ИПС "Әділет"

Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. "Екінші деңгейдегі банктерге, Қазақстан Республикасының бейрезидент-банктерінің филиалдарына арналған тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйесін қалыптастыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2019 жылғы 12 қарашадағы № 188 қаулысына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 19632 болып тіркелген) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

кіріспе мынадай редакцияда жазылсын:

"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 40-5-бабы 1-тармағының екінші бөлігіне сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:";

көрсетілген қаулымен бекітілген екінші деңгейдегі банктерге, Қазақстан Республикасының бейрезидент-банктерінің филиалдарына арналған тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйесін қалыптастыру қағидаларында:

42-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"42. Кредиттік тәуекелді басқару жүйесінің шеңберінде банк мынадай қағидаттар мен талаптарды басшылыққа алады:

1) директорлар кеңесі және банк тәуекелдерін басқару мәселелері жөніндегі комитет мыналарды қамтамасыз етеді:

провизиялардың жеткіліктілік деңгейін ұстап тұру;

төмендегілермен қамтамасыз етілетін кредиттік тәуекелді бағалау процесін бақылауды жүзеге асыру:

шешімдер қабылдау мақсатында ақпараттың толықтығы мен дәйектілігін қамтамасыз ету бойынша қажетті шаралар қабылдау;

Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің, "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) (бұдан әрі – Салық кодексі), Банктер туралы заңның, "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заң), "Қазақстан Республикасында кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарын, ішкі саясаттарды және кредиттік тәуекелді басқару бойынша рәсімдерді сақтау;

басқарушылық, реттеушілік және қаржылық есептіліктің толықтығы мен дәйектілігін қамтамасыз ету шараларын қабылдау;

бизнес-бөлімшелерден тәуелсіз қарыздарды бағалау рәсімінің болуы;

қарыздарды бағалау барысында барлық қолжетімді ақпаратты пайдалануға негізделген кредиттік тәуекелдің деңгейі бойынша активтерді сыныптаудың барабар жүйесін бекіту;

кредиттік тәуекелді басқару процесіне қатысушылардың арасында нақты және толық көлемде регламенттелген өзара іс-әрекет рәсімдерінің болуы;

бекітілген провизияларды және ішкі капитал жеткіліктілігін бағалау процесін құру әдістемесінің шеңберінде провизиялар деңгейінің күтілетін залалдарға сәйкестігін бағалау кіретін тиімді ішкі бақылау жүйесін құру;

2) банк кредиттік қызметті және бекітілген кредиттік саясат шеберінде кредиттік тәуекелді басқаруды жүзеге асырады, оған мыналар кіреді, бірақ мұнымен шектелмейді:

банктің кредиттік қызметінің негізгі бағыттары;

кредиттік процестің қатысушылары және олардың жауапкершілік салалары;

кредиттерді қарау және мақұлдау тәртібін қоса алғанда, оның ішінде банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғаларды кредиттеуге қатысты кредиттік шешімдер қабылдаудың ішкі тәртібі, кредиттік тәуекелдің концентрациясын шектеу мақсатында кредиттеу лимиттері;

қарыз алушының кредиттік қабілеттілігін талдау рәсімі.

Егер жеке тұлғаға берілген қарыздардың және қабылданған шартты міндеттемелердің жиынтық сомасы мөлшері 100 (жүз) миллиард теңгеден асатын банктің меншікті капиталынан 0,01 (нөл бүтін жүзден бір) пайыздан асатын немесе мөлшері 100 (жүз) миллиард теңгеге дейін банктің меншікті капиталынан 0,02 (нөл бүтін жүзден екі) пайыздан асатын болса, банк кредит қабілеттілігіне талдауды төмендегі ақпарат негізінде және мына факторларды ескере отырып (алайда олармен шектелмей) жүзеге асырады:

қарыз алушының тұрақты және жеткілікті кірісінің болуы;

жылжымайтын және басқа мүлігінің болуы;

қарыз берешегінің болуы, оның ішінде басқа кредиторлардың алдында;

борыш жүктемесі;

қарыздар бойынша төлем тәртібі (кредиттік тарих);

қарыз алушының банктің скорингтік жүйелеріндегі рейтингі (бар болса);

басқа да берешегінің болуы;

банктің алдындағы берешекті өтеудің өзге де көздерінің болуы;

банктік шоттар бойынша қалдықтар және операциялар;

білімі және қамтылуы (қызмет саласы) туралы ақпарат;

әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары;

ақшаны нысаналы пайдалану туралы ақпарат;

қарыз алушының кірістері туралы қосымша ақпарат.

Егер жеке тұлғаға берілген қарыздардың және қабылдаған шартты міндеттемелердің жалпы сомасы банктің мөлшері 100 (бір жүз) миллиард теңгеден асатын меншікті капиталының 0,01 (нөл бүтін жүзден бір) пайызынан аспайтын немесе банктің мөлшері 100 (бір жүз) миллиард теңгеден аспайтын меншікті капиталының 0,02 (нөл бүтін жүзден екі) пайызынан аспайтын болса, банк кредит қабілеттілігіне талдауды төмендегі ақпарат негізінде және мына факторларды ескере отырып (алайда олармен шектелмей) жүзеге асырады:

қарыз алушының тұрақты және жеткілікті кірісінің болуы;

қарыз берешегінің болуы, оның ішінде басқа кредиторлардың алдындағы;

борыш жүктемесі;

қарыздар бойынша төлем тәртібі (кредиттік тарих);

қарыз алушының банктің скорингтік жүйелеріндегі рейтингі (бар болса);

банктің алдындағы берешекті өтеудің өзге де көздерінің болуы;

банктік шоттар бойынша қалдықтар және операциялар;

білімі және қамтылуы туралы ақпарат;

әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары;

ақшаны нысаналы пайдаланылуы туралы ақпарат (бар болса).

Банк банктік қарыз шартын жасасу кезінде жеке тұлғаны (заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды қоспағанда), тәуекел деңгейі жоғары қарыз алушы ретінде мынадай екі немесе одан да көп фактор болған кезде жіктейді:

кредиттік тарихының мерзімі 3 (үш) жылдан аз;

банктік қарыздарды және (немесе) микрокредиттерді өтеу жөніндегі міндеттемені орындау мерзімін кешіктіру соңғы 12 (он екі) айда қатарынан күнтізбелік 30 (отыз) күн ішінде 3 (үш) айлық есептік көрсеткіштен асады;

3 (үш) және одан да көп қаржы ұйымдарындағы өтелмеген банктік қарыздар және/немесе микрокредиттер;

банктік қарыздарды және (немесе) микрокредиттерді өтеу жөніндегі міндеттемелерді орындаудың ай сайынғы жиынтық сомасы банк есептеген жеке тұлғаның ай сайынғы тұрақты кірісінің 45 (қырық бес) пайызынан асады;

кредиттік тарих субъектісі туралы теріс ақпараттың болуы;

тұрақты кіріс көзін бағалаудың ішкі әдістемесіне сәйкес тұрақты кіріс көзі расталмаған.

Банк осы тармақшаның алтыншы немесе жиырмасыншы абзацтарында көзделген қарыздарды берген жағдайда, банк банктік қарыз шарты жасалғанға дейін және берілген қарызды (қарыздарды) ескере отырып, дефолт ықтималдығын бағалауды жүргізеді. Егер берілген қарызды (қарыздарды) ескере отырып, банктік қарыз (қарыздар) бойынша дефолт ықтималдығы 5 (бес) пайыздық тармаққа ұлғайған жағдайда, бұл ретте дефолттың бастапқы ықтималдығы 5 (бес) пайыздан асатын болса, банк банктің ішкі құжаттарына сәйкес осындай қарыз алушының тұрақты мониторингін қамтамасыз етеді.

Заңды тұлғаға ұсынылған қарыздардың және шартты міндеттемелердің жалпы сомасы 500 (бес жүз) миллион теңгеден немесе банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызынан асатын болса банк кредит қабілеттілігіне талдауды төмендегі ақпарат негізінде және мына факторларды ескере отырып (алайда олармен шектелмей) жүзеге асырады:

қарыз алушы-заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін және негізгі қаржылық коэффициенттерін (рентабельділігі, меншікті және қарыз қаражатының арақатынасы, ақша қаражатының түсу жоспары (қаржы ұйымдарына қарыздар беру, қаржы ұйымдарында салымдарды орналастыру, 6 (алты) айдан аз мерзімге кредиттік желі ашу жағдайларын қоспағанда), кірістер деңгейін талдау.

Банк алдындағы жиынтық міндеттемелері банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызынан асатын қарыз алушының талдау үшін қабылданатын қаржылық есептілігі (мерзімі 6 (алты) айдан кем овердрафттар, кредиттік карталар, кредиттік желілер түрінде қаржыландыру жағдайларын қоспағанда), мынадай талаптарға сәйкес келеді:

баланстың материалдық (маңызды) құрауыштары (баланс валютасынан 5 (бес) пайыздан астам) және (немесе) пайда мен зияндар туралы есеп (түсімнен 5 (бес) пайыздан астам) бойынша шоттардың талдамасымен есептіліктің негізгі үш нысанының болуы. Бұл талап "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамына, "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамына, Standard & Poor's (Стандард энд Пурс), Moody's Investors Service (Мудис Инвесторс Сервис) немесе Fitch Ratings Inc. (Фич Рейтингс) агенттіктерінің халықаралық шәкілі бойынша ұзақ мерзімді кредиттік рейтингі бар жария компанияларға, жеке халықаралық корпорациялардың (акциялары немесе қатысу үлестері қор биржасында не халықаралық қор биржаларында листингке алынбайтын) немесе жария халықаралық корпорациялардың шоғырландырылған қаржылық есептілігіне енгізілетін заңды тұлғаларға, сондай-ақ қор биржасының листингтік талаптарына сәйкес келетін компаниялар куәландырған аудиттелген қаржылық есептіліктің болуы жағдайларына қолданылмайды;

қаржылық есептіліктің барлық нысандары арасындағы толық сәйкестік;

ұсынылған қаржылық есептіліктің астында қарыз алушының жауапты (уәкілетті) тұлғаларының қолдарының болуы.

Қор биржасының листингтік талаптарына сәйкес келетін аудиттелген қаржылық есептілік болған жағдайда кез келген мақсаттар үшін аудиттелген қаржылық есептілікке басымдылық беріледі, сондай-ақ оны салық декларациясымен салыстырып тексеру талап етілмейді. Жеке халықаралық корпорациялардың (акциялары немесе қатысу үлестері қор биржасында не халықаралық қор биржаларында листингке алынбайтын) немесе жария халықаралық корпорациялардың шоғырландырылған қаржылық есептілігіне енгізілетін заңды тұлғалар үшін қаржылық есептілікті салық декларациясымен салыстырып тексеру талап етілмейді.

2026 жылғы 1 қаңтардан бастап салық декларациясының болуы (Салық кодексіне сәйкес салық декларациясын тапсыру талап етілген жағдайда) және бір кезең үшін құнсыздану белгілерін бағалау және провизияларды есептеу мақсатында ақша ағындарын есептеу үшін пайдаланылатын қаржы есептілігіндегі деректермен салық декларациясындағы деректердің қайшылығының болмауы талап етіледі. Қаржылық және салықтық есептілік көрсеткіштері арасындағы алшақтыққа бухгалтерлік және салықтық есепке алу айырмашылықтарына байланысты жол беріледі. Өзге жағдайларда есептілік нысандары арасындағы деректердің айтарлықтай алшақтығының себептері қарыз алушы бойынша банктің жауапты бөлімшесінің қорытындысында сипатталады және банктің уәкілетті алқалы органы қарайды.

Банк ішкі құжаттардағы алшақтықтың маңыздылығын белгілейді. Белгіленген шектер болмаған жағдайда түсім, қорытынды қаржылық нәтиже, активтердің рентабельділігі көрсеткіштері бойынша 30 (отыз) пайыздан астам мөлшердегі алшақтық (бірақ олармен шектелмей) елеулі алшақтық болып табылады.

Қаржылық есептілік объективті болған жағдайда банк қаржылық есептілікті құнсыздану белгілерін бағалау және провизияларды есептеу мақсатында ақша ағындарын есептеу мақсатында пайдаланады.

Қаржылық есептілік және (немесе) салық декларациясы болмаған жағдайда (Салық кодексіне және Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңға сәйкес оларды тапсыру талап етілмеген жағдайда) қарыз алушының активтері және өзге де табыс көздері (банк шоттары бойынша үзінді-көшірмелер, меншігінде тиісті активтердің болуын растау) туралы ақпарат сұратылады.

Құнсыздану белгілері мен құнсыздану санаттарын бағалау шеңберінде қарыз алушылардың, тең қарыз алушылардың, кепілдік беруші мен кепілгерлердің қаржылық есептілігін шоғырландырылған түрде пайдалануға жол беріледі.

Қарыз бойынша күтілетін ақша ағындарын есептеу мақсатында қарыз алушының қаржылық есептілігін (оның ішінде банк тарапынан) оның төлем қабілетсіздігі басталған жағдайда қарыз алушымен оның берешегін өтеу бойынша шарттық міндеттемелері бар тұлғалардың (оның ішінде қарыз алушымен байланысты) есептілігімен, сондай-ақ егер осы тұлғаның активтері қарыз алушының міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету болып табылса, қарыз алушымен осындай шарттық міндеттемелері жоқ тұлғалардың есептілігімен шоғырландыруға жол беріледі.

Банк осы тармақшаның қырық бірінші, қырық екінші, қырық үшінші, қырық төртінші, қырық алтыншы, қырық жетінші, қырық тоғызыншы, елуінші және елу бірінші абзацтарында белгіленген талаптарды сақтамай қарыз берген жағдайда, қарыз алушының барлық міндеттемелері халықаралық қаржылық есептілік стандарттары (бұдан әрі – ХҚЕС) бойынша құнсызданған активтерге жатқызылады;

несие берешегінің, оның ішінде басқа кредиторлардың алдында несие берешегінің болуы;

қарыздар бойынша төлем тәртібі (кредиттік тарих);

өтімді активтердің деңгейі;

борыш жүктемесі;

банк алдындағы берешекті өтеудің өзге көздерінің болуы;

болжамды бос ақша ағындары;

қарыз алушының сыртқы ортасын бағалау (экономиканың, саланың жай-күйі, даму перспективалары, өндіріс пен өткізу нарықтарының әртараптандырылуы және қарыз алушының тиісті нарықтағы нарықтық үлесі, қарыз алушының өнімін көрсету сияқты қарыз алушының операциялық қызметінің сипаттамалары, операциялар географиясы, бизнестің циклділігі, тұтынушылардың басымдықтарындағы өзгерістер, технологиядағы өзгеріс, экономика секторына кірудегі кедергілер және компанияның кіріс алу және бағаларды ұстап тұру мүмкіндігіне ықпал ететін басқа да факторлар);

басқару сапасын бағалау (тәжірибе, құзыреттілік, іскерлік бедел);

қарыз алушының меншік иелерін бағалау;

сот талқылауларына тартылу фактілерінің болуы;

сенімсіз салық төлеушілер тізіміне енгізу.

Егер заңды тұлғаға берілген қарыздардың және шартты міндеттемелердің жиынтық сомасы 500 (бес жүз) миллион теңгеден немесе банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызынан аспайтын болса, банк кредит қабілеттілігіне талдауды төмендегі ақпарат негізінде және мына факторларды ескере отырып (алайда олармен шектелмей) жүзеге асырады:

қарыз алушының тұрақты және жеткілікті кірісінің болуы;

несие берешегінің, оның ішінде басқа кредиторлардың алдындағы несие берешегінің болуы;

қарыздар бойынша төлем тәртібі (кредиттік тарих);

борыш жүктемесі;

банк алдындағы берешекті өтеудің өзге де көздерінің болуы;

тиісті саланы дамыту перспективалары.

Кредит беру саласына және қарыз алушының типіне қарай сандық және сапалық көрсеткіштер жиынтығы өзгеріп отырады.

Жеке және заңды тұлғаларға қатысты кредит саясаты қарыз алушының кредит қабілеттілігіне талдау жүргізілмейтін жағдайларды (банктік кепілдіктерді, аккредитивтерді, банктік қарсы кепілдікпен шығарылған банктік кепілдіктерді, сондай-ақ өтімділігі жоғары активтермен қамтамасыз етілген қарыздарды беру) айқындайды. Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді кредиттік рейтингі Standard & Poor's (Стандард энд Пурс) агенттігінің халықаралық шкаласы бойынша "А-" төмен емес немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар Қазақстан Республикасы бейрезидент-банктерінің еншілес ұйымдары болып табылатын банктер үшін бас банк немесе банкке қатысты үлестес тұлға кредиттік қабілеттілігінің талдауын қарыз алушының жолданымы банкке түскен күннен бастап 12 (он екі) айдан кешіктірмей жүзеге асырылған жағдайда, қарыз алушының бас ұйымы немесе қарыз алушыны шоғырландырылған қаржылық есептілігіне қосатын ұйымның деңгейінде пайдалануға жол беріледі;

негізділік, орындылық және тәуелсіздік қағидаттарына негізделген және қарыздарды қайта құрылымдау жағдайлары мен шарттарының сипатын қамтитын қарыздарды қайта құрылымдауға қатысты кредиттік шешімдер қабылдаудың ішкі тәртібі. Банк қайта құрылымдау жағдайлары мен түрлерін Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 16502 болып тіркелген, "Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес провизиялар (резервтер) құру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2017 жылғы 22 желтоқсандағы № 269 (бұдан әрі – № 269 қаулы) сәйкес айқындайды.

Банк қайта құрылымдаудан кейін қарызды өтеу перспективаларының болуын ескере отырып, қарыз алушылар бойынша қарыздарды қайта құрылымдау туралы шешім қабылдайды.

№ 269 қаулының талаптарына сәйкес айқындалатын қарыздарға мәжбүрлеп қайта құрылымдау жүргізу туралы шешімді (қарыз алушылар және (немесе) өзара байланысты қарыз алушылар тобы бойынша мөлшері 100 (жүз) миллиард теңгеден асатын банктің меншікті капиталының 1 (бір) пайызынан немесе мөлшері 100 (жүз) миллиард теңгеге дейінгі банктің меншікті капиталының 2 (екі) пайызынан асатын шартты міндеттемелерді қоса алғандағы жалпы берешек) банктің басқармасы немесе құрамына банктің басқарма төрағасы кіретін банктің уәкілетті алқалы органы қабылдайды. Қабылданған шешімдер туралы ақпарат тоқсан сайынғы негізде банктің директорлар кеңесінің мүшелеріне жіберіледі;

мынадай факторларды есепке алатын (бірақ олармен шектелмей) кредиттік тәуекелді басқарудың тиімді тәсілдері:

тәсілді пайдаланған кезде өз білімі мен тәжірибесінің болуы;

экономикалық тиімділігі;

қарыз алушының және (немесе) контрагенттің типі, олардың қаржылық жай-күйі;

3) банк кредиттік қызметін кредит тәуекелі тән болып келетін операцияларды жүргізуді регламенттейтін ішкі құжаттарға сәйкес жүзеге асырады, оларға мыналар кіреді, бірақ онымен шектелмейді:

әлеуетті қарыз алушыларға және (немесе) контрагенттерге қойылатын талаптарды қоса алғанда, кредит берудің әр түрі бойынша жеке және заңды тұлғаларға (оның ішінде банкпен ерекше қатынастар арқылы байланысты тұлғаларға және банк қызметкерлеріне) кредит беру талаптары;

қарыз алушының және (немесе) контрагенттің ақпаратына, оның ішінде кредит беру туралы шешім қабылдауға қажетті қаржылық және басқа ақпаратқа қойылатын талаптар;

кредит беру секторына, қарыз алушының кредиттік тарихына, сондай-ақ кредиттердің сапасын толық бағалауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін сандық және сапалық факторлар негізінде рейтингтік жүйеге талдау жасауды көздейтін корпоративтік кредит берудің ішкі тәртібі;

кредиттік скоринг әдіснамасы немесе сандық және сапалық сипаттамаларға негізделген қарыз алушының төлем қабілеттілігінің және кредиттік қабілеттілігінің талдауы және оны пайдаланудың ішкі тәртібі;

кредит беруге негіз болатын рейтингтің рұқсат етілетін ең төменгі деңгейін белгілеу (бар болса);

кредит саясатынан, стандарттардан, рәсімдерден, лимиттерден ауытқу мониторингін мақұлдаудың, бекітудің және талдаудың ішкі тәртібі мен рәсімдері;

қарыз алушыларға жүргізілген талдауды ескере отырып, оның ішінде бар болса, қарыз алушылардың рейтингтерін және (немесе) скорингтік бағалауын ескере отырып, кредит беру лимиттерін және (немесе) кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу. Кредит беру лимиттері, оның ішінде кепілсіз кредиттер бойынша кредит беру лимиттері валюталар, салалар, қарыз алушылардың (контрагенттердің) санаттары (қаржы ұйымдары, корпоративтік, бөлшек кредиттеу), өнімдер, байланысқан тараптардың топтары бойынша және бір қарыз алушыға белгіленеді;

банкпен ерекше қатынастар арқылы байланысты тұлғаларға кредит беруге қатысты да кредиттер беру туралы өтініштерді қараудың, мақұлдаудың, беру (беруден бас тарту) туралы шешімдер қабылдаудың ішкі тәртібі;

кепілмен қамтамасыз етуге қатысты, мыналарды айқындайтын ішкі тәртіп:

банктің жекелеген өнімдері үшін, оның ішінде қарыз алушыға кредит беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау үшін кепіл түрлері және олардың жарамдылық өлшемшарттары;

кепіл түріне және банк өнімінің түріне байланысты кепіл құрылымына қойылатын талаптар;

өнімдердің түріне және банктің кредит портфелінің құрылымына байланысты кепіл түрлері бойынша лимиттер;

өтімді және өтімділігі жоғары кепілді айқындау;

қамтамасыз етудің жалпы құрылымындағы өтімді кепіл үлесі, қарыз сомасының кепіл құнына қатынасын сипаттайтын коэффициент (бағалаушы мен кепіл қызметі бөлімшесі қызметкерлерінің кепілді бағалауынан ең төмен құны (екеуі де бар болса) не қолда бар бағалау);

қамтамасыз етудің жалпы құрылымындағы өтімділігі жоғары кепіл үлесі, қарыз сомасының кепіл құнына қатынасын сипаттайтын коэффициент (бағалаушы мен кепіл қызметі бөлімшесі қызметкерлерінің кепілді бағалауынан ең төмен құны (екеуі де бар болса), не қолда бар бағалау);

кепілді қабылдау және қарыз беру шеңберінде, оның ішінде арнайы техникалық құралдарды пайдалануға қойылатын талаптарды айқындай отырып, кепілді қарап-тексеруге қойылатын талаптар (барлық кепілдің жалпы санының кемінде 20 (жиырма) пайызын тәуелсіз іріктеуді қамтамасыз ете отырып, ипотекалық кредит беру шеңберінде қарап-тексеруді іріктеу тәсілімен жүргізуге жол беріледі);

кепіл түріне қарай талаптарды белгілей отырып, кепілмен қамтамасыз етуді мониторингтеу және онымен жұмыс істеу тәртібі;

кепіл мүлкін қайта бағалауға қойылатын талаптар;

кепілдердің заңды күшін қамтамасыз ететін рәсімдер, оның ішінде кепіл түріне және банк өнімінің түріне қарай кепілді тіркеуге қойылатын талаптар;

қарыз алушының өндірістік қызметі көрсеткіштерінің өзгерістерін, қамтамасыз етудің құнын және сақталуын, оның ішінде оның бағасына едәуір ықпал ететін басқа да жағдайларға ұшырау ықтималдығын есепке ала отырып кепілдік қамтамасыз етудің жедел бағалауы;

өткізу және өндіріп алудың шекті мерзімдерін қоса алғанда, кепіл және банк өнімі түріне байланысты кепілдік қамтамасыз етуді өткізу рәсімдері;

егер қарыз алушыға берілген қарыздар мен шартты міндеттемелердің жиынтық сомасы банктің меншікті капиталының 0,1 (нөл бүтін оннан бір) пайызынан аспайтын болса және бағалау объектісі республикалық маңызы бар қалалардағы және облыс орталықтары болып табылатын қалалардағы жылжымайтын мүлігі болып табылатын жағдайын қоспағанда бағалаушылар тарапынан кепілдік қамтамасыз етудің құнын бағалаудың объективтілігі (барабарлығы);

әртүрлі өлшемдерге (бағалауға қате көзқарас, бағалаушы мен қарыз алушының үлестес болуы, бағалаушы мен банктің, оның ішінде кепіл қызметі қызметкерлерінің үлестес болуы) және кепілмен қамтамасыз етудің өтімділігіне қарай бағалаушы айқындаған кепіл құнына қатысты дисконттарды белгілеуге қойылатын талаптар.

Банк ол бойынша кепілзат жылжымайтын мүлік және материалдық емес активтер (жер қойнауын пайдалану құқықтары) қойылатын қарыз беру туралы шешім қабылдаған кезде бағалау нәтижелерін қарайды. Соңғы бағалау күніне бағалаушы айқындаған нарықтық құн 100 000 (бір жүз мың) айлық есептік көрсеткіштен асатын, жер қойнауын пайдалану құқығы үшін 500 000 (бес жүз мың) айлық есептік көрсеткіштен асатын жағдайда, банк бағалаушының кепілзатты бағалау жүргізуін (жылына кемінде 1 (бір) рет) қамтамасыз етеді.

Банк ХҚЕС-ке, сондай-ақ № 269 қаулының талаптарына сәйкес соңғы бағалау күніне бағалаушы айқындаған нарықтық құны 100 000 (бір жүз мың) асатын кепілдер есептік көрсеткішті, жер қойнауын пайдалану құқығы үшін 500 000 (бес жүз мың) айлық есептік көрсеткішті құрайтын, кепіл бойынша кредиттік тәуекелдің едәуір ұлғаю белгілері болған жағдайда уәкілетті тіркеуші органда оның түріне қарамастан кепілдің тіркелуін қамтамасыз етеді.

Банк қызметкерлері тарапынан кепілмен қамтамасыз ету құнын бағалаудың объективтілігін (барабарлығын) бағалаудың ішкі тәртібі банктің ішкі бағалауды қалыптастыру кезінде бағалауға жол берілетін тәсілдерге қойылатын талаптарды нақты формалдауды қоса алғанда, бірақ онымен шектелмей, бағалауға дұрыс тәсілдерді пайдалануды, атап айтқанда:

осы тәсіл шеңберінде кепіл түріне байланысты бағалаудың әртүрлі тәсілдерін қолдану тәртібі белгіленеді;

кепіл құнын бағалау кезінде сараптамалық бағалау қолданылған жағдайда, осындай бағалауды қолдану лимиттерін көрсете отырып, регламенттелген процес қамтамасыз етіледі;

соңғы 4 (төрт) тоқсандағы не аяқталған күнтізбелік жылдағы объект бойынша теріс операциялық ақша ағындары немесе EBITDA (пайыздарды, салықтарды төлеу бойынша шығыстар шегерілгенге дейінгі пайда, тозу және есептелген амортизация) теріс мәні кезінде кіріс тәсілі шеңберінде дисконтталған ақша ағындары негізіндегі тәсілді қолдануға жол берілмейді. Бұл талап мынадай жағдайларға қолданылмайды:

компанияны инвестициялық сатысында бағалау, сондай-ақ егер бағаланатын компанияның балансында активтер, оның ішінде ақша ағындарын құруға қабілетті келісімшарттар болған;

растаушы ақпарат немесе нарықтық деректер болған жағдайда ақша ағынын құруға қабілетті объектілерді бағалау.

Объектінің құнын есептеу кезінде кіріс тәсілі шеңберінде есептеу банктің ішкі құжаттарында белгіленетін бағалау объектісінің тәуекел деңгейіне сәйкес келетін дисконттау мөлшерлемесі пайдаланылады.

Салыстырмалы тәсіл шеңберінде объектінің құнын есептеу кезінде нарықта орын алатын неғұрлым өзекті мәмілелер туралы ақпарат және (немесе) бағалау объектісімен салыстырылатын объектілерді сату туралы ұсыныстар пайдаланылады, ал олар болмаған жағдайда тиісті түзетулер қолданылады.

Банктің кепіл қызметі бөлімшесі тарапынан, оның ішінде бағалаушы белгілеген кепілмен қамтамасыз ету құнын бағалаудың объективтілігін (барабарлығын) бағалаудың ішкі тәртібі оған ұқсастар тізбесіне және оларды салыстырмалы деп тану өлшемшарттарына қойылатын талаптардың нақты ресімделуін қамтамасыз етеді, бірақ олармен шектелмейді:

объектінің типі және (немесе) кіші түрі;

объектінің орналасқан жері;

объектінің жалпы ауданы;

үй-жайлардың жай-күйі, бағалау объектісінің сыртқы жай-күйі;

объектінің нысаналы мақсаты;

объектінің өзге де техникалық сипаттамалары.

кепіл қызметінің бөлімшесі бағалаушылардың әрбір есебі бойынша ішкі тәртіп негізінде кепілмен қамтамасыз ету құнын бағалаудың объективтілігін (барабарлығын) талдау нәтижелері бойынша қорытынды дайындайды.

Банк бағалаушы айқындаған кепілмен қамтамасыз ету құнын бағалаудың объективтілігін (барабарлығын) талдаудың ішкі тәртібін әзірлейді, ол мыналарды қамтамасыз етеді, бірақ онымен шектелмейді:

кепіл түріне байланысты бағалау тәсілдерін қолдану тәртібі;

бағалау есептеулерінің дұрыстығына қойылатын өлшемшарттар мен талаптар;

болжамдарды, түзетулерді және сараптамалық пайымдауларды пайдалану бөлігіндегі талаптар мен шектеулер;

толық және негізделген есептеулердің болуы;

кепіл объектісін сәйкестендіруге мүмкіндік беретін толық ақпараттың болуы;

кепіл нысанасын міндетті түрде тексеру және бейне-, фототүсірілім жүргізу;

құқық белгілейтін құжаттардың толық топтамасының болуы;

банктің ішкі құжаттарының талаптарына сәйкес бағалау туралы есептерде қамтамасыз ету құнында (10 (он) пайыздан астам) елеулі айырмашылыққа әкеп соққан себептер мен өлшемшарттарды анықтау.

Бағалау туралы есептерде қамтамасыз ету құнындағы елеулі (10 (он) пайыздан астам) айырмашылық анықталған кезде банк айырмашылыққа әкеп соққан мән-жайлар бойынша ақпаратты кепілмен қамтамасыз ету құнының статистикалық журналына енгізеді.

Банк кепілді дұрыс бағаламау мүмкіндігін болдырмау үшін олар бойынша кепілді қамтамасыз ету құнының статистикалық журналына ақпарат енгізілген бағалау туралы есептерге талдау жүргізеді.

Қарыз беру туралы шешім қабылдау шеңберінде банк барлық өлшемдерді ескере отырып, бағалаушы айқындаған кепіл құнының объективтілігін (барабарлығын) бағалау қорытындылары бойынша айқындалған кепіл құнын пайдаланады.

Қабылданған шешімдерді белгіленген ішкі тәртіпке сәйкестігі тұрғысынан бағалау Қағидалардың 11-тарауының талаптарына сәйкес жүргізіледі. Белгіленген ішкі тәртіптен ауытқулар анықталған жағдайда, мүдделі бөлімшелер анықталған ауытқулар туралы ақпаратты банктің уәкілетті алқалы органына жеткізеді. Банк қызметіндегі елеулі ауытқуларды болдырмау мақсатында банктің уәкілетті алқалы органы қарыз көлеміне (сомасына) және (немесе) ауытқулар санына шектеулер белгілейді және белгіленген шектеулердің сақталуын бақылауды жүзеге асырады.

Банк мыналарды:

қарызды және (немесе) баланстан тыс міндеттемені өтегеннен кейін және (немесе) қарыз алушы оның құнын бағалауды қоса алғанда, банктің балансындағы кепілмен қамтамасыз ету жөніндегі деректер банкінің клиенті болуын тоқтатқаннан кейін банктің ішкі жүйелерінде кемінде 5 (бес) жыл сақтауды;

банктің ішкі құжаттарына сәйкес кепілмен қамтамасыз ету бойынша деректерді уақтылы жаңартуды және тәуекел-метрикаларды (PD, LGD, EAD), провизиялар мен капиталды есептеуге жауап беретін модульдерге, сондай-ақ басқарушылық, қаржылық және реттеушілік есептілікті автоматты түрде қалыптастыруға жауап беретін модульдерге деректерді автоматты түрде ауыстыруды;

қолмен түзетуді қолданғанға дейінгі бастапқы деректерді, қолмен түзетуді қолдануға жауапты тұлғалар туралы деректерді қоса алғанда, кепілмен қамтамасыз ету бойынша деректерді кез келген қолмен түзету туралы деректерді автоматты түрде тіркеу және сақтауды қамтамасыз етеді.

Сақтауға жататын кепілмен қамтамасыз ету бойынша деректер мыналарды қамтиды (бірақ олармен шектелмейді):

бағалау объектісінің ішкі бірегей сәйкестендірушісіне, бизнес-сәйкестендіру нөміріне (бұдан әрі – БСН) немесе жеке сәйкестендіру нөміріне (бұдан әрі – ЖСН) кепіл берушінің, қарыз алушының, тең қарыз алушылардың және кепілгерлердің ішкі бірегей сәйкестендірушісіне (егер олар БСН және ЖСН-нен өзгеше болса,) байланыстыру және байланысты қарыз алушылардың сәйкестендіруші топтары мен байланысты қарыз алушылардың барлық БСН немесе ЖСН-нің нақты көрсетілуі;

кепілмен қамтамасыз етудің түрі мен кіші түрі;

бағалау объектісінің кадастрлық нөмірі (егер қолданылса);

бағалау объектісінің орналасқан жері (елі, өңірі, мекенжайы);

дисконттарды кепілмен қамтамасыз етуге қолданғанға дейінгі нарықтық құны;

кепілмен қамтамасыз етуге бағалау (қайта бағалау) жүргізу күні;

әрбір бағалау объектісі бойынша, оның ішінде банк балансындағы ағымдағы кепіл және жылжымайтын мүлік объектілері бойынша, сондай-ақ банк өткізген барлық бағалау объектілері бойынша кемінде 5 (бес) жыл кезең үшін қолданылған дисконттар. № 269 қаулысына сәйкес дисконттар арасында өндіріп алу ықтималдығы және (немесе) өткізу ықтималдығы, сатуға дейінгі күтілетін мерзім, қолданылған дисконттау мөлшерлемесі және индекстер, сатуға арналған күтілетін шығыстар, өтімділік коэффициенттері қолданылмаған жағдайда дисконт мәндері туралы ақпаратты сақтау қамтамасыз етіледі;

барлық дисконттарды, оның ішінде ұлттық валютадағы баламасын есепке алғаннан кейінгі нарықтық құн;

провизияларды есептеу кезінде пайдаланылатын кепілмен қамтамасыз ету құны;

бағалау объектісінің ауыртпалық белгісі;

бағалау объектісінің ауыртпалық кезектілігі;

кепіл беруші, кепілдік беруші, кепілгер, сақтандырушы (заңды немесе жеке тұлға, атауы, бірегей сәйкестендіруші) туралы мәліметтер;

бағалау объектісіне ауыртпалықтың болуын растау күні;

қарыз алушы немесе қарыз деңгейіндегі бағалау объектісі бойынша банктің талап ету құқықтарының кезектілігі;

қарыз алушы мен қарыз деңгейіндегі кепілдер үшін қамтамасыз етудің аллоцирленген құны (олардың бірегей сәйкестендірушісіне сілтеме жасай отырып, әрбір қарыз алушыға кепіл мүлкінің үлесін көрсете отырып);

кепілмен қамтамасыз етуді бағалау тәсілі;

пайдаланылатын аудан бірлігі;

бағалау объектісінің жалпы, пайдаланылатын алаңы (егер қолданылса);

бағалау күніне жалға берілетін алаңның үлесі (егер қолданылса);

жалға беру үшін ықтимал қолжетімді алаңның үлесі (егер қолданылса);

4) дұрыс рейтингтік модельдің және (немесе) скорингтік жүйенің болуы.

Банктің директорлар кеңесі рейтингтік модельді және (немесе) скорингтік жүйені әзірлеуге, оларды енгізуге, қолдануға және жұмыс істеуін бақылауға жауапты бөлімшелерді айқындайды. Рейтингтік модельде және (немесе) скорингтік жүйеде кредиттік тәуекелдің әрбір деңгейінің сипаттамасы және оларды тағайындау талаптары қамтылады. Қарыз алушының кредиттік рейтингін және (немесе) скорингтік баллын тағайындау барысында банк қарыз алушының (қарыз алушылардың) қаржылық жағдайын және қарыз алушы бойынша басқа да қолжетімді ақпаратты есепке алады.

Қарыз алушыға кредиттік рейтинг және (немесе) скорингтік балды беру кезінде банк қарыз алушының келешектегі кредитті төлеу қабілеттілігіне және төлем қабілеттілігіне әсер ететін факторлар туралы өзекті қолжетімді ақпаратты басшылыққа алады.

Заңды тұлғаларға берілген кредиттік рейтинг жаңартылу тұрғысынан мерзімді мониторингке жатады. Қайта қарау жиілігі қарыз алушының қаржылық жай-күйінің нашарлау тәуекеліне әкелетін теріс ақпарат болған және (немесе) банк алдындағы міндеттемелерді өтеу мүмкін болмаған және өзге де қолжетімді ақпарат болмаған жағдайда ұлғаяды;

5) кредиттік тәуекел деңгейі бойынша активтерді сыныптаудың барабар жүйесі болуы.

Кредиттік тәуекел деңгейі бойынша активтерді сыныптау жүйесі шеңберінде банк кредиттік портфель сапасының мониторингі үшін кешенді рәсімдер мен ақпараттық жүйелерді (ол болмаған жағдайда – бағдарламалық қамтамасыз етуді) енгізеді және пайдаланады. Рәсімдер мен ақпараттық жүйелерде проблемалық қарыздарды сәйкестендіретін және анықтайтын, тиісті бақылауды қамтамасыз ететін өлшемшарттар қамтылады.

Кредиттік тәуекел деңгейі бойынша активтерді сыныптау жүйесі директорлар кеңесі, директорлар кеңесі жанындағы комитеттер, басқарма, кредиттік тәуекелді басқару процесіне қатысатын банктің өзге бөлімшелері үшін ақпарат беруді қамтамасыз етеді және банктің кредиттік тәуекелінің деңгейін жалпы баланс бойынша да және әрбір актив бойынша да бағалауға мүмкіндік береді.

Кредиттік тәуекел деңгейі бойынша активтерді сыныптау жүйесі кредиттік тәуекел тән барлық активтерді (банктің меншікті капиталынан 2 (екі) пайыз аспайтын сомада негізгі емес қызмет бойынша дебиторлық берешекті қоспағанда) жан-жақты талдауға негізделеді.

Активтерді жан-жақты талдауда:

қарыз алушының және (немесе) контрагенттің міндеттемелері бойынша дефолттар ықтималдығын (PD);

қарыз алушының және (немесе) контрагенттің дефолт жағдайында шығындар мөлшерін (LGD);

дефолтқа ұшырайтын міндеттемелер шамасын (EAD);

тәуекел бойынша позиция сақталатын мерзім ішінде;

кепілді қамтамасыз ету құнын және оны өткізу мүмкіндігін;

бизнес-ортаны және экономикалық жағдайларды бағалау.

Кредиттік тәуекел тән болатын активтерді сыныптау (банктің меншікті капиталынан 2 (екі) пайыз аспайтын сомада негізгі емес қызмет бойынша дебиторлық берешекті қоспағанда) кем дегенде 5 (бес) санаттың негізінде жүзеге асырылады және мыналарды:

КЖБІП шеңберінде капиталдың жеткіліктілігін сенімді бағалауды;

күтілетін шығындарды өтеуге арналған провизиялардың қажетті деңгейін қамтамасыз етеді.

Негізгі борыш және (немесе) есептелген сыйақы бойынша күнтізбелік 90 (тоқсан) күннен астам мерзімі өткен берешегі бар активтер, егер неғұрлым жоғары санатқа сыныптау үшін дәлелді және негізделген негіздер болмаған жағдайда, ең нашар санаттарға сыныпталады.

Негізгі борыш және (немесе) есептелген сыйақы бойынша күнтізбелік 90 (тоқсан) күннен аз мерзімі өткен берешегі бар активтер, егер ішкі құжаттарда айқындалған қарыз алушының төлем қабілетсіздігінің өзге факторлары болса, ең нашар санатқа сыныпталады;

6) проблемалық активтерді басқару саясатының болуы.

Банктің директорлар кеңесі проблемалық активтерді басқару саясатын бекітеді, ол мыналарды қамтиды:

проблемалық активтердің анықтамасы;

проблемалық активтерді басқару әдістері (қайта құрылымдау, сату, есептен шығару, кепілді қамтамасыз етуді алып қою, банкроттық және басқа әдістер);

проблемалық активтерге қатысты лимиттер (портфельдер бөлігінде) және лимиттер бұзылған кезде белгіленген лимиттерге сәйкес келтіру үшін проблемалық активтерді басқарудың бекітілген әдістерін іске асыру мерзімдері;

проблемалық активтер көлемінің ұлғаю тәуекеліне ертерек ден қоюдың сандық және сапалық өлшемдері;

мүдделі бөлімшелердің тізімі және проблемалық активтермен жұмыс істеу кезінде өзара іс-қимылының ішкі тәртібі;

директорлар кеңесіне проблемалық активтердің деңгейі туралы басқарушылық есептілікті ұсынудың ішкі тәртібі;

банк қолданатын проблемалық активтерді басқару әдістерін бағалау рәсімдері;

7) провизияларды қалыптастырудың сенімді әдістемесінің болуы.

Күтілетін шығындарды жабу үшін қалыптастырылатын провизиялардың жеткіліктілігін қамтамасыз ету мақсатында банк жыл сайын (не қажет болған кезде жиі) провизияларды қалыптастыру әдістемесіне талдауды:

провизияларды қалыптастыру әдістемесінің талаптарына сәйкес есептелген провизиялардың шығындардың нақты сомаларына сәйкестігін айқындау;

ағымдағы нарықтық жағдайларды, макроэкономикалық көрсеткіштердің өзгеруін талдау;

провизияларды қалыптастыру әдістемесінің валидациялары арқылы жүргізеді.

Ұжымдық қарыздар бойынша провизияларды қалыптастыру кезінде банк қажетті уақыт кезеңін қамтитын және банктің кредиттік шығындарын неғұрлым дұрыс көрсететін тарихи деректерді талдайды. Бұл ретте тарихи деректер ағымдағы нарықтық және экономикалық жағдайды талдаумен толықтырылады.

Егер провизияларды қалыптастыру әдістемесі провизиялары жеке негізде қалыптастырылатын қарыздар бойынша кредиттік тәуекелдің өсу белгілерінің болмауын көрсеткен жағдайда, мұндай қарыздар ұжымдық негізде кредиттік тәуекел деңгейін бағалауға жатады.

Банк болжамды макроэкономикалық ақпараттың әсерін есепке алуға қойылатын талаптарды қоса алғанда, дефолт ықтималдығын бағалаудың әрбір моделі сәйкес келетін егжей-тегжейлі талаптарды сипаттайтын дефолт ықтималдығын бағалау модельдерінің жалпы әдіснамасын әзірлеуді (жаңартуды) қамтамасыз етеді.

Дефолт ықтималдығын бағалау модельдерінің әдіснамасы мынадай талаптарды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді:

кредиттік құнсыздануды анықтау;

пайдаланылатын деректердің сапасы, маңыздылығы және көлемі;

модельдерді әзірлеу және тестілеуге арналған модельдерді қалыптастыру әдіснамасы;

модельдің жекелеген блоктарының болуы (оның ішінде қаржылық, сапалық факторларды, мемлекеттік немесе топтық деңгейде қолдау мүмкіндігін есепке алу жөніндегі талап) және олардың түпкілікті PD айқындаудағы ең жоғары салмағы;

кредиттік құнсызданудың байқалатын деңгейлері негізінде модельді калибрлеу әдіснамасы (кредиттік құнсыздану деңгейлерінің нақты статистикасы негізінде модельді калибрлеу);

макро-сценарийлерді әзірлеу және есепке алу бойынша талаптар, миграция матрицаларын есептеу және қолдану әдіснамасы бойынша;

жетекші рейтинг агенттіктерінің кредиттік шкалаларымен үйлесімді валидтік кредит шкаласын әзірлеу;

PD әр түрлі түрлерін есептеу (он екі айға, бүкіл жарамдылық мерзіміне (lifetime PD), қазіргі сәтте (PIT PD) және циклдік (TTC PD) бастапқы тану кезінде);

қаржылық кепілдіктер бойынша PD моделін есептеу;

бақыланатын дефолт деңгейі бойынша жылдық деректерді пайдалану немесе сенімді статистикалық талдауға негізделген балама тәсілдер арқылы жылдық PD бағалау.

Модельді әзірлеу шеңберінде:

скорингтік модельді қолдану кезінде әзірлеу үшін іріктеме қарыз алушыларының әрқайсысы бойынша скоринг балын есептеу;

скорингтік модельді қолдану кезінде модельді калибрлеу, яғни скоринг балын портфель бойынша кредиттік құнсызданудың байқалатын тарихи деңгейінің модельдерін пайдалана отырып, PD мәніне ауыстыру;

макроэкономикалық жағдайды есепке алу және PD TTC-ті PD PIT-ке аудару моделін әзірлеу;

жылдық PD-ды бақыланатын дефолт деңгейі бойынша жылдық деректерді не сенімді статистикалық талдауға негізделген балама тәсілдерді пайдалану арқылы бағалау;

модельді әзірлеу кезінде дефолттардың бақыланатын деңгейі бойынша тарихи деректердің өзекті көлемін таңдауды және күтілетін макрокөрсеткіштер негізінде PIT мәндерін калибрлеуді көздеуі тиіс;

статистикалық негізделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының резиденттері үшін Қазақстан Республикасының PD-ге сәйкес келетін PD-дің ең төменгі шегін белгілеу.

Банк барлық тәуекел-метрикалардың (PD, LGD, EAD), құнсыздану сатыларының және провизиялардың банктің ішкі жүйелерінде автоматты түрде есеп айырысуды, сондай-ақ кредиттік тәуекелдің елеулі ұлғаю оқиғаларын, ХҚЕС бойынша құнсыздануды объективті растау болып табылатын оқиғаларды, құнсыздану санаттарын айқындауды қамтамасыз етеді.

Банк мынадай деректердің (бірақ олармен шектелмей) қарызды (немесе) баланстан тыс міндеттемені өтегеннен кейін жүйелерде кемінде 5 (бес) жыл сақталуын қамтамасыз етеді:

SPPI тесттен өту немесе өтпеу нәтижелері;

9 ХҚЕС-ке сәйкес қаржы құралын жіктеу;

құнсыздануды объективті растау болып табылатын оқиғалар (әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме бойынша әрбір оқиға үшін жеке деректер өрісі);

қарыз алушының құнсыздану сатысы;

жеке бағаланатын қарыз алушылар үшін "going-concern" және "gone-concern" әдістері бойынша сценарийлердің ықтималдылығы;

тиімді пайыздық мөлшерлеме (бастапқы және ағымдағы пайыздық мөлшерлемелер);

дефолт деңгейлері (қарыз алушылардың, міндеттемелердің саны бойынша және міндеттемелердің сомасы бойынша) абсолюттік және пайыздық көрсеткіштерде;

қайтарым деңгейлері (міндеттемелердің сомасы бойынша – қалпына келтіруді ескере отырып және қалпына келтіруді есепке алмай) абсолюттік және пайыздық көрсеткіштерде;

қайта құрылымдау деңгейлері (қарыз алушылардың, міндеттемелердің саны бойынша және міндеттемелердің сомасы бойынша – қайта құрылымдау бойынша жеке және мәжбүрлі қайта құрылымдау бойынша жеке) абсолюттік және пайыздық көрсеткіштерде;

қалпына келтіру деңгейлері (қарыз алушылардың, міндеттемелердің саны бойынша және міндеттемелердің сомасы бойынша) абсолюттік және пайыздық көрсеткіштерде;

есептен шығару деңгейлері (міндеттемелер сомасы бойынша - ішінара есептен шығару бойынша жеке және толық есептен шығару бойынша жеке) абсолюттік және пайыздық көрсеткіштерде);

PD мәндері (оның ішінде әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме үшін берілген сәттен бастап және қарыздың және (немесе) баланстан тыс міндеттеменің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде);

тану сәтіндегі және қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттеме мерзімі ішіндегі әрбір айға арналған он екі айлық PD және lifetime PD мәндері;

LGD мәндері (әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме үшін LGD мәнін қоса алғанда) қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттеме берілген сәттен бастап (бірақ 9ХҚЕС енгізген күннен бұрын емес) және қарыздың және (немесе) баланстан тыс міндеттеменің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде әрбір айға;

EAD мәндері (әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме үшін EAD мәнін қоса алғанда) қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттеме берілген сәттен бастап (бірақ 9ХҚЕС енгізген күннен бұрын емес) және қарыздың және (немесе) баланстан тыс міндеттеменің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде әрбір айға;

кредиттік шығындар (әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме үшін күтілетін кредиттік шығындар мәнін қоса алғанда) қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттеме берілген сәттен бастап (бірақ 9ХҚЕС енгізген күннен бұрын емес) және қарыздың және (немесе) баланстан тыс міндеттеменің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде әрбір айға;

тәуекел-саралау коэффициенттерінің мәндері (RWA) (әрбір қарыз алушы және (немесе) міндеттеме үшін RWA мәнін қоса алғанда) қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттеме берілген сәттен бастап (бірақ 9ХҚЕС енгізген күннен бұрын емес) және қарыздың және (немесе) баланстан тыс міндеттеменің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде әрбір айға;

кредиттік конверсия коэффициенттері;

қарыз алушының баланстық және баланстан тыс міндеттемелерінің сомасы (соңғы 5 (бес) жыл бойынша);

қарыз алушының есептен шығарылған қарыздары (соңғы 5 (бес) жыл бойынша);

провизиялардың қорытынды мәні (қарыз алушы деңгейінде және міндеттеме деңгейінде);

БСН немесе ЖСН-ге және ішкі бірегей сәйкестендірушілеріне (егер олар БСН немесе ЖСН-нен өзгеше болса) қарыз алушы мен қарыз және (немесе) баланстан тыс міндеттемені байланыстыру;

БСН немесе ЖСН және ішкі бірегей сәйкестендірушісіне (егер олар БСН немесе ЖСН-нен өзгеше болса) барлық бірлесіп қарыз алушылар мен кепілгерлерді байланыстыру;

банктің ішкі құжаттарына сәйкес байланысты қарыз алушылар тобының бірегей сәйкестендірушісіне байланыстыру;

банктің ішкі құжаттарына сәйкес байланысты қарыз алушылар тобы қатысушыларының БСН немесе ЖСН-не байланыстыру;

құнсыздану сатысын және провизияларды есептеу үшін талап етілетін, қарыз алушылардың қаржылық көрсеткіштері;

Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес субъектінің кәсіпкерлік санатына жататындығының белгісі;

банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалардың тізіміне тиесілілік белгісі;

қайта құрылымдау және (немесе) мәжбүрлі қайта құрылымдау белгісі;

қарыз бойынша және қарыз алушыға осы банктегі қарыздар бойынша қайта құрылымдауды жүргізудің барлық күндері.

Банк жүйелері барлық қарыз алушылар, олардың баланстық және баланстан тыс міндеттемелері және банк портфельдері үшін кредиттік тәуекелдің едәуір ұлғаю оқиғаларының және ХҚЕС бойынша құнсыздану оқиғаларының іске қосылу оқиғасының фактісін тіркейді және жүйелерде сақтайды;

8) кредиттік тәуекелді бағалау модельдерінің валидация рәсімінің болуы.

Модельдерді қолдана отырып кредиттік тәуекелді бағалаудың барабарлығын қамтамасыз ету мақсатында банк олардың валидациясы, бэк-тестинг жүргізу процестерін, тәуекелдердің жоспарланған деңгейінен ауытқудың рұқсат етілген деңгейін регламенттейді. Жоспарланған тәуекел деңгейінен ауытқыған жағдайда, банк түзету шараларының жоспарын әзірлейді.

Валидация бір немесе бірнеше мына әдістер:

модельдің кемсітушілік қабілетін тексеру;

модельдің болжамды дәлдігін бағалау;

рейтингтердің ауысуын талдау;

рейтингтерді салыстырмалы талдау арқылы жүзеге асырылады.

Валидацияны 3 (үш) жылда кемінде 1 (бір) рет банктің тәуелсіз бөлімшесі не тәуелсіз үшінші тарапты тарта отырып жүзеге асырады. Валидацияны жүргізу жиілігі ағымдағы нарықтық жағдайға, стратегияға, активтердің көлеміне, банк операцияларының күрделілік деңгейіне байланысты болады, экономикада немесе банкті кредиттеудің ішкі процестерінде елеулі өзгерістер болған жағдайда ұлғаяды. Валидация нәтижелері тәуекелдерді басқару мәселелері жөніндегі комитетке ұсынылады.

Банктің тәуелсіз бөлімшесі 1 (бір) жылда кемінде 1 (бір) рет жүргізген скорингтік моделдердің ішкі валидациясы.

Банктің тәуелсіз бөлімшесі скорингтік модельдердің ішкі валидациясын банктің ішкі құжаттарында провизияларды есептеуде пайдаланылатын өлшемдерді (қатысушылар, тексеру аясы, тексеру салалары, пайымдауларды дайындау өлшемшарттары, нәтижелерді ұсыну форматы, мерзімдері) валидациялаудың егжей-тегжейлі сипатталған процесін қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, валидацияның толық процесін ресімдеу кезінде мүмкін болады.

Банктің валидацияға жауапты тәуелсіз бөлімшесі тексеру процесін сипаттай отырып, нәтижелерді және маңыздылық дәрежесін ашып көрсете отырып, әрбір тексерілген параметр бойынша қорытынды қалыптастырады.

Валидация нәтижелері толық негіздемесімен тәуекелдерді басқару мәселелері жөніндегі комитетке беріледі.

Валидация нәтижелерін қарау нәтижелері бойынша тәуекелдерді басқару мәселелері жөніндегі комитет модельге өзгерістер енгізу қажеттілігі немесе қажеттілігінің жоқтығы мәселесі бойынша қорытындыны қамтитын хаттама жасайды.

Модельді валидациялау шеңберінде мыналарды жүргізу талап етіледі, оның ішінде:

модельдің реттеуші талаптарға сәйкестігін тексеру;

модельді болжау дәлдігін анықтау үшін модельді бэк-тестингтеу (модель әзірленгеннен өзгеше іріктеулерде модельдің дәлдігін тексеру). Банк неғұрлым кейінгі бақылаулар негізінде модельдің релеванттығын тексереді;

модельдерді әзірлеу кезінде пайдаланылатын деректердің маңыздылығы мен сапасын тексеру. Тексеру шеңберінде кейіннен моделін жасау үшін таңдаудың жеткілікті екендігіне эконометриялық тестілер арқылы көз жеткізу қажет;

модельді тәуекел-метрикаларды бағалаудың басқа модельдеріне сәйкестігін тексеру;

9) кредиттік тәуекелді бағалау кезінде барабар және негізделген сараптамалық бағалауды қолдану.

Сараптамалық бағалауды қолдану қажет болған жағдайларда банк:

мұндай бағалауды қолдану лимиттерін көрсете отырып, сараптамалық бағалауды қолданудың регламенттелген процесін;

сараптамалық бағалауды жүргізетін қызметкерлер құзыретінің жеткілікті деңгейін;

сараптамалық бағалауды қолданудағы біркелкі тәсілді қамтамасыз етеді. Бірдей жағдайларда сараптамалық бағалауларда елеулі ауытқулар болмайды;

сараптамалық бағалау тиісті сақтықты қолдана отырып, негізделген және құжатталған рұқсаттар негізінде жүзеге асырылады.

Банктің тарихи деректерді ескере отырып, сараптамалық бағалауды қолдануы ағымдағы нарықтық және экономикалық ахуалды талдаумен, атап айтқанда (қолданылуы бойынша):

қарыздар беру процестеріндегі, шешімдер қабылдау стандарттары мен практикаларындағы, қайтарудағы, есептен шығарудағы өзгерістермен;

сыртқы және ішкі экономикалық факторлардың, серпінді ескере отырып, бизнес ортаның өзгерістерімен;

жұмыс істемейтін және қайта құрылымдалған қарыздар деңгейінің өзгерістерімен;

нарықтың жаңа сегменттері және өнімдері пайда болуымен;

кредиттік тәуекел шоғырлануының өзгерісімен толықтырылады;

10) қарыздар (дебиторлық берешекті және шартты міндеттемелерді қоса алғанда), сондай-ақ кредиттік тәуекел тән өзге операциялар туралы толық және дұрыс ақпаратты қамтамасыз ететін, деректерді сақтау құралдарының жиынтығын қоса алғанда, кредиттік тәуекел деңгейін дұрыс бағалауға мүмкіндік беретін қажетті құралдардың болуы.

Банк кредиттік басқаруды мыналарды қамтитын, бірақ олармен шектелмейтін рәсімдерге сәйкес жүзеге асырады:

ұсынылған кредиттік құжаттардың кредиттер беру талаптарына сәйкестігін тексеру;

кредиттік шарттардың қабылданған шешімдерге сәйкестігін тексеру;

кредиттік досьені қалыптастыру және жүргізу.

Кредиттік досьені (бөлігін) электрондық түрде қалыптастыруға рұқсат беріледі. Кредиттік досьеде (мыналарды қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей):

қарыз алушыны идентификаттау бойынша құжаттар қамтылады:

осы топқа жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттар, заңды тұлғаны құруға байланысты құжаттар (Банктер туралы заңның 8-1-бабының 3-тармағында белгіленген жағдайларды қоспағанда, акцияларының немесе қатысу үлестерінің он және одан да көп пайызын тікелей немесе жанама иеленетін түпкі меншік иелері-жеке тұлғаларды жария етумен, оның құқық субъектілігін растаумен), сондай-ақ қарыз алушының атынан әрекет ететін және қарыз алушының атынан кредиттік және кепіл құжаттамасына қол қоюға уәкілетті тұлғалардың өкілеттігін растайтын құжаттар жатады.

Нысаналы пайдалануды анықтауға жататын құжаттама (овердрафтарды, банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызынан кем жиынтық сомасымен нысаналы пайдалануды растаусыз тұтынушылық кредиттерді және банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызынан кем жиынтық сомасымен айналым қаражатын толықтыру мақсатындағы кредиттерді, Қазақстан Республикасының бейрезидент-банктерінің қатысуымен синдикатталған қарыздардан басқа):

осы топқа жасау мақсатында қаржыландыру сұратылатын мәміле бойынша құжаттар мен ақпарат (қайта құрылымдау және (немесе) қайта қаржыландыру жағдайында қаржыландырудың бастапқы мақсаттарын қоса алғанда), оның ішінде ірі қарыз алушылар бойынша:

қарызды пайдалану мақсатын растайтын құжаттар, оның ішінде заңды тұлғалар үшін – жеткізу, сатып алу-сату шарттары, сыртқы сауда келісімшарттары және басқалары;

қарыз бен шартты міндеттемелердің сомасы асатын заңды тұлға үшін, меншікті капиталының мөлшері 100 (бір жүз) миллиард теңгеден асатын – банктің меншікті капиталының 0,1 (нөл бүтін оннан бір) пайызы болатын банктер үшін, меншікті капиталының мөлшері 100 (бір жүз) миллиард теңгеден аспайтын – банктің меншікті капиталының 0,2 (нөл бүтін оннан екі) пайызы болатын банктер үшін – өзін-өзі ақтау мерзімін және кредиттелетін мәміленің рентабельділік деңгейін сипаттайтын қарызды берудің техникалық-экономикалық негіздемесі не қарызды пайдалану мақсаттарын, өткізу нарықтарын және қарыз алушының маркетингтік стратегиясын, тәуекелдерді бағалауды және оларды басқаруды көрсететін қарыз алушының бизнес-жоспары, жылдар бойынша нақтыланған қаржылық жоспары (жылдар бойынша бизнес-жоспарды іске асырудың қаржылық көрсеткіштері, бизнес-жоспарды қаржыландыру және қарызды өтеу көздері мен көлемі), кірістер (шығыстар) сметасы (инвестициялық мақсаттарға байланысты қарыздар, стартап жобалар немесе негізгі өтеу көзі кредит ресурстары есебінен сатып алынған тауарларды және (немесе) қызметтерді сатудан түсетін түсімдер болады деп жоспарланған қарыздар) жатады.

Осы тармақтың мақсаттары үшін:

айналым қаражатын толықтыруға арналған кредит деп ағымдағы өндірістік процестерді қаржыландыру үшін берілген кредит түсініледі;

тұтынушылық кредит деп заңды тұлға құрмай жеке тұлғаға немесе жеке кәсіпкерге берілген және мына өлшемшарттарға сәйкес келетін кредит түсініледі:

кредит беру кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру мақсатына байланысты емес және қарыз алушы кредитті кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланбайды деп болжанады;

кредитті ұзақ пайдаланылатын тауарларды (тұрғын үй жылжымайтын мүлікті, автомобильдерді, тұрмыстық техниканы, жиһазды және өзгелерін) сатып алуға және (немесе) әртүрлі қызметтерге (білім беру, туристік, медициналық, жөндеу-құрылыс және өзгелерді) ақы төлеуге және (немесе) өзге де сатып алулар мен мақсаттарға (басқа банктегі қарызды қайта қаржыландыруға (егер бұрын алынған қарыз тұтыну мақсаттарына байланысты болған жағдайда), ұялы телефондарды, тамақ өнімдерін және өзге де тауарларды) жолдау жоспарлануда;

кредитті алушыда алынған кредит бойынша банк алдындағы міндеттемелерге қызмет көрсетуге объективті мүмкіндік беретін, банктің ішкі құжаттарында айқындалған тәртіппен расталған тұрақты табыс көзі (жалақы, зейнетақы, жәрдемақы, бағалы қағаздардан дивидендтер, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен кірістер және басқа да кірістер) бар.

Клиенттің қаржылық жағдайын және қамтамасыз ету сапасын талдау үшін қажетті құжаттар:

құжаттардың бұл тобына олардың негізінде қарыз алушының қаржылық жағдайына талдау жүргізілетін және қарыз алушы қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштерін көрсететін барлық құжаттар, сондай-ақ қабылданатын қамтамасыз етудің болуын, сапасын, мөлшерін растайтын құжаттар жатады, ол мыналарды қамтиды (бірақ олармен шектелмейді):

кепіл құжаттамаға қол қоюға уәкілетті тұлғаның өкілеттігін растайтын құжаттар;

бағалаушының жылжымайтын мүлікті бағалау туралы есебі;

банктің Қағидалары мен ішкі құжаттарының талаптарына сәйкес бағалаушының кепілді бағалаудың барабарлығы бойынша кепіл қызметі бөлімшесінің қорытындысы;

кепіл нысанына берілген құқығын растайтын құжаттар;

уәкілетті тіркеуші органдарда тіркелгені туралы белгісі бар, кепіл туралы шарттың көшірмесі.

Кредиттік мониторинг жүргізу үшін қажетті құжаттама. Осы топқа банк бөлімшелері қарыз ресімдеу барысында қалыптастыратын немесе мерзімді кредиттік мониторингті растау үшін қажетті құжаттама, сондай-ақ кредиттік тәуекелді басқару мақсаттары үшін қарыз алушылар (контрагенттер) туралы мәліметтерді жаңарту рәсімі жатады;

11) басқарушылық ақпарат жүйесінің болуы және жұмыс істеуі.

Банк мына:

кредиттік портфель және оның ішінде оның өзгерістерінің серпінінде ұсынылған оның сапасы туралы;

банкте кредиттердің әр түрлері бойынша белгіленген лимиттерге жиынтығында ұшырауға жақындауды бағалауды қоса алғанда (лимит алдындағы тәсіл), кредиттік тәуекелге ұшырау мөлшері (деңгейі) туралы;

байланысты қарыз алушылар тобына және оның өзгеру серпіні қатысты кредиттік тәуекелге ұшырауы туралы;

ірі қарыз алушылардың (контрагенттердің) және банкпен ерекше қатынастармен, оның ішінде банк акционерлерімен ерекше қатынастармен байланысты қарыз алушылардың (контрагенттердің) кредиттік тәуекелі шоғырлануы және оның өзгеру серпіні туралы;

қарыз алушылардың (контрагенттердің) ішкі рейтингтері және олардың өзгеру серпіні туралы, қарыз алушылардың (контрагенттердің) рейтингі бойынша кредиттер сапасының мониторингі және оның кезеңділігі туралы;

провизиялардың мөлшері және провизиялардың барабар деңгейін бағалау туралы;

қайта құрылымдалатын, қайта қаржыландырылатын және проблемалық кредиттер туралы;

лимиттердің сақталуын мониторингтеу және бақылау туралы;

саясат пен лимиттерден ауытқулар туралы ақпаратты қамтитын, бірақ олармен шектелмейтін басқарушылық есептілік нысандарын әзірлейді.";

мына мазмұндағы 42-1 және 42-2-тармақтармен толықтырылсын:

"42-1. Жеке тұлғаның тұрақты табыс көзі (жалақы, зейнетақы, жәрдемақы, бағалы қағаздардан дивидендтер, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен кірістер және басқа да кірістер) мыналарды:

қарыз алушы сенімді ақпарат дереккөздері бар тұрақты табыс көзін растау үшін ұсынған ақпаратты салыстыруды;

жеке тұлға еңбек қатынастарында болмаған жағдайларда тұрақты табыс көзінің бар екендігіне жеткілікті дәлелдемелер беруді;

басқа кірістердің түсуінің жүйелілік критерийлерін айқындау және түсімдердің ауытқуы байқалған кезде тұрақты табыс ретінде қарастырыла алатын соманы айқындау үшін басқа табыс алу көздерін растаудың неғұрлым ұзақ кезеңін қолдануды қамтамасыз етеді.

42-2. Банктер туралы заңның 36-бабының 1-2-тармағында көзделген қарыз алушының өтініші бойынша шешімді банк қарыз алушылардың мынадай:

1) ақылға қонымды мерзім ішінде төлемге қабілеттілікті қалпына келтірудің расталған көздері болған жағдайда олардың төлемге қабілеттіліктерінің төмендеуіне алып келген қысқа мерзімді және қайтымды мән-жайлардың салдарынан уақытша қаржылық қиындықтарға тап болған;

2) осы Қағидалардың 42-тармағының 2) тармақшасының талаптарына сәйкес жіктелген жоғары деңгейдегі тәуекелі бар;

3) болашақта төлемге қабілеттілікті ішінара немесе толығымен қалпына келтіру перспективалары болған жағдайда төлемге қабілеттіліктің орнықты төмендеуіне алып келген орташа мерзімді немесе ұзақ мерзімді қайтымсыз мән-жайлардың салдарынан өмірде қиын жағдайға тап болған;

4) борыш жүктемесі ұзақ мерзімді сипатқа ие болатын, қайтымсыз мән-жайлардың салдарынан болған және қарыз алушының төлемге қабілеттілігін қалпына келтірудің объективті перспективалары жоқ, оның орнықты төмендеуімен бірге жүретін төлемге қабілетсіздіктің маңызды деңгейіндегі санаттары үшін берешекті реттеу шараларын қамтитын жеке тұлғалардың берешектерін реттеу бойынша кредиттік шешімдерді қабылдаудың ішкі тәртібіне сәйкес қабылдайды.".

мынадай мазмұндағы 16-тараумен толықтырылсын:

"16-тарау. Жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін сақтау

127. Клиенттердің құқықтары мен мүдделерін сақтау мақсатында банк бірінші қорғаныс желісін құрайтын банктің құрылымдық бөлімшелерінің қандай да бір қызметіне қарамастан қызметіне мыналар:

1) банктің ішкі құжаттарында белгіленген тәртіппен қаржы өнімдерін бақылау сатып алу жүргізу арқылы Қазақстан Республикасының банк заңнамасына сәйкес, банк қызметкерлерінің және уәкілетті агенттерінің банк саясатын және оның клиенттерінің құқықтары мен мүдделерін сақтау рәсімдерін сақтауларына мониторингті жүзеге асыру;

2) жеке тұлғалардың берешегін реттеу бойынша кредиттік шешімдерді қабылдаудың ішкі тәртібін келісу;

3) қаржы өнімдерін келісу кезінде тұтынушылар үшін тәуекелдерді талдау;

4) банктің қаржы өнімдерін ілгерілету және жарнамалау практикаларын талдау;

5) жолданымдарды, оның ішінде банктік қарыз шартына өзгерістер енгізу туралы өтініштерді қарау процестерінің, жолданымдарды беру арналарының, оның ішінде интернет-ресурстағы және мобильді қосымшадағы арналардың тиімділігін талдау;

6) мына мақсаттарда:

клиенттер үшін басты тәуекелдерді бағалау;

қызмет көрсетудің және қаржы өнімдерінің сапасын бағалау;

қаржы өнімдерін ұсыну процестерінде жүйелік қиындықтарды анықтау;

қаржылық қызметтерді көрсетудің сапасы мен арналарын, жолданымдарды қарау процестерін, оның ішінде банктік қарыз шартының талаптарына өзгерістер енгізу туралы өтініштерді қарау процестерін арттыру жөніндегі ұсыныстарды пысықтау мақсатында банктік қаржы өнімдері бойынша жолданымдарға сапалық және сандық тұрғыдан талдау жасау;

7) банктің жыл сайынғы операциялық жоспарларды орындауын мониторингтеу және банктің жеке тұлғалардың проблемалық қарыздарының деңгейін төмендету бойынша қабылданған шараларының тиімділігін бағалау;

8) мүдделі бөлімшелерге мыналармен:

қаржы өнімдерін әзірлеу, ілгерілету, жарнамалау кезінде анықталған кемшіліктермен;

клиенттерге қызмет көрсету рәсімдерін бұзу және ақпаратты жария етумен;

кредит беру процесіндегі кемшіліктерімен;

проблемалық активтерді басқару процестеріндегі кемшіліктермен;

жолданымдарды, оның ішінде банктік қарыз шартына өзгерістер енгізу туралы өтініштерді қарау және зиянды өтеу процестеріндегі кемшіліктермен шектелмейтін шараларды қолдану үшін хабар беру;

9) банк омбудсманы шешімдерінің орындалуын мониторингтеу;

10) директорлар кеңесіне банк клиенттерінің құқықтары мен мүдделерін сақтау мәселелері бойынша басқарушылық есептілікті ұсыну;

11) уәкілетті органмен банк клиенттерінің құқықтары мен мүдделерін сақтау мәселелері бойынша жедел іс-қимыл жасауды қамтамасыз ету кіретін бөлімшенің болуын қамтамасыз етеді.

128. Банк клиенттерінің құқықтары мен мүдделерін сақтау саясаты мен рәсімдері мыналармен шектелмей:

1) қаржы өнімдерін ұсыну барысында банк қызметкерлерінің және уәкілетті агенттердің іс-қимыл жасау нормаларын;

2) қаржы өнімдерін ұсыну рәсімдері және өзара іс-қимылдың барлық кезеңдерінде жария етілуге тиіс ақпарат тізбесін;

3) банктің уәкілетті агенттерінің тізбесі және банктің уәкілетті агенті арқылы қаржы өнімдерін ұсыну рәсімдерін;

4) клиенттермен тікелей өзара іс-қимыл жасайтын қызметкерлер мен уәкілетті агенттердің біліктілігіне қойылатын талаптарды;

5) жосықсыз практикаларды идентификаттау және олардың алдын алу рәсімдерін;

6) жолданымдар бойынша шешім қабылдау және клиенттерге келтірілген зиянды өтеу процесіне қатысатын банктің лауазымды адамдарының, бөлімшелері мен қызметкерлерінің құрылымы, міндеттері, функциялары мен өкілеттіктерін;

7) әрбір қарау сатысында мерзімдерді көрсете отырып, жолданымдар бойынша, оның ішінде банктік қарыз шартының талаптарын өзгерту туралы өтініштер бойынша қарау және шешім қабылдау рәсімдерін қамтиды.".

2. Қаржылық қызметтерді дамыту және іс-қимылды қадағалау департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) Заң департаментімен бірлесіп осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы қаулыны ресми жарияланғаннан кейін Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ресми интернет-ресурсына орналастыруды;

3) осы қаулы мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Заң департаментіне осы тармақтың 2) тармақшасында көзделген іс-шараның орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Төрағасының жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғаннан күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Қаржы нарығын реттеу және дамыту
Агенттігінің Төрағасы

М. Абылкасымова

Правление Агентства Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Внести в постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 12 ноября 2019 года № 188 "Об утверждении Правил формирования системы управления рисками и внутреннего контроля для банков второго уровня, филиалов банков-нерезидентов Республики Казахстан" зарегистрировано в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 19632) следующие изменения и дополнения:

преамбулу изложить в следующей редакции:

"В соответствии с частью второй пункта 1 статьи 40-5 Закона Республики Казахстан "О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан" Правление Национального Банка Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:";

в Правилах формирования системы управления рисками и внутреннего контроля для банков второго уровня, филиалов банков-нерезидентов Республики Казахстан, утвержденных указанным постановлением:

пункт 42 изложить в следующей редакции:

"42. В рамках системы управления кредитным риском банк руководствуется следующими принципами и требованиями:

1) совет директоров и комитет по вопросам управления рисками банка обеспечивают:

поддержание достаточного уровня провизий;

осуществление контроля над процессом оценки кредитного риска, который обеспечивается следующим:

принятием необходимых мер по обеспечению полноты и достоверности информации в целях принятия решений;

соблюдением требований Гражданского кодекса Республики Казахстан, Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)" (далее – Налоговый кодекс), Закона о банках, Закона Республики Казахстан "О бухгалтерском учете и финансовой отчетности" (далее - Закон о бухгалтерском учете и финансовой отчетности), Закона Республики Казахстан "О кредитных бюро и формировании кредитных историй в Республике Казахстан", внутренних политик и процедур по управлению кредитным риском;

принятием мер по обеспечению полной и достоверной управленческой, регуляторной и финансовой отчетности;

наличием независимой от бизнес-подразделений процедуры оценки займов;

утверждением адекватной системы классификации активов по уровню кредитного риска, основанной на использовании всей доступной информации в процессе оценки займов;

наличием детально и в полном объеме регламентированных процедур взаимодействия между участниками процесса управления кредитным риском;

построение эффективной системы внутреннего контроля, включающей оценку соответствия уровня провизий ожидаемым потерям в рамках утвержденной методики формирования провизий и внутреннего процесса оценки достаточности капитала;

2) банк осуществляет кредитную деятельность и управление кредитным риском в рамках утвержденной кредитной политики, которая включает, но не ограничиваясь, следующее:

основные направления кредитной деятельности банка;

участников кредитного процесса и сферы их ответственности;

внутренний порядок принятия кредитных решений, включая порядок рассмотрения и одобрения кредитов, в том числе в отношении кредитования лиц, связанных с банком особыми отношениями, лимиты кредитования в целях ограничения концентрации кредитного риска;

процедуру анализа кредитоспособности заемщика.

В случае, если совокупная сумма предоставленных займов и принятых условных обязательств физическому лицу превышает 0,01 (ноль целых одну сотую) процента от собственного капитала банка, размер которого выше 100 (ста) миллиардов тенге, или превышает 0,02 (ноль целых две сотых) процента от собственного капитала банка, размер которого до 100 (ста) миллиардов тенге, банк осуществляет анализ кредитоспособности на основе следующей информации и с учетом следующих факторов (но не ограничиваясь ими):

наличие постоянного и достаточного дохода заемщика;

наличие недвижимого и другого имущества;

наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими кредиторами;

долговая нагрузка;

платежная дисциплина (кредитная история) по займам;

рейтинг заемщика в скоринговых системах банка (при наличии);

наличие иной задолженности;

наличие иных источников погашения задолженности перед банком;

остатки и операции по банковским счетам;

информация об образовании и занятости (сфере деятельности);

социально-демографические характеристики;

информация о целевом использовании денег;

дополнительная информация о доходах заемщика.

В случае, если совокупная сумма предоставленных займов и принятых условных обязательств физическому лицу не превышает 0,01 (ноль целых одну сотую) процента от собственного капитала банка, размер которого выше 100 (ста) миллиардов тенге, или не превышает 0,02 (ноль целых две сотых) процента от собственного капитала банка, размер которого до 100 (ста) миллиардов тенге, банк осуществляет анализ кредитоспособности на основе следующей информации и с учетом следующих факторов (но не ограничиваясь ими):

наличие постоянного и достаточного дохода заемщика;

наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими кредиторами;

долговая нагрузка;

платежная дисциплина (кредитная история) по займам;

рейтинг заемщика в скоринговых системах банка (при наличии);

наличие иных источников погашения задолженности перед банком;

остатки и операции по банковским счетам;

информация об образовании и занятости;

социально-демографические характеристики;

информация о целевом использовании денег (при наличии).

Банк классифицирует при заключении договора банковского займа физическое лицо (за исключением физических лиц, осуществляющих предпринимательскую деятельность без образования юридического лица), как заемщика с высоким уровнем риска, при наличии двух или более факторов:

срок кредитной истории менее 3 (трех) лет;

просрочка исполнения обязательства по погашению банковских займов и (или) микрокредитов составляет более 3 (трех) месячных расчетных показателей в течение 30 (тридцати) последовательных календарных дней за последние 12 (двенадцать) месяцев;

непогашенные банковские займы и (или) микрокредиты в 3 (трех) и более финансовых организациях;

ежемесячная совокупная сумма исполнения обязательств по погашению банковских займов и(или) микрокредитов превышает 45 (сорок пять) процентов ежемесячного постоянного дохода физического лица, рассчитанного банком;

наличие негативной информации о субъекте кредитной истории;

постоянный источник дохода не подтвержден в соответствии с внутренней методикой оценки постоянного источника дохода.

В случае выдачи банком займов, предусмотренных абзацами шестым или двадцатым настоящего подпункта, банк проводит оценку вероятности дефолта до заключения договора банковского займа и с учетом предоставленного (ых) займа (ов). В случае, если вероятность дефолта по банковскому займу (займам) с учетом предоставленного (ых) займа (ов) увеличивается более чем на 5 (пять) процентных пунктов, при этом исходная вероятность дефолта превышает 5 (пять) процентов, банк обеспечивает регулярный мониторинг такого заемщика в соответствии с внутренними документами банка.

В случае, если совокупная сумма предоставленных займов и условных обязательств юридическому лицу превышает 500 (пятьсот) миллионов тенге или 0,2 (ноль целых две десятых) процента от собственного капитала банка, банк осуществляет анализ кредитоспособности на основе следующей информации и с учетом следующих факторов (но не ограничиваясь ими):

анализ финансовой отчетности и основных финансовых коэффициентов заемщиков-юридических лиц (рентабельность, соотношение собственных и заемных средств, план поступления денежных средств (за исключением случаев выдачи займов финансовым организациям, размещения вкладов в финансовых организациях, открытия кредитной линии сроком менее 6 (шести) месяцев), уровня доходов.

Принимаемая для анализа финансовая отчетность заемщика (за исключением случаев финансирования в виде овердрафтов, кредитных карт, кредитных линий сроком менее 6 (шести) месяцев) совокупные обязательства которого перед банком превышают 0,2 (ноль целых две десятых) процента от собственного капитала банка, соответствует следующим требованиям:

наличие трех основных форм отчетности с расшифровками счетов по материальным (значимым) компонентам баланса (более 5 (пяти) процентов от валюты баланса) и (или) отчета о прибылях и убытках (более 5 (пяти) процентов от выручки). Данное требование не распространяется на акционерное общество "Фонд национального благосостояния "Самрук-Қазына", акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "Байтерек", публичные компании, имеющие долгосрочный кредитный рейтинг по международной шкале агентств Standard & Poor's (Стандард энд Пурс), Moody's Investors Service (Мудис Инвесторс Сервис) или Fitch Ratings Inc. (Фич Рейтингс), юридические лица, которые включаются в консолидированную финансовую отчетность частных международных корпораций (акции или доли участия которых не листингуются на фондовой бирже либо международных фондовых биржах) или публичных международных корпораций, а также на случаи наличия аудированной финансовой отчетности, заверенной компаниями, соответствующими листинговым требованиям фондовой биржи;

соответствие между всеми формами финансовой отчетности;

наличие подписей ответственных (уполномоченных) лиц заемщика под предоставленной финансовой отчетностью.

В случае наличия аудированной финансовой отчетности, соответствующей листинговым требованиям фондовой биржи, приоритетно используется аудированная финансовая отчетность для любых целей, а также не требуется ее сверка с налоговой декларацией. Сверка с налоговой декларацией финансовой отчетности не требуется для юридических лиц, которые включаются в консолидированную финансовую отчетность частных международных корпораций (акции или доли участия, которых не листингуются на фондовой бирже либо международных фондовых биржах) или публичных международных корпораций.

С 1 января 2026 года требуется наличие налоговой декларации (в случае, когда сдача налоговой декларации требуется в соответствии с Налоговым кодексом) и отсутствие противоречия данных из налоговой декларации с данными из финансовой отчетности, используемой для оценки признаков обесценения и расчета денежных потоков в целях расчета провизий, за один и тот же период. Расхождения между показателями финансовой и налоговой отчетностей допускаются ввиду различий бухгалтерского и налогового учета. В иных случаях причины существенных расхождений данных между формами отчетности описываются в заключении ответственного подразделения банка по заемщику и рассматриваются уполномоченным коллегиальным органом банка.

Банк устанавливает существенность расхождений во внутренних документах. В случае отсутствия установленных порогов существенными расхождениями являются (но не ограничиваясь) расхождения в размере более 30 (тридцати) процентов по показателям выручки, итогового финансового результата, рентабельности активов.

В случае объективности финансовой отчетности банк использует финансовую отчетность в целях оценки признаков обесценения и расчета денежных потоков в целях расчета провизий.

В случае отсутствия финансовой отчетности и (или) налоговой декларации (в случае, когда их сдача не требуется в соответствии с Налоговым кодексом и Законом о бухгалтерском учете и финансовой отчетности) запрашивается информация об активах заемщика и иных источниках дохода (выписки по банковским счетам, подтверждение наличия в собственности соответствующих активов).

В рамках оценки признаков обесценения и категорий обесценения допускается использование финансовой отчетности заемщиков, созаемщиков, гарантов и поручителей в консолидированном виде.

В целях расчета ожидаемых денежных потоков по займу допускается консолидация финансовой отчетности заемщика (в том числе со стороны банка) с отчетностью лиц (в том числе связанных с заемщиком), имеющих договорные обязательства с заемщиком по погашению его задолженности в случае наступления его неплатежеспособности, а также с отчетностью лиц, не имеющих таких договорных обязательств с заемщиком, если активы данного лица выступают обеспечением по обязательствам заемщика.

В случае выдачи банком займа без соблюдения требований, установленных абзацами сорок первым, сорок вторым, сорок третьим, сорок четвертым, сорок шестым, сорок седьмым, сорок девятым, пятидесятым и пятьдесят первым настоящего подпункта, все обязательства заемщика относятся к обесцененным активам по международным стандартам финансовой отчетности (далее – МСФО);

наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими кредиторами;

платежная дисциплина (кредитная история) по займам;

уровень ликвидных активов;

долговая нагрузка;

наличие иных источников погашения задолженности перед банком;

прогнозные свободные денежные потоки;

оценка внешней среды заемщика (состояние экономики, отрасли, перспективы развития, диверсификация производства и рынков сбыта, и характеристики операционной деятельности заемщика, такие как рыночная доля заемщика на соответствующем рынке, позиционирование продукта заемщика, география операций, цикличность бизнеса, изменения в предпочтениях потребителей, изменение в технологии, барьеры вхождения в сектор экономики и другие факторы, влияющие на возможность компании получать доход и поддерживать цены);

оценка качества управления (опыт, компетентность, деловая репутация);

оценка собственников заемщика;

наличие фактов вовлеченности в судебные разбирательства;

включение в список неблагонадежных налогоплательщиков.

В случае, если совокупная сумма предоставленных займов и условных обязательств юридическому лицу не превышает 500 (пятьсот) миллионов тенге или 0,2 (ноль целых две десятых) процента от собственного капитала банка, банк осуществляет анализ кредитоспособности на основе следующей информации и с учетом следующих факторов (но не ограничиваясь ими):

наличие постоянного и достаточного дохода заемщика;

наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими кредиторами;

платежная дисциплина (кредитная история) по займам;

долговая нагрузка;

наличие иных источников погашения задолженности перед банком;

перспективы развития соответствующей отрасли.

В зависимости от отрасли кредитования и типа заемщика набор количественных и качественных показателей меняется.

В отношении физических и юридических лиц кредитная политика определяет случаи (выдача банковских гарантий, аккредитивов, банковских гарантий, выпущенных под банковскую контргарантию, а также займов, обеспеченных высоколиквидными активами), при которых не применяется анализ кредитоспособности заемщика. Для банков, являющихся дочерними организациями банков-нерезидентов Республики Казахстан, имеющих долгосрочный кредитный рейтинг в иностранной валюте не ниже "A-" по международной шкале агентства Standard & Poor's (Стандард энд Пурс) или рейтинг аналогичного уровня одного из других рейтинговых агентств, допускается использование анализа кредитоспособности на уровне родительской организации заемщика или организации, включающей заемщика в консолидированную финансовую отчетность, проведенного родительским банком или аффилированным по отношению к банку лицом, при условии, что анализ осуществлен не позднее 12 (двенадцати) месяцев c даты обращения заемщика;

внутренний порядок принятия кредитных решений в отношении реструктуризации займов, который основан на принципах обоснованности, целесообразности и независимости, и включает описание случаев и условий реструктуризации займов. Банк определяет случаи и виды реструктуризации в соответствии с требованиями постановления Правления Национального Банка Республики Казахстан от 22 декабря 2017 года № 269 "Об утверждении Правил создания провизий (резервов) в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности и требованиями законодательства Республики Казахстан о бухгалтерском учете и финансовой отчетности", зарегистрированного в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 16502 (далее – Постановление № 269).

Банк принимает решение о реструктуризации займов по заемщикам с учетом наличия перспектив погашения займа после реструктуризации.

Решение о проведении вынужденной реструктуризации займов, определяемой в соответствии с требованиями Постановления № 269, (по заемщикам и (или) группе взаимосвязанных заемщиков, общая задолженность, включая условные обязательства, которых превышает 1 (один) процент от собственного капитала банка, размер которого выше 100 (ста) миллиардов тенге, или 2 (два) процента от собственного капитала банка, размер которого до 100 (ста) миллиардов тенге) принимается правлением банка или уполномоченным коллегиальным органом банка, в состав которого входит председатель правления банка. Информация о принятых решениях на ежеквартальной основе направляется членам совета директоров банка;

приемлемые методы управления кредитным риском, учитывающие (но, не ограничиваясь ими) следующие факторы:

собственные знания и опыт в использовании метода;

экономическую эффективность;

тип заемщика и (или) контрагентов, их финансовое состояние;

3) банк осуществляет кредитную деятельность в соответствии с внутренними документами, регламентирующими совершение операций, которым присущ кредитный риск, который включает, но не ограничиваясь, следующее:

условия предоставления кредитов физическим и юридическим лицам (в том числе лицам, связанным с банком особыми отношениями и работникам банка) по каждому виду кредитования, включая требования к потенциальным заемщикам и (или) контрагентам;

требования к информации заемщика и (или) контрагента, в том числе финансовой и иной информации, необходимой для принятия решения о выдаче кредита;

внутренний порядок корпоративного кредитования, предусматривающий анализ сектора кредитования, кредитную историю заемщика, а также рейтинговую систему на основе количественных и качественных факторов, позволяющих обеспечивать детализированную оценку качества кредитов;

методологию кредитного скоринга или анализа платежеспособности и кредитоспособности заемщика, основанного на количественных и качественных характеристиках, и внутренний порядок его использования;

установление минимального допустимого уровня рейтинга (при наличии), при котором выдается кредит;

внутренний порядок и процедуры одобрения, утверждения, анализа и мониторинга отклонений от кредитной политики, стандартов, процедур, лимитов;

установление лимитов кредитования и (или) ставок вознаграждения по кредитам с учетом анализа заемщиков, в том числе с учетом, при наличии, рейтингов и (или) скоринговой оценки заемщиков. Лимиты кредитования, в том числе по беззалоговым кредитам, устанавливаются по валютам, отраслям, категориям заемщиков (контрагентов) (финансовые организации, корпоративное, розничное кредитование), продуктам, группам связанных сторон и на одного заемщика;

внутренний порядок рассмотрения, одобрения заявлений о выдаче кредитов, принятия решений о выдаче (отказе в выдаче), в том числе в отношении кредитования лиц, связанных с банком особыми отношениями;

внутренний порядок в отношении залогового обеспечения, определяющий:

виды залога и критерии их приемлемости для отдельных продуктов банка, в том числе для принятия решения о возможности кредитования заемщика;

требования к структуре залога в зависимости от вида залога и вида банковского продукта;

лимиты по видам залога в зависимости от вида продуктов и структуры кредитного портфеля банка;

определение ликвидного и высоколиквидного залога;

долю ликвидного залога в общей структуре обеспечения, коэффициент, характеризующий отношение суммы займа к стоимости залога (наименьшая стоимость из оценки залога оценщиком и работниками подразделения залоговой службы (при наличии обоих) либо имеющаяся оценка);

долю высоколиквидного залога в общей структуре обеспечения, коэффициент, характеризующий отношение суммы займа к стоимости залога (наименьшая стоимость из оценки залога оценщиком и работниками подразделения залоговой службы (при наличии обоих) либо имеющаяся оценка);

требования к проведению осмотра залога в рамках принятия залога и выдачи займа, в том числе с определением требований к использованию специальных технических средств (допускается выборочный подход к проведению осмотра в рамках ипотечного кредитования, с обеспечением независимой выборки не менее 20 (двадцати) процентов от общего количества всех залогов);

порядок мониторинга и работы с залоговым обеспечением с установлением требований в зависимости от вида залога;

требования к переоценке залогового имущества;

процедуры, обеспечивающие юридическую силу залогов, в том числе требования к регистрации залога в зависимости от вида залога и вида продукта банка;

оперативную оценку достаточности залогового обеспечения, с учетом изменения показателей производственной деятельности заемщика, стоимости и сохранности обеспечения, в том числе, его подверженности иным обстоятельствам, существенно влияющим на его оценку;

процедуры реализации залогового обеспечения в зависимости от залога и вида продукта банка, включая предельные сроки реализации и взыскания;

объективность (адекватность) оценки стоимости залогового обеспечения со стороны оценщиков, за исключением случая, когда совокупная сумма предоставленных займов и условных обязательств заемщику не превышает 0,1 (ноль целых одну десятую) процента от собственного капитала банка и объектом оценки является недвижимость в городах республиканского значения и в городах, являющихся областными центрами;

требования к установлению дисконтов по отношению к стоимости залога, определенной оценщиком в зависимости от различных параметров (некорректный подход к оценке, наличие аффилированности оценщика и заемщика, наличие аффилированности оценщика и банка, в том числе сотрудников залоговой службы) и ликвидности залогового обеспечения.

Банк при принятии решения о выдаче займа, залогом по которому выступает недвижимое имущество и нематериальные активы (права недропользования), рассматривает результаты оценки. В случае, когда рыночная стоимость, определенная на дату последней оценки оценщиком, составляет более 100 000 (ста тысяч) месячных расчетных показателей, для прав недропользования более 500 000 (пяти ста тысяч) месячных расчетных показателей, банк обеспечивает (не реже 1 (одного) раза в год) проведение оценки залога оценщиком.

Банк обеспечивает регистрацию залога вне зависимости от его вида в уполномоченном регистрирующем органе в случае наличия признаков значительного увеличения кредитного риска в соответствии с МСФО, а также требованиями Постановления № 269 по залогам, рыночная стоимость которых на дату последней оценки оценщиком составляет более 100 000 (ста тысяч) месячных расчетных показателей, по правам недропользования - более 500 000 (пяти ста тысяч) месячных расчетных показателей.

Внутренний порядок оценки объективности (адекватности) оценки стоимости залогового обеспечения со стороны работников банка обеспечивает, но не ограничиваясь, использование корректных подходов к оценке, включая четкую формализацию требований к допустимым подходам к оценке при формировании внутренней оценки банка, а именно:

в рамках данного подхода устанавливается порядок применения различных подходов оценки в зависимости вида залога;

в случае применения экспертных оценок при оценке стоимости залога обеспечивается регламентированный процесс с указанием лимитов применения таких оценок;

в рамках доходного подхода при отрицательных операционных денежных потоках или отрицательном значении EBITDA (прибыль до вычета расходов по выплате процентов, налогов, износа и начисленной амортизации) по объекту за последние 4 (четыре) квартала либо за завершившийся календарный год не допускается применение подхода на основе дисконтированных денежных потоков. Данное требование не распространяется на случаи:

оценки компании в инвестиционной стадии, а также если на балансе оцениваемой компании имеются активы, в том числе контракты, способные генерировать денежный поток;

оценки объектов, способных генерировать денежный поток при наличии подтверждающей информаций или рыночных данных.

В рамках доходного подхода при расчете стоимости объекта используется ставка дисконтирования, соответствующая уровню риска объекта оценки, расчет которой устанавливается во внутренних документах банка.

В рамках сравнительного подхода при расчете стоимости объекта используются информация об имеющихся на рынке наиболее актуальных сделках и (или) предложения о продаже объектов, сопоставимых с объектом оценки, а в случае их отсутствия применяются надлежащие корректировки.

Внутренний порядок оценки объективности (адекватности) оценки стоимости залогового обеспечения, в том числе определенной оценщиком, со стороны подразделения залоговой службы банка, обеспечивает, но не ограничиваясь, четкую формализацию требований к перечню аналогов и критериям признания их сопоставимыми в разрезе:

типа и (или) подтипа объекта;

местоположения объекта;

общей площади объекта;

состояния помещений, внешнего состояния объекта оценки;

целевого назначения объекта;

иных технических характеристик объекта.

Подразделение залоговой службы по каждому отчету оценщиков готовит заключение по результатам анализа объективности (адекватности) оценки стоимости залогового обеспечения на основании внутреннего порядка.

Банк разрабатывает внутренний порядок анализа объективности (адекватности) оценки стоимости залогового обеспечения, определенной оценщиком, который обеспечивает, но не ограничиваясь:

порядок применения подходов оценки в зависимости от вида залога;

критерии и требования к корректности расчетов оценки;

требования и ограничения в части использования допущений, корректировок и экспертных суждений;

наличие детальных и обоснованных расчетов;

наличие полной информации позволяющей идентифицировать объект залога;

обязательное проведение осмотра и видео-, фотофиксации предмета залога;

наличие полного пакета правоустанавливающих документов;

выявление в отчетах об оценке причин и критериев, повлекших существенное (более 10 (десяти) процентов) различие в стоимостях обеспечения в соответствии с требованиями внутренних документов банка.

При выявлении в отчетах об оценке существенного (более 10 (десяти) процентов) различия в стоимостях обеспечения банк вносит информацию по обстоятельствам, приведшим к разнице, в статистический журнал стоимости залогового обеспечения.

Банк проводит анализ отчетов об оценке, информация по которым внесена в статистический журнал стоимости залогового обеспечения, для исключения возможности некорректной оценки залога.

В рамках принятия решения о выдаче займа банк использует стоимость залога, определенную по итогам оценки объективности (адекватности) стоимости залога, определенной оценщиком с учетом всех параметров.

Оценка принятых решений на предмет соответствия установленному внутреннему порядку проводится в соответствии с требованиями главы 11 Правил. В случае обнаружения отклонений от установленного внутреннего порядка, заинтересованные подразделения доводят информацию о выявленных отклонениях уполномоченному коллегиальному органу банка. В целях исключения существенных отклонений в деятельности банка уполномоченный коллегиальный орган банка устанавливает ограничения на объем (сумма займа) и (или) на количество отклонений и осуществляет контроль над соблюдением установленных ограничений.

Банк обеспечивает:

хранение во внутренних системах банка не менее 5 (пяти) лет после погашения займа и (или) внебалансового обязательства и (или) после того, как заемщик перестал являться клиентом банка данных по залоговому обеспечению на балансе банка, включая оценку его стоимости;

своевременное обновление данных по залоговому обеспечению в соответствии с внутренними документами банка и автоматический перенос данных в модули, отвечающие за расчет риск-метрик (PD, LGD, EAD), провизий и капитала, а также в модули, отвечающие за автоматическое формирование управленческой, финансовой и регуляторной отчетности;

автоматическое фиксирование и хранение данных о любых ручных корректировках данных по залоговому обеспечению, включая первичных данных до применения ручных корректировок, данных о лицах, ответственных за применение ручных корректировок.

Данные по залоговому обеспечению, подлежащие хранению, включают (но не ограничиваясь):

привязку к внутреннему уникальному идентификатору объекта оценки, бизнес-идентификационному номеру (далее – БИН) или индивидуальному идентификационному номеру (далее – ИИН) и внутренним уникальным идентификаторам (если они отличаются от БИН или ИИН) залогодателя, заемщика, созаемщиков и гарантов и четкое отображение идентификатора групп связанных заемщиков и всех БИН или ИИН связанных заемщиков;

тип и подтип залогового обеспечения;

кадастровый номер объекта оценки (если применимо);

местонахождение объекта оценки (страна, регион, адрес);

дата прекращения договора залога в системе банка;

рыночную стоимость до применения дисконтов к залоговому обеспечению;

дату проведения оценки (переоценки) залогового обеспечения;

примененные дисконты за период не менее 5 (пяти) лет по каждому объекту оценки, в том числе по текущим объектам залога и недвижимости на балансе банка, а также по всем реализованным банком объектам оценки. Среди дисконтов обеспечивается хранение информации о вероятности взыскания и (или) вероятности реализации, ожидаемом сроке до продажи, примененных ставке дисконтирования и индексах, ожидаемых расходах на продажу, значениях дисконта в случае неприменения коэффициентов ликвидности в соответствии с Постановлением № 269;

рыночную стоимость после учета всех дисконтов, в том числе в эквиваленте в национальной валюте;

стоимость залогового обеспечения, используемая при расчете провизий;

флаг обременения объекта оценки;

очередность обременения объекта оценки;

сведения о залогодателе, гаранте, поручителе, страховщике (юридическое или физическое лицо, наименование, уникальный идентификатор);

дату подтверждения наличия обременения объекта оценки;

старшинство прав требования банка по объекту оценки на уровне заемщика или займа;

аллоцированную стоимость обеспечения для залогов на уровне заемщика и займа (с указанием доли залогового имущества на каждого заемщика со ссылкой на их уникальные идентификаторы);

подход к оценке залогового обеспечения;

используемую единицу площади;

общую, используемую площадь объекта оценки (если применимо);

долю площади, сдаваемой в аренду на дату оценки (если применимо);

долю площади, потенциально доступной для сдачи в аренду (если применимо);

4) наличие адекватной рейтинговой модели и (или) скоринговой системы.

Совет директоров банка определяет ответственные подразделения за разработку рейтинговой модели и (или) скоринговой системы, их внедрение, применение и контроль их функционирования. Рейтинговая модель и (или) скоринговая система содержат описание каждого уровня кредитного риска и условия их присвоения. В процессе присвоения кредитного рейтинга заемщика и (или) скорингового балла банк учитывает финансовое состояние заемщика (заемщиков) и иную доступную информацию по заемщику.

При присвоении кредитного рейтинга заемщика и (или) скорингового балла банк руководствуется актуальной доступной информацией о факторах, влияющих на будущую кредитоспособность и платежеспособность заемщика.

Присвоенный юридическим лицам кредитный рейтинг подлежит периодическому мониторингу на предмет актуальности. Частота пересмотра увеличивается в случае наличия негативной информации, несущей риск ухудшения финансового состояния заемщика и (или) невозможности погашения обязательств перед банком и иной доступной информации;

5) наличие адекватной системы классификации активов по уровню кредитного риска.

В рамках системы классификации активов по уровню кредитного риска банк внедряет и использует комплексные процедуры и информационные системы (в случае отсутствия - программное обеспечение) для мониторинга качества кредитного портфеля. Процедуры и информационные системы включают критерии, которые идентифицируют и выявляют проблемные займы, обеспечивают надлежащий контроль.

Система классификации активов по уровню кредитного риска обеспечивает предоставление информации для совета директоров, комитетов при совете директоров, правления, иных подразделений банка, участвующих в процессе управления кредитным риском и позволяет оценить уровень кредитного риска банка как в целом по балансу, так и в разрезе каждого актива.

Система классификации активов по уровню кредитного риска основывается на детальном анализе всех активов (за исключением дебиторской задолженности по неосновной деятельности в сумме, не превышающей 2 (два) процента от собственного капитала банка), которым присущ кредитный риск.

Детальный анализ активов включает оценку:

вероятности дефолта по обязательствам заемщика и (или) контрагента (PD);

размера убытков в случае дефолта заемщика и (или) контрагента (LGD);

величины обязательств, подверженных дефолту (EAD);

срока, в течение которого сохраняется позиция по риску;

стоимости залогового обеспечения и возможность его реализации;

бизнес-среды и экономических условий.

Классификация активов (за исключением дебиторской задолженности по неосновной деятельности в сумме, не превышающей 2 (два) процента от собственного капитала банка), которым присущ кредитный риск, осуществляется на основе как минимум 5 (пяти) категорий и обеспечивает:

надежную оценку достаточности капитала в рамках ВПОДК;

необходимый уровень провизий на покрытие ожидаемых потерь.

Активы, по которым имеется просроченная задолженность по основному долгу и (или) начисленному вознаграждению сроком более 90 (девяноста) календарных дней, классифицируются в наихудшие категории, в случае если нет веских и обоснованных оснований для классификации в более высокую категорию.

Активы, по которым имеется просроченная задолженность по основному долгу и (или) начисленному вознаграждению сроком менее 90 (девяноста) календарных дней, классифицируются в наихудшую категорию, если имеются иные факторы неплатежеспособности заемщика, определенные внутренними документами;

6) наличие политики управления проблемными активами.

Совет директоров банка утверждает политику управления проблемными активами, которая содержит:

определение проблемных активов;

методы управления проблемными активами (реструктуризация, продажа, списание, изъятие залогового обеспечения, банкротство и другие методы);

лимиты в отношении проблемных активов (в разрезе портфелей) и сроки реализации утвержденных методов управления проблемными активами для приведения в соответствие установленным лимитам при их нарушении;

количественные и качественные параметры раннего реагирования на риск увеличения объема проблемных активов;

список заинтересованных подразделений и внутренний порядок их взаимодействия при работе с проблемными активами;

внутренний порядок предоставления управленческой отчетности совету директоров об уровне проблемных активов;

процедуры оценки применяемых банком методов управления проблемными активами;

7) наличие надежной методики формирования провизий.

В целях обеспечения достаточности формируемых провизий для покрытия ожидаемых потерь банк ежегодно (либо чаще при необходимости) проводит анализ методики формирования провизий путем:

определения соответствия провизий, рассчитанных согласно требованиям методики формирования провизий, фактическим суммам убытков;

анализа текущих рыночных условий, изменений макроэкономических показателей;

валидации методики формирования провизий.

При формировании провизий по коллективным займам банк осуществляет анализ исторических данных, охватывающих необходимый период времени, и наиболее корректно отражающие кредитные потери банка. При этом исторические данные дополняются анализом текущей рыночной и экономической ситуации.

В случае если методика формирования провизий указывает на отсутствие признаков повышения кредитного риска по займам, провизии по которым формируются на индивидуальной основе, такие займы подлежат оценке уровня кредитного риска на коллективной основе.

Банк обеспечивает разработку (обновление) общей методологии моделей оценки вероятности дефолта, описывающей детальные требования, которым соответствует каждая модель оценки вероятности дефолта, включая требования к учету влияния прогнозной макроэкономической информации.

Методология моделей оценки вероятности дефолта содержит, но не ограничиваясь, следующие требования к:

определению кредитного обесценения;

качеству, глубине и объему используемых данных;

методологии формирования выборок для разработки и тестирования моделей;

наличию отдельных блоков модели (в том числе требование по учету финансовых, качественных факторов, возможности государственной или поддержки на уровне группы) и их максимальному весу в определении финального PD;

методологии калибровки модели на основе наблюдаемых уровней кредитного обесценения (калибровки модели на основании фактической статистики уровней кредитного обесценения);

разработке и учету макро-сценариев, методологии расчета и применения матриц миграций;

разработке валидной кредитной шкалы, совместимой с кредитными шкалами ведущих рейтинговых агентств;

расчету разных типов PD (при первоначальном признании, двенадцатимесячный, на весь срок жизни (lifetime PD), в момент времени (PIT PD) и циклический (TTC PD);

расчету модели PD по финансовым гарантиям;

оценке годового PD путем использования годовых данных по наблюдаемому уровню дефолтов либо альтернативных подходов, основанных на достоверном статистическом анализе.

В рамках разработки модели требуется:

при применении скоринговой модели расчет скорингового балла по каждому из заемщиков выборки для разработки;

при применении скоринговой модели калибровка модели, то есть перевод скорингового балла в значение PD с использованием моделей наблюдаемого исторического уровня кредитного обесценения по портфелю;

разработка модели учета макроэкономической ситуации и перевода TTC PD в PIT PD;

оценивать годовой PD путем либо использования годовых данных по наблюдаемому уровню дефолтов, либо альтернативных подходов, основанных на достоверном статистическом анализе;

предусмотреть выбор актуального объема исторических данных по наблюдаемому уровню дефолтов при разработке модели и калибровку PIT значений на основе ожидаемых макропоказателей;

установление минимальной границы PD для резидентов Республики Казахстан, соответствующей PD Республики Казахстан, за исключением статистических обоснованных случаев.

Банк обеспечивает автоматический расчет во внутренних системах банка всех риск-метрик (PD, LGD, EAD), провизий, а также определение событий значительного увеличения кредитного риска, событий, являющихся объективными подтверждениями обесценения по МСФО, категорий обесценения.

Банк обеспечивает хранение в системах не менее 5 (пяти) лет после погашения займа (или) внебалансового обязательства следующих данных (но не ограничиваясь):

результаты прохождения или не прохождения SPPI теста;

классификация финансового инструмента в соответствии с МСФО 9;

события, являющиеся объективными подтверждениями обесценения (отдельное поле данных для каждого события по каждому заемщику и (или) обязательству);

стадия обесценения заемщика;

вероятности сценариев по методам "going-concern" и "gone-concern" для индивидуально-оцениваемых заемщиков;

эффективная процентная ставка (первоначальная и актуальная процентные ставки);

уровни дефолтов (по количеству заемщиков, обязательств и по сумме обязательств) в абсолютном и процентном выражениях;

уровни возвратов (по сумме обязательств - отдельно с учетом выздоровлений и без учета выздоровлений) в абсолютном и процентном выражениях;

уровни реструктуризаций (по количеству заемщиков, обязательств и по сумме обязательств - отдельно по реструктуризациям и отдельно по вынужденным реструктуризациям) в абсолютном и процентном выражениях;

уровни выздоровлений (по количеству заемщиков, обязательств и по сумме обязательств) в абсолютном и процентном выражениях;

уровни списаний (по сумме обязательств - отдельно по частичным и отдельно по полным списаниям) в абсолютном и процентном выражениях;

значения PD (для каждого заемщика и (или) обязательства с момента выдачи и в течение всего срока действия займа и (или) внебалансового обязательства);

значения двенадцатимесячного PD и lifetime PD на момент признания и на каждый месяц в течение срока займа и (или) внебалансового обязательства;

значения LGD (включая значение LGD для каждого заемщика и (или) обязательства) с момента выдачи займа и (или) внебалансового обязательства (но не ранее даты внедрения МСФО 9) и на каждый месяц в течение срока действия займа и (или) внебалансового обязательства;

значения EAD (включая значение EAD для каждого заемщика и (или) обязательства) с момента выдачи займа и (или) внебалансового обязательства (но не ранее даты внедрения МСФО 9) и на каждый месяц в течение срока действия займа и (или) внебалансового обязательства;

кредитные убытки (включая значения ожидаемых кредитных убытков для каждого заемщика и (или) обязательства) с момента выдачи займа и (или) внебалансового обязательства (но не ранее даты внедрения МСФО 9) и на каждый месяц в течение срока действия займа и (или) внебалансового обязательства;

значения коэффициентов риск-взвешивания (RWA) (включая значения RWA для каждого заемщика и (или) обязательства) с момента выдачи займа и (или) внебалансового обязательства (но не ранее даты внедрения МСФО 9) и на каждый месяц в течение срока действия займа и (или) внебалансового обязательства;

коэффициенты кредитной конверсии;

суммы балансовых и внебалансовых обязательств заемщика (за последние 5 (пять) лет);

списанные займы заемщика (за последние 5 (пять) лет);

итоговое значение провизий (на уровне заемщика и на уровне обязательства);

привязка к БИН или ИИН и внутренним уникальным идентификаторам (если они отличаются от БИН или ИИН) заемщика и займа и (или) внебалансового обязательства;

привязка к БИН или ИИН и внутренним уникальным идентификаторам (если они отличаются от БИН или ИИН) всех созаемщиков и гарантов;

привязка к уникальному идентификатору группы связанных заемщиков в соответствии с внутренними документами банка;

привязка к БИН или ИИН участников группы связанных заемщиков в соответствии с внутренними документами банка;

финансовые показатели заемщиков, требуемые для определения стадии обесценения и расчета провизий;

признак принадлежности субъекта к категории предпринимательства согласно Предпринимательскому кодексу Республики Казахстан;

флаг принадлежности к списку лиц, связанных с банком особыми отношениями;

флаг реструктуризации и (или) вынужденной реструктуризации;

все даты проведения реструктуризаций по займу и заемщику по займам в данном банке.

Системы банка фиксируют и сохраняют в системах факт события значительного увеличения кредитного риска и события, являющегося объективным подтверждением обесценения по МСФО для всех заемщиков, их балансовых и внебалансовых обязательств и портфелей банка;

8) наличие процедуры валидации моделей оценки кредитного риска.

В целях обеспечения адекватности оценки кредитного риска с применением моделей банк регламентирует процессы их валидации, проведения бэк-тестинга, допустимые уровни отклонений от запланированного уровня рисков. В случае отклонения от запланированного уровня рисков банк разрабатывает план корректирующих мер.

Валидация осуществляется посредством одного или нескольких следующих методов:

проверка дискриминационной способности модели;

оценка прогнозной точности модели;

анализ миграции рейтингов;

сравнительный анализ рейтингов.

Валидация осуществляется не реже 1 (одного) раза в 3 (три) года независимым подразделением банка либо с привлечением независимой третьей стороны. Частота проведения валидации зависит от текущей рыночной ситуации, стратегии, объема активов, уровня сложности операций банка, увеличивается в случае существенных изменений в экономике или во внутренних процессах кредитования банка. Результаты валидации предоставляются комитету по вопросам управления рисками.

Внутренняя валидация скоринговых моделей проводится независимым подразделением банка не реже 1 (одного) раза в 1 (один) год.

Внутренняя валидация скоринговых моделей проводится независимым подразделением банка при формализации во внутренних документах банка полного процесса валидации, включая, но не ограничиваясь, детально описанный процесс валидации параметров, используемых в расчете провизий (участники, периметр проверки, области проверки, критерии подготовки суждений, формат представления результатов, сроки).

Независимое подразделение банка, ответственное за валидацию, формирует заключение по каждому проверенному параметру с описанием процесса проверки, раскрытием результатов и степени значимости.

Результаты валидации с подробным обоснованием предоставляются комитету по вопросам управления рисками.

По результатам рассмотрения результатов валидации комитет по вопросам управления рисками составляет протокол, включающий заключение по вопросу необходимости или отсутствия необходимости внесения изменений в модель.

В рамках валидации модели требуется провести, в том числе:

проверку соответствия модели регуляторным требованиям;

бэк-тестинг модели для определения точности предсказаний модели (проверка точности модели на выборках, отличных от той, на которой модель разрабатывалась). Банк осуществляет проверку релевантности модели на основе наиболее поздних наблюдений;

проверку глубины и качества данных, использованных при разработке моделей. В рамках проверки необходимо удостовериться эконометрическими тестами в достаточности выборки для последующего моделирования;

проверку модели на соответствие другим моделям оценки риск-метрик;

9) применение адекватных и обоснованных экспертных оценок при осуществлении оценки кредитного риска.

В ситуациях, когда необходимо применение экспертных оценок, банк обеспечивает:

регламентированный процесс применения экспертных оценок, с указанием лимитов применения таких оценок;

достаточный уровень компетенции работников, проводящих экспертную оценку;

единообразный подход в применении экспертных оценок. При одинаковых условиях экспертные оценки не имеют значительных отклонений;

экспертная оценка осуществляется на основе обоснованных и задокументированных допущений, с применением должной осторожности.

Применение банком экспертных оценок с учетом исторических данных дополняется анализом текущей рыночной и экономической ситуацией, в частности (по применимости):

изменениями в процессах предоставления займов, стандартов и практик принятия решений, возвратов, списаний;

изменениями внешних и внутренних экономических факторов, бизнес среды, с учетом динамики;

изменениями уровня неработающих и реструктурированных займов;

появлением новых сегментов рынка и продуктов;

изменениями концентрации кредитного риска;

10) наличие необходимых инструментов, включая совокупность инструментов хранения данных, обеспечивающую полную и достоверную информацию о займах (включая дебиторскую задолженность и условные обязательства), а также иных операциях, которым присущ кредитный риск, которые позволяют корректно оценить уровень кредитного риска.

Банк осуществляет кредитное администрирование в соответствии с процедурами, которые включают, но не ограничиваются следующим:

проверка соответствия представленных кредитных документов условиям предоставления кредитов;

проверка соответствия кредитных договоров принятым решениям;

формирование и ведение кредитного досье.

Допускается формирование кредитного досье (части кредитного досье) в электронном виде. Кредитное досье содержит (включая, но не ограничиваясь):

документы по идентификации заемщика:

к данной группе относятся документы, удостоверяющие личность физического лица, документы, связанные с образованием юридического лица (с раскрытием конечных собственников-физических лиц, владеющих прямо или косвенно десятью и более процентами акций или долей участия, за исключением случаев, установленных пунктом 3 статьи 8-1 Закона о банках), подтверждением его правосубъектности, а также документы, подтверждающие полномочия лиц, действующих от имени заемщика и уполномоченные подписывать кредитную и залоговую документацию от имени заемщика.

Документация, относящаяся к определению целевого использования (за исключением овердрафтов, потребительских кредитов без подтверждения целевого использования совокупной суммой менее 0,2 (ноль целых два десятых) процента от собственного капитала банка и кредитов на цели пополнения оборотных средств совокупной суммой менее 0,2 (ноль целых два десятых) процента от собственного капитала банка, синдицированных займов с участием банков-нерезидентов Республики Казахстан):

к данной группе относятся документы и информация по сделке, в целях совершения которой запрашивается финансирование (включая первоначальные цели финансирования в случае реструктуризации и (или) рефинансирования), в том числе по крупным заемщикам:

документы, подтверждающие цель использования займа, в том числе для юридических лиц - договоры поставки, купли-продажи, внешнеторговые контракты;

для юридического лица, сумма займов и условных обязательств по которому превышает, для банков, размер собственного капитала которых превышает 100 (сто) миллиардов тенге - 0,1 (ноль целых одна десятая) процента от собственного капитала банка, для банков, размер собственного капитала которых не превышает 100 (сто) миллиардов тенге - 0,2 (ноль целых две десятые) процента от собственного капитала банка - технико-экономическое обоснование выдачи займа, характеризующее сроки окупаемости и уровень рентабельности кредитуемой сделки, либо бизнес-план заемщика, который отражает информацию об описании деятельности с указанием целей использования займа, рынки сбыта и маркетинговую стратегию заемщика, оценку рисков и управления ими, детализированный по годам финансовый план (финансовые показатели реализации бизнес-плана по годам, источники и объем финансирования бизнес-плана и погашения займа), смету доходов (расходов) (для займов, связанных с инвестиционными целями, стартап проектов или займов, основным источником погашения которых планируются поступления от реализации товаров и (или) услуг, приобретенных за счет кредитных средств).

Для целей настоящего пункта:

под кредитом на пополнение оборотных средств понимается кредит, предоставленный для финансирования текущих производственных процессов;

под потребительским кредитом понимается кредит, предоставленный физическому лицу или индивидуальному предпринимателю без образования юридического лица и соответствующий следующим критериям:

выдача кредита не связана с целью финансирования предпринимательской деятельности и предполагается, что кредит не будет использован заемщиком для осуществления предпринимательской деятельности;

кредит планируется направить на приобретение товаров длительного пользования (жилой недвижимости, автомобилей, бытовой техники, мебели и иное) и (или) оплату различных услуг (образовательных, туристических, медицинских, ремонтно-строительных и иное) и (или) прочие покупки и цели (рефинансирование займа в другом банке (в случае если ранее полученный заем связан с потребительскими целями), мобильные телефоны, продукты питания и иное);

получатель кредита имеет постоянный источник дохода (заработная плата, пенсия, пособия, дивиденды от ценных бумаг, доходы от сдачи в аренду недвижимости и другие доходы), объективно позволяющий ему обслуживать обязательства перед банком по полученному кредиту, подтвержденный в порядке, определенном внутренними документами банка.

Документы необходимые для анализа финансового состояния клиента и качества обеспечения:

к данной группе документов относятся все документы, на основании которых проводится анализ финансового состояния заемщика и отражающие основные экономические показатели деятельности заемщика, а также документы, подтверждающие наличие, качество, размер принимаемого обеспечения, которые включают (но не ограничиваясь):

документы, подтверждающие полномочия лица, уполномоченного подписывать залоговую документацию;

отчет оценщика об оценке недвижимого имущества;

заключение подразделения залоговой службы по адекватности оценки залога оценщиком в соответствии с требованиями Правил и внутренними документами банка;

документы, подтверждающие права на объект залога;

копию договора о залоге, содержащего отметку о его регистрации в уполномоченных регистрирующих органах.

Документация, необходимая для проведения кредитного мониторинга. К данной группе относится документация, формируемая подразделениями банка в ходе ведения займа или необходимая для подтверждения периодического кредитного мониторинга, а также процедуры актуализации сведений о заемщиках (контрагентах) для целей управления кредитным риском;

11) наличие и функционирование системы управленческой информации.

Банк разрабатывает формы управленческой отчетности, которые, включают, но не ограничиваясь, следующую информацию:

о кредитном портфеле и его качестве, представленную в том числе в динамике его изменений;

о размере (уровне) подверженности кредитному риску, в том числе включая оценку приближения совокупной подверженности к установленным в банке лимитам по различным видам кредитов (предлимитный подход);

о подверженности кредитному риску в отношении группы связанных заемщиков и динамике ее изменения;

о концентрации кредитного риска крупнейших заемщиков (контрагентов) и заемщиков (контрагентов), связанных с банком особыми отношениями, в том числе с акционерами банка, и динамике его изменения;

о внутренних рейтингах заемщиков (контрагентов) и динамике их изменения, о мониторинге качества кредитов по рейтингам заемщиков (контрагентов) и его периодичность;

о размере провизий и оценке уровня адекватности провизий;

о реструктурируемых, рефинансируемых и проблемных кредитах;

о мониторинге и контроле за соблюдением лимитов;

об отклонениях от политики и лимитов.";

дополнить пунктами 42-1 и 42-2 следующего содержания:

"42-1. Методика оценки постоянного источника дохода (заработная плата, пенсия, пособия, дивиденды от ценных бумаг, доходы от сдачи в аренду недвижимости и другие доходы) физического лица обеспечивает:

сверку информации, предоставленной заемщиком для подтверждения постоянного источника дохода с надежными источниками информации;

предоставление достаточных доказательств наличия постоянного источника дохода в тех случаях, когда физическое лицо не состоит в трудовых отношениях;

определение критериев регулярности поступления других доходов и применение более длительного периода подтверждения источников получения другого дохода для определения суммы, которая может рассматриваться как постоянный доход, когда наблюдаются колебания поступлений.

42-2. Решение по заявлению заемщика, предусмотренного пунктом 1-2 статьи 36 Закона о банках, принимается банком в соответствии с внутренним порядком принятия кредитных решений по урегулированию задолженности физических лиц, который содержит меры урегулирования задолженности для следующих заемщиков:

1) испытывающие временные финансовые затруднения, вызванные краткосрочными и обратимыми обстоятельствами, повлекшими снижение их платежеспособности, при наличии подтвержденных источников восстановления платежеспособности в разумные сроки;

2) с высоким уровнем риска, классифицированных в соответствии с требованиями подпункта 2) пункта 42 настоящих Правил;

3) находящихся в тяжелой жизненной ситуации, обусловленной среднесрочными или долгосрочными, необратимыми обстоятельствами, повлекшими устойчивое снижение платежеспособности, при наличии перспектив частичного или полного восстановления платежеспособности в будущем;

4) находящихся на критическом уровне неплатежеспособности, при котором долговая нагрузка носит долгосрочный характер, вызвана необратимыми обстоятельствами и сопровождается устойчивым снижением платежеспособности заемщика без объективных перспектив ее восстановления.";

дополнить главой 16 следующего содержания:

"Глава 16. Соблюдение прав и интересов клиентов физических лиц

127. С целью соблюдения прав и интересов клиентов физических лиц банк обеспечивает наличие подразделения, независимого от какой-либо деятельности структурных подразделений банка, составляющих первую линию защиты, в функции которого входят:

1) осуществление мониторинга соблюдения работниками и уполномоченными агентами банка политики и процедур соблюдения прав и интересов клиентов банка в соответствии с банковским законодательством Республики Казахстан путем проведения контрольных закупок финансовых продуктов в порядке, установленном внутренними документами банка;

2) согласование внутреннего порядка принятия кредитных решений по урегулированию задолженности физических лиц;

3) анализ рисков для потребителей при согласовании условий финансовых продуктов;

4) анализ практик продвижения и рекламы финансовых продуктов банка;

5) оценка эффективности процессов рассмотрения обращений, в том числе заявлений о внесении изменений в условия договора банковского займа, каналов для подачи обращений, в том числе на интернет-ресурсе и в мобильном приложении;

6) проведение количественного и качественного анализа обращений в разрезе финансовых продуктов банка в целях:

оценки ключевых рисков для клиентов;

оценки качества обслуживания и финансовых продуктов;

выявления системных проблем в процессах предоставления финансовых услуг;

выработки предложений по повышению качества и каналов оказания финансовых услуг, процессов рассмотрения обращений, в том числе заявлений о внесении изменений в условия договора банковского займа;

7) мониторинг исполнения банком ежегодных операционных планов и оценка эффективности принятых мер банком по снижению уровня проблемных займов физических лиц;

8) информирование лиц (подразделений, органов банка), определенных в соответствующих внутренних документах банка для принятия мер, но не ограничиваясь о:

выявленных недостатках при разработке, продвижении, рекламе финансовых продуктов;

нарушениях процедур обслуживания клиентов и раскрытии информации;

недостатках в процессе кредитования;

недостатках в процессах управления проблемными активами;

недостатках в процессах рассмотрения обращений, в том числе заявлений на изменение условий договора банковского займа и возмещения ущерба;

9) мониторинг исполнения решений банковского омбудсмана;

10) предоставление управленческой отчетности совету директоров по вопросам соблюдения прав и интересов клиентов банка;

11) обеспечение оперативного взаимодействия по вопросам соблюдения прав и интересов клиентов банка с уполномоченным органом.

128. Политика и процедуры соблюдения прав и интересов клиентов банка, включают, но не ограничиваясь следующее:

1) нормы поведения работников банка и уполномоченного агента в ходе предоставления финансовых продуктов;

2) процедуры предоставления финансовых продуктов и перечень информации, подлежащей раскрытию на всех этапах взаимодействия;

3) перечень уполномоченных агентов банка и процедуры предоставления финансовых продуктов через уполномоченного агента банка;

4) требования к квалификации работников и уполномоченных агентов, непосредственно взаимодействующих с клиентами;

5) идентификации и процедуры предотвращения недобросовестных практик;

6) структуру, задачи, функции и полномочия должностных лиц, подразделений и работников банка, участвующих в процессе принятия решения по обращениям и возмещения ущерба клиентам;

7) процедуры рассмотрения и принятия решений по обращениям, в том числе по заявлениям на изменение условий договора банковского займа с указанием сроков на каждом этапе рассмотрения.".

2. Департаменту развития финансовых услуг и поведенческого надзора в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) совместно с Юридическим департаментом государственную регистрацию настоящего постановления в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение на официальном интернет-ресурсе Агентства Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего постановления представление в Юридический департамент сведений об исполнении мероприятия, предусмотренного подпунктом 2) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на курирующего заместителя Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка.

4. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Агентства
Республики Казахстан по
регулированию и развитию
финансового рынка

М. Абылкасымова