Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2024 - 2025 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағдарлары туралы

Жоғары Еуразиялық экономикалық Кеңестің 2023 жылғы 25 желтоқсандағы № 26 шешімі

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес шешті:

1. Қоса беріліп отырған Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2024 - 2025 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағдарлары бекітілсін.

2. Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің үкіметтері мен ұлттық (орталық) банктеріне макроэкономикалық саясат жүргізу кезінде осы шешіммен бекітілген Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің макроэкономикалық саясатының 2024 - 2025 жылдарға арналған негізгі бағдарларын ескеру ұсынылсын.

3. Еуразиялық экономикалық комиссия макроэкономикалық саясат саласында Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттер іске асыратын шараларға талдау жүргізсін және осындай шаралардың Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің осы шешіммен бекітілген 2024 - 2025 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағдарларына сәйкестігін бағаласын.

4. Осы шешім ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің мүшелері:

Армения Республикасынан

Беларусь Республикасынан

Қазақстан Республикасынан

Қырғыз Республикасынан

Ресей Федерациясынан

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2023 жылғы 25 желтоқсандағы № 26 шешімімен БЕКІТІЛГЕН

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2024 - 2025 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының НЕГІЗГІ БАҒДАРЛАРЫ

Осы құжат 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа сәйкес әзірленді және Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің (бұдан әрі тиісінше – мүше мемлекеттер, Одақ) экономикалары үшін неғұрлым маңызды қысқа және орта мерзімді міндеттерді айқындайды, сондай - ақ оларды шешу жөніндегі ұсынымдарды қамтиды.

Осы құжат 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартта айқындалған Одақтың негізгі мақсаттарына және Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2015 жылғы 16 қазандағы № 28 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық одақтың экономикалық дамуының негізгі бағыттарында белгіленген мақсаттарға қол жеткізуге бағдарланған, сонымен қатар Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № 12 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық интеграцияны дамытудың 2025 жылға дейінгі стратегиялық бағыттарын іске асыруға арналған.

I. Әлемдік экономиканың негізгі даму тенденциялары

Мүше мемлекеттердің 2022-2023 жылдардағы экономикалық дамуы әлемдік экономика жағдайының күрт өзгеруі жағдайында болды. COVID-19 коронавирустық инфекциясының пандемиясынан кейінгі қалпына келтіру өсімі қысқа мерзімді және тұрақсыз болып шықты. Әлемдік экономиканың даму серпінінің өзгеруіне әсер еткен маңызды фактор геосаяси аспектілердің жаһандық экономикалық процестерге ықпалының күшеюі болды.

Кейбір елдерге халықаралық сауданың бүкіл жүйесіне зиян келтіретін экономикалық санкциялар мен шектеулердің енгізілуі әлемдік экономикадағы сауда және қаржылық байланыстардың теңгерімсіздігінің күшеюіне әсер етті. Өз кезегінде, халықаралық өндірістік-логистикалық тізбектердің теңгерімсіздігі және инвестициялық және өндірістік ағындардың қайта бағытталуы көптеген елдер үшін тауарларға, қызметтерге, қаржы мен технологияларға қол жеткізу мүмкіндігін төмендетіп, жаһандық ауқымдағы экономикалық дамудың тепе теңсіздігін күшейтті.

Нәтижесінде 2021 жылы оптимистік қалпына келтіру серпінін көрсете отырып, әлемдік ЖІӨ өсімі 2022 жылы 3,4 пайызға дейін төмендеді, ал 2023 жылы халықаралық ұйымдар бұл көрсеткіштің мәнін 3 пайыз деңгейінде одан әрі тұрақтандыра отырып, 2,8 пайызға дейін баяулайды деп есептейді.

Геоэкономикалық процестердің теңгерімсіздігі бағаның жаһандық өсуімен қатар жүрді. 2022 жылы халықаралық ұйымдардың мәліметтері бойынша әлемдегі инфляция 8,7 пайызға жетті, бұл ХХІ ғасырдың басынан бергі ең жоғары көрсеткіш. Жеткізу тізбегіндегі үзілістер, әлемдік энергетикалық нарықтар құрылымындағы жаһандық өзгерістер және трансакциялық және логистикалық шығындардың өсуі өндіріс көлеміне тежегіш әсер етті және тауарлар мен қызметтердің қымбаттауына әкелді, ал коронавирустық шектеулер кезеңінің аяқталуы сұраныстың серпінді қалпына келуіне әкелді. Әлемнің жетекші ұлттық (орталық) банктерінің ақша-кредит саясатын ұзақ уақыт бойы сандық жұмсарту және ірі экономикалардың көпшілігінде ынталандырушы бюджеттік шаралар салдарынан артық өтімділіктің қалыптасуымен бірге бұл әлемдік және жергілікті нарықтардағы сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігін сыни түрде күшейтуге және инфляцияның рекордтық жоғары мәндерге дейін өсуіне жағдай жасады. Жылдың екінші жартысында ынталандыру көлемінің төмендеуі және инфляцияға қарсы шаралар қабылдау аясында тұтынушылық бағалардың серпіні баяулады. 2023 жылдың қорытындысы бойынша тұтынушылық бағаның жаһандық өсімі 7 пайызға дейін төмендейді деп күтілуде.

Шикізат пен азық-түлік нарықтары жоғары құбылмалылықпен және рекордтық бағамен ерекшеленді, бұл әсіресе энергетикалық ресурстарға тән болды. Олар үшін бағаның өсуінің шыңы 2022 жылдың ортасында болды және геосаяси шок пен санкциялық шектеулердің әсерінен шикізат нарықтарын қайта құрастырумен байланысты болды. Болашақта жаңа сауда байланыстарын қалыптастыру және энергетикалық ресурстар ағындарын қайта бағдарлау аясында олардың бағасы төмендеп, азырақ құбылмалы болды. Энергетикалық ресурстарға бағаны ұстап тұруға әлемдік экономикадағы рецессия тәуекелдерінің төмендеуі, Қытай Халық Республикасындағы (Қытай) іскерлік белсенділіктің өсуі, сондай-ақ МЭЕҰ+ шеңберінде мұнай өндіруді төмендету туралы қол жеткізілген уағдаластықтар ықпал етті.

Соңғы 2 жылдағы азық-түлік бағасы ұзақ мерзімдік трендтен жоғары. Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымының мәліметі бойынша, азық-түлік бағасы 2022 жылдың наурызында шарықтау шегіне жетті, содан кейін біртіндеп төмендей бастады. Өндірістік және логистикалық шығындардың өсуімен қатар, геосаяси шок әсерінен бірқатар азық-түлік тауарларының шектеулі болуы бағаларға айтарлықтай әсер етті. Азық-түлік нарығы, бірқатар басқа шикізат нарықтары сияқты, кейбір елдердің халықаралық саудада шектеуді және қолдампаздық шараларды қолдануына тап болды, бұл ең мұқтаж елдердегі азық-түлік қауіпсіздігін одан әрі төмендетеді.

Әлемдік экономиканың өсуінің негізгі драйвері Оңтүстік-Шығыс Азия елдері болып қала береді. 2022 жылы Қытай экономикасы 3 пайызбен шектеліп, жалғасып жатқан коронавирустық шектеулердің ықпалынан, жоспарланған өрлеу қарқынына жете алмады, дегенмен, 2023 жылдың басынан бастап Қытайдың ЖІӨ өсімі кейінге қалдырылған сұранымды іске асырудың, қызмет көрсету саласын қарқынды жеделдетудің және құрылыс секторы мен жоғары технологиялық өндірістік компанияларды мақсатты мемлекеттік қолдаудың әсерінен жеделдеді. 2023 жылға Қытай Халық банкі ЖІӨ өсімін 5 пайыз деңгейінде болжайды, бұл Қытай Халық Республикасы Үкіметінің алға қойған мақсатына сәйкес келеді. Үндістан экономикасы 2021 жылы қос таңбалы цифрға жақын өрлеу қарқынын көрсетіп, 2022 жылы 7,2 пайызға дейін баяулады, дегенмен бұл елдің ЖІӨ әлі де орташа әлемдік деңгейден айтарлықтай жоғары қарқынмен өсуде. Бұған өндірістің негізгі салаларын мақсатты ынталандыру және ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру ықпал етеді. 2023 - 2024 қаржылық жылға Үндістанның Резервтік банкі ЖІӨ-нің 6,5 пайызға өсуін болжайды.

Азия елдеріне қарағанда, Еуропа және Солтүстік Америка елдерінің экономикаларының өрлеу қарқыны әлемдік деңгейден төмен болып шықты. 2023 жылдың II тоқсанында Еуропалық Одақтың экономикасы нөлдік өсуді көрсетті, бұл мемлекеттік шығындар мен үй шаруашылықтары шығындарының әлсіз серпіні аясында таза экспорттың төмендеуінен туындады. Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінің экономикасында алдыңғы тоқсандағыдай нөлге жақын өсу байқалды, бұл үй шаруашылығын тұтыну мен мемлекеттік шығындардың оң үлесінен қолдау тапты. Осы кезеңде Америка Құрама Штаттарының экономикасының оң өрлеу қарқыны негізінен тұтынушылардың шығындары есебінен сақталды. Жетекші ұлттық (орталық) банктердің бюджеттік ынталандыруларды қысқартуы және пайыздық мөлшерлемелерді көтеруі жаһандық сұранысты айтарлықтай бәсеңдетті және Еуропаның және Солтүстік Американың ірі елдерінде де, дамушы елдерде де экономикалық өсу қарқынына тежегіш әсер етті.

Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша дамушы елдердегі экономикалық өсу орта мерзімді перспективада шамамен 4 пайыз деңгейінде тұрақтанады. 2022 жылы осы елдер тобындағы инфляция 9,8 пайызға дейін өсті, бұл соңғы 2 онжылдықтағы ең жоғары көрсеткіш. Дамушы елдердің нарықтарындағы импорттық тауарлардың жоғары үлесі олардың ұлттық валюталарының тұрақсыздығымен бірге түпкілікті тұтыну тауарларын әкелу арқылы да, ұлттық өндірісте импорттық компоненттерді пайдалану арқылы да инфляция импорты себебінен тұтынушылық бағалардың деңгейінің жоғарылауына әкелді. Сонымен қатар, әлемнің ірі экономикаларында несиелендіру шарттарының қатаңдауы дамушы экономикалар үшін сыртқы қаржыландыру құнының өсуіне және капиталдың кетуіне әкеледі, бұл ең осал елдерде жоғары инфляциямен, қарыздың тұрақтылығының төмендеуімен және ЖІӨ-нің баяу өсуімен сипатталатын экономикалық жағдайды тудырады.

Жаңа технологиялық құрылымның дамуымен бүкіл әлемде нано -, биоинженерлік, ақпараттық, цифрлық және аддитивті технологияларды қолдануға негізделген жоғары технологиялық өндірістердің рөлі артып келеді. Егер пандемия кезеңі фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіптің, телекоммуникациялық қызметтердің, бейне және компьютерлік техниканың, дерекқорды басқару жүйелерінің, электронды сауданың және қашықтан жұмыспен қамтудың жедел өсуімен ерекшеленсе, 2022 - 2023 жылдары жасанды интеллект, пилотсыз көлік құралдары, робототехникалық құрылғылар, аэроғарыш жүйелері, деректерді беру құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ медиатехнологияларды кеңінен енгізу ерекше маңызға ие болды. Жаңа технологиялық құрылымға көшу және "жасыл" күн тәртібін жандандыру энергия тұтыну құрылымының жаңартылатын энергия көздерінің пайдасына өзгеруіне алып келеді және энергияны үнемдейтін технологиялары мен энергиялық тиімділікке сұранысты арттырады. Климаттық тәуекелдерді азайту және экономиканы экологияландыру әлемнің көптеген елдері мен халықаралық ұйымдардың даму стратегияларының маңызды құрамдас бөлігіне айналуда.

Осылайша, соңғы жылдары әлемдік экономика бірқатар өзара күшейіп келе жатқан күйзелістер жағдайында дамыды: COVID-19 коронавирустық инфекциясының пандемиясы, геосаяси шиеленістің өсуі, азық-түлік және энергетикалық дағдарыстар, инфляцияның күрт өсуі. Мұндай жағдайларда жаһандық өсу қарқынының баяулауы инфляцияның жоғарылауымен және борыштық міндеттердің өсуімен қатар дүниежүзілік ауқымда одан әрі тұрақты экономикалық даму үшін негіз бола алатын стратегиялық маңызды салаларға инвестициялау әлеуетін төмендете отырып, көптеген елдер үшін БҰҰ - ның тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуді қиындатады. Бұл орта және ұзақ мерзімді перспективада экономикалық әл - ауқатты қамтамасыз ету үшін үкіметтердің, ұлттық институттардың және халықаралық ұйымдардың халықаралық ынтымақтастығы мен бірлескен күш-жігерін күшейтуді талап етеді.

II. 2022 - 2023 жылдары мүше мемлекеттердің экономикаларын дамыту

2022-2023 жылдары мүше мемлекеттердегі экономикалық серпін жан-жақты болды. 2022 жылдың қорытындысы бойынша геосаяси шиеленістің өсуі және жекелеген мүше мемлекеттерге қатысты санкциялық қысымның күшеюі Одақ бойынша жалпы ЖІӨ-нің 1,6 пайызға төмендеуіне әкелді. 2022 жылы Армения Республикасында экономикалық өсу қарқыны 5,8 - ден 12,6 пайызға дейін, Қырғыз Республикасында - 5,5-тен 6,3 пайызға дейін өсті, Қазақстан Республикасында өрлеу 4,3-тен 3,2 пайызға дейін баяулады. Экономикалық белсенділіктің төмендеуі Беларусь Республикасында - 4,7 пайызға және Ресей Федерациясында - 2,1 пайызға тіркелді. 2023 жылдың І жарты жылдығында Армения Республикасы мен Қырғыз Республикасындағы экономикалық серпін біршама баяулады (тиісінше 10,5 және 3,9 пайызға дейін), Қазақстан Республикасында - 5 пайызға дейін жеделдеді. Беларусь Республикасы мен Ресей Федерациясының экономикасы қалпына келу үрдісіне ие, осы мүше мемлекеттердегі ЖІӨ динамикасы 2023 жылдың I жарты жылдығында оң мәндер облысына еніп, сәйкесінше 2,0 және 1,6 пайызды құрады.

Одақ шеңберінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру 2022 жылы барлық мүше мемлекеттерде оң серпін есебінен 9,4 пайызға өсті. Орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі 5,1 пайызға, жолаушылар айналымы 4,1 пайызға өсті. Сонымен бірге, сыртқы факторларға байланысты бірқатар мүше мемлекеттерде осы көрсеткіштердің төмендеуі есебінен, Одақта өнеркәсіп өнімін шығару 0,6 пайызға, ал жүк айналымы 2,7 пайызға қысқарды.

2023 жылдың I жарты жылдығында тұтастай алғанда Одақ бойынша өнеркәсіптік өндіріс, ең алдымен, өңдеу секторындағы оң серпін есебінен 2,4 пайызға өсті. Жаңа өндірістік байланыстардың қалыптасуы, жеткізудің баламалы арналарының кеңеюі және импортты алмастыратын өндірістердің дамуы аясында тамақ өнімдері, киім мен аяқ киім, машиналар мен жабдықтар, компьютерлер, электр жабдықтары, көлік құралдары өндірісі жанданды.

2022 жылы мүше мемлекеттердегі инфляция деңгейі жоғары болып қалды. Ресей Федерациясын қоспағанда, мүше мемлекеттердің көпшілігінде бағаның өсуіне негізгі үлес азық-түлік инфляциясы болды. Барлық мүше мемлекеттерде инфляция шыңдары кезеңінде қос таңбалы деңгейге жетті. Тұтынушылық бағаның өсу динамикасын тежеу үшін мүше мемлекеттер оны шектеуге, сондай-ақ инфляцияның халықтың әл-ауқат деңгейіне әсерін жеңілдетуге бағытталған шаралар қабылдады. Қабылданған шаралар макроэкономикалық тұрақтануға, сыртқы шоктардың таралу салдарын тежеуге және халықтың жинақ ақшасын қорғауға ықпал етті. 2023 жылдың I жартыжылдығында қабылданған шаралар нәтижесінде барлық мүше мемлекеттерде инфляциялық үдерістер айтарлықтай баяулады.

2022 жылы Одақ шеңберінде негізгі капиталға салынған инвестициялар жылдық мәнде 4,3 пайызға өсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда шамамен 2 есе аз. Бұл қаржы қаражатының өспелі жылыстауы жағдайында болды. Еуразиялық экономикалық комиссияның бағалауы бойынша жеке сектордың Одақтан капиталды әкетуі 2022 жылдың қорытындысы бойынша 2021 жылмен салыстырғанда 2,5 еседен астам өсті және 200 млрд АҚШ долларынан асты.

Мүше мемлекеттердегі негізгі капиталға салынған инвестициялардың серпіні жан-жақты болды. 2022 жылы инвестициялық белсенділіктің өсуі Армения Республикасында, Қазақстан Республикасында және Қырғыз Республикасында байқалды, бұл негізінен ішкі қаржыландыру көздері есебінен қамтамасыз етілді. Бұл мүше мемлекеттердегі оң серпін 2023 жылы да сақталады. Ресей Федерациясында 2022 жылы инвестициялардың жылдық өсімі 8,6-дан 4,6 пайызға дейін баяулады, ал Беларусь Республикасында негізгі капиталға инвестициялардың қысқаруы өткен жылдың көлемінің 19,1 пайызына жетті. Сонымен қатар, аталған мүше мемлекеттердегі шетелдік көздерден шығып қалған қаржы қаражаты негізінен басқа мүше мемлекеттердің ішкі ресурстары мен өзара инвестициялары есебінен ауыстырылды. 2023 жылдың I жартыжылдығында Беларусь Республикасында инвестициялық белсенділік оң мәндер облысына өтіп, 7,1 пайызды құрады, ал Ресей Федерациясында 7,6 пайызға дейін жеделдеді.

Қаржылық және экономикалық шектеулердің ауқымды әсері мүше мемлекеттерден, олардың әсерінен зардап шеккен экономикалық белсенділікті қолдау үшін бюджеттік импульс мөлшерін, сондай-ақ экономикалардың құрылымдық қайта құрылуына ықпал етуге бағытталған қаржыландыру көлемін ұлғайтуды талап етті. Ресей Федерациясы мен Беларусь Республикасының капиталы мен жұмыс күшінің көші-қоны басқа мүше мемлекеттердегі макроэкономикалық көрсеткіштердің жақсаруына ықпал етті, өйткені бұл іскерлік белсенділіктің артуына және салық түсімдерінің динамикасына оң әсер етті. Бюджеттік сектордағы жағдайдың келеңсіз дамуын болдырмауға қарамастан, 2023 жылы жекелеген мүше мемлекеттердің бюджет саласындағы тәуекелдері сақталуын жалғастыруда. Барлық мүше мемлекеттерде 2023 жылға арналған бюджет тапшы болып жоспарланған. Мүше мемлекеттердің бюджеттік саясатының басымдықтары Әлеуметтік сала, инфрақұрылымдық жобалар, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау, инновациялық және технологиялық даму болып қала береді.

2022 жылдың қорытындысы бойынша Қырғыз Республикасын қоспағанда, мүше мемлекеттердің көпшілігінде экспортталатын тауарларға жоғары баға жағдайында ағымдағы операциялар шотының жағдайы жақсарды. Қолайлы баға жағдаяты мүше мемлекеттердің сыртқы сауда көрсеткіштеріне әлемдік экономиканың өсуінің баяулауынан, сондай-ақ Беларусь Республикасы мен Ресей Федерациясына қатысты сауда және шектеу шараларын енгізуден болған келеңсіз әсердің орнын толтырды. 2023 жылдың I жарты жылдығында Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясындағы сауда теңгерімінің профициті 2022 жылдың салыстырмалы кезеңіне қатысты төмендеді. Беларусь Республикасында сауда теңгерімінің сальдосы тапшылыққа көшті, ал Армения Республикасы мен Қырғыз Республикасында оның тапшылығы кеңейді. Одақтағы экономикалық белсенділіктің өсуімен қолдау тапқан барлық мүше мемлекеттердегі тауарлар импортының ұлғаюы серпінге шешуші үлес қосты. Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясындағы қосымша фактор осы мүше мемлекеттер экспорттайтын биржалық тауарлардың әлемдік бағасының төмендеуі болды. Сыртқы сауданың географиялық құрылымы бөлігінде мүше мемлекеттердің жекелеген сауда ағындарының Оңтүстік-Шығыс Азия, Африка және Таяу Шығыс елдерінің перспективалы қарқынды дамып келе жатқан нарықтарына қайта бағдарлануы байқалады. Мүше мемлекеттердің тауарларын Қытай мен Үндістан Республикасының нарықтарына жеткізудің өсуі Батыс елдерімен тауар айналымының төмендеуін іс жүзінде өтеді.

Өзара сауданың оң серпіні сауда ағындарын Одақтың ішкі нарығына қайта бағыттаумен қамтамасыз етілді. 2023 жылдың қаңтар - маусымында мүше мемлекеттер арасындағы өзара сауда көлемі 13 пайыздан астамға өсті. Одақтың сыртқы сауда айналымындағы өзара сауда айналымының үлесі бір жыл ішінде 13-тен 18 пайызға дейін өсті, бұл одақтың ішкі нарығының маңыздылығының өсуін көрсетеді.

Мүше мемлекеттер 2022-2023 жылдары олардың экономикалық дамуына әсер еткен бірқатар бұрын-соңды болмаған сыртқы күйзелістерге тап болды. Осы кезеңдегі мүше мемлекеттердің макроэкономикалық саясаты баға, бюджеттік және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және экономикаларды өзгерген жағдайларға бейімдеуге бағытталған. Орта мерзімді перспективада мүше мемлекеттердің экономикалық дамуы үшін негізгі тәуекелдер негізгі капиталға инвестициялардың жеткіліксіз өсу қарқыны, технологиялар импортының жоғары үлесі және зерттеулер, әзірлемелер мен инновациялар саласына капитал салымдарының жеткіліксіз көлемі аясында мүше мемлекеттердің әлемнің жетекші елдерінен технологиялық артта қалуының өсуімен байланысты. Орта мерзімді перспективада мүше мемлекеттердің экономикалық дамуы үшін негізгі тәуекелдер негізгі капиталға инвестициялардың жеткіліксіз өсу қарқыны, технологиялар импортының жоғары үлесі және зерттеулер, әзірлемелер мен инновациялар саласына капитал салымдарының жеткіліксіз көлемі аясында мүше мемлекеттердің әлемнің жетекші елдерінен технологиялық артта қалуының өсуімен байланысты.

III. Мүше мемлекеттердің 2024-2025 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағдарлары және оларға қол жеткізу жөнінде ұсынылатын шаралар

Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша, жаһандық экономикалық серпін орта мерзімді перспективада ұстамды болады. Халықаралық ұйымдардың мәліметтері бойынша, 2024-2025 жылдардағы әлемдік экономикалық өсу жыл сайын шамамен 3 пайызды құрайды. Одақта мүше мемлекеттердің экономикаларына сыртқы шоктардың әсерін біртіндеп төмендетуді, халық пен бизнесті жаңа шаруашылық жағдайларына бейімдеуді, инфляциялық процестерді қалыпқа келтіруді және ішкі сұранысты қалпына келтіруді ескере отырып, сондай-ақ мүше мемлекеттердің болжамды деректерін негізге ала отырып, экономикалық өсу қарқынын 2024 жылы 2,4 пайызға және 2025 жылы 3.0 пайызға дейін біртіндеп арттыру күтілуде. Армения Республикасы мен Қырғыз Республикасындағы экономикалық өсу көші-қон ағынына және ақша аударымдары көлемінің ұлғаюына байланысты оң трансшекаралық әсерлердің ықпалының біртіндеп төмендеуін ескере отырып, біршама баяулайды. Армения Республикасында орта мерзімді кезеңде экономиканың өсуі 7 пайыз деңгейінде, Қырғыз Республикасында - 4,7 - 5,0 пайыз деңгейінде болжанады. Қазақстан Республикасында инфляцияның төмендеуі, ақша-кредит жағдайларының жұмсартылуы және инвестициялардың оң серпіні аясында экономикалық өсу қарқынының өсуі күтілуде, ол 2024 - 2025 жылдары 5 - 5,6 пайызды құрайды. Беларусь Республикасы мен Ресей Федерациясындағы қаржылық және сауда байланыстарының құрылымдық өзгеруіне байланысты іскерлік және тұтынушылық белсенділікті біртіндеп қалпына келтіру процесі жүріп жатыр, алайда, экспорттың құны мен көлемінің төмендеуі, халық табысының қалыпты динамикасы және ықпалшараны қатайту тәуекелдері орта мерзімді кезеңдегі экономикалық перспективаларға төмендетуші қысым көрсетуі мүмкін. Болжамды деректерге сәйкес, Беларусь Республикасында экономиканың өсуі 2024 жылы 3,8 пайызға және 2025 жылы 6,0 пайызға дейін жеделдетіледі, Ресей Федерациясында жыл сайын 2,3 пайызды құрайды. Нәтижесінде, 2024-2025 жылдардағы Одақ шеңберіндегі экономикалық даму айтарлықтай ұстамды және сыртқы факторлардың әсеріне бейімделген болады.

Орта мерзімді кезеңде әлемдік инфляциялық үдерістердің біртіндеп қалыпқа келуі күтілуде. Бағаның жаһандық өсуі 2024 жылы 4,9 пайызды, ал 2025 жылы 3,9 пайызды құрайды деп болжануда. Қаржылық тұрақтылыққа қатысты алаңдаушылыққа байланысты жетекші ұлттық (орталық) банктер пайыздық мөлшерлемелерді мұқият қайта қарауға көшті. Бұл ретте әлемнің көптеген елдеріндегі базалық инфляция әлі де жоғары деңгейде қалып отыр.

Жаһандық қаржы саласында негізгі тәуекелдер қаржыландыруға қол жеткізуді қатаңдатумен және жоғары пайыздық мөлшерлемелермен ұштастыра отырып, қарыз алу көлемінің ұлғаюымен байланысты, бұл макроэкономикалық әлсіздік факторларын күшейтеді және қарызы жоғары елдердегі бюджеттік және борыштық тұрақтылыққа келеңсіз әсер етуі мүмкін. Мүше мемлекеттерде шығындардың жоғары деңгейін сақтай отырып және борыштық нарық жағдаятының нашарлауы кезінде мемлекеттік бюджеттің кіріс құрамдас бөлігіне қысымның күшеюі тәуекелдерін іске асырған жағдайда бюджеттік теңгерімді сақтау және борышты басқару саласында, оның ішінде қарыз алу құнын төмендетуге бағытталған шаралар қабылдау талап етілуі мүмкін.

Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету экономикалық жүйенің үздіксіз және тиімді жұмыс істеуі үшін маңызды шарт болып табылады. Мүше мемлекеттердің экономикалық даму процестерін жандандыру үшін макроэкономикалық саясатты экономикалық әлеуетті нығайту, инвестициялардың өсуі және тауарлар мен қызметтер өндірісін кеңейту үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағдарлау өте маңызды, бұл өз кезегінде ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін негіз болады.

Орта мерзімді перспективада Одақтағы экономикалық процестердің динамикасына әсер ететін маңызды фактор экономиканың өндірістік секторына инвестициялар ағынының ауқымы болады. Одақтан капиталдың айтарлықтау жылыстауы, сондай-ақ сыртқы қаржы ресурстарының қолжетімділігінің төмендеуі аясында экономиканы қаржыландырудың ішкі көздері және мүше мемлекеттердің өзара инвестициялары ерекше маңызға ие болады. Соңғы жылдары инвестицияларды қолдау негізінен жекелеген мүше мемлекеттерде оң бюджеттік серпіннің сақталуын қамтамасыз етеді, алайда, мемлекеттік шығындарды одан әрі ұлғайту мүмкіндіктері шектеулі. Бюджет қаражатын пайдаланудың одан әрі перспективалары мемлекеттік инвестициялардың тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру алаңында тұр.

Ұлттық қаржы жүйелерінің келеңсіз сыртқы факторларға тәуелділігін төмендетуге мүше мемлекеттердің субъектілері арасындағы ұлттық валютадағы есеп айырысулардың ұлғаю үрдісінің сақталуы ықпал ететін болады.

Демографиялық тәуекелдердің артуы жағдайында инновациялық ойлайтын, жоғары білікті кадрларды сақтау және мүше мемлекеттерге ағу үшін қолайлы жағдайларды қалыптастыра отырып, Одақ шеңберінде бірыңғай еңбек ресурстары нарығын одан әрі дамытуға жағдай жасау маңызды.

Мүше мемлекеттер өздерінің өндірістік базасын нығайту және экономиканың нақты секторын дамыту жөніндегі күш-жігерді біріктірулері қажет. Барлық мүше мемлекеттерде негізгі қорлардың тозу дәрежесі шамамен 40 пайыз және одан жоғары және өсуді жалғастыруда, бұл ретте мүше мемлекеттерде өндірістік қуаттарды жаңартуға және жүктеуге байланысты елеулі даму әлеуеті бар. Өзінің технологиялық жабдықтарын дайындауды жолға қою бірінші кезектегі міндет болуы тиіс, оның негізінде негізгі салаларда өндірісті жаңарту, кеңейту және жаңғырту мүмкін болады, бұл еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді және мүше мемлекеттердің экономикалары үшін маңызды мультипликативтік нәтиже жасайды.

Өнеркәсіптік, агроөнеркәсіптік, инфрақұрылымдық салалардағы кооперациялық байланыстарды дамытуды мүше мемлекеттер одақ шеңберінде өндірілетін жоғары технологиялық және заманауи өнімдермен қамтамасыз етуге тиіс. Қазіргі уақытта Одақта өнеркәсіптік бастамаларды қолдауды және мүше мемлекеттердің өнеркәсіп салаларында бірлескен кооперациялық жобаларды іске асыруы кезінде қаржылық көмек көрсетуді көздейтін тетік құрылуда. Бұл механизм 2024 жылы жұмыс істей бастайды деп болжануда. Сонымен қатар, әзірленген тетікті сынақтан өткізгеннен кейін Одақ шеңберінде өндірілетін бірлескен өндірістердің санын және өнімнің сапасын арттыра отырып, оны практикаға неғұрлым кеңірек енгізу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.

Кооперацияның артықшылықтарын пайдалану және мүше мемлекеттердің күш - жігерін шоғырландыру негізінде жаңа технологиялық шешімдерді енгізу Одақ шеңберінде өндірілетін өнімді ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілетті және сұранысқа ие етуге мүмкіндік береді. Одақтың ішкі нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз етудің өсіп келе жатқан маңыздылығын ескере отырып, күш-жігерді оның қарқынды дамуына, тосқауылдарды жоюға және шектеулер мен алып қоюды барынша азайтуға, жаңа логистикалық схемалар құруға және инфрақұрылымдағы "осал тұстарды" жоюға бағыттау маңызды. Электрондық және ұйымдастырылған (биржалық) сауданы, жеткізу уақытын қысқартуға және ішкі тауар нарығындағы бағаларды оңтайландыруға мүмкіндік беретін көтерме және логистикалық орталықтарды қоса алғанда, өткізу нарықтарын кеңейту үшін тауарларды өндірушіден тұтынушыға сатудың және жеткізудің әртүрлі нысандарын дамыту қажет. Одақ шеңберінде қызметтердің бірыңғай нарығын дамыту әлеуетін іске қосу аса өзекті болып табылады, бұл бизнес шығындарын қысқартуға, мүше мемлекеттердің халқы үшін қызметтердің құнын төмендетуге және сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Халықаралық деңгейде мүше мемлекеттердің қолайлы географиялық жағдайын және перспективалық бағыттар бойынша үшінші елдермен тең құқықты және өзара тиімді қатынастарды жолға қою және нығайту мүмкіндіктерін пайдалана отырып, жаңа өндірістік, логистикалық және сауда байланыстарын құру қажет.

2024 - 2025 жылдары макроэкономикалық ортаны жақсарту, өндірісті дамытуға инвестицияларды ұлғайту, ғылыми-технологиялық және өндірістік әлеуетті арттыру, еуразиялық кооперациялық жобаларды іске асыру, сондай-ақ Одақтың ішкі нарығының мүмкіндіктерін кеңейту және Халықаралық экономикалық ынтымақтастықты дамыту жөніндегі міндеттерді шешу келешекте әлемдік экономиканың даму қарқынынан асатын қарқынмен Одақтың ЖІӨ-нің жыл сайынғы өсу траекториясына шығу үшін жағдай жасайды.

Алдағы кезеңде мүше мемлекеттерге қойылған міндеттерді шешу үшін күш-жігерді мынадай шараларды іске асыруға бағыттау ұсынылады.

Инвестициялар көлемін ұлғайту үшін қолайлы макроэкономикалық жағдайлар жасау, оның ішінде:

бағаның тұрақтылығын сақтау;

өзара саудада есеп айырысуды жүзеге асыру үшін мүше мемлекеттердің ұлттық валюталарын пайдалануды дамыту;

ұлттық валюталардың тікелей өзара баға белгілеулерін қамтамасыз ету және мүше мемлекеттердің биржалық валюта нарықтарының өтімділігін арттыру;

бюджеттік шоғырландыруды, оның ішінде бюджет шығыстарын оңтайландыру және бюджет қаражатын неғұрлым әлеуметтік-экономикалық әсері бар шығыстардың пайдасына бағыттау жолымен жүргізу;

валюталық тәуекелдерді барынша азайту үшін мүше мемлекеттердің ұлттық валютасындағы қаражаттың бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін тарту;

бірлескен кооперациялық жобаларды іске асыру, оның ішінде қолданыстағы өндірісті жаңғырту және (немесе) кеңейту арқылы Одақ құқығында көзделген қаржыландыру құралдарын пайдалану арқылы кооперацияны дамыту;

бөлшек сауда инвесторлары мен қаржылық қызметтерді тұтынушылар үшін тәуекелдерді төмендету тетіктерін дамыту, оның ішінде қаржылық сауаттылықты арттыру және қаржы ұйымдары, байланыс операторлары мен мемлекеттік билік органдары арасындағы ақпараттық өзара іс-қимылды дамыту жөніндегі жұмысты жалғастыру.

Одақтың ғылыми-технологиялық әлеуетін дамыту, оның ішінде:

ғылыми-техникалық прогрестің бірлесіп айқындалатын басымдықтары негізінде мүше мемлекеттердің ғылыми-технологиялық және инновациялық даму саласындағы бірлескен зерттеулерін жүргізу;

Одақтың негіздемелік сипаты бар ғылыми-техникалық дамуының стратегиялық бағдарламасын әзірлеу және іске асыру;

Еуразиялық интеграцияның символына айналуға қабілетті мүше мемлекеттердің бірлескен ауқымды жоғары технологиялық жобаларды құруы және іске асыруы;

мүше мемлекеттер үшін басым бағыттарда мүше мемлекеттердің аумақтарында жоғары технологиялық өндірістерді оқшаулау жөніндегі күш-жігерді біріктіру;

мүше мемлекеттердің экономика салаларында цифрлық технологияларды дамыту, тауарлар, қызметтер, капитал және жұмыс күші нарықтарының цифрлық трансформациясы;

Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2023 жылғы 22 тамыздағы № 18-ұсынымына сәйкес мүше мемлекеттердің ғылыми ұйымдары мен жоғары оқу орындарында өзара тағылымдамалар арқылы зерттеушілердің (магистранттарды, аспиранттарды қоса алғанда) біліктілігін арттыру бағдарламасын іске асыру;

Одақтың еңбек нарығында айрықша сұранысқа ие кәсіптер бойынша біліктілік талаптарын жақындастыру және кәсіптік біліктілікті растау тәртібіне қатысты мәселелерді пысықтау.

Мүше мемлекеттердің өндірістік қор нығайту және нақты секторда кооперацияны дамыту, оның ішінде:

Еуразиялық үкіметаралық кеңес бекітетін өнеркәсіптік ынтымақтастықтың негізгі бағыттарына сәйкес мүше мемлекеттер арасында өнеркәсіптік ынтымақтастықты дамыту үшін жағдайлар жасау;

мүше мемлекеттердің өнеркәсіптік кешендерінің кооперациялық байланыстарын дамыту, еуразиялық өндірістік тізбектерді қалыптастыру, оларға шағын және орта өнеркәсіптік компаниялардың қатысуын кеңейту;

Одақ шеңберінде озық әлемдік тәжірибелерді қолдану, халықаралық өндірістік және ғылыми-техникалық кооперацияны дамыту, өнеркәсіптік тауарларды үшінші елдердің нарықтарына жылжыту үшін жағдайлар жасау бөлігінде мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен және халықаралық интеграциялық бірлестіктермен ынтымақтастықты дамыту;

мүше мемлекеттердің ғылыми-зерттеу ұйымдары, даму институттары мен өнеркәсіптік кәсіпорындары арасында іскерлік байланыстар орнатуға жәрдемдесу;

өнеркәсіпті цифрлық трансформациялау саласындағы мүше мемлекеттердің ынтымақтастығын дамыту;

үшінші елдерден жеткізілімдерге тәуелділікті едәуір төмендететін агроөнеркәсіптік кешеннің жоғары технологиялық секторларын дамыту;

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2021 жылғы 21 мамырдағы № 7 шешімімен бекітілген шаралар тізбесіне сәйкес ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің сорттарын сынау және тұқым шаруашылығы салаларындағы мүше мемлекеттердің заңнамасын біріздендіру;

мүше мемлекеттердің энергия үнемдеу, энергия тиімділігін арттыру және өзара қызығушылық тудыратын бағыттар бойынша жаңартылатын энергия көздерін пайдалану саласындағы өзара іс - қимылын дамыту жөніндегі жұмысты жалғастыру;

транзиттік әлеуетті тиімді пайдалануға және еуразиялық көлік дәліздерінің көлік инфрақұрылымын дамытуды үйлестіруге бағытталған іс-шараларды іске асыру;

Одақтың техникалық регламенттерінде бәсекеге қабілетті, жоғары технологиялық және инновациялық өнімдерді өндіру үшін жағдайлар мен мүмкіндіктер туғызатын озық халықаралық және өңірлік стандарттарға (өнеркәсіпті осындай талаптарға көшуге дайындау үшін қажетті жеткілікті өтпелі кезеңдерді және мүше мемлекеттердің ерекшеліктерін ескере отырып) негізделген өнімге қойылатын талаптарды белгілеу жөніндегі жұмысты жалғастыру.

Одақтың ішкі нарығын дамыту және экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту, оның ішінде:

тосқауылдарды жою, алып қоюлар мен шектеулерді қысқарту, сондай-ақ Одақтың ішкі нарығында жаңа кедергілердің туындауына жол бермеу;

Одақтың бірлескен жобаларын әзірлеу, қаржыландыру және іске асыру туралы ереженің жобасын дайындау және келісу;

Одақ шеңберінде тауарлардың ортақ биржалық (ұйымдастырылған) нарығын қалыптастыруды жалғастыру;

ортақ электрэнергетикасы нарығын, ортақ газ нарығын, Одақтың мұнай және мұнай өнімдерінің ортақ нарықтарын қалыптастыру;

Одақ шеңберінде көлік қызметтерінің ортақ нарығын құру және бірыңғай көлік кеңістігін қалыптастыру жөніндегі жұмысты жалғастыру;

жекелеген ауыл шаруашылығы тауарлары мен азық түлік жөніндегі сұраныс пен ұсыныстың индикативтік теңгерімдерін қалыптастыру үшін тауарлар номенклатурасын кеңейтудің орындылығын айқындау мәселесін пысықтау;

Одақ шеңберінде бірыңғай қызметтер нарығын қалыптастыруды жандандыру;

Одақ шеңберінде электронды сауданы дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;

экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту мақсатында үшінші тараптармен сауда экономикалық ынтымақтастықты жандандыру жөніндегі жұмысты жалғастыру;

Еуразиялық қайта сақтандыру компаниясының жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

Одақ шеңберіндегі жекелеген бастамаларға Одақ жанындағы бақылаушы мемлекеттердің қатысу мүмкіндігін пысықтау;

өзара тиімді ынтымақтастықты жолға қою және Одақтың мүдделерін әлемдік нарықта ілгерілету мақсатында негізгі өңірлік экономикалық бірлестіктермен, халықаралық және өңірлік ұйымдармен жүйелі диалог құру.

Об основных ориентирах макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2024 - 2025 годы

Решение Высшего Евразийского экономического совета от 25 декабря 2023 года № 26.

Высший Евразийский экономический совет решил:

1. Утвердить прилагаемые основные ориентиры макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2024 - 2025 годы.

2. Рекомендовать правительствам и национальным (центральным) банкам государств - членов Евразийского экономического союза учитывать при проведении макроэкономической политики утвержденные настоящим Решением основные ориентиры макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2024 - 2025 годы.

3. Евразийской экономической комиссии проводить анализ мер, реализуемых государствами - членами Евразийского экономического союза в области макроэкономической политики, и оценивать соответствие таких мер основным ориентирам макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2024 - 2025 годы, утвержденным настоящим Решением.

4. Настоящее Решение вступает в силу с даты его официального опубликования.

Члены Высшего Евразийского экономического совета:

От Республики Армения	От Республики Беларусь	От Республики Казахстан	От Кыргызской Республики	От Российской Федерации

УТВЕРЖДЕНЫ Решением Высшего Евразийского экономического совета от 25 декабря 2023 г. № 26

ОСНОВНЫЕ ОРИЕНТИРЫ
макроэкономической политики государств - членов
Евразийского экономического союза на 2024 - 2025 годы

Настоящий документ разработан в соответствии с Договором о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года и определяет наиболее важные для экономик государств - членов Евразийского экономического союза (далее соответственно - государства-члены, Союз) кратко- и среднесрочные задачи, а также содержит рекомендации по их решению.

Настоящий документ ориентирован на достижение основных целей Союза, определенных Договором о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года, и целей, установленных Основными направлениями экономического развития Евразийского экономического союза, утвержденными Решением Высшего Евразийского экономического совета от 16 октября 2015 г. № 28, а также на реализацию Стратегических направлений развития евразийской экономической интеграции до 2025 года, утвержденных Решением Высшего Евразийского экономического совета от 11 декабря 2020 г. № 12.

I. Основные тенденции развития мировой экономики

Экономическое развитие государств-членов в 2022 - 2023 годах происходило в условиях резких изменений состояния мировой экономики. Восстановительный рост после пандемии коронавирусной инфекции COVID-19 оказался кратковременным и неустойчивым. Важным фактором, повлиявшим на изменение динамики развития мировой экономики, стало усиление влияния геополитических аспектов на глобальные экономические процессы.

Введение в отношении некоторых стран экономических санкций и ограничений, создающих ущерб для всей системы международной торговли, повлияло на усиление несбалансированности торговых и финансовых связей в мировой экономике. В свою очередь, разбалансировка международных производственно-логистических цепочек и перенаправление инвестиционных и производственных потоков снизили для многих стран возможность доступа к товарам, услугам, финансам и технологиям и усилили диспропорции экономического развития в глобальном масштабе.

В результате прирост мирового ВВП, показав оптимистичную восстановительную динамику в 2021 году, снизился в 2022 году до 3,4 процента, а в 2023 году, по оценкам международных организаций, замедлится до 2,8 процента с дальнейшей стабилизацией значения этого показателя на уровне 3 процентов.

Разбалансировка геоэкономических процессов сопровождалась глобальным ростом цен. В 2022 году, по данным международных организаций, инфляция в мире достигла 8,7 процента, что стало самым высоким значением с начала XXI века. Перебои в цепочках поставок, глобальные изменения в структуре мировых энергетических рынков и рост трансакционных и логистических издержек оказали сдерживающее влияние на объемы производства и привели к повышению стоимости товаров и услуг, в то время как окончание периода действия коронавирусных ограничении вызвало динамичное восстановление спроса. В совокупности с формированием избыточной ликвидности вследствие продолжавшегося длительное время количественного смягчения денежно-кредитной политики ведущих национальных (центральных) банков мира и стимулирующих бюджетных мер в большинстве крупнейших экономик это создало условия для критического усиления дисбалансов спроса и предложения как на мировых, так и на локальных рынках и роста инфляции до рекордно высоких значений. Во второй половине года на фоне снижения объемов стимулирования и принятия антиинфляционных мер динамика потребительских цен замедлилась. По итогам 2023 года ожидается снижение глобального роста потребительских цен до 7 процентов.

Рынки сырьевых ресурсов и продовольствия были отмечены высокой волатильностью и рекордными ценами, что было особенно характерно для энергетических ресурсов. Пик роста цен на них пришелся на середину 2022 года и был связан с переформатированием сырьевых рынков под воздействием геополитических шоков и санкционных ограничений. В дальнейшем на фоне формирования новых торговых связей и переориентации потоков энергетических ресурсов цены на них снизились и стали менее волатильными. Поддержанию цен на энергетические ресурсы способствовали снижение рисков рецессии в мировой экономике, рост деловой активности в Китайской Народной Республике (Китай), а также достигнутые договоренности о снижении добычи нефти в рамках ОПЕК+.

Продовольственные цены в течение 2 последних лет находятся выше долгосрочного тренда. По данным Продовольственной и сельскохозяйственной организации Объединенных Наций, цены на продовольствие достигли пика в марте 2022 г., начав затем постепенное снижение. Наряду с ростом производственных и логистических издержек значительное влияние на цены оказала ограниченность доступности ряда продовольственных товаров на фоне воздействия геополитических шоков. Рынок продовольствия, как и ряд других сырьевых рынков, столкнулся с применением некоторыми странами ограничительных и протекционистских мер в международной торговле, что дополнительно снижает продовольственную безопасность в наиболее нуждающихся странах.

Основным драйвером роста мировой экономики по-прежнему остаются страны Юго-Восточной Азии. В 2022 году китайская экономика под действием продолжающихся коронавирусных ограничений не достигла запланированных темпов роста, ограничившись 3 процентами, однако уже с начала 2023 года рост ВВП Китая ускорился под влиянием реализации отложенного спроса, динамичного ускорения сферы услуг и целевой государственной поддержки строительного сектора и высокотехнологичных производственных компаний. На 2023 год Народный банк Китая прогнозирует прирост ВВП на уровне 5 процентов, что соответствует поставленной Правительством Китайской Народной Республики цели. Индийская экономика, показав в 2021 году темп роста, близкий к двузначному, в 2022 году замедлилась до 7,2 процента, однако ВВП этой страны по-прежнему растет темпами, существенно превышающими среднемировое значение. Этому способствуют целевое стимулирование ключевых отраслей производства и реализация масштабных инфраструктурных проектов. На 2023 - 2024 финансовый год Резервный банк Индии прогнозирует рост ВВП на уровне 6,5 процента.

В отличие от азиатских стран, темпы роста экономик европейских и североамериканских стран оказались ниже среднемировых значений.

Во II квартале 2023 г. экономика Европейского союза показала нулевой рост, что вызвано снижением чистого экспорта на фоне слабой динамики государственных расходов и расходов домохозяйств. В экономике Соединенного Королевства Великобритании и Северной Ирландии так же, как и в предыдущем квартале, наблюдался рост, близкий к нулевому значению, поддержанный положительным вкладом от потребления домохозяйств и государственных расходов. В этот же период положительный темп роста экономики Соединенных Штатов Америки поддерживался в основном за счет потребительских расходов. Сокращение бюджетных стимулов и повышение процентных ставок ведущими национальными (центральными) банками значительно охладили глобальный спрос и оказали сдерживающее влияние на темпы экономического роста как в крупнейших европейских и североамериканских странах, так и в развивающихся странах.

По оценкам международных организаций, экономический рост в развивающихся странах в среднесрочной перспективе стабилизируется на уровне около 4 процентов. В 2022 году инфляция в группе этих стран выросла до 9,8 процента, что стало максимальным значением за последние 2 десятилетия. Высокая доля импортных товаров на рынках развивающихся стран в совокупности с нестабильностью их национальных валют привели к повышению уровня потребительских цен по причине импорта инфляции как через ввоз товаров конечного потребления, так и через использование в национальном производстве импортных компонентов. При этом ужесточение условий кредитования в крупнейших экономиках мира ведет к росту стоимости внешнего финансирования для развивающихся экономик и оттоку капитала, создавая в наиболее уязвимых странах экономическую ситуацию, характеризующуюся одновременно высокой инфляцией, снижением устойчивости долга и медленным ростом ВВП.

По мере развития нового технологического уклада во всем мире возрастает роль высокотехнологичных производств, основанных на применении нано-, биоинженерных, информационных, цифровых и аддитивных технологий. Если период пандемии был отмечен ускоренным ростом фармацевтической и медицинской промышленности, телекоммуникационных услуг, видео- и компьютерной техники, систем управления базами данных, электронной торговли и удаленной занятости, то в 2022 - 2023 годах особую значимость стало приобретать широкое внедрение искусственного интеллекта, беспилотных транспортных средств, робототехнических устройств, аэрокосмических систем, развитие средств и способов передачи данных, а также медиатехнологий. Переход к новому технологическому укладу и активизация "зеленой" повестки ведут к изменению структуры энергопотребления в пользу возобновляемых источников энергии и повышают востребованность технологий энергосбережения и энергоэффективности. Снижение климатических рисков и экологизация экономики становятся важной составляющей стратегий развития большинства стран мира и международных организаций.

Таким образом, в последние годы мировая экономика развивалась в условиях действия ряда взаимоусиливающихся шоков: пандемия коронавирусной инфекции COVID-19, нарастание геополитической напряженности, продовольственный и энергетический кризисы, резкий рост инфляции. В этих условиях замедление темпов глобального роста наряду с повышенной инфляцией и ростом долговой уязвимости осложняют для многих стран достижение Целей устойчивого развития

ООН, снижая потенциал инвестирования в стратегически важные сферы, способные стать основой для дальнейшего устойчивого экономического развития в мировом масштабе. Это требует усиления международного сотрудничества и совместных усилий правительств, национальных институтов и международных организаций для обеспечения экономического благополучия в средне- и долгосрочной перспективе.

II. Развитие экономик государств-членов в 2022 - 2023 годах

В 2022 - 2023 годах экономическая динамика в государствах- членах была разнонаправленной. Рост геополитической напряженности и усиление санкционного давления в отношении отдельных государств- членов привели к снижению ВВП в целом по Союзу по итогам 2022 года на 1,6 процента. В 2022 году в Республике Армения темпы экономического роста увеличились с 5,8 до 12,6 процента, в Кыргызской Республике - с 5,5 до 6,3 процента, замедлился рост в Республике Казахстан с 4,3 до 3,2 процента. Спад экономической активности зафиксирован в Республике Беларусь - на 4,7 процента и в Российской Федерации - на 2,1 процента. В I полугодии 2023 г. экономическая динамика в Республике Армения и Кыргызской Республике несколько замедлилась (до 10,5 и 3,9 процента соответственно), в Республике Казахстан - ускорилась до 5 процентов. Экономики Республики Беларусь и Российской Федерации имеют тенденцию к восстановлению, динамика ВВП в этих государствах- членах в I полугодии 2023 г. вышла в область положительных значений и составила 2,0 и 1,6 процента соответственно.

Производство продукции сельского хозяйства в рамках Союза в 2022 году увеличилось на 9,4 процента за счет позитивной динамики во всех государствах-членах. Объем выполненных строительных работ вырос на 5,1 процента, пассажирооборот - на 4,1 процента. В то же время выпуск промышленной продукции в Союзе сократился на 0,6 процента, а грузооборот - на 2,7 процента за счет снижения этих показателей в ряде государств-членов, обусловленного внешними факторами.

За I полугодие 2023 г. промышленное производство в целом по Союзу выросло на 2,4 процента, в первую очередь за счет позитивной динамики в обрабатывающем секторе. На фоне формирования новых производственных связей, расширения альтернативных каналов поставок и развития импортозамещающих производств активизировалось производство пищевых продуктов, одежды и обуви, машин и оборудования, компьютеров, электрического оборудования, транспортных средств.

Инфляционный фон в государствах-членах в 2022 году оставался повышенным. Основной вклад в рост цен в большинстве государств- членов, за исключением Российской Федерации, внесла продовольственная инфляция. Во всех государствах-членах в периоды пиков инфляция достигала двузначных уровней. Для сдерживания динамики роста потребительских цен государства-члены принимали меры, направленные на его ограничение, а также на смягчение воздействия инфляции на уровень благосостояния населения. Принятые меры способствовали макроэкономической стабилизации, сдерживанию последствий распространения внешних шоков и защите сбережений населения. В результате принятых мер в I полугодии 2023 г. инфляционные процессы во всех государствах-членах существенно замедлились.

Инвестиции в основной капитал в 2022 году в рамках Союза выросли на 4,3 процента в годовом выражении, что почти в 2 раза меньше, чем годом ранее. Это произошло в условиях нарастающего оттока финансовых средств. По оценке Евразийской экономической комиссии, вывоз капитала частным сектором из Союза по итогам 2022 года вырос более чем в 2,5 раза в сравнении с 2021 годом и превысил 200 млрд долл. США.

Динамика инвестиций в основной капитал в государствах-членах была разнонаправленной. Рост инвестиционной активности в 2022 году наблюдался в Республике Армения, Республике Казахстан и Кыргызской Республике, что преимущественно обеспечивалось за счет внутренних источников финансирования. Позитивная динамика в этих государствах-членах сохраняется и в 2023 году. В Российской Федерации в 2022 году зафиксировано замедление годового прироста инвестиций с 8,6 до 4,6 процента, а в Республике Беларусь сокращение инвестиций в основной капитал достигло 19,1 процента от объема предыдущего года. Вместе с тем выбывшие финансовые средства из иностранных источников в указанных государствах-членах были в основном замещены за счет внутренних ресурсов и взаимных инвестиций из других государств-членов. В I полугодии 2023 г. в Республике Беларусь инвестиционная активность перешла в область положительных значений, составив 7,1 процента, а в Российской Федерации ускорилась до 7,6 процента.

Масштабное влияние финансовых и экономических ограничений потребовало от государств-членов, затронутых их воздействием, увеличения размера бюджетного импульса для поддержки экономической активности, а также объемов финансирования, направленных на содействие структурной перестройке экономик. Миграция капитала и рабочей силы из Российской Федерации и Республики Беларусь внесла вклад в улучшение макроэкономических показателей в других государствах-членах, поскольку это положительно сказалось на повышении деловой активности и динамике налоговых поступлений. Несмотря на избежание негативного развития ситуации в бюджетном секторе, в 2023 году риски в бюджетной сфере отдельных государств-членов продолжают сохраняться. Во всех государствах- членах бюджет на 2023 год запланирован дефицитным. Приоритетами бюджетной политики государств-членов остаются социальная сфера, инфраструктурные проекты, поддержка малого и среднего предпринимательства, инновационное и технологическое развитие.

По итогам 2022 года в большинстве государств-членов, за исключением Кыргызской Республики, улучшилось состояние счета текущих операций в условиях высоких цен на экспортируемые товары. Благоприятная ценовая конъюнктура компенсировала негативное воздействие на показатели внешней торговли государств-членов от замедления роста мировой экономики, а также от введения торговых и ограничительных мер в отношении Республики Беларусь и Российской Федерации. В I полугодии 2023 г. профицит торгового баланса в Республике Казахстан и Российской Федерации снизился относительно сопоставимого периода 2022 года. В Республике Беларусь сальдо торгового баланса перешло к дефициту, а в Республике Армения и Кыргызской Республике его дефицит расширился. Решающий вклад в динамику внесло увеличение импорта товаров во всех государствах- членах, поддерживаемое ростом экономической активности в Союзе. Дополнительным фактором в Республике Казахстан и Российской Федерации было снижение мировых цен на биржевые товары, экспортируемые этими государствами-членами. В части географической структуры внешней торговли наблюдается переориентация отдельных торговых потоков из государств-членов на перспективные быстрорастущие рынки стран Юго-Восточной Азии, Африки и Ближнего Востока. Прирост поставок товаров государств-членов на рынки Китая и Республики Индии практически компенсировал сокращение товарооборота с западными странами.

Положительная динамика взаимной торговли была обеспечена перенаправлением торговых потоков на внутренний рынок Союза. В январе - июне 2023 г. объем взаимной торговли между государствами-членами увеличился более чем на 13 процентов. Доля оборота взаимной торговли во внешнеторговом обороте Союза за год увеличилась с 13 до 18 процентов, что отражает рост значимости внутреннего рынка Союза.

Государства-члены в 2022 - 2023 годах столкнулись с рядом беспрецедентных внешних шоков, оказавших влияние на их экономическое развитие. Макроэкономическая политика государств- членов в этот период была направлена на обеспечение ценовой, бюджетной и финансовой стабильности и адаптацию экономик к изменившимся условиям. В среднесрочной перспективе основные риски для экономического развития государств-членов связаны с нарастанием технологического отставания государств-членов от ведущих стран мира на фоне недостаточных темпов роста инвестиций в основной капитал, высокой доли импорта технологий и недостаточных объемов капиталовложений в сферу исследований, разработок и инноваций.

III. Основные ориентиры макроэкономической политики
государств-членов на 2024 - 2025 годы и рекомендуемые
меры по их достижению

По оценкам международных организаций, глобальная экономическая динамика в среднесрочной перспективе будет сдержанной. Согласно данным международных организаций, мировой экономический рост в 2024 - 2025 годах составит около 3 процентов ежегодно.

В Союзе с учетом постепенного снижения влияния внешних шоков на экономики государств-членов, адаптации населения и бизнеса к новым условиям хозяйствования, нормализации инфляционных процессов и восстановления внутреннего спроса, а также исходя из прогнозируемых данных государств-членов ожидается постепенное повышение темпов экономического роста до 2,4 процента в 2024 году и 3,0 процента в 2025 году. Экономический рост в Республике Армения и Кыргызской Республике несколько замедлится с учетом постепенного снижения влияния положительных трансграничных эффектов, связанных с миграционным притоком и увеличением объема денежных переводов. В Республике Армения рост экономики в среднесрочном периоде прогнозируется на уровне 7 процентов, в Кыргызской Республике - 4,7 - 5,0 процента. В Республике Казахстан на фоне снижения инфляции, смягчения денежно-кредитных условий и положительной динамики инвестиций ожидается повышение темпов экономического роста, который в 2024 - 2025 годах составит 5,0 - 5,6 процента. По мере структурной трансформации финансовых и торговых связей в Республике Беларусь и Российской Федерации идет процесс поступательного восстановления деловой и потребительской активности, однако снижение стоимости и объемов экспорта, умеренная динамика доходов населения и риски ужесточения санкций могут оказать понижательное давление на экономические перспективы в среднесрочном периоде. Согласно прогнозным данным, в Республике Беларусь рост экономики ускорится до 3,8 процента в 2024 году и 6,0 процента в 2025 году, в Российской Федерации составит 2,3 процента ежегодно. В результате экономическое развитие в рамках Союза в 2024 - 2025 годах будет достаточно сдержанным и подверженным влиянию внешних факторов.

В среднесрочном периоде ожидается постепенная нормализация мировых инфляционных процессов. Предполагается, что глобальный рост цен в 2024 году составит 4,9 процента, а в 2025 году - 3,9 процента. В силу опасений относительно финансовой стабильности ведущие национальные (центральные) банки перешли к более осторожному пересмотру процентных ставок. При этом базовая инфляция в большинстве стран мира все еще остается на повышенном уровне.

В сфере глобальных финансов основные риски связаны с наращиванием объемов заимствований в сочетании с ужесточением доступа к финансированию и высокими процентными ставками, что усилит факторы макроэкономической уязвимости и может оказать негативное влияние на бюджетную и долговую устойчивость в странах с высоким уровнем долга. В государствах-членах в случае реализации рисков усиления давления на доходную составляющую государственного бюджета при сохранении высокого уровня расходов и ухудшении конъюнктуры долгового рынка может потребоваться принятие мер в сфере поддержания бюджетной сбалансированности и управления долгом, направленных в том числе на снижение стоимости заимствовании.

Обеспечение макроэкономической устойчивости является важнейшим условием для бесперебойной и эффективной работы экономической системы. Для активизации процессов экономического развития государств-членов критически важно ориентировать макроэкономическую политику на создание благоприятных условий для укрепления экономического потенциала, роста инвестиций и расширения производства товаров и услуг, что в свою очередь станет основой для достижения долгосрочной макроэкономической стабильности.

Важнейшим фактором, который будет влиять на динамику экономических процессов в Союзе в среднесрочной перспективе, станет масштаб притока инвестиций в производственный сектор экономики. На фоне значительного оттока капитала из Союза, а также снижения доступности внешних финансовых ресурсов особую значимость приобретают внутренние источники финансирования экономики и взаимные инвестиции государств-членов. В последние годы поддержку инвестициям в основном обеспечивает сохранение позитивного бюджетного импульса в отдельных государствах-членах, однако возможности для дальнейшего наращивания государственных расходов ограничены. Дальнейшие перспективы использования бюджетных средств находятся в плоскости повышения эффективности и результативности государственных инвестиций.

Снижению зависимости национальных финансовых систем от негативных внешних факторов будет способствовать сохранение тенденции к увеличению расчетов между субъектами государств-членов в национальных валютах.

В условиях возрастания демографических рисков важно и далее способствовать развитию единого рынка трудовых ресурсов в рамках Союза, формируя комфортные условия для сохранения и притока в государства-члены инновационно мыслящих, высококвалифицированных кадров.

Государствам-членам необходимо объединить усилия по укреплению своей производственной базы и развитию реального сектора экономики. Во всех государствах-членах степень износа основных фондов находится на уровне около 40 процентов и выше и продолжает увеличиваться, при этом в государствах-членах имеется существенный потенциал развития, связанный с обновлением и дозагрузкой производственных мощностей. Первостепенной задачей должно стать налаживание изготовления собственного технологического оборудования, на базе которого станут возможными обновление, расширение и модернизация производства в ключевых сферах, что позволит повысить производительность труда и создаст значимый мультипликативный эффект для экономик государств-членов.

Развитие кооперационных связей в промышленной, агропромышленной, инфраструктурной сферах должно обеспечить государства-члены высокотехнологичной и современной продукцией, производимой в рамках Союза. В настоящее время в Союзе создается механизм, предусматривающий поддержку промышленных инициатив и оказание финансового содействия при реализации государствами-членами совместных кооперационных проектов в отраслях промышленности. Предполагается, что данный механизм начнет действовать в 2024 году. Вместе с тем после апробации разработанного механизма предлагается рассмотреть возможность более широкого внедрения его в практику, увеличивая количество совместных производств и качество производимой в рамках Союза продукции.

Использование преимуществ кооперации и внедрение новых технологических решений на основе консолидации усилий государств- членов позволят сделать продукцию, производимую в рамках Союза, конкурентоспособной и востребованной на внутреннем и внешнем рынках. Учитывая возросшую значимость обеспечения функционирования внутреннего рынка Союза, важно направить усилия на его динамичное развитие, устранение барьеров и максимальное сокращение ограничений и изъятий, выстраивание новых логистических схем и ликвидацию "узких мест" в инфраструктуре. Необходимо развивать различные формы продажи и доставки товаров от производителя к потребителю для расширения рынков сбыта, включая электронную и организованную (биржевую) торговлю, оптовые и логистические центры, позволяющие сократить время доставки и оптимизировать цены на внутреннем товарном рынке. Представляется особо актуальным задействовать потенциал развития единого рынка услуг в рамках Союза, который позволит сократить издержки бизнеса, снизить стоимость и повысить качество услуг для населения государств-членов.

На международном уровне необходимо выстраивать новые производственные, логистические и торговые связи, используя благоприятное географическое положение государств-членов и возможности налаживания и укрепления равноправных и взаимовыгодных отношений с третьими странами по перспективным направлениям.

В 2024 - 2025 годах решение задач по улучшению макроэкономической среды, наращиванию инвестиций в развитие производства, повышению научно-технологического и кооперационных проектов, а также по расширению возможностей внутреннего рынка Союза и развитию международного экономического сотрудничества создаст условия для выхода в перспективе на траекторию ежегодного прироста ВВП Союза темпами, превышающими темпы развития мировой экономики.

В предстоящий период государствам-членам для решения поставленных задач рекомендуется направить усилия на реализацию следующих мер.

Создание благоприятных макроэкономических условий для наращивания объемов инвестиций, в том числе:

поддержание стабильности цен;

развитие использования национальных валют государств-членов для осуществления расчетов во взаимной торговле;

обеспечение прямых взаимных котировок национальных валют и повышение ликвидности биржевых валютных рынков государств- членов;

проведение бюджетной консолидации, в том числе путем оптимизации бюджетных расходов и направления бюджетных средств в пользу расходов с наибольшим социально-экономическим эффектом;

привлечение для финансирования бюджетного дефицита средств в национальной валюте государств-членов для минимизации валютных рисков;

развитие кооперации путем реализации совместных кооперационных проектов, в том числе модернизации и (или) расширения существующего производства, посредством использования инструментов финансирования, предусмотренных правом Союза;

продолжение работы по развитию механизмов снижения рисков для розничных инвесторов и потребителей финансовых услуг, в том числе путем повышения финансовой грамотности и развития информационного взаимодействия между финансовыми организациями, операторами связи и органами государственной власти.

Развитие научно-технологического потенциала Союза, в том числе:

проведение совместных исследований государств-членов в сфере научно-технологического и инновационного развития на основе совместно определяемых приоритетов научно-технического прогресса;

разработка и реализация стратегической программы научно- технического развития Союза, имеющей рамочный характер;

создание и реализация государствами-членами совместных масштабных высокотехнологичных проектов, способных стать символами евразийской интеграции;

объединение усилий по локализации высокотехнологичных производств на территориях государств-членов в приоритетных для государств-членов направлениях;

развитие цифровых технологий в отраслях экономик государств- членов, цифровой трансформации рынков товаров, услуг, капитала и рабочей силы;

реализация программы повышения квалификации исследователей (включая магистрантов, аспирантов) посредством взаимных стажировок в научных организациях и вузах государств-членов в соответствии с Рекомендацией Коллегии Евразийской экономической комиссии от 22 августа 2023 г. № 18;

проработка вопросов, касающихся сближения квалификационных требований по наиболее востребованным профессиям на рынке труда Союза и порядка подтверждения профессиональных квалификаций.

Укрепление производственной базы государств-членов и развитие кооперации в реальном секторе, в том числе:

создание условий для развития промышленного сотрудничества между государствами-членами в соответствии с основными направлениями промышленного сотрудничества, утверждаемыми Евразийским межправительственным советом;

развитие кооперационных связей промышленных комплексов государств-членов, формирование евразийских производственных цепочек, расширение участия в них малых и средних промышленных компаний;

развитие сотрудничества с государствами, международными организациями и международными интеграционными объединениями в части применения в рамках Союза наилучших мировых практик, развития международной производственной и научно-технической кооперации, создания условий для продвижения промышленных товаров на рынки третьих стран;

содействие установлению деловых связей между научно- исследовательскими организациями, институтами развития и промышленными предприятиями государств-членов;

развитие сотрудничества государств-членов в сфере цифровой трансформации промышленности;

развитие высокотехнологичных секторов агропромышленного комплекса, существенно снижающих зависимость от поставок из третьих стран;

унификация законодательства государств-членов в сферах испытания сортов и семеноводства сельскохозяйственных растений в соответствии с перечнем мер, утвержденным Решением Высшего Евразийского экономического совета от 21 мая 2021 г. № 7;

продолжение работы по развитию взаимодействия государств- членов в области энергосбережения, повышения энергоэффективности и использования возобновляемых источников энергии по направлениям, представляющим взаимный интерес;

реализация мероприятий, направленных на эффективное использование транзитного потенциала и координацию развития транспортной инфраструктуры евразийских транспортных коридоров;

продолжение работы по установлению в технических регламентах Союза требований к продукции, основанных на передовых международных и региональных стандартах (с учетом достаточных переходных периодов, необходимых для подготовки промышленности к переходу на такие требования, и особенностей государств-членов), создающих условия и возможности для производства конкурентоспособной, высокотехнологичной и инновационной продукции.

Развитие внутреннего рынка Союза и расширение экспортных возможностей, в том числе:

устранение барьеров, сокращение изъятий и ограничений, а также недопущение возникновения новых барьеров на внутреннем рынке Союза;

подготовка и согласование проекта положения о разработке, финансировании и реализации совместных проектов Союза;

продолжение формирования общего биржевого (организованного) рынка товаров в рамках Союза;

формирование общего электроэнергетического рынка, общего рынка газа, общих рынков нефти и нефтепродуктов Союза;

продолжение работы по созданию общего рынка транспортных услуг и формированию единого транспортного пространства в рамках Союза;

проработка вопроса определения целесообразности расширения номенклатуры товаров для формирования индикативных балансов спроса и предложения по отдельным сельскохозяйственным товарам и продовольствию;

активизация формирования в рамках Союза единого рынка услуг;

создание благоприятных условий для развития электронной торговли в рамках Союза;

продолжение работы по интенсификации торгово-экономического сотрудничества с третьими сторонами с целью расширения экспортных возможностей;

обеспечение функционирования Евразийской перестраховочной компании;

проработка возможности участия государств - наблюдателей при Союзе в отдельных инициативах в рамках Союза;

выстраивание системного диалога с ключевыми региональными экономическими объединениями, международными и региональными организациями в целях налаживания взаимовыгодного сотрудничества и продвижения интересов Союза на мировом рынке.