исходные материалы и сырье

19. Производственный процесс соматотерапевтических лекарственных препаратов, как правило, не предусматривает финишную стерилизацию, стадии очистки, стадии удаления и (или) инактивации вирусов. В связи с этим для всех материалов человеческого или животного происхождения производителю необходимо в своих документах установить требования к источникам получения исходного материала, его поставщикам и критерии приемлемости к исходному сырью и исходным материалам в соответствии с их целевым назначением.

4.1.1. Клетки

20. Донорский клеточный материал от одного донора или группы доноров после обработки может быть:

а) одним изолятом первичных клеток, непосредственно используемым в соматотерапевтическом лекарственном препарате;

б) первичными клетками, культивируемыми в течение нескольких пассажей, перед использованием в соматотерапевтическом лекарственном препарате;

в) клетками из системы банков клеток, состоящей из главного и рабочего банков клеток.

21. В целях надлежащего поддержания и извлечения клеток без какого-либо нарушения их целевых конечных свойств необходимо создать хорошо контролируемую систему хранения клеток. Условия хранения должны быть оптимизированы для обеспечения жизнеспособности клеток, их концентрации, чистоты, стерильности и функциональности. Идентификация (подлинность) должна быть подтверждена соответствующими генотипическими и (или) фенотипическими маркерами, а доля клеток, несущих эти маркеры подлинности, оценивается как признак целевой популяции клеток.

Первичные клетки

22. Специальные требования к донорству, заготовке и испытанию установлены законодательством государств-членов в сфере донорства органов и тканей, а также крови и ее компонентов.

23. Производителю в своих документах необходимо четко описать и обосновать процедуры и стандарты, используемые им для включения кандидатов в доноры, или исключения кандидатов в доноры, представляющих высокие риски или не подходящих по другим причинам. Если необходимо объединить клетки от разных доноров, анализ рисков должен учитывать возможность того, что объединение популяций аллогенных клеток может увеличить риск возникновения нежелательных иммунологических реакций у реципиента и негативно повлиять на терапевтическую эффективность лекарственного препарата. Кроме того, объединение клеток может повышать риск передачи заболеваний. В зависимости от природы источника клеток и тканей необходимо также учитывать и устранять другие факторы риска, например, предшествующее радиационное облучение.

24. При получении клеток для использования в соматотерапевтическом лекарственном препарате необходимо иметь специальную микробиологическую скрининговую программу, адаптированную под тип клеток, с валидированными методиками испытаний, способными выявлять человеческие инфекционные агенты с достаточной чувствительностью и учитывающими компоненты среды, которые могут повлиять на результаты испытания (например, антибиотики). Если клетки получают из нездоровых тканей, необходимо установить специфичные для соматотерапевтического лекарственного препарата критерии приемлемости в соответствии с его целевым назначением.

25. Параметры качества для установления критериев приемлемости для определенного органа или тканей должны быть указаны с учетом общих аспектов, таких как условия транспортировки и хранения.

26. В случае аутологичной донации необходимо обосновать режим испытаний исходного материала, принимая во внимание аутологичное применение.

27. В случае забора и культивирования аллогенных первичных клеток для введения нескольким пациентам необходимо должным образом установить характеристики партии (серии) клеток. К каждой новой партии (серии) клеток необходимо применять одну и ту же программу оценки характеристик.

Система банков для созданных клеточных линий

28. При использовании клеточных линий необходимо во всех возможных случаях сформировать главный банк клеток и рабочий банк клеток, характеристики которых установлены в степени, достаточной для поддержания их постоянства. Формирование банка клеток, установление его характеристик и его испытания должны проводиться в соответствии с главой 1 настоящих Правил.

4.1.2. Другие материалы, реагенты и вспомогательные вещества

29. Для сбора, отбора, культивирования или даже генетической либо фенотипической модификации клеток требуются различные материалы (например, другие клетки, ферменты, антитела, цитокины, сыворотки и антибиотики). Контакт с такими материалами может также влиять на качество, безопасность и эффективность лекарственного препарата. Как следствие, каждое вещество, используемое в процессе сбора, отбора, культивирования, генетической или фенотипической модификации клеток должно быть четко указано и оценено на предмет его пригодности для предполагаемого использования. Необходимо обеспечить микробиологическую чистоту и низкое содержание бактериальных эндотоксинов в таких материалах.

30. Пригодность для предполагаемого использования должна быть оценена и (или) валидирована для материалов, включая клетки, используемых в качестве поддержки роста и адгезии (например, питающие (фидерные) клетки).

31. Качество таких биологически активных веществ, добавляемых в питательные среды, как факторы роста, цитокины и антитела, необходимо документировать в отношении подлинности, чистоты, стерильности и биологической активности, а также отсутствия посторонних агентов. Необходимо минимизировать использование подобных материалов и избегать использования реагентов (сырья), обладающих сенсибилизирующим потенциалом, например -лактамных антибиотиков.

32. В отношении вопросов оценки вирусной безопасности необходимо учитывать положения глав 2 и 4 настоящих Правил. В отношении каждого вещества животного или человеческого происхождения, используемого во время производства соматотерапевтического лекарственного препарата, необходимо соблюдать принципы, изложенные в Фармакопее Союза, а при отсутствии в ней – изложенные в фармакопеях государств-членов.

33. Необходимо принимать меры по снижению риска контаминации агентами губчатой энцефалопатии (ГЭ).

34. Если это оправданно составом и способом получения соматотерапевтического лекарственного препарата, при оценке его качества и его производстве необходимо применять положения глав 5.1, 5.2 и 10 настоящих Правил.

35. Если исходное сырье (и исходные материалы), реагенты и (или) вспомогательные вещества указаны в Фармакопее Союза, необходимо указать соответствующие ссылки в регистрационном досье соматотерапевтического лекарственного препарата.

36. В отношении материалов человеческого или животного происхождения необходимо также добавить следующие сведения:

а) материалы, получаемые от человека (например, альбумин, иммуноглобулины), необходимо оценивать на их пригодность способом, идентичным способу, используемому в отношении лекарственных препаратов, получаемых из плазмы крови, в соответствии с главами
19 и 20 настоящих Правил.

Необходимо изучить возможность использования альтернативных синтетических реагентов. Если для питательной среды требуется плазма, в целях замены аллогенной сыворотки используется по возможности сыворотка того же донора, у которого были забраны клетки;

б) материалы, получаемые от животных. При использовании клеток или тканей животного происхождения, (например, в качестве вспомогательных клеток) необходимо следовать указаниям в отношении лекарственных препаратов для терапии ксеногенными клетками.

Реагенты животного происхождения могут содержать инфекционные агенты и повышать частоту возникновения нежелательных иммунологических ответов у реципиента. Если применимо, необходимо избегать использования реагентов животного происхождения и заменять их на другие реагенты (например, растительного происхождения или рекомбинантные) с установленным составом.

При использовании бычьей сыворотки необходимо соблюдать меры предосторожности в отношении губчатой энцефалопатии. Оптимальным является использование облученных сывороток и (или) альтернативных синтетических сред.

При проведении испытаний на вирусную безопасность материалов от других видов животных необходимо оценить присутствие посторонних агентов, на наличие которых должны проводиться испытания в рамках общих и видоспецифичных требований к производству и контролю ветеринарных вакцин для млекопитающих в соответствии с требованиями таблицы 3 главы 2 и главы 21 настоящих Правил;

в) специальные указания по применению исходных материалов генотерапевтических лекарственных препаратов. Если клетки являются генетически модифицированными, информация по контролю качества, характеристике лекарственного препарата и доклинических исследованиях векторов для переноса генов указывается в соответствии с положениями главы 32 настоящих Правил. Трансформированные клеточные популяции необходимо анализировать на достаточное и воспроизводимое проявление вновь приобретенных характеристик. Необходимо уделять особое внимание уровню и продолжительности экспрессии, а также качеству генного продукта, вырабатываемого клетками. Если применимо и практически осуществимо, новые характеристики клеток должны быть определены количественно и периодически контролироваться производителем.

4.2. Специальные указания по использованию матриксов, медицинских изделий, скаффолдов и каркасов и иных материалов в составе комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов

37. Соматотерапевтические лекарственные препараты могут включать структурные компоненты, которые в независимой форме являются медицинскими изделиями. Такие изделия должны отвечать требованиям актов органов Союза в сфере обращения медицинских изделий и законодательства государства-члена, в части не урегулированной указанными актами, а информацию о них необходимо указать в заявлении о регистрации лекарственного препарата. При наличии регистрационного удостоверения на медицинское изделие необходимо включить сведения об этом в регистрационное досье лекарственного препарата. Соматотерапевтические лекарственные препараты могут также включать в себя структурные компоненты, не являющиеся медицинскими изделиями. Все структурные компоненты необходимо подробно охарактеризовать и оценить их пригодность для целевого назначения в соответствии с требованиями приложения № 1 к Правилам регистрации, подразделом 4.4 и разделом 5 настоящей главы.

38. Необходимо представить в регистрационном досье описание любых матриксов, волокон, гранул или иных материалов, используемых в дополнение к клеткам или в комбинации с ними и подтвердить их строение и функцию химическими, биологическими, физическими (например, структура и деградация) и механическими свойствами. Включение дополнительных биоактивных молекул необходимо также описать в регистрационном досье и оценить их влияние.

4.3. Производственный процесс

39. В целях обеспечения постоянства свойств соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо тщательно спланировать и валидировать процесс его производства. Необходимо сформулировать и обосновать требования к стадиям производственного процесса.

40. Необходимо представить подробное описание производства активной фармацевтической субстанции и соматотерапевтического лекарственного препарата. Необходимо описать вид манипуляции, необходимой для обработки клеток, и физиологическую функцию клеток. Необходимо составить блок-схему всего процесса, начиная с биологических жидкостей, ткани или органа либо с банков клеток, отмечая критичные стадии и промежуточные продукты (например, промежуточные серии клеток), а также рабочие параметры, внутрипроизводственные контроли и критерии приемлемости. Производство комбинированных лекарственных препаратов, состоящих из клеток и матриксов, медицинских изделий, скаффолдов или каркасов, требует дополнительного рассмотрения с позиций взаимодействий "клетки – матрикс" ("клетки – каркас") и вопросов обеспечения качества лекарственного препарата, связанных с этим взаимодействием. Необходимо отдельно проанализировать влияние биоразлагаемых материалов, которые могут обладать потенциалом изменения окружающих условий (например, увеличения pH) для клеток во время производства или после введения соматотерапевтического лекарственного препарата.

41. Необходимо представить сведения о процедурах, используемых для транспортировки материалов во время процесса производства соматотерапевтического лекарственного препарата, включая сведения об условиях транспортировки и хранения, а также время перерыва между стадиями производства.

42. Производственная зона должна быть физически отделена от зоны заготовки материала. Если в одной и той же производственной зоне обрабатываются и хранятся разные лекарственные препараты на основе тканей и клеток, на каждой стадии производства существует повышенный риск перекрестной контаминации (например, через производственное оборудование или контейнеры для хранения (например, сосуды с жидким азотом)), и поэтому необходимо предусмотреть надлежащие меры контроля для предотвращения перекрестной контаминации.

43. Оборудование и помещения, используемые в производстве соматотерапевтических лекарственных препаратов, должны быть пригодны и квалифицированы для асептического производства. Во всех возможных случаях в производстве необходимо использовать выделенное, продукт-специфичное или одноразовое оборудование.

4.3.1. Процедуры заготовки клеток

44. Все процедуры приготовления клеток необходимо обосновать с точки зрения их целевого назначения.

45. Необходимо избегать ненадлежащего обращения с клетками или тканями и их неправильную обработку, поскольку это может повредить или нарушить целостность и (или) функциональную активность клеток, тем самым приведя к терапевтической неэффективности. Микробиологический контроль является основополагающим аспектом контроля процесса производства и оценки качества всех соматотерапевтических лекарственных препаратов. Если выполнимо, на выбранных стадиях производства необходимо осуществлять мониторинг культивирования клеток in vitro. Культуру необходимо проверять на предмет любой микробной контаминации в соответствии с процедурой культивирования и характеристиками роста клеток.

46. После того, как соответствующие контроли были выполнены и (или) внедрены, биологическую жидкость (ткань, орган) допускается подвергать следующим манипуляциям:

а) диссоциация органов или тканей. Необходимо описать и валидировать процедуру получения клеток из органа или ткани (с точки зрения вида фермента, сред и т. д.). Необходимо учитывать степень дезинтеграции, применяемую к ткани, чтобы сохранить планируемую функциональную целостность клеточного препарата и минимизировать клеточные примеси в препарате (клеточный дебрис, перекрестную контаминацию другими типами клеток);

б) выделение интересующей клеточной популяции. Необходимо описать любую процедуру, используемую для выделения и (или) очистки интересующей клеточной популяции. Ее эффективность рассматривается в совокупности с целевым назначением, а метод (методы) должен быть валидирован;

в) культивирование клеток. Во время культивирования клеток in vitro необходимо обратить внимание на обеспечение приемлемого роста выделенных клеток и манипуляции с ними. Чтобы сохранить целостность и контролировать функциональную активность клеток, необходимо правильно спланировать стадии производства. Процедуры любой манипуляции необходимо подробно описывать в документах по производству и осуществлять тщательный мониторинг процессов производства с использованием специальных контролей. Необходимо четко установить и валидировать продолжительность культивирования клеток и максимальное число пассажей клеток. Необходимо определить значимые генотипические и фенотипические характеристики первичных культур клеток, сформированных клеточных линий в соответствии с главой 1 настоящих Правил и производных клеточных клонов, а также определить их стабильность с точки зрения продолжительности жизни культуры. Необходимо подтвердить постоянство и воспроизводимость процесса культивирования клеток и оптимизировать условия культивирования, включая среды и продолжительность культивирования, с точки зрения предлагаемой клинической (терапевтической) функции клеток.

Необходимо отдельно рассмотреть потенциал роста клеток в ответ на факторы роста, поскольку субпопуляции клеток могут приобретать преимущество в росте при определенных условиях культивирования in vitro;

г) модификация клеток. На клетки можно воздействовать различными методами (физическими, химическими или молекулярно-генетическими). Необходимо всесторонне описать метод, используемый для модификации клеток. В случае генетической модификации клеток необходимо соблюдать требования, установленные главой 32 настоящих Правил;

д) культивирование клеток внутри или на поверхности матрикса, скаффолда, медицинского изделия или каркаса. Если клетки выращиваются внутри или на поверхности матрикса, скаффолда, медицинского изделия либо каркаса, качество комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата, определяется главным образом, надлежаще контролируемым процессом производства. В случае производства комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов процесс культивирования клеток необходимо тщательно валидировать, принимая во внимание влияние медицинского изделия на рост, функцию и целостность клеток. Необходимо также учитывать влияние, которое могут оказать клетки на изделие (например, скорость деградации), в соответствии с указаниями раздела 5 настоящей главы.

4.3.2. Внутрипроизводственный контроль

47. Процесс производства необходимо контролировать при помощи нескольких средств контроля технологического процесса на уровне критических стадий или промежуточных продуктов. Промежуточные клеточные продукты – это продукты, которые поддаются выделению во время процесса производства соматотерапевтических лекарственных препаратов. Необходимо составить спецификации на такие продукты в целях обеспечения воспроизводимости процесса и постоянства свойств соматотерапевтического лекарственного препарата. Необходимо описать испытания и критерии приемлемости. В случае если предусмотрено хранение соматотерапевтического лекарственного препарата, необходимо валидировать условия хранения (например, продолжительность, температуру).

4.3.3. Определение серии

48. Цель определения серии – обеспечить постоянство и прослеживаемость производственного процесса. Необходимо привести четкое определение промышленной серии от источника клеток до маркировки окончательной упаковки (указав размер серии, число пассажей или удвоений клеток, стратегии объединения, систему присвоения номеров серий). Для аутологичных соматотерапевтических лекарственных препаратов в качестве серии необходимо рассматривать произведенный препарат для одного человека, являющегося одновременно и донором для этого лекарственного препарата.

4.3.4. Система упаковки (укупорки)

49. Необходимо описать систему упаковки (укупорки). Необходимо подтвердить совместимость с лекарственным препаратом. Необходимо указать, зарегистрирована ли сама по себе система упаковки (укупорки) в качестве медицинского изделия. Необходимо представить сведения о процедурах стерилизации контейнера и укупорки.

50. Выбор упаковочных материалов необходимо рассматривать как часть фармацевтической разработки. Если компоненты упаковки используются для обеспечения условий транспортировки и (или) применения, необходимо указать соответствующие дополнительные данные по обеспечению указанных функций компонентов упаковки.

4.4. Установление характеристик лекарственного препарата

51. Установление характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата должно охватывать все компоненты, содержащиеся в готовом препарате. Установление характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата особенно затруднительно для соматотерапевтических лекарственных препаратов, содержащих вместе с клетками матриксы, каркасы, скаффолды и ранее не исследованные медицинские изделия. В этом случае потребуется установление характеристик отдельных компонентов, а также комбинированного лекарственного препарата. Установление характеристик соматотерапевтических лекарственных препаратов включает в себя данные, полученные на протяжении его разработки и (или) процесса производства. Характеристики клеточного и неклеточного компонентов комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата в процессе объединения могут подвергнуться изменению.

52. Клеточный компонент должен быть подробно охарактеризован с точки зрения идентификации (подлинности), чистоты, активности, жизнеспособности и пригодности для его целевого назначения (если не обосновано иное).

53. Биологическая функция соматотерапевтического лекарственного препарата выражается в биохимическом, метаболическом или иммунологическом действии, а также, например, в структурном замещении поврежденной ткани или органа. В связи с этим установление характеристик активной фармацевтической субстанции с точки зрения ее биологической функции затруднительно. Кроме того, сложно отнести специфический механизм действия на счет определенной молекулярной субстанции, так как чаще всего он зависит от нескольких функциональных свойств клеточных компонентов, действие которых считается "тканеподобным".

54. При установлении характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо учитывать следующее:

а) происхождение клеток (аутологичные или аллогенные);

б) подверглись ли клетки существенным или минимальным манипуляциям in vitro;

в) являются ли клетки иммунологически активными или нейтральными;

г) пролиферативная способность клеток;

д) клетко- или тканеподобная организация и динамическое взаимодействие между клетками и со структурными компонентами;

е) целевое назначение лекарственного препарата.

55. Неклеточные компоненты необходимо охарактеризовать исходя из функции, выполняемой ими в составе соматотерапевтического лекарственного препарата. Для структурных компонентов, предназначенных поддерживать клеточные компоненты (например, каркасы, скаффолды и мембраны), необходима идентификация и установление их характеристик с химической и физической точек зрения (например, пористость, плотность, микроскопическая структура и размер частиц в соответствии с типом веществ и целевым назначением согласно ГОСТ ISO 10993-18 и ГОСТ ISO/TS 10993-19).

56. Установление характеристик необходимо спланировать таким образом, чтобы позволить установить меры рутинного контроля, применяемые при выпускающем контроле активной фармацевтической субстанции и лекарственного препарата, а также контроли, осуществляемые на нескольких стадиях процесса производства, для гарантии постоянства характеристик серий.

57. Если в качестве компонентов соматотерапевтического лекарственного препарата присутствуют биологически активные молекулы (например, факторы роста, цитокины и др.), их необходимо подробно описать и охарактеризовать их взаимодействие с другими компонентами препарата и с окружающими тканями после введения, включая использование соответствующего спектра in vitro и при необходимости – методов исследования in vivo.

4.4.1. Идентификация (подлинность)

Клеточный компонент

58. Необходимо в зависимости от популяции и происхождения клеток установить характеристики подлинности клеточных компонентов с точки зрения фенотипических и (или) генотипических профилей.

59. При рассмотрении фенотипа клеток допускается использовать значимые маркеры (если обосновано). Такие маркеры могут основываться на экспрессии генов, представлении антигенов, биохимической активности, реакции на внешние стимулы, способности вырабатывать биологически активные или другие определяемые молекулы и др. В отношении адгезивных клеток приемлемым является морфологический анализ вместе с другими испытаниями. Если применимо, необходимо представить описание процедур, способных привести к модификации характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата (включая адгезию, абсорбцию, деградацию, появление остатков компонентов питательной среды).

60. В отношении клеточных компонентов аллогенного происхождения подлинность должна включать маркеры гистосовместимости (если применимо) и идентификацию генетических полиморфизмов (например, анализ однонуклеотидных полиморфизмов (SNP) или коротких тандемных повторов (STR)) с анализом их целевого назначения.

Неклеточные компоненты активной фармацевтической субстанции

61. Необходимо подробно охарактеризовать все неклеточные компоненты и установить параметры их подлинности.

62. Если соматотерапевтический лекарственный препарат содержит отдельное активное вещество в дополнение к клеточному компоненту, для такого активного вещества необходимо установление характеристик с точки зрения идентификации (подлинности) в соответствии с требованиями актов органов Союза в сфере обращения лекарственных средств или законодательства государств-членов в части не урегулированной указанными актами, в зависимости от природы активного вещества, независимо от химического или биологического происхождения.

63. Структурные компоненты, предназначенные поддерживать клеточные компоненты (например, каркасы, скаффолды, мембраны), необходимо идентифицировать и характеризовать в отношении их состава и структурных характеристик.

Комбинированные соматотерапевтические лекарственные препараты

64. В комбинированном соматотерапевтическом лекарственном препарате субстанция для фармацевтического применения может быть образована путем интеграции клеточных и неклеточных компонентов с образованием единого целого. В подобном случае идентификация (подлинность) как клеточного, так и неклеточного компонента в процессе объединения может измениться. Следовательно, для компонентов в комбинации должен быть установлен особый способ определения идентификации (подлинности) (если не обосновано иное).

4.4.2. Чистота клеток

65. Целевая клеточная популяция может содержать клетки, принадлежащие к другим линиям и (или) стадиям дифференцировки, или клетки, не связанные с целевой популяцией.

66. Если для терапии требуется определенный тип клеток, необходимо определить нежелательные клетки и контролировать их количество в соматотерапевтическом лекарственном препарате с помощью соответствующих спецификаций (установить критерии приемлемости для количества контаминирующих клеток).

67. В случае если для достижения желаемой биологической активности и эффективности лекарственного препарата требуется сложная комбинация клеток, необходимо охарактеризовать эту комбинацию и контролировать ее состав с помощью соответствующих внутрипроизводственных контролей и испытаний выпускающего контроля качества.

68. Независимо от типа клеток клеточная популяция может быть контаминирована нежизнеспособными клетками. Поскольку жизнеспособность клеток – это важный параметр целостности соматотерапевтического лекарственного препарата, прямо коррелирующий с его биологической активностью, необходимо определить отношение между нежизнеспособными и жизнеспособными клетками и установить для него критерии приемлемости в спецификации.

4.4.3. Примеси

Родственные и производственные примеси

69. Во время производства в соматотерапевтический лекарственный препарат могут попадать (образовываться) в различном количестве родственные и производственные примеси. Необходимо провести испытания соматотерапевтического лекарственного препарата (или отдельных его компонентов, если невозможно по-другому) на содержание любых реагентов (исходного сырья), для которых известна способность оказывать неблагоприятное воздействие на человека, и установить для них критерии приемлемости. Пределы их содержания, установленные в спецификациях, необходимо обосновывать содержанием таких примесей, обнаруженным в сериях, использованных в токсикологических и (или) клинических исследованиях.

70. Необходимо тщательно охарактеризовать любой материал, способный во время производства контаминировать лекарственные препараты продуктами деградации (например, биоразлагаемые материалы), и оценить влияние продуктов деградации на клеточный компонент.

71. В случае если в лекарственном препарате используются генетически модифицированные клетки, необходимо проанализировать любые дополнительные белки, продукты экспрессионного вектора (например, факторы устойчивости к антибиотикам, маркеры селекции) и обосновать их присутствие в лекарственном препарате.

Посторонние агенты

72. Критически важным для качества лекарственного препарата аспектом является установление того, что соматотерапевтический лекарственный препарат не содержит посторонних агентов (вирусов, микоплазмы, бактерий, грибов). Контаминация может произойти из исходных материалов или сырья либо случайно привноситься во время процесса производства. Необходимо провести оценку риска, чтобы оценить возможность реактивации скрытых (интегрированных, покоящихся) форм посторонних агентов. Необходимо выполнить детальные испытания на отсутствие бактерий, грибов и микоплазмы в соматотерапевтическом лекарственном препарате в соответствии с требованиями Фармакопеи Союза. В случае если короткий срок годности (срок хранения) соматотерапевтического лекарственного препарата не позволяет провести испытания на отсутствие бактерий в соответствии с Фармакопеей Союза, допускается применение валидированных методов испытаний (при наличии обоснований).

4.4.4. Активность

73. Необходимо начать разработку подходящего испытания на активность на ранних этапах фармацевтической разработки лекарственного препарата. Подходящее испытание на активность должно быть разработано уже к моменту производства соматотерапевтических лекарственных препаратов для первого клинического исследования. Методику определения активности необходимо валидировать до начала опорных клинических исследований (если не обосновано иное). Производителю необходимо установить требования к активности в спецификациях на выпуск и на срок годности (срок хранения), при необходимости изменяя их в ходе разработки продукта.

74. Методика, определяющая биологическую активность, должна основываться на предполагаемом биологическом эффекте, который должен быть связан с клиническим ответом на введение соматотерапевтического лекарственного препарата.

75. Допускается предусмотреть два основных вида испытаний на активность:

анализы на клеточных системах in vitro;

анализы на животных моделях in vivo.

Такие основные клеточные функции, как жизнеспособность, самообновление, клеточная гибель и дифференцировка, являются значимыми показателями для качества, функциональности и стабильности соматотерапевтических лекарственных препаратов, поэтому необходимо проводить их мониторинг во время производства и при выпускающем контроле с использованием суррогатных маркеров и соответствующей технологии (например, анализ профилей экспрессии генов на микрочипах, проточная иммунофлуоресцентная цитометрия, клонирование клеток, ПЦР и др.). При использовании лабораторных экспериментальных животных моделей допустимо выполнять анализы in vivo.

76. Маркеры, характеризующие чистоту, и маркеры, характеризующие активность соматотерапевтического лекарственного препарата, не должны определяться в одном анализе.

77. В целях адекватного определения активности соматотерапевтического лекарственного препарата во время его разработки может потребоваться комбинация нескольких аналитических методов. Необходимо учитывать, что определенные виды анализов более подходят для контроля изменений процесса производства, тогда как другие лучше подходят для испытаний в рамках выпускающего контроля качества лекарственного препарата.

Репарация и регенерация тканей

78. Испытание in vivo допускается выполнять на животной модели, имитирующей планируемую клиническую репарацию или регенерацию ткани, или может быть иным образом основано на принципе действия (например, эктопическая модель). Анализ in vitro должен быть основан на экспрессии маркеров, подтвердивших прямую или непрямую (суррогатные маркеры) корреляцию с планируемой биологической активностью, (например, маркеры клеточной поверхности, маркеры активации, профиль экспрессии определенных генов). Кроме того, физиологический ответ в определенных условиях (например, дифференцировку в специфичные типы клеток и (или) секреция тканеспецифичных белков (например, компонентов внеклеточного матрикса), допускается использовать в качестве базового принципа для испытания на активность. Вместе с тем производители должны обеспечить релевантность метода установления характеристик для планируемого биологического эффекта in vivo.

79. Испытание на активность необходимо выполнять, используя установленное число клеток и по возможности рассчитанное по квалифицированному референтному препарату (внутреннему стандарту). Активность определяется как промежуток времени, необходимый для получения заранее определенного эффекта (например, восстановления функции или репарации анатомической структуры), или активность рассчитывается на основе измеренного эффекта за определенный период времени.

Метаболическая или фармакологическая активность

80. Клетки, содержащиеся в соматотерапевтическом лекарственном препарате, могут подвергаться химическому воздействию или генетической модификации in vitro с целью индукции экспрессии целевых белков (например, факторов роста, поверхностных клеточных антигенов или других молекул, для поддержания биологического ответа в течение требуемого времени в новом микроокружении). В связи с этим разрабатываемые испытания активности должны позволить оценить связанные с активностью свойства и параметры активной фармацевтической субстанции, которая может состоять не только из полностью интактных жизнеспособных клеток, но также и других компонентов.

81. Если планируемая биологическая функция соматотерапевтического лекарственного препарата основана, главным образом, на способности клеток секретировать специфичную молекулу (например, для коррекции метаболического нарушения, стимулирования роста, высвобождения метаболита), тогда испытание на активность будет основано на обнаружении вырабатываемых активных молекул и ожидаемой биологической активности. Испытание может быть выполнено с помощью надежных стандартных качественных и количественных аналитических методов (белковый анализ, идентификация нуклеиновых кислот с помощью технологии анализа нуклеиновых кислот (ТАН), ВЭЖХ). Функцию той же молекулы можно также изучить на животных модельных системах, предполагая, что активная фармацевтическая субстанция высвобождается из соматотерапевтического лекарственного препарата в биологические жидкости (плазму, цереброспинальную жидкость, мочу или интерстициальную жидкость).

Иммунотерапия

82. Испытания на активность соматотерапевтических лекарственных препаратов, предназначенных для иммунотерапии, основаны на оценке сложных иммунных механизмов, которая затрудняется ввиду мультиантигенного состава лекарственного препарата и присущей ему вариабельностью исходного материала. Для оценки активности иммунотерапевтических соматотерапевтических лекарственных препаратов для лечения рака используются специфические наборы тестов, позволяющие оценить их иммунотропную активность.

4.4.5. Туморогенность

83. Для соматотерапевтических лекарственных препаратов характерно возможное наличие туморогенного потенциала, поскольку трансформация может произойти, прежде всего, в клеточном компоненте препарата (например, вследствие хромосомной нестабильности), который отсутствует в обычных лекарственных препаратах на основе молекул химической или биологической природы, а также существует риск проявления онкогенного потенциала. Если имеются основания предполагать наличие риска клеточной трансформации и последующего проявления туморогенности, клеточные компоненты необходимо оценивать на предмет их туморогенного потенциала, анализируя, к примеру, их пролиферативную активность, зависимость от экзогенных стимулов, ответа на стимулы апоптоза и модификацию генома. Потребуется испытание на целостность хромосом и туморогенность клеток, получаемых из клеточной культуры или системы банка клеток. При организации испытаний на туморогенность следует руководствоваться положениями главы 1 настоящих Правил и статьей Фармакопеи Союза по клеточным субстратам для производства вакцин для медицинского применения.

4.5. Контроль качества

84. В целях надлежащего контроля качества активной фармацевтической субстанции и (или) соматотерапевтического лекарственного препарата их необходимо подвергать обязательному выпускающему контролю качества на каждом из этих двух уровней. Если это обосновано, допускается сократить испытания на одном уровне при условии выполнения исчерпывающего контроля на другом. Все испытания выпускающего контроля качества необходимо выполнять с помощью методов, валидированных не позднее чем на момент подачи заявления о регистрации лекарственного препарата.

4.5.1. Критерии выпускающего контроля качества

85. Спецификации на выпуск активной фармацевтической субстанции и соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо составлять на основании параметров, определенных в ходе установления их характеристик. Выбор испытаний является препарат-специфичным и должен определяться производителем.

86. Если не обосновано иное, спецификации на выпуск должны включать в себя следующие показатели:

идентификация (подлинность);

чистота;

активность;

примеси;

стерильность;

жизнеспособность клеток;

общее число клеток.

Если структура является основополагающей характеристикой препарата, необходимо определить и обосновать структурные характеристики активной фармацевтической субстанции или соматотерапевтического лекарственного препарата. Если основной функцией соматотерапевтического лекарственного препарата является секреция специфичных белков, должны быть установлены параметры спецификации, касающиеся этих выделяемых белков.

87. Если определенные испытания выпускающего контроля невозможно выполнить на активной фармацевтической субстанции или соматотерапевтическом лекарственном препарате, а только на ключевых промежуточных продуктах и (или) в ходе внутрипроизводственного контроля, это необходимо обосновать. В таких случаях обоснование надлежащего объема контроля качества должно исходить из процесса производства соматотерапевтического лекарственного препарата, подкрепленного результатами клинического исследования. Такие случаи исключения испытаний в рамках выпускающего контроля качества на активной фармацевтической субстанции или соматотерапевтического лекарственного препарата включают в себя:

а) отдельные испытания в рамках проведения выпускающего контроля качества, которые невозможно провести по техническим причинам для комбинированных компонентов активной фармацевтической субстанции или соматотерапевтического лекарственного препарата;

б) полные испытания в рамках проведения выпускающего контроля качества, которые невозможно завершить до введения соматотерапевтического лекарственного препарата реципиенту вследствие временных ограничений (например, в отношении аутологичных препаратов, вводимых сразу по завершении производства и первоначальных исследований). Вместе с тем в этом случае необходимо определить и обосновать критический комплекс обязательных испытаний, которые необходимо выполнить в ограниченный период времени перед клиническим применением такого лекарственного препарата. Во всех случаях необходимо сохранять архивные образцы для последующего анализа;

в) испытания лекарственного препарата в случае, если его фактически имеющееся в наличии количество ограничено клинически необходимой дозой (например, вследствие крайне ограниченного числа клеток при сборе или низкой скорости пролиферации). Выпуск соматотерапевтического лекарственного препарата в обращение на территории государства-члена в этом случае необходимо обосновать валидацией процесса манипуляции над клетками и внутрипроизводственными контролями.

4.5.2. Исследование стабильности

88. Срок хранения клеток в заявленных условиях хранения необходимо установить в отношении следующих материалов:

все промежуточные продукты, подлежащие хранению (если применимо);

компоненты комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата;

активная фармацевтическая субстанция;

соматотерапевтический лекарственный препарат.

Кроме того, необходимо установить обоснованный срок хранения готового к применению соматотерапевтического лекарственного препарата (после вскрытия транспортного контейнера). Необходимо также определить все условия хранения, включая температурный диапазон. Условия транспортировки и хранения необходимо обосновать экспериментальными данными с точки зрения поддержания целостности клеток и стабильности лекарственного препарата в течение определенного срока годности (срока хранения). Если применимо, необходимо документировать соответствующие методы замораживания и размораживания.

89. В силу сложной природы активной фармацевтической субстанции соматотерапевтического лекарственного препарата требования к стабильности необходимо определять в индивидуальном порядке. Во всех возможных случаях стабильность необходимо оценивать в отношении как клеточного, так и неклеточного компонента до их объединения и в совокупности в соматотерапевтическом лекарственном препарате в окончательной упаковке.

4.5.3. Специальные требования к качеству лекарственных препаратов на основе клеток, содержащих генетически модифицированные клетки

90. Если клетки подверглись генетической модификации, контроль качества необходимо осуществлять в соответствии с главой 32 настоящих Правил. Данный вид контроля качества является дополнительным по отношению к контролю качества клеток в соответствии с указаниями, приводимыми в научной медицинской литературе для этого вида генетически модифицированных клеток.

4.5.4. Специальные требования к качеству комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов

91. Необходимо установить спецификации на структурные компоненты комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов. Необходимо описать примеси и продукты деградации, происходящие из структурных компонентов (матрикса, каркаса, скаффолда, медицинского изделия) и для значимых примесей необходимо установить критерии приемлемости в спецификации. Испытания на структурные и механические свойства и биологическую активность с учетом ожидаемых условий применения лекарственного препарата и потенциала деградации могут быть затруднительны в рамках испытаний выпускающего контроля качества. Эти параметры необходимо изучать с помощью надлежащих испытаний сырья, материалов и установления характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата. В крайне ограниченных условиях (например, в случае аутологичных препаратов с содержанием небольшого числа клеток) анализ структурных и функциональных характеристик комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата может потребовать разработки модельного препарата, состоящего из тех же неклеточных компонентов, объединенных с клеточным компонентом (компонентами) с теми же характеристиками, но с доказанной доступностью.

4.6. Валидация процесса производства

92. Необходимо валидировать весь процесс производства, включая сбор клеток, процессы манипуляции над клетками, максимальное количество пассажей клеток, объединение с другими компонентами препарата, фасовку (наполнение), упаковку, транспортировку, хранение и др. В целях обеспечения постоянства производства валидация процесса производства комбинированного препарата должна охватывать все стадии, начиная с отдельных компонентов и до окончательной комбинации.

93. Необходимо подтвердить, что каждая стадия процесса производства активной фармацевтической субстанции, вспомогательных компонентов и соматотерапевтического лекарственного препарата хорошо контролируется. Необходимо обосновать выбор и критерии приемлемости рабочих параметров и внутрипроизводственного контроля. При валидации необходимо учитывать предполагаемую вариабельность, обусловленную исходными материалами, исходным сырьем и биологическими процессами. Более того, необходимо определить и валидировать критические стадии процесса производства, особенно асептические процессы.

94. Необходимо валидировать все стадии консервирования, сроки хранения между операциями и (или) транспортировки активной фармацевтической субстанции, соматотерапевтического лекарственного препарата, вспомогательных компонентов или промежуточных продуктов во время процесса производства.

95. В случае если объемы образцов (например, аутологичные препараты для однократного введения) ограничены, необходимо проводить расширенную валидацию процесса производства, используя соматотерапевтические лекарственные препараты с сопоставимыми характеристиками, имеющимися в достаточных количествах для целей валидации. Необходимо проводить валидацию такого производственного процесса с учетом характеристик продукта для посторонних агентов, идентификации (подлинности), активности, жизнеспособности, чистоты и (или) примесей и других специфичных для продукта параметров.

5. Фармацевтическая разработка

96. Общие принципы фармацевтической разработки биотехнологических и биологических препаратов, установленные главой 13 настоящих Правил, допускается применять к разработке соматотерапевтических лекарственных препаратов. Потенциальная сложность состава и вариабельность препаратов, содержащих жизнеспособные клетки, приводят к необходимости введения производителем специализированных фармацевтических и биофармацевтических требований в каждую программу разработки, начиная с отдельных клеточных компонентов и заканчивая соматотерапевтическим лекарственным препаратом.

5.1. Клеточные компоненты

97. В программу фармацевтической разработки необходимо включить выбор материалов, сырья и процессов, которые будут использоваться в производстве. Программу фармацевтической разработки необходимо рассмотреть с точки зрения биологической и терапевтической функции, поддержания и защиты клеточной популяции.

98. Целостность клеточного компонента критически важна для соматотерапевтического лекарственного препарата и должна оцениваться по способности клеток выживать и поддерживать генотип или фенотип, необходимый для предполагаемых функций. Вместе с тем возможные изменения клеточной природы, способные повлиять на планируемую функцию, необходимо выявлять с помощью анализа поверхностных клеточных антигенов, анализа протеомики и функциональной геномики (например, микроанализа на профиль экспрессируемых генов, проточной цитометрии и др.). Жизнеспособность клеток можно легко оценить в культуре с применением широко используемых методов подсчета клеток.
В отношении комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов, структурные компоненты которых являются составной частью активной фармацевтической субстанции, проведение подобных анализов бывает затруднительно. При необходимости следует искать альтернативные подходы (например, комбинация других подходящих анализов (например, определение pH и соотношения O₂/CO₂)).

99. В рамках программы исследования стабильности необходимо оценивать способность клеток продолжать вырабатывать или экспрессировать продукты. Подобные исследования стабильности необходимо проводить по времени столько, сколько требует установленный срок годности (срок хранения).

5.2. Неклеточные компоненты

100. Соматотерапевтический лекарственный препарат может содержать такие неклеточные компоненты, как биоматериалы, биоактивные молекулы, белки или вещества химического происхождения. Они могут выполнять структурную поддержку, создавать подходящую среду для роста, биологический сигналинг или другие функции. Они также могут использоваться в процессе манипуляций ex vivo.

101. Матрицы, каркасы, скаффолды, медицинские изделия, биоматериалы или биомолекулы, не являющиеся составной частью активной фармацевтической субстанции, рассматриваются в качестве вспомогательных веществ соматотерапевтического лекарственного препарата. В отношении вспомогательных веществ, впервые используемых в комбинации с клетками и (или) тканями, применяются требования к новым вспомогательным веществам, установленные частью I приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы. Стандартные вспомогательные вещества также необходимо охарактеризовать в отношении их комбинации с клетками.

102. Сведения о выборе вспомогательных веществ, их свойствах, характеристиках, дизайне и испытаниях каркаса, скаффолда или матрикса необходимо включить в регистрационное досье соматотерапевтического лекарственного препарата в рамках его фармацевтической разработки.

103. Если соматотерапевтический лекарственный препарат содержит компоненты, предназначенные для модификации доставки или обеспечения локального удержания клеток после введения препарата, необходимо представить научное обоснование, подкрепленное соответствующими данными о разработке этих компонентов. Требуется оценка отдельных неклеточных компонентов, хотя элементы такой оценки допустимо включить в исследования, направленные на оценку соматотерапевтического лекарственного препарата как единого целого. Если безопасность неклеточного компонента была установлена в рамках регистрации медицинского изделия или другого лекарственного препарата, элементы такой оценки применяются к оценке его безопасности и пригодности при использовании в составе соматотерапевтического лекарственного препарата (если это обосновано).

104. Необходимо описать релевантность структурных и функциональных характеристик неклеточных компонентов комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата. Необходимо оценить взаимодействие клеточного компонента и любых дополнительных неклеточных компонентов с медицинским изделием, а также представить данные по разработке и характеристики комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата как единого целого.

105. Дифференцировка и функциональность клеток и тканей в значительной мере зависят от микроокружения и тем самым от выбора биоматериалов и клеточных сигнальных биомолекул (например, факторов роста). В связи с этим необходимо провести исследования для проверки критичных свойств и функциональной пригодности биоматериалов и других неклеточных компонентов соматотерапевтического лекарственного препарата, например биосовместимости и механической прочности.

106. Для подтверждения того, что свойства биоматериала не препятствуют росту и правильной функции ткани или клеток, с которыми он контактирует, и способствуют совокупному функционированию препарата, необходимо в частности, выполнить следующее:

а) подтвердить отсутствие в биоматериале компонентов или вымываемых веществ, которые могут быть токсичными для роста и (или) планируемого функционирования клеток;

б) установить характеристики для свойств (например, топографии, поверхностной химии, дозировки), критичных для поддержки структуры, оптимизации жизнеспособности и клеточного роста или других функциональных характеристик;

в) подтвердить биосовместимость структурного материала с клетками или тканями, чтобы подтвердить, что во время производства и до применения система поддерживает желаемую дифференцировку, функциональность и генотип клеток;

г) установить кинетику высвобождения и (или) скорость деградации любых биоактивных молекул, чтобы проверить их пригодность для достижения планируемого эффекта.

107. Для установления биосовместимости необходимо определить характер биологических ответов, которые биоматериал должен вызывать в ткани хозяина или в клеточных компонентах, и представить доказательство, что на релевантной модели достигается желаемый тканевый ответ.

108. Стабильность неклеточных компонентов необходимо оценивать в присутствии и при отсутствии клеточных компонентов, чтобы определить, подвергается ли неклеточный компонент деградации или физико-химическим изменениям (например, агрегации, окислению), способным оказывать влияние на качество препарата, клеточное поведение и жизнеспособность клеток. Необходимо оценить влияние клеточных компонентов или окружающих тканей на деградацию (скорость и продукты, если применимо) или стабильность структурного компонента, учитывая также влияние неклеточных компонентов на протяжении всего ожидаемого срока годности препарата. Общие принципы, применяемые к биологической оценке медицинских изделий, также могут быть применимы к оценке биоматериалов, предназначенных для использования в составе соматотерапевтического лекарственного препарата. Подобная оценка включает программу установления характеристик биоматериала, испытания и рассмотрение имеющихся данных с целью оценки потенциала возникновения нежелательной биологической реакции в результате воздействия биоматериала в соответствии с принципами межгосударственного стандарта ГОСТ ИСО 10993-13, а также иными частями межгосударственных стандартов серии ГОСТ ИСО 10993, содержащими методы, которые применяются для оценки характеристик материалов, биологической безопасности и деградации биоматериалов, используемых в соматотерапевтических лекарственных препаратах. В целях подтверждения аспектов биосовместимости специфичных для практического применения комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов, выполняются дополнительные исследования (например, исследования адгезии, роста клеток).

5.3. Готовый лекарственный препарат

109. После разработки состава и способа производства соматотерапевтического лекарственного препарата ("рецептуры") (а также разработки системы доставки комбинированного лекарственного препарата) параметры для определения роли компонентов и пригодности состава должны быть представлены в обосновании состава готового лекарственного препарата.

110. Ключевые параметры для испытания функциональности лекарственного препарата должны быть обоснованы в соответствии с данными разработки и конечными требованиями к качеству. Допускается при целесообразности включить испытания in vitro и in vivo состава и (или) системы доставки, и (или) комбинированного соматотерапевтического лекарственного препарата в ходе разработки.

6. Обеспечение прослеживаемости информации

111. Система полной прослеживаемости информации о соматотерапевтическом лекарственном препарате (о доноре, о самом лекарственном препарате, исходных материалах для его производства, процессах доставки до пациента) необходима для мониторинга его безопасности и эффективности. Создание и поддержание этой системы должно осуществляться таким образом, чтобы обеспечить согласованность и совместимость с требованиями к прослеживаемости и фармаконадзору в соответствии с Правилами практики фармаконадзора.

112. Необходимо создать двухуровневую систему, обеспечивающую прослеживаемость от донации и заготовки клеток до производителя и пользователя (медицинского учреждения) и гарантирующую анонимность донора и реципиента. При заготовке тканей должна быть установлена прослеживаемая связь между донором и донацией. На производственной площадке должна быть установлена прослеживаемая связь между донацией и продуктом, а в медицинском учреждении должна быть установлена прослеживаемая связь между соматотерапевтическим лекарственным препаратом и реципиентом. Система должна обеспечивать полную прослеживаемость от донора до реципиента посредством анонимных систем кодирования.

113. Производителям необходимо создавать свои системы кодирования рациональным образом, опираясь на систему кодирования учреждения, производящего заготовку тканей, и разрабатывая ее таким образом, чтобы облегчить прослеживаемость от донации до продукта и до пациента. Системы штрих-кодирования и многостраничные клейкие этикетки (стикеры) служат подходящими инструментами для целей обеспечения прослеживаемости применения соматотерапевтических лекарственных препаратов у пациентов.

7. Сопоставимость

114. При разработке соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо предусмотреть возможные изменения процесса производства, способные повлиять на готовый продукт. Учитывая сложную и динамичную природу соматотерапевтического лекарственного препарата, важно полностью оценить и проследить все стадии разработки в регистрационном досье. Это особенно значимо, если начались клинические исследования. Необходимо сохранять данные о поведении и характеристиках экспериментальных прототипов образцов, поскольку они могут послужить источником справочных сведений, значимых для оценки готового продукта. Во время опорных клинических исследований не допускается вносить изменения в процесс производства и готовый продукт.

115. Материалы, используемые в клинических исследованиях, должны быть подробно охарактеризованы, чтобы можно было доказать постоянство производства. Производителям необходимо учитывать критические параметры, определенные в результате установления характеристик соматотерапевтического лекарственного препарата, для создания аналитических инструментов, требующихся для проведения необходимых исследований сопоставимости на протяжении всей разработки. Исследования сопоставимости соматотерапевтического лекарственного препарата, произведенного после внесения изменений, необходимо проводить в отношении серий, использованных в клинических исследованиях (в соответствии с главами 9.1 и 9.2 настоящих Правил).

116. Если на аналитическом и (или) доклиническом уровнях установить сопоставимость невозможно, ее необходимо подтвердить с помощью данных клинических исследований.

8. Доклиническая разработка

117. Доклинические исследования должны учитывать природу соматотерапевтического лекарственного препарата и быть пропорциональны по объему ожидаемому риску, связанному с клиническим применением.

118. В доклинических исследованиях необходимо отразить вариабельность соматотерапевтического лекарственного препарата. Стандартные подходы к объему исследований, описанные в разделе 4 части I приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы в отношении фармакологических и токсикологических испытаний лекарственных препаратов, не всегда могут быть применимы в отношении соматотерапевтического лекарственного препарата. Любое отклонение от этих требований необходимо обосновать. Если клетки соматотерапевтического лекарственного препарата подверглись генетической модификации, доклиническую разработку необходимо выполнять в соответствии с главой 32 настоящих Правил.

119. Целями доклинических исследований являются демонстрация подтверждения принципа действия соматотерапевтического лекарственного препарата, определение фармакологических и токсикологических эффектов, предсказывающих ответ человека, не только до начала клинических исследований, а также на протяжении его клинической разработки. К задачам таких исследований относятся:

получение сведений для выбора безопасных доз соматотерапевтического лекарственного препарата для клинических исследований;

получение сведений для обоснования пути введения и схемы применения;

получение сведений о продолжительности экспозиции и продолжительности последующего наблюдения в целях обнаружения нежелательных реакций;

установление органов-мишеней;

исследование токсичности и установление параметров мониторинга пациентов, получающих такие лекарственные препараты.

120. Доклинические исследования необходимо проводить на релевантных животных моделях. Если релевантные животные модели разработать невозможно, исследования на животных допускается заменить исследованиями in vitro. Программа доклинической разработки и критерии, использованные для выбора конкретной животной модели, должны быть обоснованы. Уровень экспрессии биологически активных молекул, путь введения и испытуемые дозы соматотерапевтического лекарственного препарата должны соответствовать планируемому клиническому применению у человека.

121. При планировании исследований необходимо учитывать положения глав 5.3 и 5.4 настоящих Правил. Количество животных, их пол, частота и продолжительность наблюдения должны быть достаточными для обнаружения возможных нежелательных эффектов.

122. Необходимо подтвердить безопасность и пригодность всех структурных компонентов для их целевой функции, учитывая их физические, механические, химические и биологические свойства (согласно разделу 4.2 настоящей главы).

8.1. Фармакология

8.1.1. Первичная фармакодинамика

123. Доклинические исследования должны быть достаточными для подтверждения принципа действия соматотерапевтического лекарственного препарата. В рамках клинических исследований на подходящих моделях in vitro или in vivo необходимо выявить основные эффекты, связанные с применением соматотерапевтического лекарственного препарата.

124. В целях выяснения фармакодинамического действия соматотерапевтического лекарственного препарата в организме необходимо использовать в достаточной мере обоснованные маркеры биологической активности.

125. В случае если применение соматотерапевтического лекарственного препарата осуществляется с целью восстановления функции дефектных клеток или ткани (регенерация ткани), чтобы подтвердить восстановление нарушенных функций, необходимо выполнить функциональные тесты. Если применение необходимо для проведения адоптивной иммунотерапии онкологических пациентов, биологический эффект необходимо обосновать данными, описывающими иммунологическое действие соматотерапевтического лекарственного препарата.

126. Выбранная животная модель может быть основана на использовании иммунокомпрометированных, нокаутных или трансгенных животных. Гомологичная модель изучения соматотерапевтического лекарственного препарата может иметь преимущества, поскольку поведение in vivo введенных клеток или ткани в гетерологичных моделях может быть изменено вследствие видоспецифичных несоответствий. В исследовании дифференцировки стволовых клеток следует использовать гомологичные модели. Частью анализов первичной фармакодинамики могут быть исследования in vitro, направленные на изучение клеточной и тканевой морфологии, пролиферации, фенотипа, гетерогенности и степени дифференцировки.

127. По возможности исследования следует проводить для определения минимально или оптимально эффективного количества соматотерапевтического лекарственного препарата, требуемого для достижения желаемого эффекта.

8.1.2. Вторичная фармакодинамика

128. Необходимо изучить потенциально нежелательные физиологические эффекты соматотерапевтического лекарственного препарата человека, включая биоактивные продукты, на подходящих моделях животных. Клетки могут мигрировать из места введения, в том числе после системного введения, могут заселить нецелевые органы и ткани. Кроме того, соматические клетки могут секретировать дополнительные биологические молекулы (помимо интересующего белка), которые могут иметь дополнительные органы-мишени.

8.1.3. Фармакологическая безопасность

129. При организации доклинических исследований безопасности необходимо учитывать положения актов органов Союза в сфере обращения лекарственных средств.

130. Фармакологическую безопасность необходимо рассматривать отдельно для каждого соматотерапевтического лекарственного препарата в зависимости от его характеристик. Клетки соматотерапевтического лекарственного препарата могут секретировать фармакологически активные вещества, приводя к дисфункциям со стороны центральной нервной системы, сердца, органов дыхания, почек или желудочно-кишечного тракта.

131. Необходимо учитывать, что теоретически сами клетки также могут вызывать подобные последствия (например, если речь идет о стволовых клетках или мышечных клетках, трансплантированных в области сердца, пораженные инфарктом).

8.1.4. Кинетика, миграция и персистенция

132. Стандартные исследования абсорбции, распределения, метаболизма и выведения, как правило, не применимы для соматотерапевтического лекарственного препарата человека. Вместе с тем необходимо провести исследования для демонстрации распределения в тканях, жизнеспособности клеток, миграции, роста и возможного изменения фенотипа клеток, обусловленного воздействием нового тканевого окружения.

133. Клетки могут мигрировать, что вызывает опасения в отношении нежелательных реакций вследствие эктопического приживления клеток, обладающих потенциалом к дифференцировке. Вероятность реализации данной возможности следует оценивать на животных, используя соответствующие методы специфичной идентификации клеток.

134. В отношении изучения биораспределения клеточного материала соматотерапевтического лекарственного препарата использование мелких животных позволяет добиться более точного обнаружения клеток, чем у крупных животных.

135. В отношении соматотерапевтических лекарственных препаратов, вырабатывающих биологически активные биомолекулы, необходимо изучить распределение, продолжительность и уровень экспрессии таких биомолекул, а также жизнеспособность и функциональную стабильность клеток в тканях целевых органов.

8.1.5. Взаимодействие клеток

136. Необходимо отслеживать взаимодействие введенных клеток и окружающей ткани с неклеточными структурными компонентами и биоактивными молекулами, а также интеграцию соматотерапевтического лекарственного препарата в окружающие ткани.

8.2. Токсикология

137. Необходимость токсикологических исследований зависит от вида лекарственного препарата. Вместе с тем, поскольку стандартные дизайны исследования могут оказаться неподходящими, необходимо представить научное обоснование использованных моделей или отказа от проведения исследований.

138. Токсичность лекарственного препарата может возникать вследствие непредвиденного изменения свойств клеток, возникшего во время производственного процесса (например, такого как измененные профили секреции и изменение поведения in vivo клеточного материала вследствие дифференцировки клеток). Другие потенциальные факторы, способные индуцировать токсичность, включают аллогенное применение соматотерапевтического лекарственного препарата, наличие компонентов, используемых в производственном процессе или являющихся частью неклеточного компонента лекарственного препарата, либо сверхпролиферацию введенных клеток в нежелательных количествах или в нежелательных местах локализации.

139. Стандартные токсикологические исследования все же могут потребоваться, например для комбинированных соматотерапевтических лекарственных препаратов, содержащих в своем составе другие лекарственные препараты, или вещества (в том числе адъюванты либо цитокины или радиоактивные вещества). Необходимость проведения исследований межлекарственных взаимодействий зависит от целевого назначения и разновидности соматотерапевтического лекарственного препарата и должно быть обосновано.

140. Индукция иммунного ответа на сами клетки и (или) вырабатываемые клетками фармакологически активные вещества может модулировать эффективность соматотерапевтического лекарственного препарата. В связи с этим необходимо учитывать возможную иммуногенность соматотерапевтического лекарственного препарата. Указания по оценке иммуногенности экскретируемых веществ приведены в главах 5.3 и 5.4 настоящих Правил.

141. Если клетки применяются в целях иммунотерапии (например, лекарственные препараты для иммунотерапии онкологических заболеваний), необходимо учитывать аутоиммунитет.

8.2.1. Исследования токсичности при однократном и повторном (многократном) введении

142. Токсикологические исследования необходимо проводить на релевантных животных моделях. Если человеческие клетки не подвергаются немедленному отторжению, токсикологические исследования допускается объединить с исследованиями фармакологической безопасности, местной переносимости или проверки концепции эффективности соматотерапевтического лекарственного препарата. В отношении некоторых аллогенных соматотерапевтических лекарственных препаратов допускается использовать охарактеризованные аналогичные животные клетки, если они не отторгаются организмом реципиента.

143. Продолжительность наблюдений в подобных исследованиях может быть больше, чем в стандартных исследованиях при однократном введении, поскольку клетки предназначены для длительного функционирования или индукции долгосрочных эффектов, что следует отразить в дизайне таких исследований. Путь и режим дозирования должны отражать планируемое клиническое применение препарата. Исследования токсичности при повторном (многократном) введении значимы, если клиническое применение соматотерапевтического лекарственного препарата предусматривает повторное (многократное) введение.

8.2.2. Исследования местной переносимости

144. Необходимо проанализировать необходимость проведения исследования местной переносимости на соответствующих видах животных. Местную переносимость, тканевую совместимость и переносимость экскретируемых веществ необходимо оценить в исследованиях токсичности при однократном и повторном (многократном) введении.

8.2.3. Исследования других видов токсичности

145. Необходимо отдельно для каждого соматотерапевтического лекарственного препарата рассмотреть риск индукции образования опухолей вследствие неопластической трансформации клеток соматотерапевтического лекарственного препарата или клеток-реципиента. Стандартные исследования канцерогенности не всегда возможно выполнить. Исследования туморогенности предпочтительно проводить с клетками, находящимися на пределе их культивирования или даже сверх него. Во время исследований туморогенности и онкогенности особо тщательно необходимо изучить ткани, в которых по результатам исследований биораспределения обнаружились введенные клетки или продукты экспрессии, соответственно.

146. Проводить исследования генотоксичности соматотерапевтического лекарственного препарата человека не требуется, если только природа какого-либо продукта экспрессии не свидетельствует о прямом воздействии на геном клеток реципиента.

147. Необходимость проведения исследований репродуктивной и онтогенетической токсичности зависит от характеристики соматотерапевтического лекарственного препарата и должна определяться отдельно для каждого соматотерапевтического лекарственного препарата.

9. Клиническая разработка

9.1. Общие аспекты

148. В целом, когда соматотерапевтический лекарственный препарат входит в фазу клинической разработки, к нему предъявляются те же требования, что и к другим лекарственным препаратам. В соответствии с Правилами регистрации и экспертизы, а также данными научной медицинской литературы по изучению соответствующих нозологий план клинической разработки должен включать в себя фармакодинамические исследования, фармакокинетические исследования, исследования механизма действия, исследования по поиску доз и рандомизированные клинические исследования.

149. Ввиду специфических биологических характеристик соматотерапевтических лекарственных препаратов для клинической разработки допускается применение альтернативных подходов к фазам I – III клинических исследований (при представлении соответствующего обоснования невозможности использования стандартного подхода). Для демонстрации "подтверждения концепции" (исследование механизма действия) и выбора клинически значимых конечных точек для оценки безопасности и эффективности используются результаты доклинических исследований, предыдущий клинический опыт лечения патологии и данные первоначальных клинических исследований. В случае наличия различных подходов к вариантам разработки соматотерапевтических лекарственных препаратов заявителю необходимо в соответствии с пунктом 26 Правил регистрации обратиться за научной консультацией в уполномоченный орган (экспертную организацию) государства-члена.

150. Для достижения планируемого терапевтического эффекта соматотерапевтического лекарственного препарата может потребоваться его введение с помощью специальных хирургических процедур, либо особый метод введения, либо проведение сопутствующей терапии. Биологические эффекты соматотерапевтических лекарственных препаратов зависят от in vivo-окружения и могут изменяться под воздействием процесса замещения или иммунной реакции со стороны пациента или лекарственного препарата. Данные условия, связанные с клинической разработкой, необходимо принимать во внимание при конечном использовании подобных лекарственных препаратов. Их стандартизация и оптимизация должны быть неотъемлемой частью исследований клинической разработки. Терапевтическая процедура как единое целое (включая способ введения, необходимые сопутствующие лекарственные препараты (например, для обеспечения режимы иммуносупрессии)) подлежит изучению и описанию в информации о препарате (общей характеристике лекарственного препарата).

9.2. Фармакодинамика

151. В случае отсутствия детального понимания механизма действия соматотерапевтических лекарственных препаратов, их основные эффекты должны быть изучены и установлены. Если соматотерапевтический лекарственный препарат предназначен для коррекции функции дефектных или разрушенных клеток или ткани, необходимо использовать функциональные тесты. Если целевое применение соматотерапевтического лекарственного препарата заключается в восстановлении или замене клеток (тканей) с ожидаемой пожизненной функциональностью, потенциальными фармакодинамическими маркерами могут быть структурные или гистологические анализы. Допускается использовать подходящие фармакодинамические маркеры (например, определяемые с помощью микроскопических, гистологических, визуализационных методов или ферментативной активности).

152. В случае если соматотерапевтический лекарственный препарат включает в себя неклеточный компонент, такую комбинацию необходимо изучить в клинических исследованиях на совместимость, скорость деградации и функциональность.

9.3. Фармакокинетика

153. Стандартные исследования абсорбции, распределения, метаболизма и выведения, как правило, не подходят для соматотерапевтического лекарственного препарата. Необходимо проанализировать требования к исследованиям, их методологию и выполнимость, уделить внимание мониторингу жизнеспособности, пролиферации, дифференцировки, распределению в организме и миграции, а также функционированию в течение планируемой жизнеспособности препаратов.

154. В случае если предусмотрено повторное (многократное) введение соматотерапевтического лекарственного препарата, необходимо проанализировать режим дозирования такого лекарственного препарата в соответствии с ожидаемой продолжительностью жизни его клеток в организме пациента in vivo.

9.4. Исследования подбора дозы лекарственных препаратов

155. Подбор дозы необходимо обосновать с учетом результатов разработки показателей качества и доклинических исследований, при этом доза должна быть связана с активностью соматотерапевтического лекарственного препарата. Несмотря на то, что доза соматотерапевтического лекарственного препарата может определяться индивидуальными характеристиками пациентов (например, плотностью клеточной массы на массу тела или на объем пораженной ткани), дозу для подтверждающего исследования необходимо обосновать на основе данных, полученных по результатам проведения фаз I и II клинических исследований.

156. Клинические исследования фаз I и II необходимо планировать таким образом, чтобы выяснить минимально эффективную дозу, определяемую как наименьшая доза, требуемая для достижения планируемого действия, или диапазон оптимально эффективных доз, определяемый как наибольший диапазон доз, требуемый для достижения планируемого действия на основании клинических результатов эффективности и переносимости. Необходимо также изучить максимальную безопасную дозу, определяемую как максимальная доза, которую можно ввести на основании исследований клинической безопасности без возникновения серьезных нежелательных явлений.

9.5. Клиническая эффективность

157. Клинические исследования эффективности должны быть подходящими для:

подтверждения эффективности у целевой популяции пациентов с использованием клинически значимых конечных точек;

подтверждения соответствующего режима дозирования, позволяющего достичь оптимального терапевтического эффекта;

оценки продолжительности терапевтического эффекта, применяемого соматотерапевтического лекарственного препарата;

обеспечения возможности оценки соотношения "польза – риск", принимая во внимание существующие альтернативные методы лечения для целевой популяции.

Подтверждающие исследования должны соответствовать указаниям, приведенным в научной медицинской литературе по изучению соответствующих нозологий.

158. Отклонения от положений пункта 157 должны быть обоснованы в регистрационном досье с указанием причин отклонения и обоснованием выбранной стратегии исследования. Например, тот факт, что природа и механизм действия соматотерапевтического лекарственного препарата являются принципиально новыми, необязательно означает, что терапевтическая польза должна измеряться с помощью конечных точек, отличных от рекомендуемых, специфичных для конкретной нозологии (например, при сравнении лекарственных препаратов для лечения болезни Паркинсона с клеточными имплантатами).

159. В случае наличия новых показаний для применения соматотерапевтического лекарственного препарата, в области применения которого есть только ограниченный перечень нозологий, заявителю необходимо в соответствии с пунктом 26 Правил регистрации обратиться за научной консультацией в уполномоченный орган (экспертную организацию) по вопросу плана клинической разработки, включая проведение подтверждающих клинических исследований.

160. Использование ранее валидированных или общепринятых суррогатных конечных точек возможно при условии, что может быть установлена корреляция между клинически значимыми конечными точками и эффективностью. Иногда целевую конечную точку (например, предотвращение артроза) можно зарегистрировать только после длительного последующего наблюдения. В подобных случаях выводы об эффективности соматотерапевтического лекарственного препарата в регистрационном досье допускается основывать на суррогатных переменных. Если эффективность зависит от долгосрочной персистенции препарата, необходимо представить план долгосрочного наблюдения за пациентами. Таким образом, допускается использовать новые значимые конечные точки (клинические или иные (суррогатные)) при наличии обоснования возможности такого использования.

9.6. Клиническая безопасность

161. Данные по безопасности должны позволять обнаруживать распространенные нежелательные явления. Данные по безопасности должны включать в себя результаты предыдущего клинического опыта применения родственных препаратов.

162. Необходимо оценить риск терапевтической процедуры в целом, например хирургических процедур, требуемых для введения соматотерапевтического лекарственного препарата, или иммуносупрессивной терапии, и использовать результаты оценки для обоснования проведения клинических исследований и выбора целевой популяции пациентов.

163. Необходимо рассмотреть все вопросы безопасности, возникшие в доклинических исследованиях, особенно при отсутствии животной модели для данного заболевания или при наличии физиологических различий, ограничивающих предсказательную ценность гомологичной модели.

164. Во время разработки и пострегистрационной фазы клинических исследований соматотерапевтических лекарственных препаратов особое внимание необходимо уделить биологическим процессам, включая иммунный ответ, инфекции, злокачественную трансформацию, и сопутствующей терапии.

165. В отношении лекарственных препаратов с ожидаемой долгосрочной жизнеспособностью необходимо последующее наблюдение за пациентом для того, чтобы подтвердить долгосрочную эффективность и безопасность таких препаратов.

166. Клинические исследования безопасности при введениях соматотерапевтических лекарственных препаратов необходимо проводить в соответствии с результатами анализа риска. Определение "максимальной безопасной дозы" должно также учитывать возможность повторного (многократного) введения соматотерапевтического лекарственного препарата.

10. Фармаконадзор и план управления рисками

167. В плане управления рисками необходимо описать текущий фармаконадзор и прослеживаемость соматотерапевтического лекарственного препарата в соответствии с Правилами практики фармаконадзора. Для соматотерапевтических лекарственных препаратов может потребоваться проведение специальных долгосрочных исследований по мониторингу специфических вопросов безопасности, включая потерю эффективности.

168. В план управления рисками необходимо включить такие вопросы долгосрочной безопасности, как риск передачи инфекционных агентов, иммуногенность или иммуносупрессия и злокачественная трансформация, а также стабильность in vivo входящего в состав соматотерапевтического лекарственного препарата медицинского изделия или биоматериала. В ряде случаев необходимо предусмотреть проведение специальных фармакоэпидемиологических исследований. Специальные требования в плане управления рисками связаны с биологическими характеристиками соматотерапевтического лекарственного препарата. Прослеживаемость сведений и последствий применения аутологичных препаратов в направлении "донор – препарат – реципиент" или "препарат – реципиент" необходимо включать в план управления рисками во всех случаях.

Глава 32. Качество, доклинические и клинические аспекты разработки и изучения лекарственных препаратов, содержащих генетически модифицированные клетки

1. Общие положения

1. Генетически модифицированные клетки разрабатываются с использованием целевой генетической последовательности, либо с целью терапевтического действия (генотерапевтические лекарственные препараты), либо в производственных целях при разработке продукта клеточной терапии или тканевой инженерии (например, для создания индуцированных плюрипотентных стволовых клеток (iPS), которые позднее дифференцируются в соматотерапевтические лекарственные препараты или препараты тканевой инженерии). В отношении генетической модификации клеток к более традиционным подходам переноса генов были добавлены такие новые техники редактирования генома, как CRISPR-Cas, цинковые пальцевые нуклеазы (ZFN) или TALEN.

2. К генетически модифицированным клеткам относят следующие группы лекарственных препаратов (но не ограничиваются ими):

а) генетически модифицированные клетки для лечения моногенного наследственного заболевания;

б) генетически модифицированные дендритные клетки или цитотоксические лимфоциты для иммунотерапии рака;

в) генетически модифицированные аутологичные хондроциты для репарации хряща;

г) генетически модифицированные клетки-предшественники для лечения сердечно-сосудистых заболеваний или для диагностических исследований с помощью меченных in vivo генетически модифицированных клеток, особенно для анализов распределения или дифференцировки in vivo;

д) генетически модифицированные остеогенные клетки для репарации костной ткани;

е) генетически модифицированные клетки, содержащие генетическую конструкцию, которая может быть активирована для элиминации клеток в определенных условиях для поддержания безопасного применения продукта.

3. Настоящая глава содержит указания для заявителей, разрабатывающих лекарственные препараты, содержащие генетически модифицированные клетки. При появлении новых методов генетической инженерии положения данной главы применяются к продукту, полученными этими методами в части не противоречащей свойствам и характеристикам полученного продукта.

Настоящая глава содержит указания по разработке и оценке лекарственных препаратов, содержащих генетически модифицированные клетки, предназначенные для использования у человека и представляемых на регистрацию, а также требования к качеству, доклиническим аспектам, безопасности и эффективности генетически модифицированных клеток.

В разделе по качеству настоящей главы приведены требования, специфичные исключительно для генетической модификации целевой клеточной популяции и для лекарственного препарата на основе генетически модифицированных клеток, образующегося в результате процесса производства. Также в разделах 4, 7 и 8 настоящей главы приведены требования к исходным материалам (включая требования к реагентам, исходному сырью и инструментам редактирования генома), обеспечению сопоставимости при изменениях производственного процесса и его валидации.

В разделе 10 настоящей главы содержатся требования к проведению доклинических исследований, необходимых для оценки доказательства концепции и биораспределения лекарственного препарата, для выявления потенциальных органов-мишеней токсичности, получения сведений о выборе дозы для клинических исследований и обоснования пути введения и схемы дозирования. Раздел по доклиническим исследованиям содержит текущие представления о требованиях к проведению доклинических исследований и специальный раздел по изучению генетически модифицированных клеток на основе химерных антигенных рецепторов (CAR) и Т-клеточных рецепторов (TCR), на основе индуцированных плюрипотентных стволовых клеток и генетически модифицированных клеток, получаемых в результате редактирования генома.

В разделе по клиническим исследованиям содержатся требования по исследованию фармакологических свойств самой клетки и трансгена. Требования к исследованиям эффективности основаны на тех же принципах, что и требования к клинической разработке любого другого лекарственного препарата с учетом конкретной терапевтической области его применения.

Также в настоящей главе приведены требования к проведению оценки безопасности препарата, последующему наблюдению за пациентами и фармаконадзору.

4. Проведение генетических модификаций клеток возможно при помощи различных методов (например, при использовании вирусных и невирусных векторов, мРНК, инструментов редактирования генома). Генетически модифицированные клетки могут иметь человеческое (аутологичное или аллогенное) или животное (ксеногенные клетки) происхождение, быть первичными или сформированными клеточными линиями. В лекарственных препаратах генетически модифицированные клетки могут быть представлены самостоятельно или в комбинации с медицинскими изделиями.

5. Для генетической модификации клеток ex vivo выполняются следующие стадии:

а) клетки выделяются от подходящего донора (человек или животное) или берутся из банка первичных клеток или тканей;

б) клетки подготавливаются для переноса генов или генетической модификации;

в) при помощи определенной техники и посредством подходящего вектора целевой ген модифицируется или внедряется в клетки;

г) генетически модифицированные клетки далее обрабатываются (например, фасуются) и хранятся в соответствующих условиях в виде свежеприготовленного или криоконсервированного продукта.

6. Потенциальный риск вреда, связанный с введением генетически модифицированных клеток, зависит от происхождения клеток, типа вектора и (или) метода, используемого для генетической модификации, производственного процесса, неклеточных компонентов и конкретного терапевтического назначения. Для оценки риска допускается применять риск-ориентированный подход к разработке препарата. Общие указания по разработке данной группы лекарственных препаратов с учетом риска приведены в части IV приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы. Многообразие лекарственных препаратов может приводить к очень разным уровням рисков. Такое многообразие означает, что планы разработки и требования к оценке необходимо корректировать отдельно для каждого препарата в соответствии с многофакторным риск-ориентированным подходом.

2. Сфера применения

7. Положения настоящей главы применяются к лекарственным препаратам, содержащим генетически модифицированные клетки в качестве активного вещества и предназначенным для использования людьми, независимо от того, выполнялась ли генетическая модификация в терапевтических или иных (например, создание индуцированных плюрипотентных стволовых клеток) целях.

Положения настоящей главы не применяются к генетически модифицированным клеткам микробного происхождения. К нежизнеспособным или облученным генетически модифицированным клеткам применяются положения настоящей главы при условии того, что механизм действия опосредован фармакологическими, метаболическими или иммунологическими путями.

8. Требования, предусмотренные настоящей главой, относятся к документам и сведениям, представляемым в составе регистрационного досье на этапе регистрации лекарственного препарата, кроме того, данные требования необходимо применять производителям на стадии разработки лекарственного препарата.

9. Настоящую главу необходимо рассматривать вместе с частью IV приложения № 1 к Правилам регистрации и экспертизы, главой 31 настоящих Правил, требованиями к качеству, доклиническим и клиническим аспектам разработки бесклеточных генотерапевтических лекарственных препаратов, утверждаемыми Комиссией, а также иными актами органов Союза в сфере обращения лекарственных средств.

10. Донация, заготовка и испытания клеток человеческого происхождения должны отвечать требованиям к донациям, предусмотренными главами 19 – 20 настоящих Правил. Если компоненты крови человека используются в качестве исходного материала, сбор, испытания, обработка, хранение и реализация крови и клеток крови человека должны соответствовать требованиям, установленным законодательством государств-членов к донорству органов и тканей, а также крови и ее компонентов.

3. Определения

11. Для целей настоящей главы используются понятия, которые означают следующее:

"гомологичная животная модель" – животная модель, в которой используются клетки животных для имитации лекарственного препарата на основе клеток человека;

"индуцированная плюрипотентная стволовая клетка (iPS)" – разновидность плюрипотентной стволовой клетки, искусственно получаемой из зрелой дифференцированной соматической клетки;

"множественность инфекции (MoI)" – отношение числа вирусных частиц к числу клеток-мишеней;

"персистенция" – долгосрочное обнаружение генетически модифицированных клеток или продукта экспрессии трансгена после введения;

"редактирование генома" – технология внедрения сайт-специфичных изменений в генетический материал с использованием таких генно-инженерных инструментов на основе нуклеаз, как цинковые пальцевые нуклеазы (ZFN), эффекторные нуклеазы, подобные активатору транскрипции (TALEN), инженерные мегануклеазы и короткие палиндромные повторы, регулярно расположенные группами с CRISPR-ассоциированным белком;

"риск-ориентированный подход" – стратегия для определения объема данных о качестве, доклинических и клинических данных, включаемых в регистрационное досье;

"T-клетки с модифицированным TCR" –Т-клетки с генетически модифицированными T-клеточными рецепторами (TCR), выборочно направленные на антигены, ассоциированные с опухолями;

"T-клетки с химерным антигенным рецептором (CAR-T)" – аутологичные или аллогенные T-клетки, которые генетически модифицируются для экспрессии искусственного T-клеточного рецептора – химерного антигенного рецептора (CAR) и которые будут связываться со специфичным антигеном (например, с CD19 на опухолевых клетках) и активировать T-клетки;

"эпигенетические изменения" – изменения в экспрессии гена, вызываемые механизмами, отличными от изменений в нуклеотидной последовательности ДНК.

4. Требования к производству лекарственных препаратов, содержащих генетически модифицированные клетки

4.1. Материалы

4.1.1. Исходные материалы

12. Генетически модифицированные клетки получают посредством ex vivo переноса генов или ex vivo редактирования генома. В отношении обеих процедур используются разные типы исходных материалов. Они включают человеческие или животные клетки и инструменты (например, векторы, мРНК), используемые для их генетической модификации. Последние могут различаться и будут зависеть от используемой процедуры генетической манипуляции.

13. Для переноса генов ex vivo инструментами, используемыми для генетической модификации клеток, должны быть подготовлены, соответственно, вектор (например, вирусный или невирусный) и компоненты для их получения. Положения Правил производственной практики должны применяться, начиная с системы банков клеток, используемых для производства вектора, и далее на всех этапах производства.

14. При редактировании генома для генетической модификации клеток могут если это обосновано заявителем в модуле 3 регистрационного досье, использоваться такие инструменты, как:

векторы (например, вирусные или невирусные), несущие последовательности нуклеиновой кислоты, кодирующие модифицирующий фермент;

мРНК, экспрессирующие модифицирующий фермент;

сам модифицирующий фермент;

генетическая последовательность для модификации клеточного генома (например, направляющая гидовая РНК(gRNA)) или рибонуклеопротеин (например, белок Cas9 в заранее образованном комплексе с гидовой РНК);

матрица для репарации (например, фрагмент линейной ДНК или плазмиды) и компоненты для их получения.

15. Если используются векторы, мРНК или белки, положения Правил производственной практики должны применяться, начиная с требований к системе банков, используемых для получения (производства) указанных материалов, и далее на всех этапах производства.

16. В отношении лекарственных препаратов на основе индуцированных плюрипотентных стволовых клеток, создаваемых при помощи генетической модификации, положения Правил производственной практики и настоящей главы, должны применяться после заготовки клеток, включая создание индуцированных плюрипотентных стволовых клеток и последующий процесс отбора. На ранних стадиях создания индуцированных плюрипотентных стволовых клеток клеточный материал может быть ограничен и доступность образцов влияет на масштаб испытаний и квалификацию процесса. В таких случаях необходимо соблюдать требования Правил производственной практики в отношении высокотехнологичных лекарственных препаратов.

В случае производства активных веществ, состоящих из генетически модифицированных клеток, получаемых от генетически модифицированных животных, положения Правил производственной практики должны применяться после заготовки клеток и испытаний в соответствии с требованиями, предъявляемыми к ксеногенным клеткам. Если используются клетки или ткани человеческого происхождения, необходимо соблюдать требования к качеству, доклиническим и клиническим аспектам разработки бесклеточных генотерапевтических лекарственных препаратов, утверждаемые Комиссией.

17. Для комбинированного высокотехнологичного лекарственного препарата, содержащего генетически модифицированные клетки и дополнительные вещества (например, каркасы, матриксы, скаффолды, медицинские изделия, биоматериалы, биомолекулы и (или) другие компоненты), которые комбинируются с клетками, подвергшимися манипуляции, неотъемлемую часть которых они образуют, такие дополнительные вещества должны считаться исходными материалами, даже если не имеют биологического происхождения. Эти дополнительные вещества должны квалифицироваться в отношении их целевого назначения в соответствии с положениями главы 31 настоящих Правил.

18. Исходные материалы и исходное сырье, используемые для производства генетически модифицированных клеток и продуктов с отредактированным геномом, должны подвергаться тщательной квалификации, чтобы гарантировать стабильный процесс производства. Объем данных, предоставляемых в отношении каждого исходного материала, аналогичен объему данных, который требуется соответственно в отношении активной фармацевтической субстанции соматотерапевтического лекарственного препарата и активного вещества генотерапевтического лекарственного препарата. При использовании заранее сформированного комплекса рибонуклеопротеина, который может использоваться во время отдельных процедур редактирования генома, данные в отношении каждого исходного материала (например, рекомбинантного белка и гидовой РНК) представляются в точно таком же объеме, какой требуется для активной фармацевтической субстанции биологического лекарственного препарата и химического лекарственного препарата в соответствии с приложением № 1 к Правилам регистрации. Необходимо представить подробные сведения о производственном процессе, контроле материалов и сырья, установлению характеристик производственного процесса, разработке производственного процесса, контроле критичных стадий производственного процесса, валидации производственного процесса, аналитических методиках и стабильности. Сведения об исходных материалах необходимо включить в раздел "Контроль исходных материалов" регистрационного досье как при их самостоятельном производстве, так и при поставке другим производителем. Вместе с тем в отношении вектора и клеток могут быть предусмотрены отдельные модули в подразделе 3.2.S регистрационного досье лекарственного препарата.

19. Независимо от использования процедур ex vivo переноса генов или технологий редактирования генома, выбор вида доставляющего вектора или носителя, используемого для генетической модификации ex vivo, необходимо обосновать исходя из характеристик клеток-мишеней, ожидаемой модификации генома, клинического показания и др. Молекулярный дизайн вектора должен быть обоснован критериями безопасности и эффективности. При использовании интегрирующихся векторов следует выбрать соответствующий дизайн, чтобы снизить риски возникновения инсерционного мутагенеза и повысить безопасность вектора (например, самоинактивирующиеся векторы (SIN)). Аналогично, если нуклеазы, редактирующие геном, такие как CRISPR/Cas9, экспрессируются в клетках-мишенях, требуются стратегии для увеличения целевых и уменьшения нецелевых эффектов, которые должны быть обоснованы. Такие стратегии включают в себя транзиентную (временную) экспрессию нуклеазы и соответствующую конструкцию кодируемых ДНК-связывающих доменов модифицирующего фермента и малой гидовой РНК для повышения селективности модифицирующего фермента.

20. При производстве лентивирусных, ретровирусных, аденоассоциированных или других вирусных векторов, которые будут использоваться для генетической модификации клеток,
с использованием транзиентной трансфекции клеточных линий-продуцентов, последовательность плазмид, используемых для обеспечения векторной функции (функций), должна быть верифицирована перед их использованием в производстве. В случае производства рекомбинантной мРНК или белков используемые для производства кодирующие последовательности плазмид должны быть проверены перед их применением в процессе производства с помощью транзиентной трансфекции.

21. Необходимо избегать использования несвязанных ДНК-последовательностей (таких как маркеры селекции), которые могут попасть в препарат генетически модифицированных клеток, если не обосновано иное.

22. Перед использованием вектор должен быть стерильным. Необходимо подтвердить отсутствие в нем любой нежелательной вирусной контаминации, включая вирусы-помощники или гибридные вирусы, такие как в системах производства аденоассоциированных вирусных векторов, контаминации посторонними агентами или репликативно-компетентными векторами для репликативно-дефектных векторов. В последнем случае необходимо использовать валидированный чувствительный анализ (или комбинацию анализов), такой как количественный ПЦР-анализ, дополненный анализом инфекционности на чувствительных клетках. Необходимо избегать использования неочищенных векторов в процессе трансдукции.

23. Если применимо, необходимо создать должным образом контролируемую систему хранения исходных материалов, позволяющую хранить, извлекать и поставлять их без какого-либо нарушения целевых характеристик.

24. Исходный материал необходимо хранить в контролируемых и оптимальных условиях, чтобы обеспечить поддержание критичных характеристик для целевого назначения, в частности приемлемого уровня постоянства качества продукта, которого необходимо придерживаться в пределах параметров серий, испытанных клинически.

4.1.2. Другие материалы, реагенты и вспомогательные вещества

25. Качество материалов и реагентов, используемых для культивирования клеток, процессов трансдукции (трансфекции) и последующих стадий, должно соответствовать требованиям Фармакопее Союза, а при отсутствии в ней – соответствующим требованиям фармакопей государств-членов.

26. Необходимо обеспечивать вирусную безопасность, а также принимать меры для минимизации риска контаминации агентами губчатой энцефалопатии, любого реагента или материала животного происхождения. Такие рекомбинантные белки, как ферменты, антитела, цитокины, факторы роста или адгезии, необходимо охарактеризовать и контролировать если это обосновано и релевантно, в соответствии с требованиями Фармакопеи Союза, а при отсутствии в ней – соответствующим требованиям фармакопей государств-членов. Если в производстве лекарственного препарата, содержащего генетически модифицированные клетки, используются структурные компоненты (матриксы, каркасы, скаффолды, медицинские изделия и др.), необходимо применять положения главы 31 настоящих Правил.

4.2. Производственный процесс

27. Производственный процесс предусматривает отдельные стадии для производства соматотерапевтических и генотерапевтических лекарственных препаратов. Требования к каждой из стадий должны соответствовать требованиям актов органов Союза в сфере обращения лекарственных средств (в части планирования и контроля производственного процесса).

28. Процедуры для любой манипуляции необходимо подробно документировать и тщательно отслеживать в соответствии с установленными контролями процесса (включая параметры процесса и рабочие диапазоны, внутрипроизводственные контроли или испытания и показатели качества материалов).

29. Риски при производстве могут различаться в зависимости от вида продукта, природы и характеристик исходных материалов и уровня сложности производственного процесса. Риск-ориентированный подход необходимо применять к планированию производственного процесса, чтобы оценить критичность показателей качества и параметров производственного процесса и гарантировать рутинное получение серий лекарственного препарата с планируемым качеством.

30. Нежелательная вариабельность (например, связанная с условиями культивирования, стадиями активации, средой и условиями трансдукции (трансфекции) или концентрацией вектора, эффективностью трансдукции (трансфекции) или множественностью инфекции (MoI) во время производства) может приводить к количественным и (или) качественным различиям в качестве продукта или содержащихся примесях.

31. Проведение испытаний на способных к репликации вирусах (RCV) в качестве внутрипроизводственного контроля не считается необходимым при условии, что отсутствие способного к репликации вируса было показано (с использованием валидированного и чувствительного анализа) на уровне исходного материала вирусного вектора и есть возможность исключить образование способного к репликации вируса во время производства генетически модифицированных клеток. В этом случае необходимо представить оценку риска, чтобы оценить потенциал возникновения способных к репликации вирусов во время производства.

32. Необходимо предоставить четкое определение производственной серии (от получения клеток и вектора), используемое для маркировки окончательной упаковки (например, размер, количество пассажей клеток или удвоений клеток, стратегии объединения пулов, систему присвоения номеров серий).

33. Во всех случаях (если это выполнимо) необходимо хранить архивные образцы для будущего анализа.

4.2.1. Приготовление и культивирование клеток

34. Необходимо соблюдать положения раздела 4 главы 31 настоящих Правил, в отношении стадий приготовления и культивирования клеток в рамках процессов производства и его контроля.

35. В зависимости от специфичных для исходного материала характеристик могут требоваться дополнительные испытания по приемке клеток для использования в производстве лекарственного препарата. Специфичный вирусологический скрининг и любые другие дополнительные испытания, проводимые на исходном материале, должны быть соразмерны рискам, которые несут отдельные клетки и вектор (или другие материалы), используемые для генетической модификации клеток. Должна быть разработана и описана соответствующая программа испытаний по приемке клеток.

36. Допускается выполнение дополнительных производственных стадий подготовки исходного материала (например, диссоциация органа или ткани, обогащение, изоляция или селекция интересующей популяции клеток, активация или стимуляция клеток), в отношении которых необходимо представить детальное описание. Кроме того, необходимо предоставить подробные сведения о всех параметрах процесса производства, внутрипроизводственном контроле, соответствующем численном рабочем диапазоне или установочной точке и критериях приемлемости (либо пределах действий), чтобы осуществлять контроль критичных параметров для обеспечения требуемых критических показателей качества лекарственного препарата.

37. Особое внимание необходимо уделить характеристикам клеток, которые потенциально влияют на последующие стадии переноса генов.

4.2.2. Генетическая модификация

38. Генетическая модификация клеток – это производственная стадия, на которую влияет множество входных параметров, поэтому контроль ее критичен. Результативность генетической модификации может зависеть от разных факторов, в том числе особенностей целевых клеток (первичные клетки или клеточные линии, адгезивные или суспензионные, делящиеся или покоящиеся клетки), особенностей культивирования клеток (система культивирования, такая как колбы или флаконы или мешки, плотность посева или концентрация клеток), типа и концентрации вектора и (или) модифицирующего фермента, реагента для трансдукции (трансфекции), времени инкубации и компонентов питательной среды.

39. Генетическую модификацию клеток допускается проводить разными способами. Независимо от используемой системы все условия и стадии производства должны быть разработаны и валидированы для запланированных клинических функций и возможных рисков, связанных с применением генетически модифицированных клеток.

40. Необходимо представить подробное описание любой процедуры манипуляции. Генетическую модификацию необходимо выполнять с использованием валидированного производственного процесса. При использовании интегрирующихся векторов (например, лентивируса и ретровируса) множественность инфекции необходимо удерживать на минимуме, показавшем эффективность при помощи исследований эффективности трансдукции (трансфекции) и клинических исследований. Для протоколов редактирования генома генерацию целевых и нецелевых модификаций необходимо рассматривать как часть процесса разработки и установления характеристик процесса производства. Необходимо представить оценку риска, чтобы изучить потенциальное появление нецелевых модификаций во время производства.

4.2.3. Дальнейшие производственные стадии

41. После процедуры генетической модификации клетки, как правило, проходят одну или более дополнительные производственные стадии. Примерами подобных стадий являются отмывка для элиминации от любых возможных стабильных или транзиентных примесей, связанных с системой генетической модификации (таких как вирусный вектор, плазмиды, модифицирующие ферменты и др.), обогащение, выделение, очистка или селекция и культивирование для дальнейшего наращивания объема материала (для достаточного роста клеток и достижения целевой дозы) перед приготовлением и фасовкой (наполнением) в окончательную упаковку.

42. В отношении генетически модифицированных клеток, для которых возможно создание системы банков клеток, необходимо обеспечить ее создание и контроль в соответствии с требованиями главы 1 настоящих Правил, Фармакопеи Союза, а при отсутствии в ней – требованиями фармакопей государств-членов.

43. Для описания и контроля таких дополнительных производственных стадий применяются принципы, описанные в главе 1 настоящих Правил.

44. В некоторых случаях генетическая модификация осуществляется транзиентным способом (например, при редактировании генома). Если материалы, используемые для модификации клеток, подлежат удалению, необходимо предусмотреть соответствующие контроли, чтобы продемонстрировать отсутствие таких материалов. В случае если материалы не удаляются, необходимо продемонстрировать отсутствие их активности.

45. В случае если предполагается, что транзиентная активность будет продолжаться в течение определенного периода времени после введения лекарственного препарата, ее продолжительность и контроль исходя из фармакологических свойств лекарственного препарата должны быть описаны и подтверждены соответствующими экспериментальными данными.

4.2.4. Внутрипроизводственный контроль

46. Параметры процесса и внутрипроизводственные контроли должны быть определены на основе оценки и понимания источников изменчивости критических показателей качества (КПК), рисков, связанных с каждым критическим показателем качества, и возможности проведения достаточно чувствительного теста для таких показателей.

47. Производственный процесс должен контролироваться при помощи параметров процесса и внутрипроизводственного контроля, чтобы оставаться в пределах их ожидаемых диапазонов для обеспечения качества активной фармацевтической субстанции и лекарственного препарата, воспроизводимости процесса и однородности готового продукта. Для автоматизированного производственного оборудования необходимо представить описание внутрипроизводственных контролей в регистрационном досье лекарственного препарата. Необходимо описать физические, химические, биологические или микробиологические свойства либо характеристики с соответствующим пределом, диапазоном или распределением, обеспечивающим качество продукта. Критические показатели качества включают в себя свойства или характеристики, которые влияют на идентификацию (подлинность), чистоту, биологическую активность и стабильность, и являются существенными для процесса производства активной фармацевтической субстанции и лекарственного препарата.

48. Надлежащий внутрипроизводственный контроль необходимо выполнять на ключевых промежуточных стадиях производственного процесса независимо от используемой системы производства (открытой или закрытой), принимая во внимание критические показатели качества активного вещества и лекарственного препарата, чтобы обеспечить их качество. Внутрипроизводственный контроль должен охватывать молекулярные (например, геномную целостность, подлинность и стабильность, число копий вектора, эффективность трансдукции (трансфекции), целевые и нецелевые модификации), клеточные (например, подлинность и чистота целевых клеток, кинетика роста, количественное содержание, жизнеспособность; иммунофенотип), производственные (например, температура, pH, потребление среды, растворенный кислород и (или) растворенный диоксид углерода, концентрация метаболита) и микробиологические аспекты.

4.3. Валидация производственного процесса

49. В дополнение к требованиям, описанным в отношении валидации производственного процесса в главе 31 настоящих Правил, необходимо представить информацию по следующим аспектам (если применимо):

отсутствие посторонних агентов;

отсутствие модифицирующих ферментов и нуклеиновых кислот;

удаление инфекционных частиц;

удаление остаточного свободного вектора;

эффективность трансдукции (трансфекции);

число копий вектора;

подлинность и целостность трансгена (и других участков при необходимости);

уровень экспрессии трансгена;

структура и функция экспрессируемой молекулы (экспрессируемых молекул);

элиминация целевых последовательностей нуклеиновой кислоты;

удаление или снижение примесей, ассоциированных с генетической модификацией.

50. Ограниченная доступность тканей или клеток способна вызывать затруднение валидации процесса производства генетически модифицированных клеток. Подход к валидации процесса производства должен учитывать количество доступных тканей или клеток и способствовать получению максимального объема данных в отношении этого процесса с каждой произведенной серией. Сокращенную валидацию процесса производства необходимо компенсировать дополнительными внутрипроизводственными испытаниями (если это возможно), чтобы продемонстрировать постоянство производства.

51. Для валидации производственного процесса допустимо применение различных стратегий валидации в соответствии с подходами к валидации производства высокотехнологичных лекарственных препаратов, установленными в Правилах производственной практики.

52. Если используется производственная платформа для производства генетически модифицированных клеток с вирусными векторами (например, та же самая клеточная популяция с различиями в векторных конструкциях), масштаб дополнительной валидации в отношении нового продукта должен основываться на обоснованной и документированной оценке риска для каждой существенной стадии процесса, с учетом объема знаний о производственном процессе и предыдущих валидационных данных. В случае наличия в новом производственном процессе определенных производственных стадий, аналогичных стадиям, на которых ранее была выполнена валидация при производстве иных подобных (аналогичных) лекарственных препаратов, результаты такой валидации можно использовать для обоснования валидации такого нового производственного процесса.

53. В случае если в производственном процессе используется автоматизированное оборудование, квалифицированное для использования по назначению в соответствии с требованиями Правил производственной практики, его валидационные данные допускается использовать для обоснования валидации производственного процесса при условии использования такого квалифицированного оборудования исключительно в соответствии с его целевым предназначением и наличии детального обоснования возможности учета полученных при его квалификации валидационных данных. Сам по себе факт квалификации оборудования недостаточен для подтверждения его пригодности в валидированном производстве генетически модифицированных клеток. Валидационные данные, требуемые на этапе регистрации, должны соотноситься с режимом работы и конкретными настройками автоматизированного оборудования в производственном процессе.

54. В случае если осуществляется хранение промежуточных продуктов, необходимо валидировать условия хранения (например, время, температуру) и транспортировку (если применимо).

4.4. Изменения в производственном процессе

55. Разработка продуктов генетически модифицированных клеток включает в себя изменения производственного процесса самого лекарственного препарата или изменения в производстве исходных материалов (например, вирусного вектора, источника клеток, модифицирующего фермента), которые могут влиять на качество и безопасность лекарственного препарата. Все изменения, вносимые во время разработки, необходимо однозначно идентифицировать в регистрационном досье лекарственного препарата. Необходимо провести соответствующие исследования сопоставимости, для того чтобы:

сравнить продукт до и после внесения изменения в производственный процесс;

оценить влияние любого наблюдаемого различия на показатели качества в той части, в которой оно относится к безопасности и эффективности продукта.

5. Исследования сопоставимости

56. Необходимо проводить соответствующие исследования сопоставимости в соответствии с принципами, изложенными в главе 9.1 настоящих Правил в отношении биотехнологических (биологических) лекарственных препаратов, чтобы продемонстрировать сопоставимость готового продукта до и после внесения изменений в производственный процесс. В отношении всех выполняемых сравнительных аналитических испытаний необходимо подтвердить, что использованные методы являются достаточно чувствительными для того, чтобы распознать значимые различия между продуктом до и после его изменения.

57. Как правило, изменения на одной стадии производственного процесса самого лекарственного препарата или исходных материалов будут требовать оценки влияния на все последующие критичные внутрипроизводственные стадии и внутрипроизводственный контроль. Масштаб исследований сопоставимости необходимо определять после оценки риска, чтобы оценить потенциальное влияние на изменение и стадию разработки препарата. Демонстрация сопоставимости не обязательно должна включать в себя подтверждение того, что качественные характеристики готового продукта до и после изменения производственного процесса идентичны, но она должна гарантировать, что продукты в значительной степени сопоставимы и что имеющиеся данные являются в достаточной степени прогностическими для того, чтобы подтвердить, что любые различия в качественных характеристиках не окажут неблагоприятного влияния на безопасность и эффективность лекарственного препарата.

58. Если в показателях качества продукта до и после изменения производственного процесса выявлены различия, которые оказывают возможное нежелательное влияние на безопасность и эффективность лекарственного препарата, необходимо предусмотреть проведение дополнительных доклинических и (или) клинических исследований.

6. Изменения в производственном процессе

6.1. Изменения, касающиеся рекомбинантных исходных материалов

59. Любое изменение в производственном процессе, касающееся рекомбинантных исходных материалов, должно оцениваться на предмет риска его влияния на качество исходных материалов. Необходимо провести соответствующие исследования сопоставимости в соответствии с положениями главы 9.1 настоящих Правил в отношении биотехнологических (биологических) лекарственных препаратов, чтобы продемонстрировать сопоставимость исходного материала до и после внесения изменения в производственный процесс. Проводимые исследования предусматривают сравнение исходного материала до и после внесения изменения в производственный процесс на уровне выпуска, включая расширенное установление характеристик исходного материала. Расширенное установление характеристик исходного материала должно включать в себя ключевые показатели, определенные в первоначальных исследованиях по установлению характеристик лекарственного препарата. В случае если характеристики исходного материала не являются частью спецификации на выпуск, сопоставимость в отношении изменений с высоким риском влияния на качество продукта должна включать в себя в соответствующих случаях проведение:

а) полного секвенирования вектора;

б) анализа присутствия капсидных белков;

в) анализа на отсутствие вируса, способного к репликации;

г) определения производственных и родственных примесей, а также исследования стабильности.

60. В дополнение к исследованию сопоставимости рекомбинантного исходного материала необходимо выполнить исследование сопоставимости лекарственного препарата, чтобы продемонстрировать влияние на значимые критические показатели качества этого лекарственного препарата. Такое исследование включает в себя испытания на эффективность трансдукции (трансфекции), определение количества копий вектора, уровня экспрессии трансгена, оценки целевых и нецелевых модификаций и др.

6.2. Изменения в клеточном исходном материале

61. Изменения в процессе производства могут затрагивать источник клеток (например, от костного мозга до мобилизованных периферических клеток крови), метод изоляции требуемой субпопуляции клеток, внедрение стадии замораживания во время приготовления клеточного исходного материала и др. В зависимости от результатов оценки риска изменения на уровне клеточного исходного материала могут требовать сопоставимости установления внутрипроизводственных характеристик (например, сравнение эффективности очистки между двумя методами или качества клеток до и после заморозки).

62. Влияние внесенных изменений в процесс производства на качество лекарственного препарата необходимо рассмотреть при сравнении лекарственного препарата до и после внесения изменений в процесс производства при выпускающем контроле и при помощи расширенного установления характеристик. В зависимости от результата оценки риска выполняется исследование сопоставимости внутрипроизводственных контролей.

6.3. Изменения в производственном процессе активной фармацевтической субстанции или лекарственного препарата

63. Любое изменение в производственном процессе необходимо оценивать на предмет риска его влияния на качество лекарственного препарата. Результаты такой оценки определяют масштаб исследования сопоставимости. Для изменений, в отношении которых сделан вывод об их высоком риске (таких как изменение места производства, сопоставимость лекарственного препарата до и после изменений), исследования сопоставимости должны включать в себя испытания выпускающего контроля, соответствующие исследования стабильности, расширенное установление характеристик и внутрипроизводственный контроль, а также оценку любого значимого параметра производственного процесса.

64. Исследования, в которых используется донорский клеточный материал, проводятся с использованием клеток от здоровых доноров (если обосновано). В целях установления сопоставимости необходимо рассмотреть использование разделенных образцов из одного источника клеток, полученных из одной донации или пула нескольких донаций (например, в случае недостаточности материала для разделения его можно получить из единой донации). Если полностью оценить параметры (например, экспрессию трансгена, направленную на коррекцию генетических дефектов) на здоровых клетках невозможно, серии с клетками пациента после модификации необходимо дополнительно ретроспективно сравнить с сериями клеток пациента до их модификации.

7. Установление характеристик лекарственного препарата

65. Установление характеристик лекарственного препарата необходимо выполнять в соответствии с указаниями главы 31 настоящих Правил.

66. Установление характеристик лекарственного препарата, содержащего генетически модифицированные клетки (изолированного или в комбинации с медицинским изделием), является обязательным видом исследований. Исследования по установлению характеристик направлены на выявление критических показателей качества (молекулярных и биологических характеристик, оказавшихся необходимыми для обеспечения постоянства), а также безопасности и эффективности такого препарата. Исследования по установлению характеристик лекарственного препарата используются для обоснования совокупности испытаний выпускающего контроля.

67. При проведении исследований необходимо использовать широкий спектр квалифицированных молекулярных, биологических и иммунологических методов в отношении установления следующих характеристик лекарственного препарата в зависимости от обстоятельств:

а) идентификация (подлинность) и жизнеспособность клеток;

б) определение фенотипа и морфологии клеток;

в) оценка гетерогенности клеточной популяции (например, доля субпопуляций);

г) способность к пролиферации и (или) дифференцировке генетически модифицированных клеток;

д) оценка функциональности клеток (отличной от пролиферации и дифференцировки) (если применимо);

е) оценка эффективности трансдукции (трансфекции) (например, доля трансдуцированных клеток);

ж) анализ последовательности и целостности трансгена;

з) оценка генетической стабильность после пролиферации in vitro и (или) дифференцировки;

и) подлинность и активность продукта экспрессируемого гена;

к) количество копий вектора на трансдуцированную или трансфицированную клетку;

л) профиль интеграции вектора (если применимо);

м) элиминация вектора или трансгенов (если применимо);

н) высвобождение вектора из клеток;

о) способность вектора к репликации и возможность реактивации (если только это не продемонстрировано на уровне исходного материала);

п) персистенция инструментов редактирования генома в клетках;

р) целевые и нецелевые генетические модификации.

68. Необходимо изучить и проанализировать данные о высвобождении вектора и (или) репликации вектора в отношении риска выделения в окружающую среду и мобилизации вектора. Возможность реактивации вектора необходимо оценить и включить в анализ риска.

69. Количество копий вектора на трансдуцированную или трансфицированную клетки необходимо обосновывать в отношении данных о безопасности и целевого назначения продукта. Чтобы рассмотреть риск инсерционного мутагенеза, профиль интеграции интегрирующихся векторов или плазмид необходимо изучить в отношении известных онкогенов и генов – супрессоров опухолей (если применимо). Для идентификации профиля интеграции установленных клинически клонов проводится скрининг интеграции вектора у пациентов после введения лекарственного препарата (если применимо).

70. Ограниченное исследование участка интеграции допускается в случае предоставления детального обоснования возможности такого подхода и наличия расширенных данных по характеристике распределения участка вставки от того же вектора с использованием тех же клеток и промотора и др., но с другой последовательностью трансгена.

71. В случаях если генетически модифицированные клетки обладают пролиферативным потенциалом и предназначены для поддержания активности in vivo по восполнению популяции или ее увеличению, необходимо изучить клональность и целостность хромосом генетически модифицированных клеток.

72. Эффективность трансдукции (трансфекции) и экспрессии трансгена (или в случае редактирования генома – доля генетически модифицированных клеток) необходимо обосновать в соответствии с данными о клинической эффективности.

73. Необходимо подробно охарактеризовать однородность и генетическую стабильность генетически модифицированных клеток, а также надлежащим образом документировать любые наблюдаемые непредвиденные изменения морфологии клеток, их функций и поведения (например, характеристик миграции генетически модифицированных клеток при сравнении с первоначальными немодифицированными клетками). Любые непредвиденные модификации фенотипа, свойств пролиферации или дифференцировки и функциональной активности клеток необходимо изучить и рассмотреть исходя из целевого назначения лекарственного препарата. Кроме того, необходимо изучить мишени индуцированного модификацией (вызванной целевыми клетками) повышения иммунной активности (например, при иммунотерапии рака).

74. Необходимо установить характеристики гетерогенности в отношении субпопуляций клеточных типов (например, для T-клеток – CD4+, CD8+ или T-клетки памяти, для генетически модифицированных CD34+ клеток релевантной субпопуляцией будут короткоживущие и долгоживущие клетки-предшественники).

75. В отношении клеток, модифицируемых с использованием инструментов редактирования генома, необходимо идентифицировать индуцированные нецелевые изменения с использованием, по меньшей мере, одного чувствительного и подробно охарактеризованного анализа на клеточном типе, который будет использоваться в терапевтических целях, или в суррогатных условиях (например, на здоровых донорских клетках). Допускается использовать соответствующие инструменты для скрининга in silico. Однако при этом не все нецелевые мишени, идентифицированные при помощи такого подхода, могут в последующем возникнуть или быть верифицированы на клетках, в конечном итоге используемых для редактирования генома. В связи с этим, такую совокупность возможных геномных участков в последующем необходимо проанализировать при помощи глубокого секвенирования (или другого соответствующего метода) на фактическом клеточном типе, который будет использоваться в медицинской практике и производиться в соответствии с предлагаемым протоколом и уровнем экспрессии гена или дозой нуклеазы. Необходимо проанализировать достигнутую чувствительность и примененные контроли качества, особенно при наличии отрицательных результатов исследования. Необходимо также учесть возможное возникновение крупных делеций, хромосомных транслокаций и других крупномасштабных геномных изменений на основании фактического профиля целевых и нецелевых эффектов, верифицированных на обрабатываемых клетках, и оценить связанный с ним потенциальный риск. Оценка риска будет также зависеть от целевых клеток-мишеней.

76. Таргетное редактирование генома необходимо подробно охарактеризовать, чтобы установить, в какой степени целевой участок правильно редактируется и произошли ли запланированные изменения в области целевого участка генома. При наличии различий в исходном материале между сериями (например, аутологичные клетки) необходимо оценить потенциальные различия при нецелевых эффектах.

77. Поскольку редактирование генома представляет собой быстро развивающуюся область, в отношении стратегии испытаний и оценки целевых и нецелевых изменений допускается применять риск-ориентированный подход на основании актуальных научных знаний.

78. Необходимо установить аспекты, значимые для приживления, экспансии in vivo или дифференцировки клеток in vivo (при необходимости), а также выживания модифицированных клеток (в том числе долгосрочного), и при необходимости включить эти параметры в спецификации на выпуск.

7.1. Идентификация (подлинность)

79. Испытания на идентификацию (подлинность) должны включать анализы для выявления наличия специфической клеточной популяции, а также предполагаемой модификации (на уровне ДНК или анализ для выявления наличия планируемого продукта, транслируемого в результате генетической модификации, на уровне белка). Методы испытаний должны быть специфичны в отношении таких компонентов.

7.2. Чистота

80. Показатели чистоты как правило определяются для целевого типа клеток и эффективности трансдукции (трансфекции) и редактирования генома, (доле генетически модифицированных клеток). Степень чистоты должна определяться с учетом природы и целевого назначения лекарственного препарата, метода его производства, а также степени постоянства процесса производства.

81. Критерии приемлемости по показателю чистоты должны быть определены и находиться в установленных пределах. Испытания необходимо применять для определения содержания таких клеточных примесей, как другие клеточные типы, включая модифицированные ненамеренно, нетрансдуцированные, нетрансфицированные или немодифицированные после редактированния генома целевые клетки и клеточные фрагменты. Кроме того, необходимо проводить испытания на неклеточные материалы-примеси, которые могли быть добавлены во время процесса производства.

82. Если вирусный вектор используется для трансдукции, необходимо определять содержание инфекционных частиц в лекарственном препарате и удерживать их ниже обоснованного предела. При использовании транспозонов необходимо подтвердить, что полученная клеточная популяция не проявляет транспозазную активность.

83. В случае редактирования генома необходимо оценивать персистенцию инструментов редактирования генома в клетках. В идеальном случае инструменты редактирования генома больше не должны присутствовать в составе лекарственного препарата, когда он выпускается в обращение. Персистенция может зависеть от вектора, используемого для внедрения инструментов редактирования генома в клетки. Если применимо, необходимо включить испытание на присутствие инструментов редактирования генома при выпускающем контроле.

84. Если последовательности чужеродных нуклеиновых кислот были элиминированы в полученной клеточной популяции как при транзиентной генетической модификации, необходимо провести испытания для демонстрации отсутствия клеток, несущих последовательности таких кислот.

85. В отношении репликативно-дефектных вирусных векторов необходимо провести испытания на демонстрацию отсутствия способных к репликации вирусов. Вместе с тем, если отсутствие способных к репликации вирусов подтверждено на других уровнях (например, на уровне исходного материала, вирусного вектора), проведение дополнительных испытаний не требуется при условии, что возникновение способных к репликации вирусов во время производства исключается при помощи соответствующей оценки риска. Анализ на наличие способных к репликации вирусов должен иметь соответствующий предел обнаружения, обоснованный путем оценки риска с учетом сценария наихудшего случая и выраженный в единицах на дозу для человека.

7.3. Активность

86. Для оценки активности генетически модифицированных клеток необходимо использовать биологические испытания для определения их функциональных свойств (если применимо) и свойств, достигаемых при помощи генетической модификации.

87. Испытания на активность должны позволять получить (насколько это возможно) количественные сведения о целевой функции клетки и экспрессии трансгена. Выбор испытания на активность при выпускающем контроле качества необходимо обосновать на основании исследований по установлению характеристик продукта и его пригодности в качестве выпускающего контроля качества с учетом практических ограничений (например, объем доступного материала или ограниченный срок годности лекарственного препарата). Испытания на биологическую активность на тканях животных, культивируемых ex vivo, или на животных проводятся только в тех случаях, когда невозможно разработать подходящий метод in vitro, поскольку испытания на тканях животных или на животных имеют высокую вариабельность, ограниченную ценность для прогнозирования биологической активности лекарственного препарата у человека и не соответствуют принципам 3 R (замена, улучшение и сокращение).

88. Необходимо создавать референтную серию клеток с назначенной активностью и использовать ее для калибровки испытаний если это выполнимо. В отношении инструментов, используемых для генетической модификации клеток (например, векторов, рекомбинантных белков), также необходимо создать референтную серию клеток.

89. Испытания на активность не должны ограничиваться оценкой функциональной активности клеток, а также должны включать в себя другие значимые испытания (например, оценку жизнеспособности клеток). Необходимо предусмотреть выпускающие испытания с оценкой потенциала пролиферации, дифференцировки и персистенции после введения лекарственного препарата (при необходимости).

90. Испытания на активность продуктов, содержащих генетически модифицированные T-клетки против опухолевых клеток (например, CAR-T-клетки), должны основываться на цитотоксическом потенциале T-клеток. В связи с этим результаты анализа включают в себя данные о фактической гибели опухолевых целевых клеток или индукцию внутриклеточных путей и нарушение целостности мембраны целевых клеток, в отношении которых показано, что такое нарушение целостности мембраны ведет к необратимой их гибели. Суррогатными показаниями в отношении биологической активности продуктов CAR-T-клеток может быть секреция специфических цитокинов либо цитотоксических молекул или экспрессия T-клетками маркеров активации или дегрануляции при условии, что подтверждена связь с гибелью клеток-мишеней. Если аутологичный опухолевый материал не может быть использован в качестве объекта исследования, необходимо обосновать применимость суррогатного материала.

8. Требования к контролю качества лекарственных препаратов, содержащих генетически модифицированные клетки

8.1. Критерии выпускающего контроля

91. Помимо общих фармацевтических испытаний (например, на стерильность, бактериальные эндотоксины, внешний вид и др.), испытания выпускающего контроля должны включать в себя анализ количества клеток, определение подлинности, чистоты, примесей (родственных и производственных) и активности. Требования к установлению характеристик этих параметров аналогичны требованиям раздела 7 настоящей главы.

92. Подсчет числа копий интегрированных векторов на трансдуцированную или трансфецированную клетку в качестве параметра для безопасности и активности, должен проводиться на каждой серии лекарственного препарата.

93. В части продуктов с редактированным геномом необходимость проведения испытания на целевые и нецелевые модификации на каждой серии необходимо рассматривать в каждом конкретном случае.

94. Если чужеродный генетический материал был элиминирован из лекарственного препарата, это необходимо продемонстрировать при выпускающем контроле качества c помощью соответствующего чувствительного метода.

95. В отношении клеток, трансдуцируемых при помощи репликативно-дефектного вектора перед клиническим применением лекарственного препарата, необходимо подтвердить отсутствие способных к репликации вирусов. В зависимости от риска образования способных к репликации вирусов исключение анализа на их наличие в лекарственном препарате может быть обосновано только в случае если отсутствие способных к репликации вирусов подтверждается при выпускающем контроле вектора с использованием валидированного чувствительного метода анализа (или комбинации методов анализа).

96. В случае невозможности выполнения испытаний выпускающего контроля на готовом продукте (например, когда взятие проб невозможно или количество лекарственного препарата ограничено) необходимо проводить испытания на суррогатном продукте либо проводить анализ ключевых промежуточных продуктов. В этом случае необходимо подтвердить валидность таких анализов в качестве анализов, характеризующих готовый продукт (например, в ходе валидации процесса производства).

97. В исключительных и надлежащим образом обоснованных случаях, которые необходимо оценивать отдельно для каждого лекарственного препарата, выполняется программа двухэтапного выпуска, в рамках которой некоторые выпускающие данные доступны только после клинического применения лекарственного препарата. В подобных случаях недостающие сведения на первой стадии выпуска необходимо компенсировать при помощи соответствующих внутрипроизводственных испытаний и более обширной валидации процесса производства. Ступенчатая программа испытаний выпускающего контроля должна быть подробно описана и обоснована.

В случае если объем материала продукта ограничен, полные испытания выпускающего контроля проводятся по сокращенной программе, основанной на индивидуальном риск-ориентированном подходе для конкретного лекарственного препарата.

8.2. Исследование стабильности

98. Исследование стабильности (включая исследования стабильности во время применения лекарственного препарата) необходимо проводить в соответствии с принципами, описанными в главе 31 настоящих Правил. Показатели качества, подлежащие отслеживанию в рамках исследованиях стабильности, должны задаваться на основании исследований по установлению характеристик продукта. Показатели качества должны быть количественными, позволять оценить стабильность и выявлять клинически значимые изменения в продукте.

9. Действия по восстановлению лекарственного препарата

99. Восстановление лекарственного препарата включает в себя действия, которые производятся с лекарственным препаратом после выпуска его серии, но перед введением пациенту и которые нельзя рассматривать в качестве стадии производства. Действия по восстановлению лекарственного препарата могут выполняться в месте введения (например, в медицинских учреждениях) вне условий, соответствующих требованиям Правил производственной практики. В отношении каждой стадии процесса восстановления необходимо обосновать, что она не может быть выполнена в рамках производственного процесса перед выпуском серии без негативного влияния на лекарственный препарат. Вместе с тем ни одно действие, влекущее существенную манипуляцию, не может рассматриваться в качестве восстановления (например, культивирование). Дополнительные требования к манипуляциям приведены в разделе по высокотехнологичным лекарственным препаратам Правил производственной практики.

10. Доклиническая разработка

100. Целью доклинических исследований является подтверждение доказательства принципа действия лекарственного препарата и определение его фармакологических и токсикологических эффектов, предсказывающих реакции человека на введение препарата. При проведении доклинических исследований лекарственного препарата, содержащего генетически модифицированные клетки, необходимо учитывать требования к проведению доклинических исследований иных групп высокотехнологичных лекарственных препаратов.

101. Причины для генетической модификации клеток разнообразны и включают в себя, например, внедрение функциональной копии мутированного гена для коррекции генетического заболевания, усиление клеточной активности для производственных или терапевтических целей либо внедрение механизма для элиминации введенных клеток (при необходимости). В соответствии с целью генетической модификации фармакодинамические исследования могут требовать адаптации. В связи с этим необходимо четко указать цель генетической модификации клеток и ожидаемый принцип действия.

102. Если выполнимо, то доклинические исследования необходимо планировать так, чтобы обосновать выбор доз для клинических исследований, путь введения и схему применения. В отношении генетически модифицированных клеток, которые должны пролиферировать in vivo (например, T-клетки с химерным антигенным рецептором (CAR) или модифицированным T-клеточным рецептором (TCR)), доклинические исследования по выбору дозы менее информативны, поэтому выбор дозы должен основываться на комбинированном анализе доклинических данных и на клиническом опыте применения других родственных лекарственных препаратов.

103. В идеальном случае доклинические исследования необходимо проводить на сериях генетически модифицированных клеток, полученных и прошедших контроль качества в соответствии с процессом производства лекарственного препарата для клинических исследований. Если это невозможно (например, при использовании гомологичных продуктов), необходимо оценить ключевые параметры эффективности и безопасности используемых генетически модифицированных клеток и сравнить их с параметрами клеток, получаемых и контролируемых в соответствии с процессом производства лекарственного препарата для клинического применения. Необходимо отметить различия в процессах производства, а также в ключевых параметрах генетически модифицированных клеток и проанализировать их потенциальное влияние на прогностическую ценность данных. Необходимо использовать передовые и квалифицированные методы.

104. Доклинические исследования необходимо проводить на релевантных in vitro, ex vivo или животных моделях, учитывая целевую клеточную популяцию, клинические показания и пути введения лекарственного препарата. Исследования in vivo на животных необходимо тщательно планировать, чтобы обеспечить получение надежных данных, учитывая при этом принципы 3R (замена, улучшение и сокращение). Необходимо избегать любых испытаний на животных, приводящих к неоднозначным данным. По возможности испытания на животных необходимо заменить исследованиями in vitro или ex vivo. С этой целью оптимальны разработка и использование клеточных и тканевых моделей (включая 2D- и 3D-тканевые модели), органоидов и микрофлюидных технологий, моделей in silico или других подходов без использования животных. К использованию животных необходимо прибегать в тех случаях, когда это неизбежно и допустимо. Если выполнимо, то в рамках одного исследования допускается изучить несколько доклинических аспектов характеристик лекарственного препарата. Исследования на животных моделях могут быть осложнены ксенореакциями, вызываемыми иммунной реакцией хозяина на введенные клетки, и (или) видоспецифичностью продукта экспрессии трансгена. В таких случаях преимуществом могут обладать гомологичные животные модели или иммунодефицитные животные. Любая модификация конструкции вектора и (или) клеток-мишеней, осуществляемая для получения гомологичной животной модели, должна быть подробно описана и обоснована по сравнению с лекарственным препаратом.

10.1. Фармакодинамика и фармакокинетика

105. Независимо от вида генетической модификации (редактирование генома, введение регуляторных последовательностей, введение трансгена), ее ожидаемый эффект необходимо подтвердить на клеточном уровне. Исследования включают в себя оценку специально внедренных изменений в геном клеток, оценку экспрессии эндогенного гена после внедрения экзогенных регуляторных последовательностей или оценку экспрессии трансгена и оценку активности продуктов экспрессии трансгенов (если выполнимо).

106. В некоторых случаях итоговое поведение и функцию модифицированных клеток необходимо изучить in vitro и (если это целесообразно и выполнимо), сравнить с немодифицированными клетками. В случае если ожидается, что немодифицированные клетки также будут иметь терапевтический эффект, необходимо напрямую сравнить фармакологический эффект генетически модифицированных клеток с эффектом немодифицированных клеток, чтобы отличить эффекты, обусловленные продуктом от эффектов, обусловленных продуктом, экспрессируемым не генетически модифицированными клетками.

107. Необходимо представить результаты исследований проверки (доказательства) концепции, которые обосновывают потенциальный клинический эффект и (или) доказывают ожидаемый принцип действия генетически модифицированных клеток. Вместе с тем демонстрация in vivo концепции на животных моделях может оказаться невыполнимой. Например, если специфический антиген-мишень экспрессируется при заболеваниях с разной патофизиологией (как антиген CD19 при гемобластозах и солидных опухолях), необходимо подтвердить научную гипотезу при помощи исследований механизма действия in vitro, специфичного для мишени.

108. Продолжительность экспрессии трансгена необходимо оценивать in vivo, если не обосновано иное. В случае непредвиденного отсутствия или, наоборот, повышения экспрессии трансгена необходимо провести дополнительные исследования, чтобы определить причины изменения экспрессии. В отношении лекарственных препаратов, предназначенных для обеспечения долгосрочной пользы, используются суррогатные in vivo-модели, чтобы получить доказательство стабильности экспрессии трансгена в течение значимого для долгосрочной пользы периода времени. В отношении клеток, которые были инкапсулированы и разработаны для секреции продукта гена, необходимо представить данные, подтверждающие выживаемость генетически модифицированных клеток in vivo и соответствующую секретирующую активность.

109. В отношении любых дополнительных структур, которые были введены в трансген или в модифицированные клетки, направленных, например, на регулирование экспрессии трансгена или осуществление преднамеренной элиминации генетически модифицированных клеток, заявителю необходимо провести оценку надлежащего функционирования этих структур и отразить ее в регистрационном досье.

110. Фармакокинетические исследования необходимо планировать таким образом, чтобы изучить дальнейшее существование in vivo генетически модифицированных клеток (биораспределение, направленная миграция клеток, приживление, стабильность и персистенция). Необходимо детально изучить возможность трансляции данных, получаемых на моделях in vivo. Например, на ксенотрансплантатных опухолевых моделях, которые не соответствуют локализации опухолей у человека, биораспределение может не отражать клиническую ситуацию.

111. В отношении секретируемых продуктов генов в анализ необходимо включить местную и (или) системную экспозицию и персистенцию продукта экспрессии трансгена.

112. В случае если генетически модифицированные клетки инкапсулируются в биосовместимый материал, в целях предотвращения биораспределения клеток необходимо провести соответствующие исследования, которые либо продемонстрируют целостность биосовместимого материала in vivo и успешное удержание клеток, либо позволят оценить биораспределение и длительность персистенции in vivo мигрировавших жизнеспособных клеток.

113. Риск генеративной передачи, связанный с введением генетически модифицированных клеток человека, считается низким и сложно поддающимся оценке в рамках доклинических исследований. В связи с этим отсутствие подобных исследований необходимо обосновать, если только генетически модифицированные клетки не несут значительно более высокий риск непреднамеренной генеративной передачи (например, из-за мобилизации интегрированных векторных последовательностей или высвобождения вектора).

10.2. Токсикологические исследования

114. Конечные точки при токсикологической оценке необходимо оценить в рамках исследований in vitro и (или) in vivo, которые необходимо спланировать таким образом, чтобы было возможным изучение любых нежелательных эффектов, вызванных генетически модифицированными клетками. Для токсикологической оценки необходимо также учитывать требования в отношении соматотерапевтических лекарственных препаратов, установленные главой 31 настоящих Правил.

115. Кроме того, в отношении генетически модифицированных клеток необходимо изучить следующие аспекты:

а) токсичность, обусловленную экспрессией трансгена;

б) риск инсерционного мутагенеза;

в) мобилизацию и рекомбинацию вектора;

г) аспекты, обусловленные конкретным классом продукта, таким как иммунные клетки (T-клетки с CAR или модифицированным TCR, NK-клетки), индуцированные плюрипотентные стволовые клетки и клетки с отредактированным ex vivo геном.

10.2.1. Токсичность, обусловленная экспрессией трансгена

116. Токсические эффекты могут вызываться продуктами экспрессии трансгена. Продукты экспрессии трансгена могут вызывать неблагоприятные эффекты для клеток-носителей или хозяина, которому они вводятся, если экспрессируются в количествах, превышающих физиологический уровень, в эктопических местах, если они вызывают иммунную реакцию или если экзогенный трансген взаимодействует с нецелевыми белками человека.

117. Потенциал токсических эффектов продукта экспрессии трансгена в отношении клеток-носителей необходимо оценивать in vitro, для подтверждения того, что генетически модифицированные клетки сохраняли свою нормальную физиологическую функцию и не приобретали свойства, которые повлияли бы на их функциональность in vivo.

118. Токсикологические исследования необходимо планировать так, чтобы выявить любые нежелательные эффекты, связанные с экспрессией трансгена, локально или системно. Сведения об уровне и продолжительности экспрессии трансгена должны определять дизайн и продолжительность исследования токсичности. Потенциальный иммунный ответ на продукт экспрессии трансгена в негомологичной системе может привести к его преждевременной элиминации и такой ответ необходимо учитывать, поскольку он может снижать валидность исследования токсичности.

119. Продукты экспрессии трансгена часто могут обладать видоспецифичными эффектами, которые затрудняют планирование токсикологических исследований. Соответствующие испытания in vivo на суррогатных животных моделях необходимо спланировать так, чтобы избирательно изучить токсичность, связанную с человеческим трансгеном в компартменте, воссозданном в организме ксеногенного хозяина, либо вместо использования хозяин-специфичного трансгена получить суррогатную оценку его совокупной токсичности для хозяина, хотя и с ограничениями, связанными с использованием другой трансгенной последовательности, отличной от планируемого терапевтического продукта, и видоспецифичных различий в биологической активности гомологичных продуктов гена.

10.2.2. Инсерционный мутагенез и образование опухолей

120. Если клетки трансдуцируются интегрирующимися векторами (например, гамма-ретровирусными или лентивирусными), необходимо тщательно оценить риск инсерционного мутагенеза и, как следствие, возможного онкогенеза. Критические факторы, которые могут способствовать риску возникновения онкогенеза, включают в себя профиль интеграции выбранного вектора в геном, дизайн вектора, включая выбор энхансерных и промоторных последовательностей, количество копий вектора на клетку, продукт экспрессии трансгена и целевую клеточную популяцию. Необходимо указать в регистрационном досье любую стратегию, направленную на сокращение риска инсерционного мутагенеза (например, использование гамма-ретровирусного или лентивирусного вектора с самоинактивирующейся конфигурацией).

121. В отношении генетически модифицированной клеточной линии необходимо определить участок интеграции вектора и избегать любой интеграции вектора в критические участки (например, вблизи протоонкогенов). Кроме того, необходимо продемонстрировать, что участок интеграции не вызывает инсерционного мутагенеза, если не обосновано иное.

122. В отношении генетически модифицированных аутологичных или аллогенных клеточных популяций нельзя исключить редкие явления интеграции вектора в критические участки при использовании векторов, интегрирующихся в случайные локусы генома. В исследованиях in vivo на животных часто невозможно получить предиктивные доклинические данные, поскольку:

вследствие иммуногенности клетки человека невозможно испытать на животных;

гомологичные животные модели с репрезентативными клетками животных в большинстве случаев не позволяют получить интерпретируемые сведения о безопасности для человека, поскольку источник и производство клеток, а также профиль интеграции вектора в клетках животных и человека различаются.

Необходимо провести оценку риска инсерционного мутагенеза, основанную на знании профиля интеграции вектора в геном, регуляторного потенциала энхансерных и промоторных последовательностей, используемых для активации экспрессии трансгена, пролиферативного потенциала целевых клеток и знания резистентности целевых клеток к клеточной трансформации.
В отношении аллогенных продуктов допускается проведение анализа участков интеграции in vitro в пределах срока годности (срока хранения) лекарственного препарата перед введением человеку. При наличии риска онкогенеза необходимо предусмотреть мониторинг в клинических исследованиях участков вставки и клональности клеток пациентов после вмешательства путем выполнения частых анализов (с учетом положений подраздела 11.8 настоящей главы).

123. В отношении интеграции последовательностей вектора в определенный участок необходимо продемонстрировать, что выбранный участок интеграции безопасен, и интеграция будет осуществляться специфично.

10.2.3. Мобилизация и рекомбинация вектора

124. Риск мобилизации и рекомбинации вектора с эндогенными вирусами необходимо оценивать, основываясь на типе вектора, дизайне вектора, клеточной популяции лекарственного препарата и целевой популяции пациентов. Только в том случае, если очевиден повышенный риск этих явлений, необходимо провести доклинические исследования, для изучения мобилизации и рекомбинации вектора.

10.3. Вопросы доклинической разработки, специфичные для определенных классов лекарственных препаратов

125. Настоящий раздел содержит научные принципы и указания по доклинической разработке генетически модифицированных клеток следующих групп:

лекарственные препараты на основе T-клеток с химерным антигенным рецептором (CAR-T-клетки) или T-клеточным рецептором (TCR);

лекарственные препараты на основе клеток, получаемые из индуцированных плюрипотентных стволовых клеток;

лекарственные препараты на основе клеток, полученных в результате редактирования генома.

126. Учитывая ограниченный клинический опыт применения данной группы лекарственных препаратов и быстрое развитие новых методов генетической инженерии настоящий раздел содержит рамочные требования для каждой группы лекарственных препаратов.

10.3.1. Иммунные клетки (CAR- и TCR-модифицированные T-клетки, NK-клетки)

127. В отношении CAR- и TCR-модифицированных иммунных клеток необходимо изучить потенциал целевой и нецелевой токсичности (насколько это допускается соответствующей животной моделью или с помощью альтернативного подхода с использованием комбинации анализов in silico и in vitro). Альтернативный подход для изучения целевой токсичности обычно показан для TCR- и CAR- модифицированных иммунных клеток, содержащих scFv (одноцепочечный вариабельный фрагмент), который распознает исключительно эпитоп клеток человека. Альтернативный подход должен включать детальный анализ экспрессии антигена-мишени в органах, тканях и клетках человека.

128. Исследование экспрессии антигена-мишени выполняется путем анализа клеток и тканей здоровых индивидуумов. Анализ базы данных экспрессии генов и научные данные позволяют выяснить способность к различной экспрессии антигена-мишени при определенных патофизиологических состояниях. Необходимо подтвердить экспрессию опухоль-специфичного антигена в целевых клетках. Клетки человека с экспрессией антигена-мишени или без нее необходимо испытать in vitro на предмет распознания иммунными клетками с CAR или модифицированным TCR.

129. В случае если для оценки целевой токсичности иммунных клеток с модифицированным CAR используется гомологичная животная модель с использованием другого scFv, который распознает ортологичный эпитоп, требуется осторожность при транслировании подобных данных на человека, поскольку профиль экспрессии и содержание экспрессируемого антигена-мишени у человека и животных, а также аффинность к антигену-мишени двух scFv могут различаться. Необходимо учитывать, что подобная модель не позволяет оценить потенциальную нецелевую токсичность ввиду использования другого scFv.

130. Для оценки потенциальной нецелевой токсичности иммунных клеток с модифицированным TCR выбранная стратегия адаптируется под ожидаемую вероятность перекрестной реактивности TCR. Например, ожидаемая вероятность того, что TCR, полученный от человека, будет перекрестно реагировать с собственными пептидами человека, является низкой за счет индукции центральной толерантности, которая должна элиминировать T-клетки с высокой аффинностью TCR к собственным пептидам человека. Для TCR, получаемых из ксеногенных источников, и высокоафинных TCR, с другой стороны, нельзя ожидать наличия низкого риска перекрестной реактивности. В связи с этим требуется более жесткая стратегия испытаний в отношении подобных TCR.

131. Испытания иммунных клеток с модифицированным TCR на нецелевую токсичность должны включать в себя испытания in vitro на связывание иммунных клеток с модифицированным TCR с собственными пептидами, представляемыми на том же HLA-аллеле, что и таргетный пептид. Выбранные собственные пептиды и масштаб исследования необходимо обосновать. Более того, необходимо изучить, имеет ли таргетный пептид общность с другими гомологичными или аналогичными белками.

132. Если TCR обладает определенной вероятностью перекрестного реагирования, необходимо определить минимальный распознаваемый мотив таргетного пептида и использовать его для анализов in silico, оценивающих перекрестную реактивность. Если потенциальные перекрестно реагирующие пептиды были выявлены in silico, клетки, экспрессирующие соответствующий белок и (или) представляющие потенциально перекрестно реагирующий пептид, необходимо проанализировать на предмет распознавания иммунными клетками с модифицированным TCR. Если перекрестную реактивность исключить невозможно, необходимо выполнить оценку риска на основании профиля экспрессии белка, соответствующего потенциально перекрестно реагирующему пептиду, и аффинности TCR в отношении потенциально перекрестно реагирующего пептида.

133. Чтобы получить сведения о потенциальной перекрестной реактивности TCR с другими HLA-аллелями, необходимо провести скрининг на HLA-аллореактивность.

134. В отношение T-клеток с модифицированным TCR необходимо рассмотреть потенциальное ошибочное соединение внедренных цепей TCR и эндогенных TCR. Необходимо описать и обосновать стратегии дизайна внедряемых цепей TCR, чтобы снизить потенциал ошибочного соединения.

10.3.2. Лекарственные препараты на основе клеток, получаемых из индуцированных плюрипотентных стволовых клеток

135. Риск инсерционного мутагенеза, онкогенности и туморогенности, обусловленный терапевтическим использованием производных индуцированных плюрипотентных стволовых клеток, связан с использованием интегрирующих вирусных векторов и индуцированной плюрипотентностью. Вопросы, относящиеся к риску инсерционного мутагенеза, обусловленного интеграцией в геном клеток вирусных векторов, рассмотрены в пунктах 120 – 123 настоящей главы.

136. Индуцированные плюрипотентные стволовые клетки относятся к типу клеток, обладающих высоким риском развития туморогенности, поскольку они могут образовывать тератомы in vivo. Необходимо использовать современные методы контроля процесса производства и стратегий доклинических исследований для оценки риска развития туморогенности, обусловленного плюрипотентностью клеток.

137. Доклиническая квалификация содержания примесей недифференцированных индуцированных плюрипотентных стволовых клеток выполняется в исследованиях in vivo, например путем добавления в вводимый клеточный продукт недифференцированных индуцированных плюрипотентных стволовых клеток в разных количествах. Риск опухолевого потенциала допускается также оценить в долгосрочных исследованиях токсичности. Риск туморогенеза можно снизить с помощью включения в индуцированных плюрипотентных стволовых клетках механизма запрограммированной гибели клеток, функциональность которого необходимо подтвердить в исследованиях in vivo.

138. Перепрограммирование (через стадию плюрипотентной стволовой клетки или транс-дифференцировку) может вызвать эпигенетические изменения в клетках с последствиями, которые не полностью изучены.

139. В целях оценки потенциальных аномальных особенностей, вызванных эпигенетическими изменениями клеток, получаемых из индуцированных плюрипотентных стволовых клеток, необходимо получить результаты доклинических исследований in vitro и (или)
in vivo, чтобы продемонстрировать соответствующее поведение и физиологическую функцию клеток, которые будут вводиться человеку. Исследования токсичности должны включать оценку любых неблагоприятных эффектов, вызванных аномальным поведением введенных клеток. Комбинация данных об установлении характеристик качества, данных доклинической безопасности и научных медицинских данных должна позволить получить детальную оценку риска и провести обсуждение мер ослабления риска, чтобы защитить пациентов. Если наблюдаются изменения генетических и (или) эпигенетических профилей производных индуцированных плюрипотентных стволовых клеток, заявитель обязан оценить связанные с этим вопросы безопасности.

10.3.3. Лекарственные препараты на основе клеток, полученных в результате редактирования генома

140. Помимо общих требований к генетически модифицированным клеткам, в отношении клеток с редактированным геномом необходимо рассмотреть следующие аспекты: специфичность активности модифицирующего фермента или гидовой РНК (gRNA) в части геномной последовательности – мишени необходимо подтвердить in vitro при помощи оценки целевого и нецелевого редактирования в соответствующих клетках. Тогда как предположение потенциальной нецелевой активности может включать анализы in silico, выбранная стратегия для оценки нецелевой активности должна также включать объективную оценку нецелевой активности в масштабах всего генома in vitro. Тем самым необходимо обосновать выбранную стратегию и указать чувствительность используемых методов. Результаты доклинических исследований нецелевой активности необходимо тщательно оценить в отношении, к примеру, видоспецифичных различий, различий в патофизиологическом состоянии клеток или различий в клеточных типах. Необходимо проанализировать влияние редактирования генома на фенотип и физиологические функции клеток (если применимо).

141. Необходимо тщательно выбирать релевантную животную модель для испытания на токсичность. Выбранная животная модель и продолжительность исследований токсичности должны позволить оценить последствия нецелевой токсичности и потенциальную иммуногенность в отношении клеток с редактированным геномом. В случае недоступности релевантной животной модели можно рассмотреть соответствующие модели оценки in vitro.

11. Клиническая разработка

11.1. Общие вопросы

142. В настоящем разделе рассматриваются предрегистрационные исследования, нацеленные на оценку безопасности и эффективности генетически модифицированных клеток, к которым относятся лекарственные препараты на основе генетически модифицированных
T-клеток с химерным антигенным рецептором (CAR-T-клетки) или T-клеточным рецептором (TCR), а также генетически модифицированные CD34-положительные клетки, разрабатываемые для лечения генетического заболевания (например, тяжелые иммунодефициты, липосомальные болезни накопления и гемоглобинопатии) и др. Клинические данные для обоснования специфичных клинических указаний в отношении клеток с редактированными ex vivo генами или индуцированных плюрипотентных стволовых клеток считаются недостаточными. Обоснование специфичных клинических аспектов исследования проводится на основании оценки соотношения "польза – риск", исходя из сведений о качестве лекарственного препарата и его доклинических данных, туморогенности, целевом показании, популяции пациентов и неудовлетворенной медицинской потребности системы здравоохранения.

143. Клинические исследования необходимо планировать так, чтобы можно было оценить соотношение "польза – риск" на основании специфических характеристик продукта (трансдуцированные клетки), целевой популяции (в индивидуальном порядке) и существующих терапевтических методов лечения. Поскольку для планирования клинических исследований этой группы лекарственных препаратов применяются те же принципы, что и в отношении других лекарственных препаратов с точки зрения характеристики их фармакодинамики, фармакокинетики, безопасности и эффективности, необходимо учитывать при планировании исследований отличительные признаки лекарственных препаратов на основе генетически модифицированных клеток. Эти отличительные признаки включают в себя:

а) сложность состава препаратов, характеристики препарата и вопросов производства (например, трудности при сборе исходного материала и обращения с ним), различия между аллогенным и аутологичным происхождением клеток;

б) ограничения в отношении экстраполяции данных, полученных на животных (отсутствие релевантной животной модели, проблемы при оценке начальной дозы, различия в биораспределении, иммуногенности, иммуноопосредованная токсичность, целевые и нецелевые эффекты);

в) неопределенность относительно частоты, продолжительности и природы нежелательных реакций, персистенции этих реакций у людей;

г) неопределенность относительно частоты, продолжительности и природы иммуногенности для человека, влияния этой иммуногенности на долгосрочную безопасность и эффективность, а также неопределенность относительно использования повторной дозы;

д) неопределенность относительно риска злокачественной трансформации (например, в случае интегрирующегося вектора), туморогенности;

е) необходимость долгосрочного наблюдения за эффективностью и безопасностью на основании пролонгированной биологической активности и (или) персистенции модифицированных клеток;

ж) особенности процедуры введения или доставки в орган-мишень;

з) особенности процедуры применения (например, аферез и заготовка костного мозга), сопутствующей терапии на фоне применения лекарственного препарата (например мобилизация CD34+-стволовых клеток и миелоаблативная и (или) лимфодеплетирующая химиотерапия).

144. Указанные отличительные особенности оказывают влияние на дизайн исследования, выбор дозы, фармакодинамику, фармакокинетику (биораспределение), тогда как общие принципы в исследованиях поздних фаз для подтверждения эффективности и безопасности в определенной терапевтической области затрагиваются меньше и по существу совпадают с таковыми для других лекарственных препаратов.

145. Имеется вероятность возникновения необходимости определить, исходя из имеющихся возможностей, насколько наблюдаемый клинический эффект обусловлен именно продуктом гена, трансдуцированными клетками или ими обоими. Эти сведения должны обосновывать режим дозирования (дозу и частоту применения), а также устанавливать методы анализа и обосновывать спецификацию для контроля качества (например, испытание на подлинность).

146. Доставка генетически модифицированных клеток к органу-мишени и ткани-мишени требует внутривенного, интрадермального введения или введения при помощи специальных хирургических процедур, чтобы добиться планируемого терапевтического эффекта. Необходимо изучить терапевтическую процедуру как единое целое, включая процедуры сбора (например, аферез, аспирация костного мозга), миелоаблативный и (или) лимфодеплетирующий режим, способ введения и в конечном счете требуемые сопутствующие лекарственные препараты (например, иммуносупрессивные режимы, при рассмотрении соотношения "польза – риск"). Это необходимо принимать во внимание при разработке дизайна клинических исследований, например, с точки зрения определения времени рандомизации и популяции "пациентов, получивших препарат" (ITT-популяция).

11.2. Исследования подбора дозы лекарственных препаратов

147. Доза данной группы лекарственных препаратов определяется числом генетически модифицированных клеток на килограмм массы тела (кг) или единицу площади поверхности тела пациента (м²). Допускается определение дозы как абсолютной величины вводимого числа генетически модифицированных клеток.

148. Цель выбора стартовой дозы заключается в определении дозы, которая будет обладать фармакологическим эффектом и будет безопасной для применения. После оценки безопасной и минимальной эффективной дозы необходимо проводить дальнейшие исследования по поиску доз. Необходимо оценить максимальную переносимую дозу, например, при наличии показаний к применению у этих лекарственных препаратов в онкологии и (или) гематологии. Кроме того, необходимо оценить корреляцию между экспозицией и эффектом с целью установления диапазона эффективных доз и рекомендуемой дозы для оценки в дальнейших клинических исследованиях (поздних фаз).

149. Выбор стартовой дозы может быть затруднен неопределенностью, обусловленной релевантностью доклинических исследований in vivo, так как видоспецифичные различия в приживлении, дифференцировке, персистенции и иммуногенности могут ограничивать предиктивную ценность исследований доклинической фармакодинамики, фармакокинетики, токсичности и поиска доз.

150. В подобных случаях (например, в отношении CD34-положительных генетически модифицированных клеток), считается, что основанием для выбора стартовой дозы и (или) диапазона доз является вся совокупность релевантных данных, например:

а) доклинические данные, полученные в отношении продукта;

б) клинические данные, включая:

данные, полученные в отношении родственных лекарственных препаратов;

клинический опыт в отношении трансплантации клеток.

151. При выборе режима введения необходимо учитывать, что требуется минимальная доза для обеспечения приживления и исключения возможности долгосрочного угнетения костного мозга.

Необходимо при выборе доз учитывать также такие пациент-специфичные показатели, как разновидность и этиология заболевания, генетический фон, возраст, пол, предыдущее лечение и опухолевая нагрузка в случае онкологических показаний.

152. При определении стартовой дозы и диапазона доз необходимо учитывать также препарат-специфичные показатели, которые значимы для ожидаемого клинического эффекта. Они включают тип и происхождение (аутологичное или аллогенное) клеток, эффективность трансдукции, число трансдуцированных клеток по отношению к нетрансдуцированным, среднее число копий вектора на клетку и жизнеспособность клеток, биологическую активность, тип ко-стимулирующей молекулы и экспрессию трансгена.

153. Как и в случае с трансплантацией костного мозга, при наличии вариабельности количества собранных аутологичных клеток и (или) объемов получаемого в процессе производства лекарственного препарата допускается введение диапазонов доз клеток выше запланированной минимальной дозы.

154. Необходимо изучить зависимость между числом копий вектора и долей приживленных трансдуцированных клеток с заданным числом копий вектора in vivo, экспрессией трансгена и клиническими данными, чтобы определить их безопасный и эффективный диапазон.

155. К высокотехнологичным лекарственным препаратам применимы стратегии выявления и ослабления рисков исследуемых лекарственных препаратов в рамках впервые проводимых у человека и ранних клинических исследований. Они включают в себя обеспечение достаточного периода времени между назначением терапии высокотехнологичным лекарственным препаратом первому и последующим пациентам, для того, чтобы можно было провести оценку острой токсичности и выполнить приостановку клинического исследования или прекращение дальнейшего привлечения в исследование пациентов в соответствии с Правилами надлежащей клинической практики.

11.3. Фармакодинамика

156. Целью клинических исследований ранних фаз также является в том числе оценка фармакодинамической активности лекарственного препарата. В отношении генетически модифицированных клеток оценка фармакодинамики лекарственного препарата включает в себя, например:

приживление клеток, оценку количества клеток-мишеней и выработку фармакологически активных количеств целевого белка (фермента);

оценку иммунных эффекторных механизмов, содержание цитокинов и уничтожение опухолевых клеток в отношении CAR-T-клеток.

157. Необходимо отслеживать продолжительность фармакодинамического эффекта.

158. Другие релевантные фармакодинамические маркеры необходимо выбирать в индивидуальном порядке в зависимости от показателей, специфичных как для лекарственного препарата, так и заболевания. Необходимо использовать подходящие и актуальные биоаналитические методы.

11.4. Фармакокинетика

159. Стандартные исследования абсорбции, распределения, метаболизма и выведения обычно не применимы для соматотерапевтических лекарственных препаратов. Однако для генетически модифицированных клеток необходимо оценить кинетику, биораспределение и персистенцию, а также уровень выработки трансгена в целевых и нецелевых тканях.

160. К разным видам лекарственных препаратов на основе генетически модифицированных клеток применяются разные принципы оценки фармакокинетики и биораспределения, например, для лекарственных препаратов на основе CAR-T-клеток требуется вся трансдуцированная клетка (CAR-T-клетка), чтобы оказать терапевтическое действие, и поэтому она должна быть основной мишенью фармакокинетического анализа. Для генетически модифицированных клеток, предназначенных для доставки функционального фермента, мишень фармакокинетического анализа должна включать в себя целевой фермент.

161. Необходимо кроме того обеспечить мониторинг жизнеспособности, пролиферации и дифференцировки, распределения и миграции по организму, а также функциональности in vivo генетически модифицированных клеток в клинически значимые временные точки в период исследования и в течение достаточной продолжительности по его завершении. В связи с этим необходимо проанализировать пригодность для таких целей используемой методологии мониторинга данных и ее ограничения.

162. В случае если первичным эффектом или механизмом действия является экспрессия белка из трансгена, необходимо оценить фармакокинетические свойства экспрессируемого белка. Для этого необходимо учитывать особенности изучения фармакокинетики терапевтических белков в клинических условиях.

11.5. Иммуногенность

163. Иммунный ответ на клетки и (или) продукт экспрессии трансгена может компрометировать эффективность лекарственного препарата и оказывать влияние на безопасность, даже при его однократном введении. Таким образом, на протяжении разработки соматотерапевтического лекарственного препарата необходимо проводить испытания на иммуногенность.

164. Оценка иммуногенности должна учитывать клинически значимый иммунный ответ на продукт экспрессии трансгена и (или) трансдуцированные клетки. На риск иммуногенности влияют происхождение трансдуцированных клеток (аллогенное или аутологичное), природа заболевания (иммунодефицитная или иммунокомпетентная популяция пациентов, полное отсутствие или дефектный продукт гена), вид режима кондиционирования, существующий у пациента иммунный ответ на продукт экспрессии трансгена, а также место секреции продукта экспрессии трансгена (внутриклеточно или внеклеточно).

11.6. Клиническая эффективность

165. Дизайн и продолжительность исследования должны основываться на существующих подходах к изучению лекарственных препаратов, применяемых в конкретной терапевтической области. Любое существенное отклонение (отклонения) от указанных подходов необходимо объяснить и обсудить.

166. Клинические исследования необходимо планировать так, чтобы установить эффективность на основании клинически значимых исходов. Вся совокупность доказательств, включая приживление или персистенцию трансдуцированных клеток, уровень экспрессии продукта гена и (или) степень активности продукта гена и связанная клиническая конечная точка и зависимость между этими факторами еще больше укрепляют доказательство в отношении эффективности. Программу клинической разработки необходимо планировать так, чтобы оценить продолжительность терапевтического эффекта лекарственного препарата. Если предусматриваются несколько введений, их схему также необходимо обсудить в свете фармакокинетических свойств продукта экспрессии трансгена, а также клеточного типа, если применимо (например, генетически модифицированные клетки для иммунотерапии рака).

167. В опорных клинических исследованиях лекарственных препаратов на основе аутологичных генетически модифицированных клеток для оценки соотношения "польза – риск", все пациенты, которые были включены в исследование с намерением инициировать лечение, например те, кто был распределен по группам в рандомизированном клиническом исследовании или подписал информированное согласие в одногруппном исследовании, должны быть включены в первичный анализ эффективности. Могут быть предусмотрены вспомогательные анализы, например в отношении аферезной популяции, популяции с применением лимфодеплетирующей терапии или популяции пациентов, подвергающейся кондиционированию перед применением препарата или инфузией, и популяции после применения препарата или инфузии (если обосновано).

168. В определенных случаях и в совокупности с фармакологическим действием лекарственного препарата клиническая эффективность оценивается после значительного по продолжительности периода после его применения (например, если требуется приживление ткани). Установление полезных клинических эффектов на момент регистрации лекарственного препарата должно быть основано на анализе параметров клинически значимого исхода и подкрепляться результатами анализа значимых фармакодинамических параметров. В исключительном случае, когда суррогатная конечная точка выбирается в качестве косвенной меры клинической пользы (например, если клиническая польза может быть оценена только спустя несколько лет последующего наблюдения), необходимо проанализировать пригодность суррогатной конечной точки (например, в ходе научного консультирования или получения заключения о квалификации суррогатной конечной точки) и обосновать ее способность устанавливать или предсказывать клиническую пользу. Заявитель обязан проанализировать и указать степень определенности, с которой суррогатная конечная точка позволяет предсказать клиническую пользу, а также указать, почему любая остающаяся неопределенность будет приемлема. Если планируемый исход терапии заключается в долгосрочной персистенции и функциональности генетически модифицированных клеток или продукта экспрессии трансгена, это необходимо отразить при помощи достаточной продолжительности наблюдения в клиническом исследовании и последующего наблюдения. Дизайн и продолжительность последующего наблюдения необходимо установить в протоколе исследования, последнее может быть завершено после регистрации.

11.7. Клиническая безопасность

169. База данных по безопасности должна быть достаточно емкой, чтобы обнаружить значимые краткосрочные и среднесрочные нежелательные явления, которые могут быть связаны с использованием и (или) процедурой применения генетически модифицированных клеток, и создать условия для полноценной оценки соотношения "польза – риск".

170. Необходимо принимать во внимание риск терапевтической процедуры в целом, включая:

риск, связанный с заготовкой клеток;

риск, связанный с процедурой введения;

риск осуществления любой необходимой сопутствующей терапии (например, иммуносупрессивная терапия) или предварительного кондиционирования клеток.

171. Как и в случае с любым другим биологическим лекарственным препаратом, существует риск инфицирования неизвестными посторонними агентами, поэтому пациентов необходимо наблюдать на предмет наличия признаков инфекций.

172. Необходимо изучить возможность того, что трансдуцированные клетки могут выделить вектор или плазмиду in vivo. Дизайн и масштаб подобных исследований должен зависеть от свойств конструкции и исхода доклинических исследований.

173. Риск отсроченных нежелательных реакций и снижения эффективности генетически модифицированных клеток связан с фактическим профилем риска вектора, используемого для генетической модификации клетки, природой продукта гена, продолжительностью персистенции модифицированных клеток, биораспределением и потенциальными эффектами для органов. В связи с возможной пожизненной персистенцией генетической модификации стволовых клеток или клеток-предшественников необходимо рассмотреть особый риск отсроченных эффектов, связанных с интеграцией вектора и продуктами его экспрессии (например, онкогенез, иммуногенность или реактивация вектора).

174. Если дополнительные сведения, важные для оценки риска, становятся доступны во время клинических исследований или после регистрации, заявитель обязан изменить стратегию риска и внедрить ее в пересмотренный план последующего клинического наблюдения.

11.8. Последующее клиническое наблюдение

175. Необходимо обеспечить последующее клиническое наблюдение за пациентами, включенными в клиническое исследование генетически модифицированных клеток, чтобы обнаружить ранние или отсроченные нежелательные реакции, изменение в профиле эффективности или дополнительные неисследованные риски продуктов генетически модифицированных клеток. Последующее клиническое наблюдение должно учитывать существующие доклинические и клинические сведения, полученные в отношении изучаемого генотерапевтического лекарственного препарата. Опыт в отношении других схожих лекарственных препаратов на основе генетически модифицированных клеток или соматотерапевтических лекарственных препаратов либо продукта экспрессии трансгена необходимо внимательно рассматривать на предмет его релевантности для изучаемого лекарственного препарата. В соответствии с существующим уровнем знаний последующее наблюдение необходимо проводить в течение 15 лет.

176. Если есть риск позднего начала нежелательного явления (например, развитие лейкоза или других вторичных опухолей, а также туморогенез), необходимо предусмотреть меры для работы с таким риском.

12. Фармаконадзор

177. Генетически модифицированные клетки требуют проведения специальных долгосрочных исследований для мониторинга вопросов безопасности, включая отсутствие эффективности и риск диссеминации или реактивации вектора.

178. В план управления рисками необходимо включить вопросы оценки долгосрочной безопасности, такие как риск возникновения инфекции, иммуногенности или иммуносупрессии и злокачественной трансформации клеток, а также оценки долговечности медицинского изделия или биоматериала, входящих в состав лекарственного препарата. Допускается планирование специальных фармакоэпидемиологических исследований, в зависимости от типа вектора и биологических характеристик трансдуцированных клеток.

13. Оценка экологических рисков

179. Клетки человека не могут пролиферировать в окружающей среде, поскольку они способны выживать только в организме человека или в условиях культивирования in vitro. В отношении генетически модифицированных клеток человека риски для окружающей среды в целом считаются ничтожно низкими. В отношении любых остающихся вирусных частиц любой потенциальный риск будет на стороне реципиента препарата, и он обычно изучается в рамках проведения оценки качества, доклинических и клинических исследованиях. В связи с этим риски для окружающей среды для данных лекарственных препаратов можно, как правило, считать ничтожно низкими.

180. Поскольку имеются технические трудности в подтверждении полного отсутствия инфекционных вирусных частиц в готовом продукте, заявителям допускается обосновать отсутствие инфекционных вирусных частиц при помощи теоретических расчетов или, в качестве альтернативного подхода допускается обосновать, что присутствие любых остаточных инфекционных вирусных частиц в готовом продукте не будет превышать минимальные риски для окружающей среды, принимая во внимание любые меры по минимизации риска.

ПРИЛОЖЕНИЕ к главе 32 Правил проведения исследований биологических лекарственных средств Евразийского экономического союза

УКАЗАНИЯ
по специфическим аспектам клинической разработки
CAR-T-клеток

Настоящий документ содержит открытый перечень указаний к объему клинической разработки CAR-T-клеток.

Фармакокинетика, фармакодинамика и исследования подбора доз

Фармакокинетика CAR-T-клеток, оцениваемая в рамках поисковых клинических исследований, должна характеризовать кинетику клеток, включая содержание CAR-T-клеток, а также их экспансию и персистенцию в крови и целевых тканях в релевантные временные точки. Оценка кинетики клеток in vivo должна включать в себя оценку таких значимых параметров, как AUC_д28, C_max, T_max и T_½, проводимую с использованием соответствующих биоаналитических методов, например, количественной ПЦР для количественного определения CAR-специфичного трансгена и проточной цитометрии для количественного определения CAR-T-клеток в крови и других целевых тканях. Стандартные исследования лекарственного взаимодействия и токсикологические исследования при почечной и печеночной недостаточности менее применимы к CAR-T-клеткам и требуют рассмотрения в индивидуальном порядке. Вместе с тем влияние определенных видов сопутствующей терапии может требовать оценки в свете их потенциального влияния на фармакокинетику и фармакодинамику CAR-T-клеток.

Допускается применять поиск доз на основе знаний о родственных лекарственных препаратах. Вместе с тем такие специфичные для CAR-T-клеток факторы, как домены антигенспецифичного связывания и костимулирующие домены, влияют на токсичность и эффективность, что может ограничивать потенциал для экстраполяции эффективных дозы или диапазона доз с клинических данных, полученных в отношении других CAR-T-клеток. В связи с этим исследования поиска доз необходимо проводить для изучения безопасности, токсичности, противоопухолевой активности в разных дозах, чтобы определить пороговую дозу, требуемую для противоопухолевого действия, и рекомендуемые дозу или диапазон доз для клинических исследований фазы II.

В целом необходимо получить данные для обоснования режима дозирования, который будет использоваться в подтверждающих исследованиях, с учетом:

1) доклинических данных и доступных клинических данные,

2) продукт-специфичных факторов (эффективность трансдукции, пролиферативная активность);

3) болезнь-специфичных критериев (тип опухоли, экспрессия антигена и опухолевая нагрузка).

Эффективность

В отношении CAR-T-клеток применяются те же базовые принципы подтверждения эффективности, что и в отношении других противоопухолевых лекарственных препаратов. Подтверждающие клинические исследования фазы III и расширенная база данных по безопасности должны быть нацелены на установление соотношения "польза – риск" препарата в четко определенной группе пациентов на основании валидных первичных конечных точек, рандомизированного контролируемого дизайна и всесторонней базы данных безопасности. По общему правилу необходимо следовать клиническим указаниям в отношении клинической оценки противоопухолевых лекарственных препаратов.

Ожидается, что такой специфичный для CAR-T-клеток аспект, как выбор дозы, будет основываться на результатах поисковых исследований. Если в подтверждающих исследованиях применяется диапазон доз, а не фиксированная доза CAR-T-клеток, это необходимо обосновать исходя из источника клеток (аллогенный или аутологичный), особенностей препарата и выбранной популяции пациентов.

Дизайн подтверждающего исследования должен соответствовать рандомизированному контролируемому дизайну со сравнением применения CAR-T-клеток с референтным режимом, если иное научно не обосновано. Для лимфомы высокой степени злокачественности таким референтным режимом может, к примеру, быть высокодозная химиотерапия с последующей трансплантацией аутологичных стволовых клеток. При планировании подтверждающих исследований необходимо внимательно подходить к соблюдению принципа "по намерению лечить (ITT-популяция)" при оценке эффективности и к определению ITT-популяции как всех включенных пациентов и в группе CAR-T-клеток, и в группе компаратора. Можно предусмотреть дополнительные анализы в подгруппах группы CAR-T-клеток (например, в аферезной популяции, популяции, получавшей лимфодеплетирующую терапию и популяции, получившей препарат CAR-T-клеток).

Как правило, первые клинические исследования препаратов CAR-T-клеток проводятся для пациентов, находящихся на поздней стадии заболевания, или при рефрактерном течении заболевания. Рефрактерное течение заболевания клинически очень отличается от раннего заболевания, что в некоторых случаях может обосновывать другие требования с точки зрения уровня доказательств для регистрации препарата. Дизайн рандомизированного контролируемого клинического исследования используется также в тех случаях, когда выбираются условия поздней стадии заболевания с рефрактерным течением или если референтная терапия не доступна. В подобных случаях сравнение с наилучшей поддерживающей терапией или лечением на основании выбора исследователя позволяет получить доказательство эффективности и является предпочтительным в сравнении с одногрупповыми исследованиями. В исключительных случаях и при наличии научного обоснования для целей регистрации лекарственного препарата допускается представлять результаты неконтролируемых клинических исследований, выполненных с участием одной группы пациентов. В подобных случаях необходимо представить доказательства, что эффект от терапии таким лекарственным препаратом является высоко достоверным, а обычное течение заболевания – хорошо предсказуемым.

Подобно другим противоопухолевым препаратам, приемлемыми конечными точками в подтверждающих клинических исследованиях являются:

выживаемость без рецидива заболевания (выживаемость без событий) (DFS (EFS));

выживаемость без прогрессирования заболевания (PFS);

общая выживаемость (OS).

В условиях поискового клинического исследования приемлемыми конечными точками считаются:

объективная частота ответов на лечение (ORR);

продолжительность ответа на терапию.

Долгосрочные исходы терапии CAR-T-клетками требуют отдельного установления, даже если в клинических исследованиях ранних фаз имелись сообщения о стойких долгосрочных ответах у отдельных пациентов. Если имеются научные предположения относительно того, что данная терапия способна обеспечить полное излечение исходя из природы лекарственного препарата, необходимо запланировать соответствующий дизайн клинических исследований с оценкой данного вида эффективности для целей регистрации лекарственного препарата. В настоящее время не имеется достаточных данных для формирования стандартных указаний по проведению трансплантации аутологичных (кроветворных) стволовых клеток (ASCT/HSCT) после лечения препаратами CAR-T-клеток при гемобластозах.

Безопасность

CAR-T-клетки вызывают острую токсичность, которая связана с их фармакокинетическими и фармакодинамическими свойствами, что приводит к ограниченному терапевтическому применению. Основные нежелательные реакции, описанные в настоящее время, основаны на опыте применения направленных на CD19 CAR-T-клеток у пациентов с лейкозом и лимфомой и проявляются в виде:

синдрома "цитокинового шторма";

синдрома энцефалопатии, опосредованного CAR-T-клетками (CAR-T-cell related encephalopathy syndrome, CRES);

истощения B-клеток.

Вид и тяжесть нежелательных реакций варьируют в зависимости от характеристик лекарственного препарата и состояния пациента для разных CAR-T-клеток, нацеленных на CD19. Более широкий спектр нежелательных явлений характерен для CAR-T-клеток, направленных на другие антигены и (или) другие гемобластозы или опухоли.

Нежелательные явления могут быть связаны с первоначальным онкологическим заболеванием, с режимом лимфодеплеции, таким как миелосупрессия, инфекциями или с процедурой афереза. Таким образом, необходимо оценить причинно-следственную связь нежелательных явлений с процедурами, сопровождающими терапию CAR-T-клетками, а также с самим препаратом CAR-T-клеток.

Для получения качественных и информативных данных о безопасности необходимо:

сформулировать возможный перечень ожидаемых и непредвиденных нежелательных явлений на основании доклинических данных, полученных в отношении лекарственных препаратов, а также клинического опыта применения других CAR-T-клеток;

спланировать продолжительность госпитализации пациентов с учетом ожидаемых серьезных нежелательных явлений;

разработать алгоритм обнаружения и лечения потенциально жизнеугрожающей токсичности;

спланировать продолжительность исследований и наблюдения за пациентами для обнаружения отсроченной токсичности.

Необходимо запланировать формирование подробной базы данных, которая позволит полностью охарактеризовать лекарственные препараты на основе CAR-T-клеток, а также связанные с процедурами нежелательные явления (включая аферез и лимфодеплецию) и обосновать полную оценку соотношения "польза – риск" для целей регистрации лекарственного препарата.".