Об утверждении Методики расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 31 мая 2016 года № 99. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 28 июня 2016 года № 13844.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О государственной статистике" и с подпунктом 20) пункта 15 Положения о Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, утвержденного приказом Председателя Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан от 23 октября 2020 года № 9-нқ, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула – в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен.

2. Управлению статистики цен совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление в печатном и электронном виде в течение пяти рабочих дней со дня получения зарегистрированного приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению статистики цен Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Джаркинбаев Ж.А.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель
Комитета по статистике
Министерства национальной экономики
Республики Казахстан	Н. Айдапкелов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 31 мая 2016 года № 99

Методика расчета индекса цен на импортируемые товары
в составе индекса потребительских цен
Глава 1. Общие положения

1. Настоящая Методика расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике".

2. Методика определяет метод расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен с использованием официальных статистических данных, сформированных в рамках действующих общегосударственных статистических наблюдений.

3. Методика предназначена для использования в статистической деятельности сотрудниками Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан.

Сноска. Пункт 3 – в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. Индекс потребительских цен (далее – ИПЦ) является общепризнанным статистическим показателем, характеризующим уровень инфляции в стране.

На основе его информационных потоков в статистической практике Казахстана осуществляется расчет следующих производных показателей:

индекса цен на социально значимые продовольственные товары;

индексов цен для групп населения с различным уровнем среднедушевых денежных доходов;

базовой инфляции.

Индекс цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен (далее – ИПЦ-имп) также является производным показателем, характеризующим величину изменения цен на товары импортного производства, учтенную в значениях ИПЦ и сложившуюся под влиянием динамики цен на импортные товары и на товары отечественных производителей, поступившие на внутренний рынок страны.

Расчет ИПЦ-имп основывается на том же наборе товаров, репрезентативно отобранных для ИПЦ согласно статьям потребительских расходов с определенными и не меняющимися количественными соотношениями составляющих элементов в течение заданного периода времени.

Показатель ИПЦ-имп применяется в экономическом анализе тенденций инфляции, факторов ее определяющих, текущего и среднесрочного прогнозирования.

Глава 2. Исходные данные и перечень позиций для расчета

5. Исходными данными для расчета ИПЦ-имп являются следующие потоки статистической информации:

1) для определения долей товаров отечественного производства и поступивших по импорту в ресурсах внутреннего рынка страны используются статистическая информация о балансе ресурсов и использования важнейших видов сырья, продукции производственно-технического назначения и потребительских товаров (далее – Баланс ресурсов);

2) для определения "условного" веса товара отечественного и импортного производства для ИПЦ-имп используются весовые компоненты ИПЦ по перечню позиций, входящих в расчет;

3) для оценки изменений цен используются:

индексы потребительских цен по классам и группам товаров;

индексы цен предприятий-производителей промышленной продукции (далее – ИЦП) по видам деятельности обрабатывающей промышленности, отражающим производство товаров потребительского назначения;

индексы цен реализации на продукцию сельского хозяйства (далее – ИЦСХ) по продукции, поступающей на потребительский рынок без предварительной переработки (свежие овощи, картофель, плоды и фрукты, молоко сырое, яйца);

индексы цен импортных поступлений продукции (далее – ИЦИМП) по видам товаров, относящихся по конечному назначению к группе "потребительские товары";

в случае отсутствия ИЦИМП – индексы цен оптовых продаж на товары производства стран СНГ и стран вне СНГ (далее – ИЦОПТ).

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

6. На основе вышеперечисленных информационных потоков определяются позиции для расчета ИПЦ-имп.

По данным Баланса ресурсов и с учетом импортозависимости товаров в перечень включаются позиции, по которым:

1) объем ресурсов внутреннего рынка страны более чем на 80 процентов формируется за счет импорта;

2) ресурсы внутреннего рынка представлены отечественным производством и импортом и выполняется условие, что объем их потребления внутри страны превышает экспорт;

3) удельный вес импорта составляет менее 20 процентов.

Перечень позиций для расчета ИПЦ-имп охватывает отдельные виды продовольственных и непродовольственных товаров, составляющих ИПЦ.

Услуги, входящие в ИПЦ, не включаются в расчет ИПЦ-имп, считается, что они производятся внутри страны.

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

7. Выше перечисленные статистические показатели, используемые для расчета ИПЦ-имп, формируются на основе соответствующей им стандартной классификации с различной системой дезагрегации.

Отраслевыми классификациями для Баланса ресурсов, ИЦП, ИЦСХ и ИЦИМП (ИЦОПТ) являются:

1) СКПП – статистический классификатор промышленной продукции (товаров, услуг);

2) СКПСХ – статистический классификатор продукции (услуг) сельского, лесного и рыбного хозяйства;

3) ТНВЭД ЕАЭС – Товарная номенклатура внешнеэкономической деятельности Евразийского экономического союза.

Индексы потребительских цен классифицируются по Номенклатуре товарных позиций к Классификатору индивидуального потребления по целям (НКИПЦ), предназначенной для классификации расходов на конечное потребление, осуществляемых домашними хозяйствами.

Для обеспечения увязки данных при использовании в расчете ИПЦ-имп согласно иерархической структуре, соответствующей НКИПЦ, составляется Таблица соответствия информационных потоков (далее – Таблица соответствия).

В Таблице соответствия каждой позиции ИПЦ-имп согласно НКИПЦ подбирается соответствующая позиция, классифицируемая по СКПП, СКПСХ и ТНВЭД ЕАЭС.

Одной позиции ИПЦ-имп соответствует одна или несколько позиций СКПП, СКПСХ или ТНВЭД ЕАЭС.

В Таблицу соответствия включаются все из них и для использования в расчетах определяется алгоритм их предварительного агрегирования.

Глава 3. Порядок расчета индекса цен на импортируемые товары
в составе индекса потребительских цен

8. Изменение цены на товар на потребительском рынке зависит от изменения цен на аналогичный товар у отечественных производителей и изменения цен импортных поставок товара. Эта взаимосвязь выражается следующим уравнением, которое является основой расчета ИПЦ-имп:

где:

w₀хi_t – изменение цены товара на потребительском рынке в период t с учетом его веса в структуре ИПЦ;

i_ppiхd_ppi – изменение цены отечественного товара (ppi) с учетом его доли в ресурсах внутреннего рынка страны;

i_impхd_imp – изменение цены импортного товара (imp) с учетом его доли в ресурсах внутреннего рынка страны.

9. Формирование ИПЦ-имп осуществляется в два этапа.

Предварительно по каждой группе товаров, включенных в ИПЦ-имп, находится доля товаров, произведенных отечественными предприятиями и поступивших по импорту, и их "условный" вес для использования в расчетах ИПЦ-имп.

Доли рассчитываются по данным Баланса ресурсов за январь-декабрь года, принятого в расчетах ИПЦ-имп за базисный, по формуле:

где:

d_imp, d_ppi – доля импортного (imp) и отечественного товара (ppi) в ресурсах внутреннего рынка страны;

res – стоимость ресурсов внутреннего рынка страны;

imp – стоимость продукции, ввезенной в страну;

ppi – стоимость продукции отечественных производителей.

На основе рассчитанных долей и согласно весу позиции по ИПЦ определяются "условные" веса товаров отечественного и импортного производства по формуле:

где:

w_imp, w_ppi – "условный" вес импортного (imp) и отечественного товара (ppi) в структуре ИПЦ;

w₀ – вес товара в структуре ИПЦ;

d_ppi – доля отечественного товара (ppi) в ресурсах внутреннего рынка страны;

d_imp – доля импортного товара (imp) в ресурсах внутреннего рынка страны.

Доли импорта и "условные" веса товаров отечественного и импортного производства в расчетах ИПЦ-имп остаются неизменными в течение отчетного года.

10. Непосредственно расчет ИПЦ-имп производится на ежемесячной основе в следующем порядке:

1) согласно Таблице соответствия из информационных массивов ИЦП (ИЦСХ), ИЦИМП (ИЦОПТ) определяются фактически сложившиеся ценовые относительные (i_cpif, i_impf, i_ppif).

Для отдельных позиций ИПЦ-имп исходные ценовые относительные определяются согласно алгоритму, заданному в Таблице соответствия.

С учетом ценовых относительных и "условных" весов рассчитываются структурные ценовые относительные (СЦО):

где:

СЦО (_cpi, _imp, _ppi) – соответственно, структурная ценовая относительная;

w₀, w_imp, _wppi – соответственно, вес товара ИПЦ и "условные" веса импортного и отечественного товара в структуре ИПЦ;

i_cpif, i_impf, i_ppif – соответственно, фактически сложившиеся ценовые относительные.

2) находится сумма структурных ценовых относительных по товару отечественного и импортного производства и сравнивается со значением структурной ценовой относительной по ИПЦ.

Примечание: при неравенстве сумм осуществляется нормализация структурных ценовых относительных по товару отечественного и импортного производства.

Коэффициент нормализации (K_N) рассчитывается, как отношение структурной ценовой относительной по ИПЦ и суммы структурных ценовых относительных на товар отечественного и импортного производства:

где:

K_N – коэффициент нормализации;

СЦО (_cpi, _imp, _ppi) – соответственно, структурная ценовая относительная.

3) производится нормализация структурных ценовых относительных на товар отечественного и импортного производства путем их умножения на полученный коэффициент:

где:

СЦО_N (_imp, _ppi) – соответственно, нормализованная структурная ценовая относительная;

СЦО (_imp, _ppi) – соответственно, структурная ценовая относительная;

K_N – коэффициент нормализации.

4) определяется нормализированное значение изменений цен на товар отечественного и импортного производства, как отношение нормализованных структурных ценовых относительных и "условного" веса:

ⁱN_imp = СЦО_Nimp / W_imp,

ⁱN_ppi = СЦО_Nppi / W_ppi,

где:

ⁱN (imp, ppi) – соответственно, нормализованная ценовая относительная;

СЦОN (_{imp, ppi}) – соответственно, нормализованная структурная ценовая относительная;

W_imp, W_ppi – "условные" веса импортного и отечественного товара в структуре ИПЦ.

Полученная величина iNimp – это и есть значение ИПЦ-имп, характеризующее изменение цен на товары импортного производства в составе ИПЦ для конкретной позиции.

Сквозной пример расчета ИПЦ-имп по позиции "крупы" приведен в приложении к настоящей Методике.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

11. Расчет ИПЦ-имп по всем вышестоящим ступеням агрегации и в целом осуществляется последовательным суммированием нормализованных структурных ценовых относительных и весов, входящих в соответствующий агрегат.

Когда доля товаров импортного производства равна 100 процентов, а отечественного производства равна 0 процентов, и наоборот, в расчете применяется фактическая ценовая относительная из ИПЦ, которая учитывается в соответствующих суммах групп товаров или импортного или отечественного производства.

12. Расчеты ИПЦ-имп осуществляются на индексах цен отчетного месяца по сравнению с предыдущим месяцем.

Вычисление месячных индексов цен к декабрю предыдущего года производится цепным методом, то есть перемножением индекса цен к декабрю предыдущего года за месяц, предшествующий отчетному, на индекс цен отчетного месяца.

В силу имеющихся различий во времени формирования индексов цен, используемых для оценки, расчет ИПЦ-имп осуществляется ретроспективно.

13. Пересмотр используемых информационных потоков осуществляется следующим образом:

1) в перечень ИПЦ-имп вносятся изменения при расширении, сокращении позиций Баланса ресурсов;

2) Таблица соответствия пересматривается одновременно с изменением Перечня позиций ИПЦ-имп и при ротации информационных потоков для формирования соответствующих индексов цен (ИЦП, ИЦСХ, ИЦИМП, ИЦОПТ);

3) доли импорта для расчета "условных весов" ИПЦ-имп актуализируются ежегодно после опубликования среднегодовых данных об объемах ресурсов внутреннего рынка за предыдущий год;

4) "условные веса" ИПЦ-имп пересчитываются ежегодно на основе актуализированных долей импорта и весовых компонентов ИПЦ, определенных на текущий год его расчета.

Приложение к Методике расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен

Сквозной пример расчета индекса цен на импортируемые товары в составе индекса потребительских цен

Сноска. Приложение - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В примере расчета использованы следующие сокращения:

1) товар-РК – позиция в расчете, отражающая информацию по товару отечественного производства;

2) товар-ИМП - позиция в расчете, отражающая информацию по импортируемому товару, поставленному в республику;

3) Баланс ресурсов – статистическая информация о балансе ресурсов и использования важнейших видов сырья, продукции производственно-технического назначения и потребительских товаров;

4) ИПЦ – индекс потребительских цен;

5) ИЦП – индекс цен предприятий-производителей промышленной продукции;

6) ИЦИМП – индекс цен импортных поступлений продукции.

Для определения доли на товар-РК и товар-ИМП находятся данные по строкам "ресурсы", "производство", "импорт" Баланса ресурсов и определяется их удельный вес в строке "ресурсы".

Пример 1

Расчет доли на товар-РК и товар-ИМП

Позиция в Балансе ресурсов	Ресурсы	Производство	Импорт
Крупы, включая рис, тонн	71200	63215	7985
из него рис	52219	46015	6204
Разница данных	18981 (71200-52219)	17200 (63215-46015)	1781 (7985-6204)
доля для позиции Крупы"		товар-РК = 0,9062 (17200/18981)	товар-ИМП = 0,0938 (1781/18981)

С учетом найденной доли определяется "условный" вес на товар-РК и товар-ИМП по позиции в соответствии с ее весом в ИПЦ.

Пример 2

Расчет условного веса на товар-РК и товар-ИМП

Наименование	Доля в ресурсах	Вес в ИПЦ
А	1	2
Крупы		0,00387
товар-ИМП	0,0938	0,00036=0,00387*0,0938
товар-РК	0,9062	0,00351=0,00387*0,9062

Находятся фактические ценовые относительные за отчетный месяц: ИПЦ - по позиции в целом, ИЦП – по позиции на товар-РК, ИЦИМП – по позиции на товар-ИМП.

С учетом их веса определяются структурные ценовые относительные.

Пример 3

Расчет структурных ценовых относительных

Наименование	Вес в ИПЦ	Фактическая ценовая относительная	Структурная ценовая относительная
А	2	3	4=2*3
Крупы	0,00387	1,0454	0,004046
товар-ИМП	0,00036	0,9666	0,000348
товар-РК	0,00351	1,0135	0,003557

Поскольку использованы фактические значения индексов цен, ценовая относительная по позиции ИПЦ (графа 3) не является средней величиной ценовых относительных по ИЦП и ИЦИМП. То есть не выполняется условие, что среднее значение должно находится в пределах значений составляющих. В примере: 0,9666 ≤ 1,0454 ≥ 1,0135.

Соответственно, сумма структурных ценовых относительных на товар-РК и товар-ИМП (0,003905 = 0,003557+0,000348) не равна структурной ценовой относительной по ИПЦ (=0,004046).

Осуществляется нормализация структурных ценовых относительных на товар-РК и товар-ИМП. Коэффициент нормализации определяется отношением фактической структурной ценовой относительной по ИПЦ на сумму структурных ценовых относительных товара-РК и товара-ИМП (1,036108=0,004046/0,003905).

Путем умножения структурных ценовых относительных товара-РК и товара-ИМП на полученный коэффициент нормализации находятся нормализованные структурные ценовые относительные.

Пример 4

Расчет нормализованных структурных ценовых относительных

Наименование	Структурная ценовая относительная	Коэффициент нормализации	Нормализированная структурная ценовая относительная
А	4=2*3	5	6=4*5
Крупы	0,004046	1,036108	0,004046
товар-ИМП	0,000348		0,000361
товар-РК	0,003557		0,003685

На основе нормализованных структурных ценовых относительных на товар-РК и товар-ИМП и веса этих позиций пересчитываются ценовые относительные по товару-РК и товару-ИМП.

Пример 5

Расчет ценовых относительных, учтенных в ИПЦ-имп по позиции

Наименование	Вес в ИПЦ	Фактическая ценовая относительная	Нормализированная структурная ценовая относительная	Нормализованная ценовая относительная
А	2	3	6=4*5	7=6/2
Крупы	0,00387	1,0454	0,004046	1,0454
товар-ИМП	0,00036	0,9666	0,000361	1,0016
товар-РК	0,00351	1,0135	0,003685	1,0500

В результате значение ИПЦ становится средневзвешенной величиной, учитывающей тенденции изменения цен на товар-РК и товар-ИМП. Восстанавливается условие, что среднее значение должно находится в пределах значений составляющих: 1,0016 ≤ 1,0454 ≤ 1,0500.

Таким образом, по позиции "крупы" ИПЦ-имп составил 100,2% (1,0016 * 100%) в составе ИПЦ, равному 104,5 %.

Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің 2016 жылғы 31 мамырдағы № 99 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 28 маусымда № 13844 болып тіркелді.

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Төрағасының 2020 жылғы 23 қазандағы № 9-нқ бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы туралы ереженің 15-тармағының 20) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;

3) тіркелген бұйрықты алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде баспа және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Ж.Ә. Жарқынбаев) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитетінің
төрағасы	Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 31 мамырдағы № 99 бұйрығымен бекітілді

Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеу әдістемесі
1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылған және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңымен бекітілген статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Әдістеме қолданыстағы жалпы статистикалық байқаулар шегінде қалыптастырылған ресми статистикалық деректерді пайдалану негізінде тұтыну бағалар индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеу әдісін айқындайды.

3. Әдістеме Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы қызметкерлерінің статистикалық қызметте қолдануына арналған.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4. Тұтыну бағасының индексі (бұдан әрі – ТБИ) елде инфляция деңгейін сипаттайтын жалпыға бірдей танылған статистикалық көрсеткіш болып табылады.

Қазақстанның статистикалық тәжірибесінде оның ақпараттық ағыны негізінде келесі туынды көрсеткіштердің:

әлеуметтік маңызы бар азық түлік тауарларының баға индексі;

орта есеппен жан басына шаққандағы ақшалай табыстары әртүрлі деңгейдегі халық топтары үшін баға индексі;

базалық инфляция есебі жүзеге асырылады.

Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарларға баға индексі (бұдан әрі – ТБИ-имп) ТБИ мәндерінде есепке алынған импорттық өндіріс тауарларына баға өзгерісінің шамасын сипаттайтын импорттық тауарларға және елдің ішкі нарығына түскен отандық өндірушілер тауарларына баға серпінінің әсерінен қалыптасқан туынды көрсеткіш болып табылады.

ТБИ-имп есебі берілген уақыт кезеңі ішінде құраушы элементтердің белгілі және өзгерілмейтін сандық қатынастарымен тұтыну шығыстарының баптарына сәйкес көрнекті іріктелген дәл сол тауарлар жиынтығына негізделеді.

ТБИ-имп көрсеткіші инфляцияның беталысын, оны анықтайтын факторларды, ағымдағы және орта мерзімді болжамды экономикалық талдауда қолданылады.

2-тарау. Бастапқы деректер және есептеу үшін айқындамалар тізімі

5. ТБИ-имп есептеу үшін бастапқы деректер келесі статистикалық ақпараттар ағыны болып табылады:

1) елдің ішкі нарық ресурстарында отандық өндіріс тауарларының және импорт бойынша түскен тауарлардың үлестерін айқындау үшін ресурстардың балансы және шикізаттың, өндірістік-техникалық мақсаттағы өнімнің және тұтыну тауарларының аса маңызды түрлерін пайдалану туралы статистикалық ақпарат (бұдан әрі – Ресурстар теңгерімі) пайдаланылады;

2) ТБИ-имп үшін отандық және импорттық өндіріс тауарының "шартты" салмағын анықтау үшін есепке енетін айқындамалар тізімі бойынша ТБИ-дің салмақтық компоненттері пайдаланылады;

3) баға өзгерісін бағалау үшін:

тауарлардың санаттары және топтары бойынша тұтыну бағасының индексі;

тұтыну мақсатындағы тауарлар өндірісін көрсететін өңдеу өнеркәсібінің қызмет түрлері бойынша өнеркәсіп өнімін өндіруші кәсіпорындар бағасының индексі (бұдан әрі – ӨБИ);

алдын ала қайта өңдеусіз (жаңа піскен көкөністер, картоп, жидектер мен жемістер, шикі сүт, жұмыртқа) тұтыну нарығына түсетін өнімдер бойынша ауыл шаруашылығы өніміне өткізу бағасының индексі (бұдан әрі – АШБИ);

түпкілікті мақсат бойынша "тұтыну тауарлары" тобына енетін тауарлар түрлері бойынша өнімдердің импорттық түсімдер бағасының индексі (бұдан әрі – ИМТБИ);

ИМТБИ жоқ болған жағдайда ТМД елдері және ТМД тыс елдер өндірісі тауарларына көтерме саудада сату бағасының индексі (бұдан әрі – КСБИ) қолданылады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

6. Жоғарыда тізбектелген ақпараттық ағындар негізінде ТБИ-имп есептеу үшін айқындамалар анықталады.

Ресурстар теңгерімінің деректері бойынша және тауарлардың импорттық тәуелділігін ескере отырып тізімге айқындамалар қосылды, олар бойынша:

1) елдің ішкі нарығы ресурстары көлемінің 80 пайыздан астамы импорт есебінен құрылады;

2) ішкі нарық ресурстары отандық өндіріс және импортпен көрсетілген және олардың ел ішіндегі тұтыну көлемі экспорттан асады деген шарт орындалады;

3) импорттың үлес салмағы 20 пайыздан кем.

ТБИ-имп есептеу үшін позициялар тізбесі ТБИ құрайтын азық-түлік және азық-түлік емес тауарлардың жекелеген түрлерін қамтиды.

ТБИ-ға кіретін көрсетілетін қызметтер ТБИ-имп есебіне кірмейді, олар ел ішінде өндіріледі деп есептелінеді.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

7. Жоғарыда көрсетілген ТБИ-имп есептеу үшін қолданылатын статистикалық көрсеткіштер әртүрлі дезагрегация жүйесі мен оларға сәйкес келетін стандартты жіктеуіштер негізінде құрылады.

Ресурстар теңгерімі үшін ӨБИ, АШБИ және ИМТБИ салалық жіктеуіштері мыналар болып табылады:

1) ӨӨСЖ – өнеркәсіп өнімдерінің статистикалық жіктеуіші (тауарлар, қызмет көрсету);

2) АШӨСЖ – ауыл, орман және балық шаруашылығы (қызмет көрсету) өнімдерінің статистикалық жіктеуіші;

3) СЭҚТН ЕЭО – Еуразиялық экологиялық одақтың сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасы.

Тұтыну бағасының индексі үй шаруашылықтары жүзеге асыратын түпкілікті тұтыну шығыстарын жіктеуге арналған Мақсаттар бойынша жеке тұтыну жіктеуішіне тауарлық айқындамалар номенклатурасы (МКТЖТАН) бойынша жіктеледі.

ТБИ-имп есебінде пайдалану кезінде деректер үйлесімділігін қамтамасыз ету үшін МКТЖТАН сәйкес келетін иерархиялық құрылымға сәйкес ақпараттық ағындардың сәйкестігі кестесі (бұдан әрі – Сәйкестік кестесі) құрылады.

Сәйкестік кестесінде ТБИ-имп әрбір айқындамасына МКТЖТАН сәйкес ӨӨСЖ (АШӨСЖ) және СЭҚТН ЕЭО (КСБИ) бойынша жіктелетін тиісті айқындама таңдалады.

ТБИ-имп бір айқындамасына ӨӨСЖ (АШӨСЖ) СЭҚТН ЕЭО (КСБИ) бір немесе бірнеше айқындамалары сәйкес келеді.

Сәйкестік кестесіне олардың барлығы кіреді және оларды есептеуде пайдалану үшін алдын ала агрегациялау алгоритмі анықталады.

3-тарау. Тұтыну бағалары индексінің құрамындағы импортталатын тауарларға баға индексін есептеу тәртібі

8. Тұтыну нарығындағы тауарларға бағаның өзгеруі, отандық өндірушілердегі ұқсас тауарға баға өзгеруіне және импорттық жеткізілімдер тауарының баға өзгерісіне байланысты. Бұл өзара байланыс, ТБИ-имп есебінің негізі болып табылатын келесі теңдеумен беріледі.

мұндағы:

– t кезеңінде тұтыну нарығындағы тауарларға ТБИ құрылымындағы оның салмағын есептегенде, бағаның өзгеруі;

– елдің ішкі нарық ресурстарындағы үлесін (ppi) қоса алғандағы отандық тауарлар бағаларының өзгеруі;

– елдің ішкі нарық ресурстарының үлесін (ppi) қоса алғандағы импорттық тауарлар бағаларының өзгеруі.

9. ТБИ-имп қалыптастыру екі кезеңде жүзеге асырылады:

Алдын-ала ТБИ-имп-ға енгізілген әр топ тауарлары бойынша, отандық кәсіпорындармен өндірілген және импорт бойынша түскен тауарлардың үлесін және ТБИ-имп есептеуінде пайдалану үшін олардың "шартты" салмағы анықталады.

Үлестер ТБИ-имп есептеулеріндегі базистік деп қабылданған жылдың қаңтар-желтоқсанына ресурстар теңгерімі деректері бойынша, мына формула бойынша есептеледі:

мұндағы:

– елдің ішкі нарығы ресурстарындағы импорттық (imp) және отандық (ppi) тауар үлесі;

– елдің ішкі нарығындағы ресурстар құны;

– елге әкелінген өнім құны;

– отандық өндірушілер өнімінің құны.

Есептелген үлестер негізінде және ТБИ бойынша айқандамалар салмағына сәйкес отандық және импорттық өндіріс тауарларының "шартты" салмағы мына формула бойынша айқындалады.

мұндағы:

– ТБИ құрылымындағы импорттық (imp) және отандық тауардың (ppi) шартты салмағы;

– ТБИ құрылымындағы тауар салмағы;

– елдің ішкі нарығы ресурстарындағы (ppi) отандық тауар үлесі;

– елдің ішкі нарығы ресурстарындағы (imp) импорттық тауар үлесі.

ТБИ-имп есептерінде отандық және импорттық өндіріс тауарларының "шартты" салмағы және импорттың үлесі есепті жыл бойы өзгеріссіз қалады.

10. ТБИ-имп есебі тікелей келесідей тәртіпте ай сайынғы негізде жүргізіледі:

1) Сәйкестік кестесіне сәйкес ТБИ (АШБИ), ИМПБИ (КӨТБИ) ақпараттық массивтерінен нақты қалыптасқан салыстырмалы бағалық анықталады

ТБИ-имп жеке айқындамалары үшін шығыс салыстырмалы бағалығы сәйкестік кестесінде берілген алгоритмге сәйкес айқындалады.

Салыстырмалы бағалық және "шартты" салмақты ескере отырып құрылымдық салыстырмалы бағалық анықталады (ҚСБ):

мұндағы:

ҚСБ

– тиісінше, сәйкес құрылымдық салыстырмалы бағалық;

– тиісінше, ТБИ тауар салмағы және ТБИ құрылымындағы импорттық салмағы және отандық тауардың "шартты" ТБИ тауар салмағы;

– тиісінше, нақты қалыптасқан салыстырмалы бағалық.

2) отандық және импорттық өндіріс тауарлары бойынша құрылымдық салыстырмалы бағалығының сомасы анықталады және ол кейіннен қалыпқа келтіру үшін ТБИ бойынша құрылымдық салыстырмалы бағалық мәнімен салыстырылады.

Ескертпе: олардың теңсіздігінде отандық және импорттық өндірушілердің тауарлары бойынша құрылымдық салыстырмалы бағалықты қалыпқа келтіру жүзеге асырылады.

Қалыпқа келтіру коэффиценті (K_N), ТБИ бойынша құрылымдық салыстырмалы бағалық және отандық және импорттық өндіріс тауарына құрылымдық салыстырмалы бағалықтың қатынасы ретінде есептеледі:

мұндағы:

K_N – қалыпқа келтіру коэффициенті;

ҚСБ (_{cpi, imp, ppi}) – тиісінше, құрылымдық салыстырмалы бағалық.

3) отандық және импорттық өндіріс тауарларына құрылымдық салыстырмалы бағалықты қалыпқа келтіру оларды шыққан коэффициентке көбейту арқылы жүргізіледі:

мұндағы:

ҚСБ_N (_{imp, ppi}) – тиісінше, қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық;

ҚСБ (_{imp, ppi}) – тиісінше, құрылымдық салыстырмалы бағалық;

K_N – қалыпқа келтіру коэффициенті.

4) отандық және импорттық өндіріс тауарлары бағасының өзгеруінің қалыпына келтірілген мәні қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық және "шартты" салмақтың қатынасы ретінде анықталады:

i_Nimp = ҚСБ_Nimp / W_imp,

i_Nppi = ҚСБ_Nppi / W_ppi,

мұндағы:

i_N (_imp, _ppi) – тиісінше, қалыпқа келтірілген салыстырмалы бағалық;

ҚСБ_N (_imp, _ppi) – тиісінше, қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық;

W_imp, W_ppi – тиісінше, ТБИ тауар салмағы және ТБИ құрылымындағы импорттық салмағы және отандық тауардың "шартты" ТБИ тауар салмағы.

Алынған шама iNimp – нақты айқындама үшін ТБИ құрамындағы импорттық өндіріс тауарлары бағасының өзгеруін сипаттайтын ТБИ-имп мәні болып табылады.

"Жарма" айқындамасы бойынша ТБИ-имп есептеудің өтпелі мысалы Әдістеменің қосымшасында көрсетілген.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

11. ТБИ-имп есебі барлық агрегацияның жоғары тұрған сатылары және жалпы қосындыланған қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық құрылымының және сәйкес агрегатқа кіретін салмақ сомма негізінде есептеледі.

Импорттық өндіріс тауарларының үлесі 100 пайыз, ал отандық өндіріс 0 пайызға тең болса және керісінше тауарлар тобының соммасында немесе импорттық немесе отандық өнім есептелетін ТБИ-ден нақты салыстырмалы бағалық қолданылады.

12. ТБИ-имп есебі өткен аймен салыстырғанда есепті айдың баға индексінде жүзеге асырылады.

Айлық индекстерді өткен жылдың желтоқсанына есептеу тізбектеу әдісі арқылы, яғни өткен жылдың желтоқсанына есебінің алдындағы айға баға индексін есепті айдың баға индексіне көбейту арқылы жүргізіледі.

Бағалау үшін қолданылатын баға индексін қалыптастырудың уақыт аралығындағы бар айырмашылықтар арқасында ТБИ-имп есебі өткенді ескеру арқылы жүреді.

13. Қолданылған ақпараттық ағындарды қайта қарау келесі түрде жүргізіледі:

1) ТБИ-имп тізіміне ресурстар теңгерімі айқындамаларын қысқарту, кеңейту жағдайында өзгерістер енгізіледі;

2) ТБИ-имп "шартты салмақтарын" есептеу үшін импорт үлесі жыл сайын өткен жылғы ішкі нарық қорларының мөлшері туралы орташа жылдық деректерді жариялағаннан кейін өзектендіріледі;

3) Сәйкестік кестесі ТБИ-имп айқындамалар тізімін өзгертумен бір мезгілде және (ТБИ, АШБИ, ИМТБИ, КСБИ) тиісті баға индекстерін құру үшін ақпарат ағындарын алмастыру жағдайында қаралады;

4) ТБИ-имп "шартты салмақтары" өзектендірілген импорт үлесі және ағымдағы жылға анықталған ТБИ есептеуге оның салмақтық компоненттері негізінде жыл сайын қайта есептеледі.

Тұтыну бағалар индексі құрамындағы имптортталған тауарлардың баға индексін есептеу әдістемесіне қосымша

Тұтыну бағалар индексінің құрамындағы импортталатын тауарлар бағасы индексін есептеудің өтпелі мысалы

Ескерту. Қосымша жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Есептеу мысалында мынадай қысқартулар қолданылады:

1) ҚР-тауары – есептеудегі отандық өндірістің тауары бойынша ақпаратты көрсететін айқындама;

2) ИМП-тауары – республикаға импортталатын тауар туралы ақпаратты көрсететін айқындама;

3) Ресурстар теңгерімі – ресурстардың теңгерімі және шикізаттың, өндірістік-техникалық мақсаттағы өнімдердің және тұтыну тауарларының маңызды түрлерін пайдалану туралы статистикалық ақпарат;

4) ТБИ – тұтыну бағаларының индексі;

5) ӨБИ – өнеркәсіп өнімдерін өндіруші кәсіпорындар бағаларының индексі;

6) ИМПТБИ – импорттық өнімдер түсімі бағаларының индексі.

ҚР-тауар және ИМП-тауарының үлесін анықтау үшін деректер Ресурстар теңгерімінің "ресурстар", "өндіріс", "импорт" тармақтарында берілген және олардың үлес салмағы "ресурстар" жолында анықталады.

1-мысал

ҚР-тауарының және ИМП-тауарының үлесін есептеу

Ресурстар теңгеріміндегі айқындамалар	Ресурстар	Өндіріс	Импорт
Күрішті қосқанда, жарма, тонна	71200	63215	7985
оның ішінде күріш	52219	46015	6204
Деректер айырмашылығы	18981 (71200-52219)	17200 (63215-46015)	1781 (7985-6204)
"Жармалар" айқындамасындағы үлесі		ҚР-тауар = 0,9062 (17200/18981)	ИМП-тауар = 0,0938 (1781/18981)

Табылған үлесті ескере отырып, оның ТБИ-дегі салмағына сәйкес айқындамалар бойынша ҚР-тауарының және ИМП-тауарының "шартты" салмағы анықталады.

2-мысал

ҚР-тауарының және ИМП-тауарының шартты салмағын есептеу

Атауы	Ресурстардағы үлесі	ТБИ-дегі салмағы
А	1	2
Жармалар		0,00387
ИМП- тауары	0,0938	0,00036=(0,00387*0,0938)
ҚР- тауары	0,9062	0,00351=(0,00387*0,9062)

Есепті айға нақты салыстырмалы бағалық: ТБИ – айқындамалар бойынша толығымен, ӨБИ – ҚР-тауарларының айқындамалары бойынша, ИМПТБИ – ИМП-тауарларының айқындамалары бойынша анықталады.

Олардың салмағы ескеріліп, құрылымдық салыстырмалы бағалық анықталады.

3-мысал

Құрылымдық салыстырмалы бағалықты есептеу

Атауы	ТБИ салмағы	Нақты салыстырмалы бағалық	Құрылымдық салыстырмалы бағалық
А	2	3	4=2*3
Жармалар	0,00387	1,0454	0,004046
ИМП-тауар	0,00036	0,9666	0,000348
ҚР-тауар	0,00351	1,0135	0,003557

Бағалар индексінің нақты мәні пайдаланылғандықтан ТБИ (3-баған) айқындамасы бойынша салыстырмалы бағалық ТБИ және ИМПТБИ бойынша салыстырмалы бағалықтың орташа мөлшері болып табылмайды. Яғни орташа мән құрамды мән болуы тиіс деген шарт орындалмайды. Мысалға: 0,9666 ≤ 1,0454 ≥ 1,0135.

Тиісінше, ҚР мен – ИМП тауарға құрылымдық салыстырмалы бағалық жиынтығы (0,003905 = 0,003557+0,000348) ТБИ бойынша құрылымдық салыстырмалы бағалыққа тең емес (=0,004046).

ҚР-тауар және ИМП-тауарларға құрылымдық салыстырмалы бағалықты қалыпқа келтіру жүзеге асырылады. Қалыпқа келтіру коэффициенті ҚР тауары және ИМП тауарларына (1,036108=0,004046/0,003905) құрылымдық салыстырмалы бағалық сомасына ТБИ бойынша нақты құрылымдық салыстырмалы бағалықтың қатынасымен анықталады.

Алынған қалыпқа келтіру коэффициентін ҚР-тауар және ИМП-тауар құрылымдық салыстырмалы бағалығына көбейту арқылы қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық табылады.

4-мысал

Қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалықтың есебі

Атауы	Құрылымдық салыстырмалы бағалық	Қалыпқа келтірілген коэффициент	Қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық
А	4=2*3	5	6=4*5
Жармалар	0,004046	1,036108	0,004046
ИМП-тауар	0,000348		0,000361
ҚР-тауар	0,003557		0,003685

ҚР-тауары мен ИМП-тауарларына қалыпқа келтірілген құрылымдық салыстырмалы бағалық және осы айқындаманың салмағы негізінде ҚР-тауары және ИМП-тауарлары бойынша салыстырмалы бағалық қайта есептеледі.

5-мысал

Айқындама бойынша ТБИ-имп ескерілген салыстырмалы бағалықты есептеу

Атауы	ТБИ-дегі салмағы	Нақты салыстырмалы бағалық	Қалыпталған құрылымдық салыстырмалы бағалық	Қалыпталған салыстырмалы бағалық
А	2	3	6=4*5	7=6/2
Жармалар	0,00387	1,0454	0,004046	1,0454
ИМП-тауар	0,00036	0,9666	0,000361	1,0016
ҚР-тауар	0,00351	1,0135	0,003685	1,0500

Нәтижесінде ТБИ мәні ҚР-тауар және ИМП-тауарларына бағаның өзгеруі беталысын ескеретін, орташа өлшенген шама орнығады. Орташа мәні құрастырылған мәннің шегінен табылу керек: 1,0016 ≤ 1,0454 ≤ 1,0500 деген жағдай қалпына келеді.

Осылайша "жармалар" айқындамасы бойынша 104,5% тең ТБИ құрамындағы ТБИ-имп 100,2% (1,0016*100%) құрады.