Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 24 қарашадағы № 274 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 21 желтоқсанда № 14544 болып тіркелді.

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 5 қазандағы № 427 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі туралы ереженің 17-тармағы 22) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерінің мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмелерін қағаз және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

4. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитетінің төрағасы	Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 24 қарашадағы № 274 бұйрығымен бекітілді

Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесі
1-тарау. Жалпы ережелер

1. Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Әдістеме базалық тұтыну бағасының индексін (бұдан әрі – БТБИ) есептеудің әдіснамалық тәсілдерін, оны есептеудің әдістері мен тәртібін белгілейді.

3. Осы Әдістемені Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы БТБИ құру кезінде қолданады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4. Әдістеме Халықаралық еңбек ұйымы, Халықаралық Валюта Қоры, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы, Еуропалық қоғамдастықтың статистика бюросы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Еуропалық экономикалық комиссиясы және Дүниежүзілік Банкі дайындаған "Тұтыну бағаларының индексі бойынша нұсқау: теория және тәжірибе" қағидаттары мен ұсынымдарын (2004 жыл) ескере отырып әзірленген.

5. БТБИ сұраныс пен ұсыным шоктарына, маусымдық, оқиғалық және кездейсоқ фактор әсерлеріне, сондай-ақ баға белгілеу үрдісіне әкімшілік әсерге ұшырамаған баға өзгерісінің ұзақ мерзімді серпінін көрсететін тұтыну бағасының индексінен (бұдан әрі – ТБИ) алынатын туынды баға индексі болып табылады.

БТБИ құру ТБИ қалыптастыру әдіснамасына негізделеді және оны есептеу:

1) кез келген уақыт сәтінде олардағы нақты инфляциялық көріністерден тәуелсіз әдейі немесе мақсатты іріктелген жекелеген құрамдас бөліктерді;

2) әлеуметтік маңыздылығы мен жалпы жиынтықтағы құрылымдық салмағынан тәуелсіз оларға бағаның қарастырылатын кезеңдегі белгілі бір уақыт сәтінде бағаның ең үлкен өзгерісін көрсеткен құрамдас бөліктерді ТБИ-дан тікелей алып тастау әдісімен жүзеге асырылады.

БТБИ құру ТБИ құру кезінде қолданылатын ақпараттық ағымдар базасында жүргізіледі. ТБИ-ді есептеуге енгізілген тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге бағаның өзгеруі туралы деректер және индекстелетін шамалар құрылымын сипаттайтын салмақ жүйесі негіз болып табылады.

6. БТБИ экономикалық талдау, ағымдағы және орташа мерзімдік болжам жүргізу үшін қолданылады.

2-тарау. БТБИ есептеудің әдіснамалық тәсілдері

7. БТБИ көрсеткіші сұраныстың экономикадағы жай-күйін көрсететін және бағалық шоктардың әсерін жоятын негізгі ұзақ мерзімді бағалық трендті ескереді.

Бағалық шоктар инфляцияның уақытша және ұзақ бағалық шоктарына бөлінеді. Бағалық шоктардың жалпы формуласы:

(1)

мұнда:

– инфляцияның бағалық шоктары;

– қысқа мерзімді бағалық шоктар;

– болашақта күтілетін бағалық шоктар.

Бірінші компонент

азық-түлік өнімдері мен энергия ресурстарының жекелеген түрлерінің волатильді компоненттеріне әсер ететін уақытша салыстырмалы бағалық шоктардың әсерін қамтиды. Екінші компонент

инфляцияның болашақта күтілетін шоктарын көрсетеді. Олардың арасындағы айырмашылық осы әсерлердің жалпы инфляцияға әсер етуінің жалғастырылу кезеңімен анықталады. Ұсыныс пен сұраныстан туындаған

шоктар белгілі бір уақыт кезеңі өткен соң инфляцияға әсер етеді, ал

бағалық шоктары өлшенетін инфляцияда көрінеді.

8. Бағалық шоктар олардың ұзақтығы тұрғысынан алғанда БТБИ анықтаудың екі нұсқасын көздейді:

(2)

(3)

мұнда:

,

– БТБИ;

– ТБИ;

– қысқа мерзімді бағалық шоктар;

– болашақта күтілетін бағалық шоктар.

БТБИ анықтау тәсілдері арасындағы таңдау өлшеу объектісіне байланысты болады. Инфляциялық үдерістің ұзақ мерзімді дамуында қайтымды бағалық шоктардың әсерін алып тастау кезінде қысқа мерзімді әсер ететін шоктардың жалпы инфляциясынан алып тастау арқылы анықталатын БТБИ

өлшеу қолайлы болып табылады. Тұрақты әсері бар бір реттік бағалық шоктарды жою үшін БТБИ

есептеу тиімдірек болып табылады.

3-тарау. БТБИ есептеу әдістері

9. БТБИ-ды өлшеу құрауыштарды қамту, олардың маңыздылығы, есептеу рәсімдері бойынша түрлендірілген әртүрлі әдістерді қолдана отырып жүзеге асырылады. БТБИ құру кезінде қолданылатын жай алып тастау әдісі және компоненттердің волатильділігіне сәйкес орташа қысқартылған әдіс кең тараған әдістер болып табылады.

10. Жай алып тастау әдісі кезінде ТБИ-ден жоғары волатильділік, аумалылық, тұрақсыздық, сұранымның, бағаның, нарық конъюнктурасы өзгермелілігінің жоғары дәрежесін көрсететін компоненттер жүйелі түрде алып тасталады. Волатильді компоненттерге бағаның күрт ауытқуы сыртқы сауда конъюнктурасының, маусымдық және кездейсоқ факторлардың әсерімен сипатталады, ТБИ құру кезінде негізгі ұзақ мерзімді баға трендін бұрмалайды. БТБИ өлшеудің аталған әдісі компоненттерді алып тастау үшін өлшемшарт ретінде волатильділікті қолдана отырып факторлардың әсерінен абстракциялауды қамтамасыз етеді.

Волатильді компоненттер кезеңдік түрде БТБИ құру үдерісіне қатыспайды. Нәтижесінде жекелеген тауарларға (көрсетілетін қызметтерге) баға қозғалысы олардың тұрақты өзгерісін алу үшін қайта бөлінеді. Одан әрі түзетуді және агрегатталған деңгейдегі қосымша есептеулерді қажет етпейтін тиісті қарапайым индекстерді шегеру арқылы ТБИ қайта есептеу жүргізіледі.

БТБИ өлшеуде аталған әдісті қолдану кезінде ТБИ құруда қолданылатын салмақтау құрауыштары қайта есептеледі. Шығарылған волатильді компоненттерге нөлдік салмақ беріледі, қалған компоненттерде нормалау рәсімін қолданғаннан кейін салмақ артады.

11. Жекелеген нақты құрауыштар бойынша баға өзгерісін есепке алмай БТБИ есептеу:

1) бір құрауышсыз (жемістер мен көкөністер);

2) үш құрауышсыз (жаңа жиналған жемістер мен көкөністер, бензин, көмір);

3) жеті құрауышсыз (дизель отыны және тұрғын үй коммуналдық, темір жол көлігінің және байланыс қызметтері).

Жаңа жиналған жемістер мен көкөністерді алып тастау жыл ішінде және бірнеше жылдар бойы кезеңдік түрде көрінетін маусымдық факторға байланысты. Бензин, дизель отыны мен көмір бағалары нарық конъюнктурасының өзгеруіне және маусымдық факторға ұшыраған.

Тұрғын үй коммуналдық қызметтеріне, жолаушылардың теміржол көлігіне және байланысқа бағалар мен тарифтердің өзгеруін алып тастау олардың әлеуметтік бағыттылығымен түсіндіріледі. Бұл қызметтер ТБИ құрамында едәуір салмаққа ие баға қозғалысының ақша-кредит саясаты құралдарына байланысты емес, өйткені олар үнемі өзгермей, кезең-кезеңмен өзгереді.

БТБИ-ді бір, үш және жеті құрауыштарды алып тастау әдісімен қалыптастыру кезінде келесі есептеу формуласы қолданылады:

(4)

мұнда:

– БТБИ;

– ТБИ нақты мәні;

– алып тастау үшін анықталған

және тауарларға (көрсетілетін қызметтерге) баға өзгерісі;

– ТБИ құрылымындағы тиісті тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) үлес салмағы.

Көрсеткіштердің уақытша қатарларының салғастырымдылығын қамтамасыз ету, жұртшылыққа түсінікті болуы осы әдісті қолданудың артықшылығы болып табылады. Нәтижесінде алынатын көрсеткіштер ТБИ-дің қосалқы индекстері болып саналады, оларды құру ТБИ-ді қалыптастырудың қолданыстағы барлық стандарттары мен талаптарының сақталуын қамтамасыз етеді.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
12. Алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
13. Алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

14. БТБИ есептеудің аталған әдістерінен негізгі ретінде ТБИ-дан үш құрамдас бөлікті (жаңа жиналған жемістер мен көкөністер, бензин, көмір) жай алып тастау әдісі таңдап алынған. БТБИ есептеудің қалған әдістері талдамалық және болжамдық мақсаттар үшін қолданылады. Кешенде іске асырылатын қарастырылған әдістерді қолдану инфляцияның монетарлық "жағдайын" бейнелейтін көрсеткіштердің тиімді жүйесін құрады.

4-тарау. Жекелеген құрамдас бөліктер бойынша баға өзгерістерін
есепке алмай БТБИ есептеу

15. Жекелеген құрамдас бөліктер бойынша баға өзгерістерін есепке алмай БТБИ есептеу келесі тәртіппен жүзеге асырылады:

1) ТБИ есептеу шеңберінде бағалық өзгерісті анықтағаннан кейін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің белгілі бір түрі алынып тасталады (ТБИ-дің бір, үш және жеті құрамдас бөліктері), олардың үлес салмағы мен бағалық өзгерісі шартты түрде нөлге тең деп қабылданады.

2) бұдан әрі алынып тасталатын айқындамаларға баға өзгерісін есепке алусыз базалық баға өзгерісі мына формула бойынша анықталады:

(7)

мұнда:

– БТБИ;

– t есепті кезеңіндегі

айқындамасының құрылымдық бағалық қатынасы;

– t есепті кезеңіндегі

айқындамасының құрылымдық бағалық қатынасы;

– базалық кезеңдегі тұтыну шығыстарының жалпы құрылымындағы

айқындамасының үлес салмағы;

– базалық кезеңдегі тұтыну шығыстарының жалпы құрылымындағы

айқындамасының үлес салмағы;

– нақты алынып тасталатын айқындамалар;

– алынып тасталатын айқындамалар саны;

– t есепті кезеңіндегі

айқындамасының және алынып тасталатын

айқындамасының жеке баға индекстері;

– тұтыну жиынтығы айқындамаларының жалпы саны.

3) үш және жеті құрамдас бөліктерді ескерусіз БТБИ есептеудің нақтылығына қол жеткізу мақсатында жалпы жиынтықтан "базалық емес" компоненттерді алып тастағаннан кейін қалған айқындамалар бойынша базистік салмақтарды қалыпқа келтіру рәсімі жүзеге асырылады.

Ол үшін салмақтың жалпы сомасын қалған салмақтық құрауыштар сомасына қатынасының нәтижесі ретінде анықталатын қалыпқа келтіру коэффициенті табылады:

немесе

(8)

мұнда:

– қалыпқа келтіру коэффициенті;

– салмақтардың жалпы сомасы қатынасының нәтижесі;

– салмақтық құрауыштар.

Қалыпқа келтіру рәсімі БТБИ көрсеткішіне қосу кезіндегі компоненттер сомасы ретінде жүзеге асырылады және бір немесе 100 пайызды құрайды.

4) нәтижесінде бағалар (тарифтер) өзгерісі БТБИ есептеуге қатысатын әрбір өкіл тауарға (көрсетілетін қызметке) қосымша салмақ беріледі.

Қалыпқа келтірілген үлес салмақ базистік салмақты қалыпқа келтіру коэффициентіне көбейту арқылы табылады:

(9)

мұнда:

– қалыпқа келтірілген салмақ;

– базистік салмақ;

– қалыпқа келтіру коэффициенті.

5) қалған айқындамалар бойынша қалыпқа келтірілген салмақты ескере отырып БТБИ агрегатталған индексі қайта есептеледі.

Жаңа жиналған жемістер мен көкөністерге, бензинге және көмірге бағалар өзгерісін есепке алмағандағы БТБИ есептеу осы Әдістемеге қосымшада келтірілген.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5-тарау. Бағалар өзгерісінің дәрежесі мен олардың салмақтық
құрамдас бөліктері бойынша тауарлар мен көрсетілетін
қызметтерді алып тастау арқылы БТБИ есептеу

16. Алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
17. Алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
18. Алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесіне 1-қосымша

Жекелеген нақты құрауыштар бойынша баға өзгерісін есепке алмағандағы базалық тұтыну бағасының индексі үшін тауарлар мен көрсетілетін қызметтер тізбесі

Ескерту. 1-қосымша алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесіне қосымша

Жаңа жиналған жемістер мен көкөністерге, бензинге және көмірге бағалар өзгерісін есепке алмағандағы базалық тұтыну бағасының индексін есептеу мысалы

Ескерту. 2-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 23.04.2025 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Атауы	Салмақ		Базалық жылғы желтоқсанға (өткен ай) бағалық салыстырмалы шама	Есепті айдың бағалық салыстырмалы шамасы		Құрылымдық бағалық салыстырмалы шама базалық жылғы желтоқсанға
	үш құрамдас бөліксіз тұтыну бағасының индексі бойынша	қалыпқа келтірілген		өткен айға	базалық жылғы желтоқсанға	есепті айға	өткен айға
А	1	2	3	4=6/7	5=3*4	6=2*5	7=2*3
Базалық тұтыну бағасының индексі
Тауарлар мен көрсетілетін қызметтер	0,93565	1,00000	1,563421	1,008753	1,577106	1,57710621	1,56342102
Ұн	0,00911	0,00974	1,514634	1,039968	1,575171	0,01534217	0,01475254
Жоғары сұрыпты бидай ұны	0,00365	0,00390	1,591084	1,037838	1,651287	0,00644002	0,00620523
Бірінші сұрыпты бидай ұны	0,00546	0,00584	1,463581	1,041514	1,524340	0,00890215	0,00854731

Үш құрамдас бөлікті есепке алмағандағы базалық тұтыну бағасының индексін есептеу тәртібі:

1) жаңадан жиналған жемістер мен көкөністерді, бензинді, көмірді алып тастаған кезде олардың үлес салмағы және баға өзгерісі шартты түрде нөлге тең деп қабылданады;

2) жоғарыда аталған айқындамаларды алып тастағаннан кейін қалған тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің жиынтық салмағы 0,93565 ≠ 1,00000 болады. Салмақтар қалыпқа келтіру коэффициенті көмегімен қалыпқа келтіріледі:

k_N = 1 / 0,93565.

Оны есепке алғанда айқындамалар бойынша қалыпқа келтірілген салмақ (2-баған):

жоғары сұрыпты ұн	0,00365 * 1/0,93565 = 0,00390
бірінші сұрыпты ұн	0,00546 * 1/0,93565 = 0,00584
ұн тобы бойынша	0,00390 + 0,00584 = 0,00911

3) өткен айға ұзақ мерзімді бағалық салыстырмалы шама бойынша деректер (3-баған) тұтыну бағасының индексі есептеуінен алынады. Тұтыну бағасы индексінің тиісті есептеуіндегідей анықтау үшін қалыпқа келтірілген салмақты ескере отырып қысқа мерзімді бағалық салыстырмалы шама (4 және 5-баған) есептеледі:

а) айқындамалық жолдар бойынша: өткен айдың құрылымдық бағалық салыстырмалы шамасы базалық жылғы желтоқсанға (7-баған) 7-баған = 2-баған * 3-баған:

жоғары сұрыпты ұн бойынша 0,00390 * 1,591084 = 0,00620523;

бірінші сұрыпты ұн бойынша 0,00584 * 1,463581 = 0,00854731.

б) айқындамалық жолдар бойынша: есепті айдың құрылымдық бағалық салыстырмалы шамасы базалық жылғы желтоқсанға (6-баған) 6-баған = 2-баған * 5-баған:

жоғары сұрыпты ұн бойынша 0,00390 * 1,651287 = 0,00644002;

бірінші сұрыпты ұн бойынша 0,00584 * 1,524340 = 0,00890215.

в) ішкі класс түрлері, ішкі класс, класс, топ, бөлім түрлері бойынша құрылымдық бағалық салыстырмалы шамалар оларға кіретін құрамдас бөліктерді тізбектеп жиынтықтау жолымен анықталады.

Мысалы, ішкі класс (5-деңгей) бөлігі бойынша құрылымдық (6 және 7-бағандар) бағалық салыстырмалы шамалар оған кіретін айқындамалық (6-деңгей) жолдардың жиынтығы ретінде есептеледі.

ұн бойынша 6-баған 0,00644002 + 0,00890215 = 0,01534217;

ұн бойынша 7-баған 0,00620523 + 0,00854731 = 0,01475254.

4) топтық жолдар бойынша бағалық салыстырмалы шама базалық жылғы желтоқсанға ұзақ мерзімді құрылымдық шаманы бөлу арқылы есептеледі.

есепті айдың өткен айға 4-баған = 6-баған / 7-баған:

ұн бойынша 0,01534217 / 0,01475254 = 1,039968;

базалық жылғы желтоқсанға – 5-баған = 6-баған / 2-баған:

ұн бойынша 0,01534217 / 0,00974 = 1,575171.

Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесіне 3-қосымша

Ең жоғарғы және төменгі бағалық өзгерістермен бес айқындама
бойынша алып тастау жолымен базалық тұтыну бағасының индексін
есептеу

Ескерту. 3-қосымша алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Базалық тұтыну бағасының индексін есептеу әдістемесіне 4-қосымша

Ең жоғарғы және ең төменгі бағалық өзгерістермен кесіп
тасталатын "қалдықтың" сегіз пайызы бойынша алып тастау жолымен
базалық тұтыну бағасының индексін есептеу

Ескерту. 4-қосымша алып тасталды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 06.08.2021 № 13 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Об утверждении Методики расчета базового индекса потребительских цен

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 24 ноября 2016 года № 274. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 21 декабря 2016 года № 14544.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О государственной статистике" и подпунктом 22) пункта 17 Положения Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 5 октября 2020 года № 427, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику расчета базового индекса потребительских цен.

2. Управлению статистики цен совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан в бумажном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсах Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Керимханова Г.М.).

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета по статистике
Министерства Национальной экономики
Республики Казахстан	Н. Айдапкелов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 24 ноября 2016 года № 274

Методика расчета базового индекса потребительских цен
Глава 1. Общие положения

1. Методика расчета базового индекса потребительских цен (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике".

2. Методика устанавливает методологические подходы расчета базового индекса потребительских цен (далее – БИПЦ), методы и порядок его расчета.

3. Настоящая Методика применяется Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан при формировании БИПЦ.

Сноска. Пункт 3 - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. Методика разработана с учетом принципов и рекомендаций "Руководства по индексу потребительских цен: теория и практика" (2004 год), подготовленного Международной организацией труда, Международным Валютным Фондом, Организацией экономического сотрудничества и развития, Статистическим бюро Европейских сообществ, Европейской экономической комиссией Организации Объединенных Наций и Всемирным банком.

5. БИПЦ является производным индексом цен от индекса потребительских цен (далее – ИПЦ), отражающим долгосрочную динамику изменения цен, не подверженную воздействиям шоков спроса и предложения, сезонного, событийного и случайного фактора, а также административному воздействию на процессы ценообразования.

Построение БИПЦ базируется на методологии формирования ИПЦ и его исчисление осуществляется методом непосредственного исключения из ИПЦ:

1) отдельных составляющих, отобранных преднамеренно или целенаправленно, независимо от фактического инфляционного проявления в них в любой момент времени;

2) составляющих, цены на которые в рассматриваемый период продемонстрировали наибольшие изменения цен в определенный момент времени, независимо от их социальной важности и структурного веса в общей совокупности.

Построение БИПЦ производится на базе информационных потоков, используемых при построении ИПЦ. Основой являются данные об изменении цен на товары и услуги, включенные в расчет ИПЦ и система весов, отражающая структуру индексируемых величин.

6. БИПЦ применяется для проведения экономического анализа, текущего и среднесрочного прогнозирования.

Глава 2. Методологические подходы измерения БИПЦ

7. Показатель БИПЦ учитывает основной долгосрочный ценовой тренд, отражающий состояние спроса в экономике и устраняющий влияние ценовых шоков.

Ценовые шоки подразделяются на временные и долгие ценовые шоки инфляции. Общая формула ценовых шоков:

(1)

где:

– ценовые шоки инфляции;

– краткосрочные ценовые шоки;

– ожидаемые в будущем ценовые шоки.

Первый компонент

, охватывает эффект временных относительных ценовых шоков, воздействующих на волатильные компоненты отдельных видов продуктов питания и энергоресурсов. Второй компонент

, выражает ожидаемые в будущем шоки инфляции. Разница между ними определяется периодом продолжения влияния этих эффектов на общую инфляцию. Шоки

, порожденные предложением и спросом, влияют на инфляцию по истечении определенного периода времени, в то время как ценовые шоки

, отражаются на измеряемой инфляции.

8. Ценовые шоки с точки зрения их продолжительности предусматривают два варианта определения БИПЦ:

(2)

(3)

где:

– БИПЦ;

– ИПЦ;

– краткосрочные ценовые шоки;

– ожидаемые в будущем ценовые шоки.

Выбор между подходами определения БИПЦ зависит от объекта измерения. При исключении влияния обратимых ценовых шоков в долгосрочном развитии инфляционного процесса подходящим является измерение БИПЦ

, определяемый путем исключения из общей инфляции шоков, оказывающие краткосрочное влияние. Для устранения однократных ценовых шоков с постоянным эффектом предпочтительным является измерение БИПЦ

.

Глава 3. Методы расчета БИПЦ

9. Измерение БИПЦ осуществляется с применением различных методов, модифицированных по охвату составляющих, их важности, процедурам исчисления. Распространенными методами, используемыми при построении БИПЦ, являются метод простого исключения и метод усеченного среднего в соответствии с волатильностью компонентов.

10. При методе простого исключения периодически исключаются из ИПЦ компоненты, проявляющие повышенную волатильность, неустойчивость, нестабильность, высокую степень изменчивости рыночной конъюнктуры, спроса, цен. Резкие колебания цен на волатильные компоненты обуславливаются влиянием внешнеторговой конъюнктуры, сезонных и случайных факторов, искажают основной долгосрочный ценовой тренд при построении ИПЦ. Данный метод измерения БИПЦ обеспечивает абстрагирование от влияния факторов, используя волатильность в качестве критерия для исключения компонентов.

Волатильные компоненты периодически не включаются в процесс формирования показателя БИПЦ. В результате движение цен на отдельные товары (услуги) перераспределяются для получения устойчивого их изменения. Осуществляется пересчет ИПЦ за вычетом соответствующих элементарных индексов, не требующий его дальнейшей корректировки и дополнительных расчетов на агрегированном уровне.

При применении данного метода измерения БИПЦ пересчитываются весовые составляющие, используемые при построении ИПЦ. Исключенным волатильным компонентам присваивается нулевой вес, у оставшихся компонентов повышается вес после применения процедуры нормализации.

11. Расчет БИПЦ без учета изменений цен по отдельным конкретным составляющим производится:

1) без одной составляющей (фрукты и овощи);

2) без трех составляющих (свежие фрукты и овощи, бензин, уголь);

3) без семи составляющих (дизельное топливо и услуги жилищно-коммунального хозяйства, железнодорожного транспорта и связи).

Исключение свежих овощей и фруктов связано с сезонным фактором, циклически проявляющимся в течение года и на протяжении ряда лет. Цены на бензин, дизельное топливо и уголь подвержены изменению конъюнктуры рынка и сезонному фактору.

Исключение изменений цен и тарифов на жилищно-коммунальные услуги, железнодорожного пассажирского транспорта и связи объясняются их социальной направленностью. Данные услуги занимают значительный вес в структуре ИПЦ, тенденция движения цен не связана с инструментами денежно-кредитной политики, так как они меняются не постоянно, поэтапно.

При формировании БИПЦ способом исключения одной, трех и семи составляющих используется следующая формула расчета:

(4)

где:

CI – БИПЦ;

I_ИПЦ – фактическое значение ИПЦ;

Pa,Pb,Pc – изменение цен на определенные для исключения товары (услуги) a,b,c;

Qa,Qb,Qc – удельный вес соответствующих товаров (услуг) в структуре ИПЦ.

Преимуществом применения этого метода является обеспечение сопоставимости временных рядов показателей, доступность понимания общественностью. Получаемые в результате показатели считаются субъиндексами ИПЦ, их построение обеспечивает соблюдение всех существующих стандартов и требований формирования ИПЦ.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
12. Исключен приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
13. Исключен приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

14. Из названных методов расчета БИПЦ за основной выбран метод простого исключения из ИПЦ трех составляющих (свежие фрукты и овощи, бензин, уголь). Остальные методы расчета БИПЦ применяются для аналитических и прогнозных целей. Применение рассмотренных методов, реализуемых в комплексе, образуют эффективную систему показателей, отражающих монетарное "поведение" инфляции.

Глава 4. Расчет БИПЦ без учета изменений цен по отдельным составляющим

15. Расчет БИПЦ без учета изменений цен по отдельным составляющим осуществляется в следующем порядке:

1) после определения ценового изменения в рамках расчета ИПЦ исключается определенный вид товаров и услуг (одна, три и семь составляющих ИПЦ), их удельный вес и ценовое изменение условно принимается равным нулю;

2) далее определяется базовое изменение цен без учета изменения цен на исключаемые позиции по формуле:

(7)

где:

CI – БИПЦ;

w_tj i_tj – структурная ценовая относительная отчетного периода t позиции j;

w_ty i_ty – структурная ценовая относительная отчетного периода t исключаемой позиции y;

w_oj – удельный вес позиции j в общей структуре потребительских расходов базового периода;

w_oy – удельный вес исключаемой позиции y в общей структуре потребительских расходов базового периода;

y₁,y₂,...,y_x – конкретные исключаемые позиции;

x – количество исключаемых позиций;

t_tj, i_ty – индивидуальные индексы цен позиции j и исключаемой позиции y в отчетном периоде t;

n – общее число позиций потребительского набора;

3) в целях достижения точности расчета БИПЦ без учета трех и семи составляющих после исключения из общего набора "не базовых" компонентов по оставшимся позициям осуществляется процедура нормализации базисных весов.

Для этого находится коэффициент нормализации, определяемый как результат отношения общей суммы весов к сумме оставшихся весовых составляющих:

или

, (8)

где:

K_N – коэффициент нормализации;

– результат отношения общей суммы весов;

– весовые составляющие.

Процедура нормализации осуществляется, как сумма компонентов при включении в показатель БИПЦ и составляет единицу или 100 процентов.

4) в результате каждому товару (услуге)-представителю, изменение цен (тарифов) на которые участвуют в расчетах БИПЦ, придается дополнительный вес.

Нормализированный удельный вес находится путем умножения базисного веса на полученный коэффициент нормализации:

, (9)

где:

w_Nj – нормализованный вес;

w_0j – базисный вес;

K_N – коэффициент нормализации.

5) с учетом нормализированного веса по оставшимся позициям заново пересчитывается агрегированный индекс БИПЦ.

Расчет БИПЦ без учета изменений цен на свежие фрукты и овощи, бензин и уголь приведен в приложении к настоящей Методике..

Сноска. Пункт 15 с изменением, внесенным приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 5. Расчет БИПЦ путем исключения товаров и услуг по
степени изменений цен и их весовых составляющих

16. Исключен приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
17. Исключен приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
18. Исключен приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Приложение 1 к Методике расчета базового индекса потребительских цен

Перечень товаров и услуг для расчета базового индекса потребительских цен без учета изменений цен по отдельным конкретным составляющим

Сноска. Приложение 1 исключено приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Приложение к Методике расчета базового индекса потребительских цен

Пример расчета базового индекса потребительских цен без учета изменений цен на свежие фрукты и овощи, бензин и уголь

Сноска. Приложение 2 - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 23.04.2025 № 9 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Наименование	Вес		Ценовая относительная к декабрю базового года (за предыдущий месяц)	Ценовая относительная отчетного месяца к		Структурная ценовая относительная к декабрю базового года
	по индексу потребительских цен без трех составляющих	нормализованный		предыдущему месяцу	декабрю базового года	отчетного месяца	предыдущего месяца
А	1	2	3	4=6/7	5=3*4	6=2*5	7=2*3
Базовый индекс потребительских цен
Товары и услуги	0,93565	1,00000	1,563421	1,008753	1,577106	1,57710621	1,56342102
Мука	0,00911	0,00974	1,514634	1,039968	1,575171	0,01534217	0,01475254
Мука пшеничная высшего сорта	0,00365	0,00390	1,591084	1,037838	1,651287	0,00644002	0,00620523
Мука пшеничная первого сорта	0,00546	0,00584	1,463581	1,041514	1,524340	0,00890215	0,00854731

Порядок расчета базового индекса потребительских цен без учета трех составляющих:

1) при исключении свежих фруктов и овощей, бензина, угля их удельный вес и ценовые изменения условно принимается равные нулю;

2) после исключения вышеназванных позиций суммарный вес оставшихся товаров и услуг равен 0,93565 ≠ 1,00000. Веса нормализуются с помощью коэффициент нормализации:

kN = 1 / 0,93565.

С учетом его нормализованный вес (графа 2) по позиции:

мука высшего сорта	0,00365 * 1/0,93565 = 0,00390
мука первого сорта	0,00546 * 1/0,93565 = 0,00584
по группе мука	0,00390 + 0,00584 = 0,00911

3) данные по долгосрочной ценовой относительной за предыдущий месяц (графа 3) переносятся из расчета индекса потребительских цен. Для определения, как в соответствующем расчете индекса потребительских цен, краткосрочной ценовой относительной (графа 4 и 5) с учетом нормализованного веса рассчитываются:

а) структурная ценовая относительная предыдущего месяца к декабрю базового года (графа 7) по позиционным строкам: графа 7 = графа 2 * графа 3:

по муке высшего сорта 0,00390 * 1,591084 = 0,00620523;

по муке первого сорта 0,00584 * 1,463581 = 0,00854731.

б) структурная ценовая относительная отчетного месяца к декабрю базового года (графа 6) по позиционным строкам: графа 6 = графа 2 * графа 5:

по муке высшего сорта 0,00390 * 1,651287 = 0,00644002;

по муке первого сорта 0,00584 * 1,524340 = 0,00890215.

в) структурные ценовые относительные по видам подкласса, подклассу, классу, группе, разделу определяются последовательно путем суммирования входящих в них составляющих.

Например, структурные ценовые относительные (графы 6 и 7) по части подкласса (5 уровень) рассчитываются как сумма входящих в нее позиционных строк (6 уровень).

графа 6 по муке 0,00644002 + 0,00890215 = 0,01534217;

графа 7 по муке 0,00620523 + 0,00854731 = 0,01475254.

4) ценовая относительная по групповым строкам рассчитывается делением структурных долгосрочных к декабрю базового года.

отчетного месяца к предыдущему месяцу графа 4 = графа 6 / графа 7:

по муке 0,01534217 / 0,01475254 = 1,039968;

к декабрю базового года – графа 5= графа 6 / графа 2:

по муке 0,01534217 / 0,00974 = 1,575171.

Приложение 3 к Методике расчета базового индекса потребительских цен

Расчет базового индекса потребительских цен путем исключения
по пять позиций с максимальными и минимальными
ценовыми изменениями

Сноска. Приложение 3 исключено приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Приложение 4 к Методике расчета базового индекса потребительских цен

Расчет базового индекса потребительских цен путем исключения
по восемь процентов отсекаемых "хвостов" с максимальными и
минимальными ценовыми изменениями

Сноска. Приложение 4 исключено приказом Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 06.08.2021 № 13 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).