Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2025 жылғы 27 қарашадағы № 1013 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасы бекітілсін.

2. Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты орталық мемлекеттік, жергілікті атқарушы органдар және өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

1) Тұжырымдаманы іске асыру бойынша қажетті шаралар қабылдасын;

2) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарының уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін;

3) есепті жылдан кейінгі жылдың 1 сәуірінен кешіктірмей Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігіне Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпаратты ұсынып тұрсын.

3. Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі есепті жылдан кейінгі жылдың 1 мамырынан кешіктірмей Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігіне Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпаратты ұсынып тұрсын.

4. Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі есепті жылдан кейінгі жылдың 15 маусымына дейін Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы жиынтық ақпаратты жіберіп тұрсын.

5. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігіне жүктелсін.

6. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	О. Бектенов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2025 жылғы 27 қарашадағы № 1013 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасы

1-бөлім.	Тұжырымдаманың паспорты	2
2-бөлім.	Ағымдағы жағдайды талдау	3
2.1.	Ішкі сауда	4
2.2.	Сыртқы сауда	12
3-бөлім.	Халықаралық тәжірибеге шолу	17
3.1.	Сауда инфрақұрылымы	18
3.2.	Электрондық сауда	18
3.3.	Сауданы цифрландыру	19
3.4.	Тұтынушылардың құқықтарын қорғау	20
3.5.	Ішкі нарықты қорғау және тауарлардың сапасын арттыру	21
3.6.	Экспортты ілгерілету	22
3.7.	Кооперацияны дамыту	23
4-бөлім.	Сауда саясатын дамыту пайымы	23
5-бөлім.	Дамудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері	24
1-бағыт.	Заманауи сауданың экожүйесін қалыптастыру	25
2-бағыт.	Отандық өндірістің өсуі және экспортты ілгерілету үшін жағдай жасау	34
3-бағыт.	Тұтынушылардың құқықтарын жан-жақты қорғау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру	41
6-бөлім.	Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер	47
Қосымша.	Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

1-бөлім. Тұжырымдаманың паспорты

Атауы	Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасы
Әзірлеу үшін негіздер	Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 16 қыркүйектегі № 353 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 7-тармағы; Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2025 жылғы 6 қаңтардағы № 21-06/Б-4 тапсырмасы, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Ұлттық экономика министрі С.М. Жұманғариннің 2025 жылғы 5 сәуірдегі № 21-06/Б-4-1 тапсырмасы
Әзірлеуші мемлекеттік орган	Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі
Бірлесіп орындаушы мемлекеттік органдар	Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі Қазақстан Республикасының Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі Қазақстан Республикасының Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі Жергілікті атқарушы органдар
Іске асыру мерзімдері	2025 – 2030 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

Бүгінгі күні сауда саласы тұрақты өсуді қамтамасыз ете отырып, Қазақстан Республикасының экономикасында басты рөл атқарады және жоғары жалпы қосылған құнды қалыптастырады. 2015 – 2024 жылдар кезеңінде жалпы ішкі өнімдегі (бұдан әрі – ЖІӨ) "Сауда" секторының өсуі ағымдағы бағаларда 1,5 есеге жуық ұлғайды, бұл баға факторларын ескергеннің өзінде сауда секторының тұрақты кеңейгенін растайды.

2024 жылы "Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу" секторында жалпы қосылған құн көлемі жалпы ЖІӨ-нің 19 %-ын құрап, 26 007,1 млрд теңгеге жетті.

Сауда жұмыспен қамту деңгейі бойынша алдыңғы қатарда. 2024 жылы 1,5 миллионнан астам адам сауда саласында жұмыс істеді, бұл еліміздегі барлық жұмыспен қамтылғандардың 16,6 %-ын құрайды. Соңғы он жылда (2015 – 2024 жылдар) осы салада 228 мың жаңа жұмыс орны құрылды. 2024 жылы сауда саласы секторында 806,4 мың бизнес-субъект тіркелген, олардың үлесі Қазақстандағы барлық кәсіпорындардың 35,6 %-ын құрайды. Айтарлықтай жоғары үлес саланың одан әрi серпiндi дамуын және жұмысқа орналастырудың өсуiне мүмкiндiктер туғыза отырып, кәсiпорындар санының ұлғаюын көрсетеді.

Бұл сауданы кәсіпорындардың саны бойынша ауыл шаруашылығы, құрылыс, өзге де көрсетілетін қызмет түрлерін ұсыну және білім беру сияқты салалардың барлығын қоса ала отырып, салыстыруға болатындай шағын және орта бизнесті (бұдан әрі – ШОБ) ірі секторына айналдырады.

2.1 Ішкі сауда

2024 жылы ішкі тауар айналымы 9,4 %-ға өсіп, 70,7 трлн теңгені құрады. Айналымның негізгі бөлігі 66,7 % көтерме саудаға, ал 33,3 % бөлшек саудаға тиесілі.

1-сурет. Ішкі сауда (2015 – 2024 жылдар), трлн теңге

Қазақстанда сауда қызметінің шоғырлануы өңірлер бойынша айтарлықтай өзгеріп тұрады, бұл ретте сауданың негізгі орталықтары елдің ірі қалаларында шоғырланған. Көтерме сауданың ең көп үлесі Алматы қаласына тиесілі, ол жалпы көлемнің 36,6 %-ын алады, бұл дамыған инфрақұрылымға және жоғары іскерлік белсенділікке негізделген. Екінші орында еліміздің елордасы Астана қаласы 17,1 % көрсеткішімен тұр. Үшінші орында Атырау облысы 14 % үлесімен, бұл тауар айналымын ынталандыратын белсенді өнеркәсіптік және мұнай өндіру қызметіне байланысты, ал көшбасшылар тізімінің соңында көтерме саудадағы үлесі 6,4 %-ды құрайтын Қарағанды облысы тұр.

Бөлшек сауда сегментіндегі үрдіс осыған ұқсас: ең ірі үлес те жалпы көлемнің 33,6 %-ы шоғырланған Алматы қаласына тиесілі. Астана қаласы 13,2 %-бен екінші, ал үшінші орында Қарағанды облысы тұр, онда бөлшек сауда 7,5 %-ды құрайды. Шығыс Қазақстан облысы да бөлшек сауданың 5,7 %-ын қамтамасыз ете отырып, елдің сауда айналымында айтарлықтай орынға ие.

Бұл көрсеткіштер Алматы мен Астана сияқты ірі қалалар көтерме, сол сияқты бөлшек сауданы қалыптастыруда негізгі рөл атқара отырып, Қазақстанның негізгі экономикалық орталықтары болып қалатынын көрсетеді. Бұл өңірлерде сауда қызметінің жоғары шоғырлануы дамыған көлік инфрақұрылымымен, халықтың жоғары тығыздығымен, белсенді кәсіпкерлік қоғамдастықпен және тұтынушылар мен инвесторларды көптеп тартатын ірі сауда желілерінің болуымен түсіндіріледі.

Сауда инфрақұрылымы

Сауда инфрақұрылымы халықты тауарлармен және көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Алайда, бүгінгі күні сауданың қазіргі заманғы форматтары барлық бөлшек сауданың 40,8 %-ын ғана құрайды, бұл жеделдетілген жаңғырту қажет екенін көрсетеді.

2024 жылы Қазақстан аумағында 78,4 мыңнан астам сауда объектісі тіркелген, олардың жиынтық ауданы 11,2 млн шаршы метрді құрайды. Олардың ең көп саны Алматы (10619), Астана (6107) қалаларында және Қарағанды облысында (5326), ең азы Ұлытау (874) және Атырау (1801) облыстарында орналасқан.

Елде жалпы алаңы 626 мың шаршы метр 7469,4 сауда базары жұмыс істейді, оның 64 % әмбебап базарлар, ал 53,2 %-ы жабық үй-жайларда орналасқан. Базарлардың ең көп саны Түркістан (106) және Алматы (56) облыстарында, ал ең азы Ұлытау (7) және Павлодар (16) облыстарында шоғырланған.

Жергілікті атқарушы органдардың деректері бойынша, елімізде 43 мыңға жуық "үй жанындағы дүкендер" жұмыс істейді.

Қойма қуаттылығының тапшылығы қосымша міндет болып қала береді, ол
60 %-дан асады және жеткізу мерзімі мен логистикалық шығындардың ұлғаюына әкеледі. Елімізде сауда-логистикалық инфрақұрылымның 60 объектісі жұмыс істейді, оның ішінде қуаты мен мақсаты әртүрлі сауда-логистикалық, көлік-логистикалық және көтерме-тарату орталықтары бар.

Бұл объектілер заманауи логистика стандарттарына сәйкес азық-түлік және азық-түлік емес өнімдерді үздіксіз жеткізу, қоймалау, тарату және сақтау тізбегін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.

Бұдан басқа, 2025 – 2036 жылдар кезеңінде 42 сауда-логистикалық инфрақұрылым объектілерін салу жоспарлануда (Астана қаласы – 2, Шымкент қаласы – 19, сондай-ақ Абай – 2, Алматы – 7, Ақтөбе – 1, Атырау – 1, Шығыс Қазақстан – 2, Жамбыл – 2, Жетісу – 2, Батыс Қазақстан – 2, Қостанай – 1, Түркістан облыстары – 1).

Өнеркәсіптік тауарлар мен құрылыс материалдарын сақтауға арналған құрғақ қоймалар, контейнерлік алаңдар жеке санатқа жатады. Олардың саны 50 бірліктен асады.

Осы мәселелерді шешу және сауданы заманауи форматтарға түрлендіру үшін ішкі сауда қағидалары қабылданды, онда жәрмеңкелер мен стационарлық емес сауданы қоса алғанда, сауданы жүргізу тетіктері енгізілді. Базарлар, ұсақ бөлшек сауда желілері, қоғамдық тамақтану және электрондық коммерция объектілері үшін стандарттар әзірленді, тауарларды сәйкестендіру және кодтау тетіктері енгізілді, бұл сауданың ашықтығын арттыруға ықпал етеді, ішкі сауда субъектілеріне мемлекеттік қолдау шараларын көрсету жөніндегі бағдарлама іске қосылды.

Биржалық сауда

2024 жылы биржалық сауданың жалпы айналымы 1,9 трлн теңгені құрады. Бұл соманың 1,1 трлн теңгесі стандартталған тауарлар саудасына тиесілі, бұл жалпы көлемнің 58,04 %-ын құрайды. Стандартталмаған тауарлар саудасы 823 млрд теңгені немесе 41,96 %-ды құрады.

Қазақстанда 9 тауар биржасы лицензияланған, бұл ретте 7 тауар биржасы жұмыс істейді (2 биржа өз қызметін тоқтата тұрды), оларда 9445 сатушы және 8411 сатып алушы тіркелген.

Қазақстандық тауар биржаларында Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 26 ақпандағы № 142 бұйрығымен бекітілген биржалық тауарлар тізбесіне енгізілген биржалық тауарлар, олардың ішінде: көмір (тас және қоңыр), бидай, қант, арпа, майбұршақ, картоп, мақта, цемент, сондай-ақ мұнай өнімдері (битум, бензин, дизель отыны, реактивті қозғалтқыштарға арналған отын) сатылады.

Бұл ретте талдау көрсеткендей, стандартталмаған тауарлар айналымы едәуір жоғары және 60 %-ға дейін жетеді. Мұндай тауарлардың бір бөлігін биржалар стандартталған тауарлар ретінде дербес жіктейді және қосарланған жасырын аукцион режимінде өткізеді. Бұл – машина жасау өнімдері, тоқыма бұйымдары, аяқ киім, бас киімдер, химиялық және аралас салалардың өнімдері, сондай-ақ көбінесе жер қойнауын пайдаланушылар сатып алатын өзге де өнеркәсіптік тауарлар.

Биржалық сауданы дамытудағы түйінді шешімдердің бірі "Тауар биржалары туралы" Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау болды, ол энергия тасығыштар мен азық-түлік қауіпсіздігі үшін аса маңызды өнімдерді қоса алғанда, әлеуметтік маңызы бар биржалық тауарлар тізбесін қалыптастыруға бағытталған.

Биржалардың қызметін бақылауды күшейту үшін қатысушылардың қаржылық тұрақтылығына қойылатын талаптарды, мәмілелер мониторингі үшін бот-технологияларды енгізуді, цифрландыру мен ІТ-инфрақұрылым деңгейін арттыруды, сондай-ақ жосықсыз ойыншылардан лицензияларды қайтарып алу тетігін қоса алғанда, реттеудің жаңа тетіктері енгізілді. Тауар биржаларын микробизнес субъектілері санатынан алып тастау маңызды қадам болды, бұл олардың қызметінің ашықтығын күшейтті және биржалық сауданың сенімділігін арттыруға ықпал етті.

Сондай-ақ стандартталмаған тауарларды айналымнан шығару бойынша шаралар қабылданды, бұл қалта биржаларын пайдалануды барынша азайтуға мүмкіндік берді. Реттеуді күшейту шеңберінде брокерлер мен клирингтік орталықтарды лицензиялау енгізілді, бұл ақшаны жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл бөлігінде Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі мен Қаржылық мониторинг агенттігі тарапынан тиімді бақылауды жолға қоюға мүмкіндік берді.

Бұған қосымша "Астана" халықаралық қаржы орталығының (АХҚО) базасында биржалық сауданы жүзеге асыру үшін нормативтік-реттеуші орта құрылды, бұл Қазақстанның инвестициялық тартымдылығы мен қаржы хабы ретіндегі халықаралық мәртебесін арттырады. Тағы бір стратегиялық қадам Еуразиялық экономикалық одақ (Бұдан әрі – ЕАЭО) шеңберінде тауарлардың ортақ биржалық (ұйымдастырылған) нарығын қалыптастыру жөніндегі Тұжырымдаманы бекіту болды, бұл қатысушы елдердің интеграциясын тереңдетуге және қазақстандық нарық қатысушылары үшін мүмкіндіктерді кеңейтуге ықпал етеді.

Қазақстандағы биржалық сауда қалыптасу кезеңінен өтті, бірақ ол тиімділігі мен ашықтығын шектейтін бірқатар проблемалармен бетпе-бет келуде. Тауар нарықтарының ашық болмауы, баға белгілеу үшін биржалық индикаторларды жеткілікті пайдаланбау және кәсіпкерлердің биржалық тетіктерге қолжетімділігінің шектелуі негізгі сын-қатерлер болып қалып отыр. Бұдан басқа, келісімшарттардың орындалмау тәуекелі, сауданың әлсіз цифрландырылуы және биржалық деректердің мемлекеттік реттеуші жүйелерге жеткіліксіз интеграциялануы бизнестің биржалық операцияларға деген сенімін төмендетеді.

Электрондық сауда

Қазақстандағы электрондық сауда тұрақты өсуді көрсетіп, экономиканың маңызды сегментіне айналуда. 2020 жылдан бастап нарық көлемі 476,7 млрд теңгеден 2024 жылы 3,2 трлн теңгеге дейін (жедел деректер) 5 есе ұлғайды, ал оның бөлшек саудадағы үлесі 14,1 %-ға жетті. Бұл сектордың өсуі халықтың технологиялық тұрғыдан жоғары жарақталуымен қамтамасыз етіледі: азаматтардың 92,3 %-ы интернет-пайдаланушылар, 90,2 %-ы компьютерлік сауаттылыққа ие, ал цифрлық технологияларға бағдарланған 15-45 жас аралығындағы жастардың саны 8,2 млн адамды құрайды. Қаржылық технологиялардың дамуы да маңызды рөл атқарады, бұл онлайн төлемдерді оңайлатуға және бизнес үшін қаржы құралдарының қолжетімділігіне ықпал етеді.

Электрондық сауда нарығында ұлттық, сол сияқты халықаралық платформалар белсенді жұмыс істейді. Барынша сұранысқа ие отандық маркетплейстердің ішінде – Kaspi.kz, Halyk Market, Forte Market, Jusan Market, сондай-ақ "Teez" қоймада сақтаудан бір күн ішінде курьерлік жеткізуге дейінгі көрсетілетін қызметтердің толық циклін ұсынады. Сонымен қатар қазақстандық кәсiпкерлердi көптеп тартатын iрi трансшекаралық платформалардың қатысуының өскені байқалады.

Электрондық сауданы қолдау үшін логистикалық инфрақұрылым мен фулфилмент-орталықтар дамуда. Алматы мен Астана қалаларында жаңа объектілер іске қосылды, бірқатар ірі платформалар тапсырыс беру пункттерінің желісін кеңейтіп, заманауи логистикалық орталықтар салуда. Алдағы жылдары осы сегменттегі инвестициялардың өсуі күтілуде, бұл қойма қуатын ұлғайтуға және жеткізу процесін жеделдетуге мүмкіндік береді.

Электрондық сауданың одан әрі өсуі үшін Электрондық сауда нарығын дамыту жөніндегі 2027 жылға дейінгі іс-шаралар жоспары (министрдің міндетін атқарушының 2025 жылғы 27 наурыздағы № 121 бұйрығы) бекітілді, ол логистикалық және төлем инфрақұрылымын дамытуды, кәсіпкерлерді қолдауды және халықаралық платформалармен интеграцияны қамтиды. Алайда оң серпінге қарамастан, сегмент бірқатар сын-қатерлерге тап болуда: логистикалық шығыстардың шектелуі, отандық және шетелдік маркетплейстер арасындағы бәсекелестіктің тең емес жағдайлары, сондай-ақ шетелдік платформалар позицияларының күшеюі, бұл жергілікті ойыншылар үшін тәуекелдер туғызады.

Сауда экожүйесін цифрландыру

Соңғы жылдары Қазақстанда сауданы цифрландыру жұмыс тиімділігінің айтарлықтай ілгерілегенін көрсетіп отыр.

Автоматтандырылған кеден жүйесi жүктердi өңдеудiң орташа уақытын бiр жүк бiрлiгiне шамамен 15 минутқа дейiн жеткiзе отырып, оны 55 %-ға қысқартуға мүмкiндiк бердi, бұл ретте бақылаудың өткiзу қабiлетi 40 %-ға өстi.

Сонымен қатар электрондық шот-фактуралар жүйесін енгізу электрондық форматтағы сауда операцияларының үлесін 75 %-ға дейін ұлғайтты және құжаттарды ресімдеудегі қателер санын 35 %-ға төмендетті, бұл мәмілелердің ашықтығы мен жеделдігін айтарлықтай арттырды.

Тауар топтарын өндірушіден не импорттаушыдан тұтынушыға дейін цифрландыруды қамтамасыз ететін "Тауарларды қадағалап отырудың ұлттық жүйесін" (бұдан әрі – ТҚҰЖ) құру маңызды бастама болды. 2025 жылдың басындағы деректер бойынша ТҚҰЖ пилоттық жобасы әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының (бұдан әрі – ӘМАТ) 19 позициясын қамтыды, 20 әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияны және "Азық-түлік келісімшарт корпорациясы" ҰК" АҚ-ны қоса алғанда, 1364 заңды тұлға тіркелді, 100 млрд теңгеден астам сомаға шарттар жасалды.

Техникалық реттеу саласында Қазақстан Техникалық реттеудің бірыңғай ақпараттық жүйесін әзірлеудің арқасында елеулі табыстарға қол жеткізді. Платформа ресімдеу мерзімін қысқарта және рәсімдердің ашықтығын арттыра отырып, мемлекеттік органдар мен нарыққа қатысушылар арасында сертификаттау, бақылау және деректер алмасу процестерін оңтайландырады.

Атқарылған жұмыс сауданың цифрлық инфрақұрылымын нығайтуға, ашықтықты арттыруға және бизнес үшін жаңа мүмкіндіктер жасауға ықпал етті.

Бұл ретте әлі күнге дейін деректердің алшақтығы, бірыңғай есепке алу жүйесінің болмауы және мемлекеттік ақпараттық жүйелердің әлсіз интеграциясы байқалады, бұл заңсыз импорт, бұрмалау, салықтан жалтару және баға алаяқтығы үшін мүмкіндіктер туғызады.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасына шағымдардың өсуі аясында барынша өзекті бола түсуде. 2024 жылы 62561 жолданым тіркелген, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 23 %-ға көп. Шағымдардың басым бөлігі бөлшек сауда (23450 жолданым, 26 %-ға көп), электрондық коммерция (14520 жолданым, +89 %), тұрмыстық көрсетілетін қызметтер (5532 жолданым), тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметтері (4625 шағым), байланыс қызметтері (2170 жолданым, +4,4 %), қаржылық көрсетілетін қызметтер (2030 жолданым, +1 %), туристік қызметтер (1531 жолданым, +3 %), қоғамдық тамақтану (1430 жолданым, +13 %), медициналық көрсетілетін қызметтер (970 жолданым, +3 %), көлік қызметтері (882 жолданым,+1 %), білім беру қызметтері (877 жолданым, +4,5 %), әуе тасымалдары (119 жолданым) және басқа салалар (4425 жолданым) бойынша келіп түседі.

Жосықсыз кәсіпкерлік қызметтің өсуімен және халықтың тұтынушылық мәдениетінің артуымен уәкілетті органға түсетін жолданымдардың одан әрі өсу үрдісі жалғасатын болады.

Шағымдар санының ұлғаюы реттеуді күшейту және жедел ден қою тетіктерін енгізу қажеттігін білдіреді.

Тұтынушылар тарапынан шағымдардың жыл сайынғы өсуі жүйелі проблемалардың болуын көрсетеді.

Даулы жағдай болған кезде сатушы мен тұтынушы арасындағы жедел өзара іс-қимыл проблемалары бар. Тұтынушылардан бизнес өкілдеріне жолданымдар жіберуге арналған тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қолданыстағы ақпараттық жүйесі оның негізгі мақсатына сай келмейді. Кәсіпкерлердің тұтынушылармен ақпараттық жүйе арқылы өзара әрекеттесуі онда бизнес субъектілерінің ерікті түрде тіркелуі кезінде ғана қамтамасыз етіледі (қолданыстағы "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-3-бабы). Осылайша, жүйеде 950-ге жуық бизнес субъектісі тіркелген, бұл тұтынушылардың сатушыға шағым жіберу мүмкіндігін шектейді.

Электрондық коммерцияның жеткіліксіз реттелуі шағымдардың, әсіресе тауарлардың сапасы мен жеткізу мерзімдеріне қатысты шағымдардың көбеюіне ықпал етеді. Жосықсыз сатушылардың бірыңғай тізілімінің болмауы олардың қызметін бақылауды қиындатады және қайталама бұзушылықтарға жағдай жасайды.

Бұдан басқа, бизнес жауапкершілігінің төмен деңгейі сақталып отыр, бұл тауарларды таңбалау жөніндегі талаптарды бұзудан, өнімдердің құрамы туралы анық емес ақпарат беруден және қызметтер көрсету шарттарын сақтамаудан көрініс табады.

Осы проблемаларды шешу үшін Заңға тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер жобасы дайындалды, онда Омбудсмен институтын енгізу көзделген, бұл азаматтардың мүдделерін мемлекеттік деңгейде қосымша қорғауды қамтамасыз етеді. Дауларды шешу алгоритмі оңайлатылды, бұл шағымдарды қарауды қолжетімді әрі жедел етеді. Процестерді цифрландыруға айтарлықтай мән беріледі: онлайн-жүйелер арқылы шағым беруді оңайлату көзделген, бұл тұтынушылардың мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылын едәуір жеңілдетеді. Қоғамдық институттардың рөлі күшейтілді, бұл дауларды қараудың ашықтығын және тұтынушылар құқықтарының сақталуын бақылауды арттырады. Маркетплейстердің қызметін реттеуді және өткізілетін тауарлардың сапасын бақылауды қоса алғанда, қосымша қорғау шаралары көзделген электрондық коммерция саласына ерекше назар аударылды.

Азық-түлікке қолжетімділік

Халықты қолжетімді және сапалы тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету мәселесі экономикалық өзгерістер мен тұтынушылық сұраныстың өсуі аясында өзекті болып отыр. Азық-түлікке қолжетімділікті арттыру және отандық өнімнің ұсынылуын ұлғайту бойынша мақсатты бағытталған жұмыс жүргізілуде.

2024 жылы Қазақстанның 20 қаласында ауқымды зерттеу жүргізілді, ол отандық тауарлар әлеуметтік маңызды позициялар бойынша сөрелік кеңістіктің орта есеппен 80 %-ын (мысалы, ұн – 95 %, сүт – 87 %, сары май – 88 %, құс еті – 80 %, өсімдік майы – 63 %) алып отырғанын көрсетті. Алайда бұл көрсеткіш одан әрі өсуді талап ететіні атап өтілді.

Отандық өнімдердің үлесін ұлғайту мақсатында "Қазақстанда жасалған" деген арнайы маңдайшаларды орналастыру, сондай-ақ дүкеннің сөрелік кеңістігінің кемінде 30 %-ын қазақстандық өндіріс өнімдеріне бөлу бойынша заңнамалық талаптар енгізілді. Мемлекеттік қолдау алатын сауда субъектілері үшін бұл көрсеткіш азық-түлік тауарлары үшін 50 %-ға дейін және азық-түлік емес тауарлар үшін 20 %-ға дейін ұлғайтылды.

Тұтынушыларды алдауға жол бермеу мақсатында тауарларды орналастыру сапасы мен қағидаларын бақылауға ерекше назар аударылады. Тауарларды қатар қою қағидаттарын міндетті түрде сақтау (мысалы, сүт сусындарынан және майды спредтерден бөлек орналастыру) енгізілді. Сондай-ақ азық-түлікті сатып алу және қайта сату кезінде ұлттық стандарттарды міндетті түрде қолдану бекітілді.

Халықтың жаңа, сапалы және бағасы қолжетімді тауарларды сатып алу мүмкіндігі бар жәрмеңкелер мен көрмелерді ұйымдастыру маңызды бағыт болып табылады. 2024 жылы 400-ден астам ауыл шаруашылығы жәрмеңкелері өткізілді, оның 60-ы елдің ірі қалаларында өтті. Шаруа қожалықтарын қолдау үшін жәрмеңкелердегі сауда орындары тегін беріледі, ал өтінім беру процесі толығымен цифрландырылған.

Сонымен бірге сауда үстемесі мөлшерінің сақталуына қатаң мемлекеттік бақылау жүргізіледі. 2023 жылғы сәуірден бастап анықталған бұзушылықтар саны 17 есеге өсті, 5,5 мыңнан астам әкімшілік қаулы шығарылды, 610 өнімсіз делдал жойылды.

"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бизнес жүргізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы шеңберінде 2026 жылдан бастап әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағаларын мемлекеттік реттеу тетігі (шекті және ең жоғары бағаларды белгілеу) алып тасталады. Көрсетілген мерзімге әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының тізбесі қайта қаралып, нақтыланатын болады. Бұл шара нарықты ырықтандыруға, инвестициялық ахуалды жақсартуға, сапаны арттыруға және азық-түлік тауарларының отандық өндірісін ынталандыруға бағытталған.

Көлеңкелі экономика

Негізгі жүйелі проблемалардың біріне көлеңкелі сауданың жоғары деңгейі жатады, оның көлемі 2023 жылы 4,2 трлн теңгеге бағаланды және елдің көлеңкелі экономикасында 1-орын алды.

2015 – 2024 жылдар аралығындағы көлеңкелі экономика серпінін талдау оның үлесінің біртіндеп төмендегенін көрсетеді. 2015 жылы ол 8,15 %-ды құрады, 2016 жылы 9,16 %-ға дейін өсті, одан кейін төмендей бастап, 2019 жылы 7,98 %-ға жетті. Айтарлықтай қысқару 2020 жылы (5,77 %) және 2021 жылы (2,77 %) болды, бұл мемлекеттік бақылаудың күшеюімен және сауданы цифрландырумен байланысты. Алайда кейінгі жылдары аздап өсу байқалады (2022 жылы 3,14 %), бұл заңсыз тауар айналымы проблемаларының сақталып отырғанын көрсетеді.

Көлеңкелі сауданың жоғары деңгейінің салдары сауда жұмыскерлерін әлеуметтік қорғаудың жеткіліксіздігі болып табылады, бұл формалды емес жұмыспен қамтылғандар санының көптігімен (169 мың адам), жалақының салыстырмалы түрде төмен болуымен және еңбек өнімділігінің төмендігімен расталады. Көлеңкелі саудада тауарлар мен көрсетілетін қызметтер сапасының, қауіпсіздігінің тиісті стандарттары да жоқ. Тұтынушылар қолдан жасауға, сапасыз тауарларға немесе алаяқтыққа жиі тап болады.

Бұл факторлар саланың дамуын айтарлықтай шектейді, оның ашықтығын төмендетеді, бюджетке салықтық түсімдердің қысқаруына әкеледі, сондай-ақ нарықтағы контрафактілік өнімдер көлемінің ұлғаюына ықпал етеді.

Ең бастысы, көлеңкелі сауда бәсекелестікті төмендетеді және сауда саласының инвестициялық тартымдылығына әсер етеді.

2.2 Сыртқы сауда

Қазақстанның сыртқы сауда қызметi бүгiнгi күнi едәуiр дәрежеде әртараптандырылған. Қазақстан әлемнің 210-нан астам елімен сауда жасайды. Ел әлемдiк сауда жүйесiне белсендi интеграциялау жолымен Қазақстан экономикасын халықаралық институттар үшiн ашық деп сипаттайтын белсендi әрі мақсатты бағытталған сыртқы сауда саясатын жүргiзедi.

Қазақстанның негізгі сауда әріптестері Қытай, Ресей, Италия, Нидерланды, Франция болып табылады.

Қазақстанның сыртқы саудасының дамуына ықпал ететін түйінді институционалдық фактор Еуразиялық экономикалық одаққа, сондай-ақ Дүниежүзілік сауда ұйымына (бұдан әрі – ДСҰ) мүшелік болып табылады.

ЕАЭО-ға мүше болу Қазақстанға жалпы халық саны 185 миллионнан асатын нарыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Мәселен, ЕАЭО жұмыс істеген 10 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның әріптестермен өзара саудасы 89,6 %-ға өсті (2015 жылы – 16,3 млрд АҚШ доллары, 2024 жылы – 30,9 млрд АҚШ доллары). Қазақстанның жалпы саудадағы ЕАЭО-мен сауда үлесі 2024 жылдың қорытындысы бойынша 21,8 %-ды құрады. Қазақстанның ЕАЭО-ға экспорты ЕАЭО жұмыс істеу кезеңінде 115,7 %-ға өсті (2015 жылы – 5,1 млрд АҚШ доллары, 2024 жылы – 11 млрд АҚШ доллары), оның ішінде ЕАЭО-дағы экспорт құрылымында өңделген өнімнің үлесі 2015 жылғы 54,2 %-дан 2024 жылдың қорытындысы бойынша 86 %-ға дейін өсті. Қазақстанның ЕАЭО елдерінен импорты 74,1 %-ға өсті (2015 жылы – 11,2 млрд АҚШ доллары, 2024 жылы – 19,9 млрд АҚШ доллары).

Қазақстанның ЕАЭО-ға мүшелігі шеңберінде бірыңғай сыртқы сауда саясаты жүргізілуде.

Қазақстанның ЕАЭО-дағы ең маңызды сауда әріптесі Ресей болып табылады, ол ЕАЭО аясында Қазақстан үшін ірі экспорттық нарық, сол сияқты ірі импорт көзі болып табылады.

Қазақстанның ДСҰ-ға мүшелігі ұлттық заңнаманың халықаралық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету, бизнеске түсетін әкімшілік жүктемені азайту, зияткерлік меншік құқықтарын күзету мен қорғауды арттыру есебінен ішкі нарықтағы инвестициялық ахуалды жақсарту және мемлекет экономикасына инвестицияларды ұлғайту үшін қолайлы жағдайлар жасады.

ДСҰ-ның көпжақты келісімдерінде бекітілген және жаһандық экономиканың тұрақты дамуының негізі болып табылатын халықаралық сауда шарттарының болжамдылығы мен ашықтығына ерекше мән беріледі. Халықаралық құқық нормалары мен кемсітпеу қағидаттарын ұстана отырып, Қазақстан әділ және тұрақты сауда ортасын қалыптастыруға ықпал етеді.

ДСҰ-ның толыққанды мүшесі ретінде Қазақстан бірыңғай қағидаттар мен қағидалар негізінде тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің халықаралық саудасын реттеуге қатыса алады, сондай-ақ сыртқы нарықтардағы сауда дауларын реттеудің тиімді көпжақты тетігін, оның ішінде ДСҰ шеңберінде жүргізілетін көпжақты сауда келіссөздеріне қатысу арқылы пайдалана алады.

2024 жылы Қазақстан сауда саясатының бірінші шолуында ДСҰ-ның міндеттемелерін, оның ішінде сауда рәсімдерін оңайлатуды, агроөнеркәсіптік кешенді (бұдан әрі – АӨК) жаңғыртуды және инвестициялар үшін жағдайларды жақсартуды орындағанын растады. Бұл жетістіктер әлемдік нарықтарда Қазақстанға деген сенімді нығайтты және оның жаһандық сауда жүйесіне интеграциялануына ықпал етті.

2-сурет. Қазақстанның сыртқы саудасы (2015 – 2024 жылдар), млрд АҚШ доллары

Жалпы сыртқы сауданың даму динамикасы соңғы он жылда жоғары амплитудалы тербелістермен сипатталады. Мысалы, 2015 – 2021 жылдар аралығында елдің сыртқы сауда көлемі 62,1 – 101,7 млрд АҚШ доллары диапазонында болып, орташа есеппен 85,4 млрд АҚШ долларын құраса, соңғы үш жылда (2022 – 2024 жылдар) тауарлар саудасының диапазоны 135,5-142,1 млрд АҚШ доллары деңгейінде болды. Қазақстан Республикасының Сыртқы сауда айналымы пандемиялық 2020 жылы түзетіле отырып, 2017 жылдан бастап тұрақты түрде ұлғайды.

Соңғы он жылда экспорт 78 %-ға өсті. Ел экспортының құрылымында негізгі үлесті шикізат тауарлары алады. 2024 жылдың қорытындысы бойынша шикізат тауарларының үлесі 64,7 %-ды (2023 жылы 67,5 %) құрады, оның ішінде Қазақстан негізінен 42,9 млрд АҚШ долларына (52,5 % үлеспен) шикі мұнайды, 3,2 млрд АҚШ долларына (3,9 % үлеспен) мыс кендері мен концентраттарын экспорттады.

Он жыл ішінде шикізаттық емес экспорт үлесіне барлық экспорттың 31,5 %-ы, негізінен уран – 4,55 млрд АҚШ долл. (5,6 % үлеспен) және мыс – 4,1 млрд АҚШ долл. тиесілі (5,1 %). Қазақстан экспорты негізінен тау-кен өнеркәсібінің шикізатын және өңдеу өнеркәсібінің өңделуі төмен өнімдерін ұсынады, ал импортта дайын тауарлардың үлесі шамадан тыс жоғары.

3-сурет. Қазақстан экспортының құрылымы (2015 – 2024 жылдар), млрд АҚШ доллары

Импортқа келетін болсақ, оның көлемі 10 жыл ішінде 97,6 %-ға артты. Импорт серпінінің ауытқуы экспорттың өзгеруіне ұқсас, бірақ ығысу дәрежесі ең төмен. Бұл ретте, егер Қазақстан экспортында шикізат тауарлары басым болса, онда импорттағы жағдай керісінше. Соңғы он жылда ел импортының құрылымында өңдеу дәрежесі жоғары шикізаттық емес тауарлар орташа алғанда 92,2 %-ды алады. 2024 жылдың қорытындысы бойынша импорт құны 60,4 млрд АҚШ долларын құрады (шикізаттық емес тауарлардың үлесі 93,3 %, ал шикізаттық тауарлары – 6,7 %).

4-сурет. Қазақстан импортының құрылымы (2015 – 2024 жылдар), млрд АҚШ доллары

Осылайша, Қазақстан экономикасы өндірістік әлеуетінің жеткіліксіз дамуының, сондай-ақ өнеркәсіп салаларының төмен өнімділігінің нәтижесі болып табылатын сыртқы сауда теңгерімсіздігі байқалады.

Тұтастай алғанда, сыртқы сауда теңгерімсіздігі Қазақстан экономикасының ағымдағы моделінің көрінісі болып табылады, ол шикізат пен аз өңделген тауарларды сатудан түскен экспорттық түсімнің ағыны есебінен қаржыландырылатын дайын тауарлар мен сапалы көрсетілетін қызметтерді импортталатын тұтынудың жоғары (дамыған елдер деңгейінде) деңгейімен ерекшеленеді.

Бұл ретте Қазақстан экспорттайтын шикізаттық тауарлардың бағасы айтарлықтай ауытқуға ұшырайды, ал импортталатын дайын тауарлардың құны едәуір тұрақты, бұл ұлттық экономика үшін күтпеген баға күйзелістерінің тәуекелін тудырады. Бұдан басқа, өсіп келе жатқан импорт ішкі нарыққа қысымды күшейтеді және ұлттық өндірістің бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Бұл экспортты әртараптандыру, жоғары өңделетін өнімге көшу және шикізаттық емес салаларды дамыту қажеттігін көрсетеді. Орнықты экономикалық өсу үшін шикізатқа тәуелділікті қысқартуға, отандық өндірісті ынталандыруға және сауда теңгерімсіздігін жоюға бағытталған кешенді тәсіл талап етіледі.

Ішкі нарықты қорғау

Ішкі нарықты қорғау отандық өндірушілерді қолдауға және тұтынушылар үшін тауарлардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған сауда саясатының маңызды бағыты болып табылады. Тарифтік емес реттеу шеңберінде 2024 жылы жекелеген тауарларды әкетуге және әкелуге 20-ға жуық тыйым салу мен шектеу енгізілді, бұл ішкі нарықты қорғауға және оны стратегиялық маңызды өніммен толтыруға мүмкіндік берді. Қорғау шаралары саласында Қытайдан, Украинадан және Үндістаннан келетін өнеркәсіптік тауарларға қатысты демпингке қарсы алты шектеу ұзартылды. Бұл шаралар жосықсыз бәсекелестіктің алдын алуға және ұлттық өндірісті қолдауға бағытталды.

Бұдан басқа, қауіпті өнімнің әкелінуі мен айналымын бақылауды қамтамасыз ету үшін саудадағы техникалық кедергілер, сондай-ақ барлық бақылаушы мемлекеттік органдардың қатысуымен қауіпсіз өнімді әкелу және оның айналысы мәселелері жөніндегі ахуалдық штаб жұмыс істейді, оның құрамы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Сауда және интеграция министрінің 2022 жылғы 19 қарашадағы № 440-НҚ бұйрығымен бекітілген. Бірлескен алгоритм әзірленді, оған сәйкес импорттық өнімнің сынамалары алынып, бұзушылықтар анықталады, шекара маңындағы өткізу пункттерінде күшейтілген зертханалық бақылау енгізіледі.

Қабылданған шараларға қарамастан, шешудi талап ететiн едәуiр сын-қатерлер қалып отыр. Импортталатын тауарлардың жеткiлiкті бақыланбауы өнiмнiң нарыққа тиiсінше тексерілмей түсуiне алып келедi. Тауарларды бұрмалаудың және стандарттарға сәйкессіздіктің жоғары деңгейі тұтынушылар үшін тәуекелдер төндіреді.

Қазіргі уақытта жаһандық экономикалық дауыл жағдайында жетекші елдер арасындағы толық ауқымды сауда қақтығыстарына алып келетін сауда шектеулері мен протекционизмнің тұрақты өсу үрдісі байқалады. Бұл шаралар жаһандық сауданың өсу қарқынын едәуір бәсеңдете отырып, халықаралық сауда-экономикалық қатынастардың құрылымына елеулі әсер етеді және қолданыстағы жеткізу тізбектерінің орнықтылығын бұзады, нәтижесінде қосылған құнның интеграцияланған жүйелері бұзылады, бұл да халықаралық сауданың болжамдылығы мен тұрақтылығының төмендеуіне алып келеді.

Шикізаттық емес экспортты ілгерілету

Қазақстанның экспорттық саясаты жеткізу географиясын кеңейтуге, экспорттаушыларды қаржылай қолдауды күшейтуге және отандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің шетелдік нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.

Экспорттық саясатты іске асыруда шикізаттық емес экспортты дамыту институты ретінде құрылған "QazTrade" сауда саясатын дамыту орталығы" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – QazTrade) шешуші рөл атқарады. QazTradе экспорттаушыларға талдау мен стратегиялық жоспарлаудан маркетингтік және құқықтық қолдауға дейінгі кешенді сүйемелдеуді ұсынады, консультациялық қызметтер көрсетеді, шетелдік әріптестерді іздеуге және жаңа нарықтарға шығуға көмектеседі, сондай-ақ сауда-экономикалық және бизнес-миссияларды, оның ішінде халықаралық көрмелерді ұйымдастырады. Басымдықтардың ішінде – өткізу инфрақұрылымын дамыту, электрондық сауданы қоса алғанда, нарықтар бойынша талдау, сондай-ақ оқыту арқылы бизнестің экспорттық құзыретін арттыру.

Қазақстанның экспорттық әлеуетін күшейту үшін экспорттаушыларға сақтандыру қолдауын, сондай-ақ дәстүрлі субсидиялауға балама ретінде кеңейтілген қаржы құралдары – кепілдік беру, экспорт алдындағы және экспорттық сауда қаржыландыруын ұсынатын Экспорттық-кредиттік агенттік құрылды.

"Экспорттық фокустың" нысаналы бағыты шеңберінде көлік дәліздерін дамытуда Қытай, ЕАЭО және Орталық Азия елдері, Еуропалық Одақ және Таяу Шығыс нарықтары басым болып қала береді. Бұған қосымша БАӘ, Ауғанстан, Тәжікстан, Италия, Өзбекстан, Ресей, Қырғыз Республикасы сияқты елдерде сауда-экономикалық миссиялар жүргізіледі.

Қазақстан өз өнімдерін ірі халықаралық көрмелерге (CIFTIS, CIIE, DigitalExpo, ЭКСПО Еуразия және басқалар) қатысу, сондай-ақ жетекші электрондық сауда платформаларындағы (jd.com, Douyin, Alibaba) ұлттық павильондар белсенді түрде ілгерілетуде.

Қабылданып жатқан шараларға және шикізаттық емес экспорттың тұрақты өсуіне қарамастан, Қазақстан сыртқы нарықтарда сұранысқа ие тауарлардың әлі де шектеулі санын экспорттайды, бұл олардың бәсекеге қабілеттілігінің жеткіліксіздігіне, сондай-ақ бәсекеге қабілетті дайын тауарлардың экспорттық экспансиясы үшін өндірістік қуаттардың жетіспеушілігіне байланысты.

Мемлекеттік саясаткерлер мен ведомстволар арасындағы үйлестіру мен синергия жеткіліксіз. Экспорттаушыларды қаржылай қолдау және Қазақстанда экспортты қолдау институттарын қаржыландыру салыстырылатын елдерге қарағанда және орташа есеппен әлем бойынша төмен.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

Сауда жалпы ішкі өнімнің айтарлықтай бөлігін қалыптастыра отырып, жұмыспен қамтуды қамтамасыз етіп және өндірушілер мен тұтынушылардың арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, Қазақстан экономикасында шешуші рөлге ие. Алайда сауда саласын дамыту оны жаңғыртуға және орнықты өсуіне кедергі келтіретін бірқатар жүйелі проблемаларға тап болуда. Бұл сын-қатерлер осыған ұқсас міндеттерді шешуде өз тиімділігін дәлелдеген халықаралық тәжірибені егжей-тегжейлі талдауды және қолдануды талап етеді.

Бүгінгі таңда Қазақстанның сауда саласында инфрақұрылымның жеткіліксіздігін, электрондық саудадағы кедергілерді, тұтынушылардың құқықтарын қорғау, экспортты ілгерілету мәселелерін, сауданы цифрландыруды қоса алғанда, бірқатар проблемалар бар. Бұл бөлім халықаралық тәжірибеге жан-жақты шолу жасауға бағытталған, проблемалардың әрқайсысы үшін ұлттық жағдайларға бейімделуге және енгізуге болатын сәтті механизмнің мысалдары келтірілген. Талдау сауда саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, бизнес үшін жағдайды жақсарту, заманауи инфрақұрылымды дамыту және жаһандық қосылған құн тізбегіне интеграциялау үшін Қазақстанның күш-жігерді шоғырландыруы тиіс бағыттарды айқындауға мүмкіндік береді.

3.1 Сауда инфрақұрылымы

Германия

Urban Development Funding бағдарламасы сауда объектілерімен қамтамасыз етілуі төмен қалалардағы сауда кеңістіктерін жаңғыртуды қаржыландырады. Субсидиялар ескі ғимараттарды сауда орталықтары етіп реконструкциялау, энергия тиімділігін жақсарту және ыңғайлы қалалық инфрақұрылым құру үшін беріледі. Бұл шағын қалалар мен мегаполистер арасындағы сауда алаңдарымен қамтамасыз етудегі алшақтықты қысқартуға мүмкіндік берді.

Сингапур

Retail Industry Transformation Map бастамасы сауда кәсіпорындарына технологияларды енгізуге, сауда объектілерін жаңғыртуға және неғұрлым ыңғайлы әрі қолжетімді дүкендер құруға гранттар бөледі. Сондай-ақ сауда объектілерін біркелкі бөлуді қамтамасыз ету үшін "үй жанындағы дүкендер" сияқты бөлшек сауданың жаңа форматтары үшін салықтық жеңілдіктер енгізілді.

Оңтүстік Корея

Оңтүстік Корея дәстүрлі нарықтарды жаңғырту мен қолдауға ерекше назар аудара отырып, сауда саласын белсенді реттейді. Дәстүрлі бөлшек сауда біртіндеп жойылып бара жатқан көптеген елдерден айырмашылығы, Оңтүстік Кореяда мемлекет мұндай базарларды қазіргі заманғы сауда жүйесіне ықпалдастыра отырып, сақтауға ұмтылады.

Дәстүрлі сауданы қолдаудың маңызды құралы ірі ритейлерлердің қызметін шектеу болды. Дәстүрлі нарықтарды қорғау мақсатында сауданы қорғаудың арнайы аймақтары енгізілді, онда базардан 1 км радиуста гипермаркеттер салуға тыйым салынады. Бұдан басқа, ірі сауда желілері айдың әрбір екінші және төртінші аптасында жабылуға міндетті, бұл дәстүрлі базарларға бәсекелестік артықшылық береді.

Ірі ойыншылар үшін шектеулерден басқа, мемлекет дәстүрлі нарықтарда жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлерге қаржылай қолдау көрсетеді. Салықтық жеңілдіктер, сауда нүктелерін жалға алуға және жаңғыртуға субсидиялар, сондай-ақ жеңілдікті кредиттер беру енгізілді. Бұған қосымша логистикалық орталықтар құрылуда, олар базарларға жеткізу тізбектерінің тиімділігі есебінен гипермаркеттермен бәсекелесуге көмектеседі.

3.2 Электрондық сауда

Қытай

Қытай e-commerce жаһандық нарығының 50 %-дан астамын қалыптастыра отырып, электрондық коммерцияда әлемдік көшбасшы болып табылады. Электрондық сауданы дамытуда цифрлық инфрақұрылымға ауқымды мемлекеттік инвестициялар, сондай-ақ Alibaba, JD.com және Pinduoduo сияқты ірі ұлттық маркетплейстерді қолдау маңызды рөл атқарды. Елде шағын және орта бизнесті цифрландыру, кедендік рәсімдерді оңайлату және логистикалық тізбектерді субсидиялау бойынша мемлекеттік бағдарламалар белсенді түрде енгізілуде. Арнайы салықтық жеңілдіктер және трансшекаралық сауда үшін кедергілерді азайту жөніндегі шаралар Қытай компанияларына халықаралық e-commerce платформаларында басым болуға мүмкіндік берді.

Сингапур

Сингапур E-Commerce Booster Package бағдарламасы арқылы электрондық сауданы белсенді түрде дамытуда, ол шағын және орта кәсіпорындарға цифрлық алаңдарға шығу үшін субсидиялар береді. Мемлекет бизнесті Amazon, Lazada және Shopee-ді қоса алғанда, халықаралық маркетплейстермен интеграциялауды ынталандырады, сондай-ақ онлайн-тапсырыстарды жеделдетіп өңдеу үшін цифрлық логистикалық хабтар құруды инвестициялайды. Бұған қосымша киберқауіпсіздік және дербес деректерді қорғау бойынша шаралар іске асырылуда, бұл тұтынушылардың онлайн-платформаларға деген сенімін арттырады.

Еуропалық Одақ (ЕО)

ЕО-да мүше елдердегі электрондық коммерция қағидаларын үйлестіруге бағытталған Еуропалық цифрлық сауда стратегиясы енгізілді. Digital Markets Act бағдарламасы бәсекелестікті қорғау және жергілікті интернет-дүкендерді қолдау мақсатында Amazon және Google сияқты ірі технологиялық компаниялар үшін қатаң қағидалар белгіледі. Сауданың онлайн-форматына көшетін кәсіпкерлер үшін арнайы мемлекеттік қаржыландыру тетіктері әзірленді. Сондай-ақ бірыңғай цифрлық сәйкестендіргіш жүйесі енгізілді, бұл халықаралық төлемдер мен онлайн-сатып алу процесін айтарлықтай оңайлатты.

3.3 Сауданы цифрландыру

Қытай

Қытай жасанды интеллект, көлемді деректер және блокчейн-технологияларды белсенді түрде енгізудің арқасында сауданы цифрландыру саласында жаһандық көшбасшы болып табылады. Мемлекет логистика мен кедендік рәсімдерді цифрландыруды барынша қолдайды, бұл трансшекаралық сауда процесін айтарлықтай жеделдетеді. Экспорттаушылар мен мемлекеттік органдар арасында автоматтандырылған деректер алмасуды қамтамасыз ететін China International Trade Single Window цифрлық платформалары енгізілді. Бұдан басқа, Қытай Global Trade Item Number (бұдан әрі – GTIN) сияқты жаһандық сәйкестендіру жүйелерін белсенді пайдаланады, бұл ішкі және халықаралық нарықтардағы тауарлар туралы деректерді біріздендіруге мүмкіндік береді.

Еуропалық Одақ

ЕО электрондық сауда құжаттарын, цифрлық төлем шешімдері мен жасанды интеллектті жеткізу тізбектеріне енгізуге бағытталған сауданы цифрлық трансформациялау бағдарламасын іске қосты. eIDAS (электрондық сәйкестендіру және сенімгерлік қызметтер) және eFTI (электрондық сауда ақпараты) заңнамалық бастамалары компанияларға цифрлық есептілікті жүргізуге және кедендік рәсімдерді автоматтандыруға мүмкіндік береді. Бірыңғай цифрлық нарық шеңберінде тауарларды сәйкестендіруде және сауда процестерін стандарттауда GTIN пайдалану белсенді дамып келеді. Бұл мәмілелердің ашықтығын қамтамасыз етіп, тұтынушылардың сенімін арттырады және экспорттаушылар үшін кедергілерді төмендетеді.

АҚШ

АҚШ-та сауданы цифрландыру бизнестің бұлттық сервистерге, big data-талдауға және жасанды интеллектке қолжетімділігін қамтамасыз ететін Amazon, Google және Microsoft платформалық шешімдерін қоса алғанда, жеке технологиялық бастамалар есебінен дамуда. Мемлекет экспорттаушыларға арналған цифрлық сәйкестендіргіштерді белсенді енгізуде, бұл халықаралық сауда процесін оңайлатады.

Automated Commercial Environment (ACE) бағдарламасы компанияларға тауарларды декларациялау процесін автоматтандыруға және транзакцияларды жеделдетуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ өнімді цифрлық таңбалауға, атап айтқанда, фармацевтика, азық-түлік және тұтыну тауарлары саласында тауарларды қадағалау үшін GTIN және NTIN пайдалануға көп көңіл бөлінеді.

Оңтүстік Корея

Оңтүстік Корея жасанды интеллект пен машиналық оқыту негізінде цифрлық сауда экожүйелері жүйесін енгізуде. Smart Trade Hub шеңберінде мемлекет жеткізу тізбектерін басқару үшін автоматтандырылған шешімдерді, зияткерлік төлем жүйелерін және тауарларды цифрлық сертификаттауды дамытуда. Ел өнімді таңбалауда GTIN халықаралық стандарттарын белсенді пайдаланады, бұл логистикалық процестерді оңайлатуға, тауарлардың сапасын бақылауды автоматтандыруға және халықаралық нарықта корейлік өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік берді.

3.4 Тұтынушылардың құқықтарын қорғау

Германия, Польша

Германия мен Польшада тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органдар мен бейінді мемлекеттік органдар тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі үкіметтік емес сектормен бірлесіп жұмыс істейді.

Германияда тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органға қадағалау және бақылау функциялары берілген, бұл ретте оның негізгі "жаһандық" функциялары нормашығармашылық қызмет және мемлекеттік саясатты қалыптастыру болып табылады.

Өз кезегінде, мемлекеттік саясатты іс жүзінде жүзеге асыруды Германия мен Польшаның барлық аймақтарында орналасқан тұтынушылардың үкіметтік емес ұйымдары жүзеге асырады.

Үкіметтік емес сектор тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, медициналық көрсетілетін қызметтер, тасымалдау және көлік, байланыс, сауда, туризм, мәдениет, қоғамдық тамақтану, қонақ үй және өзге де қызмет салалары бойынша тұтынушыларды хабардар ету және оларға консультация беру қызметін жүзеге асырады.

Сонымен қатар үкіметтік емес сектор тұтынушылық дауды сотқа дейін шешуді және мемлекеттің араласуынсыз бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.

Мұндай тәсіл өркениетті нарықтық экономика тұжырымдамасына сәйкес келеді, онда әкімшілік органның қатысуы барынша азайтылады, ол биліктің атқарушы немесе сот тармақтарының араласуын талап ететін ерекше жағдайларда ғана қолданылады.

Тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктерінің мемлекеттік құрылымдармен ынтымақтастығы тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы көптеген проблемаларды шешуге ықпал етеді.

Аустралия

Australian Consumer Law Portal шағым беру процесін автоматтандырады. Жүйе жолданым мәртебесін қадағалауға мүмкіндік береді және жүйелік проблемаларды талдауға арналған құралдарды қамтиды. Сондай-ақ тұтынушылардың құқықтық сауаттылығын арттыру үшін жүйелі түрде ағартушылық науқандар өткізіледі.

АҚШ

Федералдық сауда комиссиясы деректерді міндетті шифрлауды қоса алғанда, электрондық коммерцияда тұтынушыларды қорғау жөніндегі қағидаларды енгізді. Жария пікірлер мен рейтингтер жүйесі құрылды, бұл нарықтың ашықтығын арттырады.

3.5 Ішкі нарықты қорғау және тауарлардың сапасын арттыру

Жапония

Жапонияда экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және отандық өндірушілерді қолдау негізгі стратегия болып табылады. Мемлекеттік саясат стратегиялық салаларды қорғауға және ішкі өндірістік тізбектерді дамыту арқылы сыртқы жеткізілімдерге тәуелділікті азайтуға бағытталған. Бұдан басқа, өнім сапасы мен өндіріс тиімділігін арттыруға ықпал ететін 5S жүйесі (сұрыптау, тәртіпті сақтау, тазалықта ұстау, стандарттау және жетілдіру) белсенді қолданылады. Парето, Исикава диаграммаларын және бақылау карталарын пайдалана отырып, сапаны статистикалық бақылау енгізілді, бұл ақауларды жедел анықтауға және өндірістің тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік береді.

АҚШ

АҚШ жоғарылатылған тарифтер мен баждарды енгізуді қоса алғанда, ішкі нарықты қорғаудың белсенді шараларын пайдаланады. Мысалы, 2018 жылы ұлттық өндірушілерді қорғау үшін болат пен алюминийдің импортына баж салығы енгізілді. Сондай-ақ АҚШ сауда теңгерімсіздіктерін жоюға және жосықсыз бәсекелестіктен қорғауға бағытталған екіжақты және көпжақты сауда келісімдерін жасасады.

2025 жылғы сәуірде АҚШ 185 ел мен аумақтан келетін тауарларға кедендік тарифтерді енгізе отырып, ауқымды сауда қарсылығын жариялады. Қытайға қатысты тарифтер 145 %-ға дейін көтерілді.

Сапаны арттыру саласында америкалық компаниялар автомобиль саласындағы IATF 16949 стандарты және "Алты сигма" әдіснамасы сияқты сапаны басқарудың қатаң стандарттарын енгізеді. Бұл құралдар өнімнің ақаулығын төмендетуге және кәсіпорындардың өнімділігін арттыруға бағытталған.

Қытай

Қытай ішкі нарықты қорғауды қамтамасыз ететін және ұлттық өндірушілердің дамуын ынталандыратын сауда қақтығыстары жағдайында қарсы тарифтік шараларды қоса алғанда, протекционистік саясатты іске асырады. Мемлекеттік қолдау экономиканың стратегиялық салалары үшін субсидиялау мен салықтық жеңілдіктерден де көрініс табады.

Тауарлардың сапасын арттыру үшін Қытай инновациялық дамудың әлемдік рейтингтерінде қарқынды көтеріліп, инновацияларды белсенді дамытуда. Ауыл шаруашылығы секторында биоөнiмдердi мiндеттi сертификаттау енгiзiлдi, ол өндiрiстiң барлық кезеңдерiнде – өсiруден бастап қаптау мен өткiзуге дейiн қатаң бақылауды қамтиды, бұл түпкiлiктi тауардың жоғары сапасын қамтамасыз етедi.

Сингапур

Сингапур ішкі нарықты белсенді қорғайды және сонымен бірге еркін сауда туралы көптеген келісімдер (мысалы, ЕАЭО-мен келісім) арқылы сауда байланыстарын кеңейтуге ықпал етеді. Бұл келісімдер ұлттық мүдделерді қорғау мен жаңа нарықтарға қол жеткізу арасындағы теңгерімді қамтамасыз етеді.

Сингапурда тауарлардың сапасын арттыру үшін тауарларды жеткізу тізбектерінің қауіпсіздігі мен сенімділігін қамтамасыз етуге бағытталған Secure Trade Partnership бағдарламасы іске асырылуда. Бұдан басқа, мемлекет саудаға инновацияларды, оның ішінде цифрлық маркетингтік технологияларды енгізуді белсенді қолдайды, бұл өнімді тұтынушылардың жоғары талаптарына бейімдеуге және ұлттық брендтерге деген сенімді күшейтуге мүмкіндік береді.

3.6 Экспортты ілгерілету

Жапония

Экспортты қолдаумен "NEXI" экспортты және инвестицияларды сақтандыру агенттігі және "JBIC" жапондық халықаралық ынтымақтастық банкі айналысады. Бұл ұйымдар жапон компаниялары үшін кредиттер, кепілдіктер және экспортты сақтандыруды ұсынады. Бұдан басқа, Japan External Trade Organization экспорттаушыларға консультациялық қызметтер ұсынады, шетелдік әріптестермен байланыс орнатуға көмектеседі.

Қытай

Экспортты қолдау Экспорт-импорт банкі және Қытайдың мемлекеттік даму банкі арқылы кредиттер мен кепілдіктер беруді қамтиды. Сондай-ақ Қытай экспортты ынталандыру және қытайлық экспорттаушылар мен өндірушілердің экономикалық ықпалын кеңейту үшін "Бір белдеу, бір жол" бастамасын белсенді пайдалануда. Бұдан басқа, Қытай үкіметі түрлі сауда қауымдастықтары мен ұйымдары арқылы экспорттаушыларға ақпараттық және консультациялық қолдау көрсетеді.

3.7. Кооперацияны дамыту

Үндістан

Үндістанда 2021 жылы кооперативтік қозғалысты дамытуға жауапты мемлекеттік орган – Кооперация министрлігі құрылды, ол елдегі кооперативтік қозғалысты нығайту үшін жеке әкімшілік, құқықтық және саяси негіз құруға жауапты.

"Кооперацияны дамыту жөніндегі ұлттық корпорация" – мемлекет құрған, Ауыл шаруашылығы министрлігінің қамқорлығымен ауыл шаруашылығын дамытуды және кооперативтік қозғалыс арқылы ауылды дамытуды қамтамасыз ететін ұйым. Корпорация инфрақұрылым объектiлерiн: қоймаларды, қайта өңдеу кәсiпорындарын және басқа активтердi салуда кооперативтерге қаржылай көмек көрсетудi қамтамасыз етедi, сондай-ақ банк кредиттерiн тарту үшiн қажеттi қаражатпен жабдықтайды.

Қытай

Қытай Халық Республикасының Мемлекеттік кеңесі басқаратын Бүкілқытайлық жабдықтау-өткізу кооперативтері федерациясы. Федерацияның негізгі функциялары ұлттық жабдықтау-өткізу кооперативтерінің даму стратегиясы мен даму жоспарын зерделеу және тұжырымдау, ұлттық жабдықтау-өткізу кооперативтерін дамытуға және реформалауға басшылық жасау; үкіметтің рұқсатына сәйкес маңызды ауыл шаруашылығы өндірістік материалдарын, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және қосалқы өнімдерді пайдалануды ұйымдастыру, үйлестіру және басқару; барлық деңгейдегі жабдықтау-өткізу кооперативтерінің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау; тиісті департаменттермен қатынастарды үйлестіру, ұлттық жабдықтау-өткізу кооперативтерінің шаруашылық қызметін бағыттау, қалалық және ауылдық материалдық алмасуға жәрдемдесу болып табылады.

4-бөлім. Сауда саясатын дамыту пайымы

Сауда орнықты өсуді, өнімділікті арттыруды және азаматтардың тұрмыс сапасын жақсартуды қамтамасыз ете отырып, Қазақстан Республикасының экономикасында негізгі рөл атқарады. Геосаяси тұрақсыздық, протекционизмнің өсуі және әлемдік сауда құрылымдарындағы өзгерістер сияқты жаһандық өзгерістер мен сын-қатерлер жағдайында Қазақстан жаһандық ойыншылар үшін тұрақты, болжамды сауда және инвестициялық өңірлік әріптес ретінде өз позициясын нығайтуға ұмтылады.

Қазақстанның 2030 жылға дейінгі сауда саясатының миссиясы – ішкі және сыртқы саудада өнімді өндіру, сақтау және өткізу кезеңдері арасында барлық қатысушылар:

тұтынушылар үшін – отандық және халықаралық тауарларға әділ баға бойынша ыңғайлы форматтарда қол жеткізу арқылы;

өндірушілер үшін – өткізудің болжамды және тиімді арналары арқылы;

сауда субъектілері үшін – сұраныс пен ұсыныс арасындағы байланыстырушы буын рөлін атқара отырып, бизнесті жүргізу және дамыту үшін заңды және ыңғайлы жағдайлар арқылы қолайлы жағдайларды қамтамасыз ететін орнықты байланыстар құру.

Тұжырымдама цифрлық технологияларға, сауда процестерінің жоғары тиімділігіне, адал бәсекелестік қағидаттарына, тұтынушылардың мүдделерін қорғауға, отандық өндірісті қолдауға, жаһандық жеткізулер тізбектеріне интеграциялауға және Қазақстанды Орталық Азияның негізгі сауда және логистикалық хабы ретінде дамытуға негізделген сауда экожүйесін қалыптастыруға бағытталған.

Осы Тұжырымдамада көрсетілген сауда саласының ұзақ мерзімді пайымы оның "өтпелі" салалық табиғаты мен ұлттық экономикадағы маңызды рөлінің арқасында экономикалық өсудің және елдегі өнімділікті арттырудың негізгі драйверлерінің бірі ретінде қалыптасуы болып табылады.

5-бөлім. Дамудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

Осы пайымды негізге ала отырып, осы Тұжырымдамада сауданы меншікті, өзіне тән басымдықтары мен сын-қатерлерінің жиынтығымен бірге экономиканың толыққанды, дербес саласы ретінде тұтастай қарау сияқты сауданы дамытудың жаңа тәсілі ұсынылды.

Бұрын түрлі форматты көрсетілетін қызметтердің көмекші саласы ретінде немесе басқа салаларға қызмет көрсететін "бөлуші", "тауар өткізуші" жүйе ретінде саудаға қолданылған тәсіл сауда саласының түйінді проблемаларына шоғырлану тапшылығына, мақсаттың нақты қойылмауына және соның салдарынан оны дамыту шараларының жеткілікті дәрежеде тиімді болмауына алып келді.

Сауданы дамытудың негiз қалаушы мақсаттары елдiң және оның азаматтары – тұтынушылардың, жұмыскерлер мен кәсiпкерлердiң экономикалық мүдделерiн қорғау және ілгерілету болып табылады.

Сауданы дамытудың маңызды қағидаттары сауда саясатын басқа да негізгі мемлекеттік саясатпен, ең алдымен өнеркәсіптік, көлік саясатымен, АӨК-ті дамыту, энергетика, еңбек ресурстарын дамыту саласындағы саясатпен және басқалармен үйлестіру болып табылады. Іс жүзінде бұл сауда саясатының құралдары ЖІӨ-нің екі есе өсуі бойынша ел экономикасын дамытудың жалпыұлттық міндеттеріне қол жеткізу үшін қолданылатын болады дегенді білдіреді.

Сауданы реттеудегі басты қағидаттар нарықтық тетіктерді ұстану және кәсіпкерлікке реттеушілік жүктемені төмендетуге ұмтылу болып қала береді.

Сондай-ақ мыналар маңызды қағидаттар болып табылады:

Өнімнің қауіпсіздігін, жоғары сапасын және бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету, халықаралық сапа стандарттарын сақтау, өлшемдер мен сынақтардың нәтижелерін халықаралық деңгейде тану, бұл қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің әлемдік нарықтағы позицияларын нығайтады.

Теңдік пен әділдік, сауда қызметінің субъектілері үшін олардың мөлшері мен даму деңгейіне қарамастан, тең жағдайларды қамтамасыз ету, халықаралық қағидаларға негізделген кемсітпейтін, әділ және ашық сауда жүйесін құруды көтермелеу.

Орнықты дамуды қолдау, жауапты тұтыну және өндіру қағидаттарын іске асыру, қоршаған ортаны қорғау және лайықты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету.

Жүргізілген талдау Тұжырымдаманың стратегиялық пайымы мен мақсаттарына қол жеткізу үшін мынадай бағыттарға шоғырлану қажет екенін көрсетті:

біріншіден, заманауи сауданың экожүйесін қалыптастыру, сауда саласын ашық ету және өнімділігін арттыру;

екіншіден, отандық өндірістің өсуі және экспортты ілгерілету үшін жағдай жасау;

үшіншіден, тұтынушылардың құқықтарын жан-жақты қорғау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру.

1-бағыт. Заманауи сауданың экожүйесін қалыптастыру

Заманауи сауданың экожүйесін қалыптастыру сауданы цифрлық трансформациялауды, заманауи және ұйымдастырылған форматтарды дамытуды, жасанды интеллект негізінде инновациялық технологиялар мен талдауды енгізуді болжайды. Негізгі бағыттар тауарларды таңбалау мен қадағалаудың ашық жүйесін құруды, базарлар мен көтерме сауданы цифрландыруды, ақпараттық жүйелерді интеграциялауды, электрондық және биржалық сауданы нығайтуды, сондай-ақ франчайзинг пен кооперативтерді дамытуды қамтиды. Осы шараларды іске асыру сауданың бәсекеге қабілеттілігінің өсуін, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруды, сондай-ақ кәсіпкерлер мен экспорттаушылар үшін мүмкіндіктерді кеңейтуді қамтамасыз етеді.

1-мақсат. Сауданы цифрлық трансформациялау

Сауда саласын цифрландыру ашықтықты, оңтайландыруды, жаңа нарықтар ашуды, барлық процестердің сенімділігі мен тұтынушылардың сенімін қамтамасыз ете отырып, жаңа бизнес-парадигманың негізгі драйверіне айналады. Электрондық таңбалаудан бастап деректерді есепке алу мен талдаудың кешенді жүйелеріне дейін озық цифрлық технологияларды интеграциялау сауда объектілерін толығымен цифрландыруға, басқарудың жеделдігін арттыруға және көлеңкелі экономикаға тиімді қарсы іс-қимыл жасауға мүмкіндік береді.

1-міндет. Тауарларды жіктеу және кодтау

Қазіргі заманғы серпінді экономика жағдайында тауар ағындарын дәл басқару бизнестің тиімділігін арттыру үшін шешуші мәнге ие. Тауарлардың ұлттық каталогы (бұдан әрі – ТҰК) өнім қозғалысын есепке алуды, бақылауды және басқаруды оңтайландыруға мүмкіндік беретін құрал болып табылады. Оны енгізу қателер мен шығындар тәуекелдерін төмендетуге ықпал етеді, сондай-ақ сатып алу процестерін жақсартады. Тауарды тағайындауға негізделген халықаралық тәжірибе мен жіктеу қағидаттарына сүйене отырып, бұл тәсіл тауар ресурстарын басқарудың жоғары ашықтығы мен тиімділігін қамтамасыз етеді. Осыған байланысты "Кейбір заңнамалық актілерге салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен "Сауда қызметін реттеу туралы" Заңға 2026 жылғы
1 қаңтардан бастап күшіне енетін, "электрондық үкіметтің" ақпараттандыру объектісі ретінде ҰТК-ның жаңа анықтамаларын, мәртебесін және өз қызметінде ҰТК-ны пайдалану бойынша ішкі сауда субъектілеріне қойылатын талаптарды енгізетін өзгерістер енгізілді.

10 млн-нан астам тауардың жіктемесі үйлестіріліп, осы жіктеуіштің негізінде сатып алуды жоспарлау жүйесі іске қосылады, техникалық реттеудің ақпараттық жүйесіне жасанды интеллект технологиялары енгізіледі.

2-міндет. Тауарларды қадағалау жүйесін жетілдіру

Қазақстан үшін тауарларды қадағалау жүйесі стратегиялық мәнге ие, өйткені барлық жеткізу тізбегі бойынша өнім қозғалысының ашықтығы мен оны сенімді бақылауды қамтамасыз етеді. Бұл контрафактілік өнімнің пайда болу қаупін төмендетуге, тауарлардың сапасын арттыруға және бұзушылықтарды жедел анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл ретте тауарлар қозғалысын бақылау азық-түлік қауіпсіздігіне де ықпал етеді, өнімнің сапасы мен қозғалысының жедел мониторингі бұзушылықтарды уақтылы анықтауға және тәуекелдерді болдырмауға мүмкіндік береді.

Осыған байланысты азық-түлік қоржынын қамту кеңейтіліп, жүйені кең ауқымда қолдану, таңбаланбаған тауарларды сатқаны үшін жауапкершілікті енгізу мәселелері пысықталады және өнім қозғалысының барлық кезеңдерінде оны қадағалау тетігі әзірленеді.

3-міндет. Интеграцияланған цифрлық талдау жүйесі

Қазіргі заманғы бизнес пен мемлекеттік басқаруда деректерді тиімді пайдалану негізделген шешімдер қабылдауда түйінді рөл атқарады. Талдамалық құралдар мен жасанды интеллект технологияларын интеграциялау ақпараттың үлкен көлемін жедел өңдеп қана қоймай, сонымен қатар жасырын заңдылықтарды да анықтауға мүмкіндік береді, бұл сауда процестеріндегі ашықтықты арттыруға және шығасыларды азайтуға ықпал етеді.

Осыған байланысты ШОБ-ты цифрландыру, трансформациялау тетіктерін шоғырландыру үшін "сауданың цифрлық айнасы" жасалып, жедел талдау және басқару шешімдерін қабылдау үшін жасанды интеллект енгізіледі, сондай-ақ мемлекеттік ақпараттық жүйелермен интеграциялау жүргізіледі.

Ақпараттық жүйе ТҚҰЖ-ны, Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің, Ауыл шаруашылығы министрлігінің, Сауда және интеграция министрлігі Техникалық реттеу және метрология комитетінің, Ұлттық Банктің және басқалардың жүйелерін қоса алғанда, түрлі көздерден алынған деректерді интеграциялайтын болады. Барлық деректер бірыңғай базаға біріктіріледі, содан кейін жасанды интеллект технологияларының көмегімен интерактивті дашбордтар қалыптастыру және басқару шешімдерін қабылдау үшін өңделетін болады.

Ақпараттық жүйе мынадай міндеттерді шешуге бағытталатын болады:

экспорт, импорт, өндіріс деректері негізінде сауда теңгерімін айқындау;

ақпараттық жүйеде қызметті тіркеу және жүзеге асыру бөлігінде ірі сауда объектілері мен сауда нарықтарының қызметін мониторингтеу;

ӘМАТ бағаларын мониторингтеу және жосықсыз делдалдармен күрес;

тұтынушылардың сатушыларға шағымдарын өңдеу.

"Сауданың цифрлық айнасына" жасанды интеллектті (бұдан әрі – ЖИ) енгізу қолмен бақылаудан сауда процестерін зияткерлік басқаруға көшуге мүмкіндік береді.

2-мақсат. Биржалық сауданы дамыту

Биржалық тетіктер Қазақстанда нақты сұраныс пен ұсынысқа бағдарланып, объективті баға индикаторларын қалыптастыруға мүмкіндік береді, бұл нарыққа қатысушылардың сенімін арттырып, монополиялық және көлеңкелі схемалардың ықпалын төмендетеді.

1-міндет. Биржалық сауда саласын кеңейту және нарықты цифрландыру

Тауар нарықтарының неғұрлым кең тізбесіне жаппай биржалық сауда енгізілетін болады, бұл мәмілелердің ашықтығын, сауда құралдарының қолжетімділігін және баға белгілеудің объективтілігін арттыруға мүмкіндік береді.

Ол үшін тауар биржаларының интеграцияланған IT-платформасы құрылады, ол мәмілелердің автоматтандырылған мониторингін, биржалық индикаторлардың серпінін және ақпараттық қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ биржалық бағалар мониторингінің биржалық жүйесі енгізіледі және негізгі тауар топтары бойынша эталондық индекстер құрылады. Бұл Қазақстанның әлемдік нарықтарға интеграциялануын қамтамасыз етеді және биржалық тетіктерге деген сенімді арттырады.

Биржалық сауда ұлттық тауар нарығының ажырамас бөлігіне айналады, бұл сұр экономиканың төмендеуіне және бәсекелестіктің артуына алып келеді.

2-міндет. Келісімшарттарды міндетті түрде тіркеу және есеп айырысуларды клирингтік сүйемелдеу

Мәмілелердің ашықтығы мен сенімділігін арттыру үшін тауар биржаларында келісімшарттарды міндетті тіркеу енгізілетін болады. Мұндай келісімшарттар бойынша қаржылық міндеттемелер тек қана клирингтік орталық арқылы орындалатын болады, бұл төлемдердің толық қадағалануын, жалған мәмілелерді болдырмауды және нарыққа қатысушыларды қаржылық тәуекелдерден қорғауды қамтамасыз етеді. Міндетті клирингті енгізу нарықтың өтімділігін де арттырып, есеп айырысуларды жеделдетеді және дефолттық тәуекелдерді барынша азайтады, бұл биржалық жүйенің тұрақты жұмыс істеуі үшін ерекше маңызды.

Биржадан тыс келiсiмшарттарды тiркеу мемлекеттiк органдарға монополияландыруды, баға айла-шарғыларын және көлеңкелi схемаларды жедел анықтауға мүмкiндiк бере отырып, өзектi ақпараттық база құрады. Бұл тауар ағындарын неғұрлым дәл есепке алуды да қамтамасыз етеді, салықтық әкімшілендірудің тиімділігін арттырады және нарықтық трендтерге терең талдау жүргізуге мүмкіндік береді. Болашақта мұндай жүйе стратегиялық маңызды тауарларға ұлттық баға индексін құру үшін негіз бола алады, бұл өндірушілер, тұтынушылар және реттеуші органдар үшін объективті бағдарлар қалыптастыруға мүмкіндік береді.

3-міндет. "Тауар жеткізілімдерінің операторы" институтын құру және биржалық логистиканы дамыту

Логистикалық тәуекелдерді азайту және биржалық мәмілелердің орындалуын қамтамасыз ету үшін "Тауар жеткізілімдерінің операторы" институты енгізіледі, сондай-ақ логистикалық процестерді үйлестіру үшін биржалық қатысушыларды, көлік компанияларын және мемлекеттік органдарды біріктіретін цифрлық платформа құрылады. Бұл жеткізілімдер тізбегінің ашықтығын, тауарлар қозғалысының жедел мониторингін және ықтимал кідірістерге уақтылы ден қоюды қамтамасыз етеді.

2030 жылға дейін биржалық логистикалық көрсетілетін қызметтердің стандарттары енгізілетін болады, бұл жеткізудің сенімділігін арттырады және келісімшарттардың мәлімделген талаптарының сәйкессіздігін болдырмайды. Логистикалық бағыттарды оңтайландыру, әкімшілік кедергілерді азайту және кедендік рәсімдерді оңайлату жөніндегі шаралар әзірленетін болады, бұл тауар айналымын жеделдетеді және биржалық операциялардың тиімділігін арттырады.

Биржалық логистиканың кешенді жүйесін қалыптастыру тауарларды тасымалдауға байланысты тәуекелдерді барынша азайтуға, нарыққа қатысушылардың сенімін арттыруға және халықаралық сауданы дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

3-мақсат. Электрондық сауданы дамыту

Елдегі электрондық сауданы дамыту заңнамалық базаны жетілдіруді, кәсіпкерлікті қолдауды, заманауи логистикалық инфрақұрылым құруды және Қазақстанның халықаралық e-commerce платформаларына интеграциялануын қамтитын кешенді тәсілге негізделетін болады. Электрондық сауданы дамыту жөніндегі 2027 жылға дейінгі іс-қимыл жоспарын іске асыру, цифрлық сауда туралы мамандандырылған заңды әзірлеу, e-commerce экожүйесі бойынша зерттеулер жүргізу және Қазақстанның Орталық Азияның цифрлық сауда хабы ретінде қалыптасуы маңызды бағыттар болады.

1-міндет. Электрондық сауда нарығын дамыту жөніндегі 2027 жылға дейінгі іс-шаралар жоспарын кешенді іске асыру

E-commerce инфрақұрылымын жетілдіруді, ШОБ субъектілерін қолдауды, төлем жүйелері мен логистиканы дамытуды, сондай-ақ құқықтық ортаны жетілдіруді қамтитын Электрондық сауда нарығын дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспарын дәйекті іске асыру жүзеге асырылатын болады. Кәсіпкерлерге арналған цифрлық сервистерді кеңейту және қазақстандық онлайн-бизнестің халықаралық нарықтарға шығуын ынталандыру жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады. Ел экономикасындағы электрондық сауда үлесінің едәуір ұлғаюы, Қазақстанның жаһандық e-commerce платформаларына интеграциялануының күшеюі және отандық өндірушілер үшін экспорттық мүмкіндіктердің кеңеюі күтілуде.

2-міндет. Электрондық сауданың экожүйесін зерттеу

Төлем жүйелерін, логистикалық инфрақұрылымды, нормативтік құқықтық базаны және халықтың цифрлық сауаттылығын бағалауды қамтитын Қазақстандағы электрондық сауда экожүйесінің ағымдағы жай-күйіне кешенді зерттеу жүргізілетін болады. Зерттеу Электрондық коммерцияны дамыту жөніндегі бірінші ұлттық баяндаманы дайындау үшін негіз болады, ол одан әрі реформалар, заңнамалық нормаларды жаңғырту және бизнес үшін қолайлы орта жасау үшін база қалыптастырады. Зерттеу нәтижелері e-commerce саласындағы кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдау жүйесін оңтайландыруға және халықаралық нарықтарға шығу процестерін оңайлатуға, сондай-ақ электрондық сауда туралы жеке заң әзірлеу үшін тұжырымдамалық негіз болуға мүмкіндік береді.

3-міндет. Электрондық сауда туралы жеке заң әзірлеу

Электрондық сауда туралы мамандандырылған заң әзірленеді, ол нарықтың барлық қатысушылары үшін бірыңғай ашық қағидалар жасайды, құқықтық олқылықтарды жояды және цифрлық коммерцияға сенім деңгейін арттырады, маркетплейстерді, тұтынушылардың құқықтарын қорғауды және трансшекаралық сауданы реттеуді қамтамасыз етеді. Сондай-ақ онлайн-сатушыларды міндетті сәйкестендіруді енгізу жоспарлануда, бұл көлеңкелі бизнес деңгейін төмендетеді және салықтық түсімдерді ұлғайтады. E-commerce дамыту халықаралық тәжірибеге негізделетін болады, бұл Қазақстанға жаһандық цифрлық нарықтағы позициясын күшейтуге мүмкіндік береді.

4-міндет. Қазақстанның Орталық Азияның электрондық сауда хабы ретінде дамуы

Қазақстан елді Орталық Азияның негізгі электрондық коммерция хабына айналдыру үшін электрондық сауда инфрақұрылымын және логистикалық мүмкіндіктерді дамытатын болады. Ол үшін ел ішінде, сол сияқты шетелдік нарықтарға тауарларды жедел жеткізуді қамтамасыз ететін мультимодальдық қойма кешендерінің, логистикалық орталықтар мен тапсырыс беру пункттерінің желісі құрылып, трансшекаралық сауданы дамыту, логистиканы жақсарту және кедендік рәсімдерден жедел өту үшін әріптестік жөніндегі халықаралық келісімдер жасалатын болады. Цифрлық шешімдер мен инновациялық сервистерді енгізу бизнес пен шетелдік инвесторларды тарту үшін жаңа мүмкіндіктер жасай отырып, Қазақстанның жаһандық e-commerce саласындағы бәсекеге қабілеттілігін арттырады.

4-мақсат. Сауданың заманауи форматтарын дамыту

1-міндет. Сауда форматтарының алуан түрлілігін ілгерілету (сауда желілері, шағын форматтар, базарлар, стрит-ритейл және басқалар);

Ішкі сауданы дамыту саясаты қолайлы жағдайлар жасауға, цифрлық платформаларды енгізуге, мемлекеттік қолдауға, ұлттық және мемлекетаралық стандарттарды бекітуге, сондай-ақ сауда инфрақұрылымын жаңғыртуға негізделетін болады.

Сауданың түрлі форматтарын дамыту оның орнықты өсуін, бәсекеге қабілеттілігінің артуын және экономикалық ортаның өзгеруіне бейімделуін қамтамасыз ете отырып, нарықтық тетіктермен айқындалатын болады.

Осылайша, сауданың барлық түрлерi мен форматтарының одан әрi өсуi мен серпiндi дамуы үшiн тең жағдайлар жасай отырып, олардың дамуына жан-жақты жәрдемдесу қамтамасыз етiлетiн болады.

Сауда желілері

Қазақстанда сауда желілерін дамыту жаңа нарықтық жағдайларға табысты бейімделуді, инновацияларды белсенді енгізуді және тұтынушылардың қажеттіліктеріне бағдарлануды көрсетеді.

ESG (экологиялық, әлеуметтік және корпоративтік жауапкершілік) қағидаттарын дәйекті интеграциялау жалғасатын болады, бұл бизнестің орнықтылығын арттыруға ғана емес, сонымен қатар саналы және жауапты тұтынушыларды тарта отырып, оның іскерлік беделін нығайтуға да ықпал етеді.

Перспективада ірі қалалар мен облыс орталықтарын ғана емес, сондай-ақ шағын елді мекендерді қоса алғанда, елдің бүкіл аумағы бойынша сауда желілерін теңгерімді дамыту күтілуде, бұл халықтың заманауи сауда форматтарына біркелкі қол жеткізуін қамтамасыз етеді.

Сатып алу процестерін оңтайландыру мақсатында сауда желілері тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алудың бірыңғай стандартын белсенді түрде енгізе бастайды, бұл өнім берушілермен өзара іс-қимылдың ашықтығы мен тиімділігін арттырады.

Шағын сауда форматтары

Онлайн-платформаларды одан әрі цифрландыру және дамыту шағын сауда нүктелерінің қазіргі заманғы нарықтық жағдайларға бейімделуін қамтамасыз ете отырып, олардың электрондық коммерция экожүйесіне интеграциялануына ықпал ететін болады.

Мемлекеттiк қолдау көрсету, өнiмдердi бiрлесiп сатып алу үшiн "үй жанындағы дүкендер" кооперациясын дамыту жұмысы жалғасатын болады.

Сауда қауымдастықтары үй жанындағы дүкендер үшін тауарларға үстеме бағаны қалыптастыру тетігін көздейтін цифрлық жобаны әзірлейтін болады.

Осы тәсілді іске асыру делдалдық схемаларды алып тастауға, баға белгілеуді оңтайландыруға, сондай-ақ сауда желілерімен және базарлармен бірге үстеме бағаның әділ деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сауданың шағын форматтарын дамыту қолайлы әрі жедел сатып алуларға өсіп келе жатқан сұранысты, сондай-ақ тұтынушылардың артықшылықтар беруі мен нарық шарттарын ескере отырып жүргізілетін болады.

Сауда базарлары

Сауда базарларын дамыту мақсатында 2026 жылға қарай кәсіпкерлер мен сатып алушылар үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағдарланған оларды жаңғырту аяқталатын болады.

Көлеңкелі сауда көлемін азайтуға, қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды оңайлатуға және баға белгілеудің ашықтығын арттыруға бағытталған "Digital Bazar" пилоттық жобасын елдің барлық өңірлерінде кең ауқымда қолдану көзделеді.

Осы шараларды іске асыру жаңғырту процесін аяқтап қана қоймай, заманауи көп форматты сауданы одан әрі дамыту үшін жағдайларды қамтамасыз ете отырып, базарлар қызметінің ашықтығын арттыруға мүмкіндік береді.

Жәрмеңкелер

Жәрмеңкелер сауданың маңызды элементі ретінде барынша әртүрлі және интеграцияланған форматтарға ие бола отырып, сатушылар мен сатып алушыларға жаңа мүмкіндіктер беріп, сауда және мәдени алмасулар үшін көп функционалды әрі ыңғайлы платформаларға айнала отырып, сауда, мәдениет және технологиялар саласындағы заманауи үрдістерді ескере отырып дамитын болады.

Қоғамдық тамақтану объектілері

Қоғамдық тамақтану объектiлерi болашақта клиенттер үшiн дербестендiрiлген және бiрегей тәжiрибе жасау үшiн неғұрлым икемдiлiк, қолайлылық және жаңа технологияларды пайдалану жағына қарай дамитын болады. Орнықтылық, экологиялылық, денсаулық, автоматтандыру және цифрландыру сияқты трендтер табысты бизнес-модельдер құру үшін шешуші болып табылатынын атап өту маңызды. Бұл үрдістерді енгізу мейрамханалар мен дәмханаларға жаңа клиенттер тартуға, бұрыннан келіп жүрген клиенттердің қызығушылығын жоғалтпауға және нарықта бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі.

Жергілікті өндірушілерді қолдауға және шағын бизнес пен отандық өнім берушілер арасындағы кооперацияны дамытуға ерекше назар аударылатын болады.

Бұл қазақстандық тауарларды алуан түрлі сауда форматтары, оның ішінде стрит-ритейл, вендингтік аппараттар, мобильді сауда нүктелері, pop-up дүкендер және мамандандырылған дүңгіршектер арқылы ішкі нарыққа ілгерілету үшін қолайлы жағдайлар жасайды.

Осы сауда форматтарын дамыту тұтынушылардың жергілікті өндірушілердің өнімдеріне қолжетімділігін кеңейтіп қана қоймай, сондай-ақ кәсіпкерлерге өткізудің ыңғайлы әрі тиімді арналарын қамтамасыз етеді. Бұл өндiрiстiң өсуiне және сатып алушылар үшiн сервистiң сапасын арттыруға ықпал ететiн қазiргi заманғы көп форматты сауда ортасын қалыптастырудағы маңызды қадам болады.

2-міндет. Азық-түлік саласындағы көтерме буынды нығайту

Iрi сауда желiлерiне қол жеткiзе алмайтын ұсақ және орта өндiрушiлердiң өнiмдерiн өткiзу проблемасын шешу үшiн iрi қалалардың жанында көтерме сауда азық-түлiк базарлары желiсiн құру жалғасады, бұл делдалдар тізбегін барынша азайтуға, өндірушілердің шығасыларын азайтуға және олардың өнімдерінің маржиналдығын арттыруға мүмкіндік береді. Көтерме сауда базарлары желіден тыс бөлшек сауданы және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарын жаңа және сапалы өнімдермен қамтамасыз ете отырып, негізгі бөлу орталықтарына айналады.

Бұдан басқа, мұндай жүйе ветеринариялық және фитосанитариялық қадағалауды қоса алғанда, сапаны тиімді бақылауды, сондай-ақ барлық қажетті құжаттаманы ресімдеуді қамтамасыз етеді.

Көтерме азық-түлік базарларын дамыту қалаларда жаңа өнімдерге қолжетімділікті арттырып, ұсақ және орта өндірушілердің орнықты дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Нәтижесінде бұл жергілікті агробизнесті қолдап қана қоймай, сонымен қатар халықты сапалы әрі қолжетімді азық-түлік тауарларымен қамтамасыз етеді.

Ел өңірлерінде көтерме-тарату орталықтарының құрылысын аяқтау азық-түлік саласындағы көтерме буынды нығайтудың маңызды элементіне айналады. Осы бастаманы тиімді іске асыру үшін сауда инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдесуді қоса алғанда, мемлекеттік қолдау шаралары көзделген.

Жергілікті атқарушы органдар әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялармен бірлесіп оңтайлы орындарды таңдау, логистиканың тиімділігін және көлік инфрақұрылымының жай-күйін бағалау бойынша ұсынымдар әзірлейді.

3-міндет. Франчайзинг пен кооперативтерді дамыту

Франчайзинг табысты бизнес-модельдерді кең ауқымда қолданудың және сауда желілерін кеңейтудің негізгі құралдарының біріне айналады. Франшиза кәсіпкерлік моделі ретінде бизнеске дайын бизнес-шешімдерді, стандартталған процестерді және танымал брендті пайдалануға мүмкіндік бере отырып, белсенді түрде дамиды. Бұл әсіресе көрсетілетін қызметтер экспортын жеделдету үшін маңызды, өйткені франчайзинг ең аз тәуекелдермен шетелдік нарықтарға шығу үшін жолға қойылған тұғырнаманы ұсынады.

Қазiргi уақытта Қазақстанда франчайзинг арқылы көрсетiлетiн қызметтер экспорты бастапқы кезеңінде тұрғанымен және әзiрге кеңінен таралмағанымен, дәл осы ұлттық франшизалардың дамуы қазақстандық көрсетілетін қызметтердi шетелге ілгерілету үшiн жол ашады. Бұған мемлекеттiк органдардың франчайзингтiк өзара қатынастардың түрлi аспектiлерiн реттеу жөнiндегi өкiлеттiктерiнің аражігін заңнамалық тұрғыдан ажырату ықпал ететiн болады. Франшизаларды экспорттық арна ретінде пайдалану компанияларға өздерінің бірегей бизнес-модельдерін, сервистік стандарттары мен маркетингтік тәсілдерін басқа елдерге таратуға мүмкіндік береді, бұл қазақстандық брендтердің халықаралық танымалдылығына ықпал етеді. Бұл шағын және орта бизнеске ритейлдің дамыған экожүйесіне интеграциялануға, тәуекелдерді барынша азайтуға және тексерілген басқару және маркетингтік стратегияларға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ұлттық франшизаларды дамыту мамандандырылған бизнес-алаңдар құру жөніндегі мемлекеттік қолдау шараларымен қолдау табатын болады.

Мемлекеттік саясат сауданың жаңа форматтарын дамытуды ынталандыруға, бизнес-модельдерді кеңейтуге және отандық бизнестің халықаралық деңгейдегі бәсекелестік позицияларын нығайтуға бағытталатын болады. Қазақстандық кәсіпкерлер шетелдік франшизаларды тартып қана қоймай, сонымен қатар өздерінің өңірлік ерекшеліктер мен тұтынушылардың сұраныстарына бейімделген жеке франшизаларын дамыта алады.

Тұтыну кооперациясын дамыту

Кооперация сауда секторында кәсіпкерлерді шоғырландырудың маңызды элементіне айналады, бұл бірлескен сатып алуды тиімді ұйымдастыруға, ресурстарды бөлуге және шығасыларды барынша азайтуға мүмкіндік береді.

Ұжымдық сатып алу бойынша қадамдық қолжетімділік дүкендері орнықтылықты арттыру үшін халықты жұмыспен қамтуда және ұсақ өндірушілердің өнімдерін өткізуде маңызды рөл атқарады. Сондай-ақ ірі кәсіпорындар жұмыскерлерінің кәсіптік одақтарымен интеграциялау (оның ішінде АКТ тетіктері арқылы), сондай-ақ тұтыну кооперативтері арқылы ұжымдық тұтынудың өсуі мен ұйымдастырылуын ынталандыру қажет.

Ауыл шаруашылығы өндірушілерінің, тамақ өнімдерін өндірушілердің, көтерме сауда субъектілерінің және қадамдық қолжетімділік дүкендерінің кооперациясы логистикалық қуаттар мен сауда үстеме бағасын төмендетеді, сондай-ақ өндірушілерден бірлесіп сатып алуды ұйымдастыруға, тауарларды тиімді бөлуге, делдалдарды қатыстырмауға мүмкіндік береді.

Сауда кооперативтерін орнықты дамытуды қамтамасыз етуге, логистикалық қуаттарды кеңейтуге және тауарлық есепке алудың бірыңғай жүйесін құруға бағытталған қолдау жүйесі құрылатын болады. Сондай-ақ ауылдық аудандар мен қалаларда сауда және өндірістік кооперацияны дамыту жөніндегі пилоттық жобалар әзірленіп, іске асырылатын болады.

Цифрландыру, сауданың инновациялық модельдерін қолдау және мемлекеттік-жекешелік әріптестік Қазақстанның болашақ сауда экожүйесінің негізгі элементтері ретінде кооперация мен франчайзингті дамыту үшін қолайлы орта жасауға мүмкіндік береді.

2-бағыт. Отандық өндірістің өсуі және экспортты ілгерілету үшін жағдай жасау

Отандық өндiрiстi дамытуға жәрдемдесу сауда саясатының түйінді бағыттарының бiрi болып табылады және iшкi нарықты белсендi қорғау және қосылған құны жоғары экспортты ілгерілету сияқты өзара байланысты екi стратегиялық мiндеттi қамтиды.

Бұл саясат дәстүрлі "сатып алу-сату" моделінен "өндіру-сату" моделіне көшуге бағытталған, бұл ішкі нарықты сапалы отандық өніммен толықтырып қана қоймай, сондай-ақ шикізаттық емес экспорттың едәуір өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде сыртқы сауда теңгерімінің құрылымдық өзгеруі, экспорттағы қосылған құны жоғары өнім үлесінің ұлғаюы және импортқа тәуелділіктің төмендеуі күтіледі.

1-мақсат. Ішкі нарықты қорғау

Сыртқы сауда саясатын iске асыру шеңберiнде iшкi нарықты қорғаудың кедендiк-тарифтiк және тарифтiк емес құралдарын қолдану кеңейтiлетiн болады.

Шикізатты қайта өңдеу дәрежесін арттыруды ынталандыру және өнім өндіруді оқшаулау үшін шикізат пен базалық материалдар экспортын ынталандырмауға бағытталған шаралар кешені іске асырылатын болады. Мұндай шараларға фискалдық құралдар, экспорттық кедендік баждарды қолдану, ішкі нарыққа сату жөніндегі тікелей міндеттемелер және басқалар кіреді.

Бұл тәсіл Сыртқы сауда саясаты және халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия деңгейіндегі жұмысты көздейді. Ведомствоаралық комиссия шеңберінде реттеу мақсаттарына сүйене отырып, сараланған сценарийлер мен ведомствоаралық мемлекеттік жәрдемдесу шараларын іске асыру үшін қажетті талдау жүргізілетін болады.

Өсіп келе жатқан геоэкономикалық турбуленттілік және сауда қақтығыстарының күшеюі жағдайында үшінші елдердің сауда шараларына уақтылы ден қою арқылы икемді әрі проактивті сыртқы сауда саясатын іске асыру ерекше маңызға ие болады. Мұндай жағдайларда негізгі құрал сауда кедергілерін барынша азайтуға және ұлттық мүдделерді қорғауға бағытталған консультациялар мен келіссөздер жүргізу болып табылады.

1-міндет. Қорғау шараларын енгізу

Ұлттық өндiрушiлердi қорғаудың негiзгi бағыттарының бiрi ұлттық экономикалық мүдделердi қорғауды қамтамасыз ету, қалыптасқан әлемдік сауда конъюнктурасы жағдайында отандық экспорттаушылардың позициясын нығайту үшін екіжақты консультациялар және ДСҰ-ның көпжақты форматтарына, тетiктерiне қатысу арқылы қазақстандық өнімге қатысты үшінші елдер қолданатын шектеу шараларына қарсы іс-қимыл болады.

Мүше мемлекеттердің ЕАЭО құқығын орындауын, сондай-ақ мүше мемлекеттердің нормативтік құқықтық актілері жобаларының ЕАЭО туралы шарттың, ЕАЭО ішкі нарығындағы кедергілерді саралау әдіснамасына сәйкес ЕАЭО құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілердің ережелеріне сәйкестігін және кедергілер мен шектеулердің жойылды деп танылуын мониторингтеу бойынша жұмыс жалғастырылатын болады.

Қазақстан ұлттық экономика үшін маңызы бар ДСҰ дауларына (ЕО мен Қытай, Қытай мен АҚШ, Канада, Түркия мен Қытай арасындағы) үшінші мүдделі тарап ретінде қатысуды жалғастырады. Бұл тәсіл Қазақстан Республикасына құқық қолдану практикасының дамуын қадағалауға, сауда саясатын қалыптастыру кезінде аралық топтардың шешімдерін ескеруге және халықаралық сауда жүйесіндегі құқықтық ұстанымдарды нығайтуға мүмкіндік береді.

2-міндет. Тарифтік емес шараларды енгізу

Әлемдiк нарықтардағы бағалардың күрт өсуiне және тиісінше қазақстандық тауарлар экспортының артуына алып келетін тұрақсыз саяси жағдайға байланысты ішкі нарықта жекелеген тауар түрлері тапшылығының орын алу қаупі бар, бұл салдары ретінде ішкі бағалардың күрт өсуіне әкеп соғады. Осындай жағдайда сауда шараларын енгізу азық-түлік пен баға тұрақтылығын қамтамасыз етуге, сондай-ақ қазақстандық тұтынушылардың мүдделерін қорғауға бағытталатын болады.

Кейiннен ұқсас өнiм шығаратын отандық кәсiпкерлердiң қызметiне терiс әсер ететiн тауарлардың жекелеген түрлерiнiң импорты күрт өскен және әкелу кезiнде олардың санының жөнсiз көбеюі белгіленген және бағалар төмендетiлген жағдайда оларды әкелудi шектеу түрiндегі тарифтiк емес реттеу шаралары қабылданатын болады.

Бұдан басқа, ішкі нарықта тауарлардың жекелеген түрлерінің аса жетіспеушілігі туындаған жағдайда уәкілетті органдардың ұсынысы бойынша олардың тапшылығын және бағаның күрт өсуін болдырмау мақсатында тауарларды әкетуді шектеу жөніндегі шаралар енгізілуі мүмкін.

Қауiпті өнiмдi әкелуден қорғау үшiн шаралар тиiстi зертханалық базаны дамытуға бағытталатын болады. Ол үшін зертханалардың қамтамасыз етілуіне талдау жүргізу және өңірлік ерекшелікті ескере отырып, барлық салалар бойынша материалдық-техникалық базаны цифрландыру жоспарланып отыр. Талдау нәтижелері зертханалық базаны одан әрі дамыту, зертханаларды жаңғырту және қызметкерлердің құзыреттерін арттыру үшін негіз болады.

3-міндет. Кедендік-тарифтік реттеу шараларын енгізу

Сыртқы экономикалық қызметтi реттеудiң келесi маңызды құралы отандық өндiрушiлердiң/тұтынушылардың мүдделерiн қорғауға, ұлттық экономиканы әртараптандыруға, технологиялық өндiрiстердi дамытуды және қосылған құны жоғары тауарлар өндiрiсiн, қолайлы инвестициялық ахуалды қамтамасыз етуге және мемлекеттiк бюджетке түсетiн түсiмдердi қамтамасыз етуге бағытталған кедендiк-тарифтiк реттеудi белсендi қолдану болады.

Қазақстан ЕАЭО мүшесі ретінде осы салада, атап айтқанда, ЕАЭО Бірыңғай кедендік тарифінің әкелу баждарының мөлшерлемелерін жүргізу/өзгерту бойынша тиісті шешімдер қабылдауды көздейтін бірыңғай тарифтік саясатты қалыптастыруға қатысады.

Қазақстан Республикасының аумағынан экспортталатын тауарларға қатысты кедендік әкету баждары қолданылады, тауарлардың тізбесі және осындай баждардың мөлшері ұлттық заңнамамен айқындалады. Кедендік баж мөлшерлемелерін өзгерту және бекіту сыртқы сауда тиімділігінің көрсеткіштеріне, әлемдік нарық конъюнктурасына байланысты және Қазақстан Республикасы ЕАЭО және ДСҰ шеңберінде қабылдаған міндеттемелерге сәйкес жүргізіледі.

Импорттық және экспорттық кедендік баждарды қолдану тауарлардың импорты мен экспорты бойынша операцияларды реттеуге, Қазақстан Республикасының ішкі нарығын қорғауды жүзеге асыруға және Қазақстан экономикасындағы отандық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған прогрессивті құрылымдық өзгерістерді ынталандыруға мүмкіндік береді.

Отандық өндірушілердің, сол сияқты тұтынушылардың мүдделерін барынша қорғайтын икемді кедендік-тарифтік саясат жүргізудің өзектілігі артуда.

Осылайша, Қазақстан ішкі нарықты қорғау, отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету және халықаралық саудадағы позицияларды нығайту үшін сауда саясаты құралдарының барлық спектрін пайдаланады.

2-мақсат. Шикізаттық емес экспортты ілгерілету

Қазақстан өз алдына өршіл стратегиялық міндет қойып отыр – шикізаттық емес экспортты белсенді ілгерілету арқылы халықаралық нарықтардағы өз позицияларын едәуір нығайту. Ол үшін ел ресурсқа бағдарланған экономика моделінен инновациялық, бәсекеге қабілетті және орнықты өндіріс жүйесіне көшуді жоспарлап отыр.

Қосылған құны жоғары өнім үлесін ұлғайтуға баса назар аударылады, бұл экономиканы әртараптандыруды қамтамасыз етеді, оның өндірістік әлеуетін нығайтады және сыртқы сын-қатерлерге орнықтылықты арттырады. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін субсидиялар мен арнайы инвестициялық бағдарламалар арқылы қайта өңдеу өндірістерін ынталандыруды, сондай-ақ қаржылық емес құралдарды – маркетингтік сүйемелдеуді, экспорттық талдауды, инфрақұрылым мен логистиканы дамытуды қоса алғанда, экспорттық қолдау жүйесін кешенді трансформациялау көзделген.

Шикізаттық емес экспорт көлемінің орнықты өсуіне жағдай жасауға бағытталған жаңа стратегиялық вектор енгізілуде. Жұмыс өңірлік ерекшелікті және экономикалық әлеуетті ескере отырып, перспективалы экспорттық нарықтарды дамытуға шоғырландырылатын болады. Тиiмдi көлiк дәлiздерiн қалыптастыруға ерекше назар аударылады, бұл терең өңделген өнiмдердi сыртқы нарықтарға неғұрлым жүйелi әрі тиiмдi ілгерілетуге мүмкiндiк бередi.

1-міндет. Экспорттық жүйені институционалдық дамыту, өңірлермен жұмысты күшейту

Экспортты реттеу мен сүйемелдеудің орнықты архитектурасын қалыптастыру ұлттық экспорттық саясатты жүйелі іске асырудың негізгі шарты болып табылады. Негізгі назар шикізаттық емес экспортты қолдау тетіктерін барлық деңгейде – нормативтік құқықтық базаны жетілдіруден өңірлік инфрақұрылымды дамытуға дейін институционалдық нығайтуға аударылатын болады.

Экспорттаушыларда туындайтын кедергілерге жедел ден қою мақсатында экспорт жөніндегі жедел штабтың жұмысы күшейтілетін болады, ол ашылмаған экспорттық әлеуеті бар кәсіпорындар бойынша жедел шешімдер қабылдауды қоса алғанда, уәкілетті органдардың, даму институттарының және салалық министрліктердің іс-қимылдарын үйлестіруді қамтамасыз етеді. Мұндай өндірістерді қолдау орталық мемлекеттік және салалық органдардың стратегиялық жоспарларына интеграцияланатын болады.

QazTrade әкімшілік және реттеушілік кедергілерді жою, рәсімдерді стандарттау және транзакциялық шығасыларды төмендету бойынша сүйемелдеуді жүзеге асыратын болады.

Экспортты тиімді ілгерілету үшін ел өңірлерін сыртқы экономикалық қызмет процесіне белсенді түрде тарту қажет. Осы міндет шеңберінде QazTrade өкілдігі экспорттық дамудың сапалы жұмысын құру бойынша өңірлермен түсіндіру жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отыр.

Бірлескен жұмыс консультативтік-талдамалық сүйемелдеуге, экспортқа бағдарланған кәсіпорындарға қолдау көрсетуге, оқыту іс-шараларын ұйымдастыруға және экспорттық келісімшарттарды дайындауға көмек көрсетуге негізделетін болады.

Сонымен қоса, QazTrade-ті республикалық маңызы бар арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды дамыту мәселелері жөніндегі сараптамалық кеңестерге қосу мәселесіне бастамашылық жасалады. Бұл мемлекеттік қолдау шараларын қосылған құны жоғары экспортқа бағдарланған салаларға шоғырландыруды қамтамасыз етеді.

Аталған шараларды iске асыру шикiзаттық емес экспорттың орнықты өсуi үшiн институционалдық негiз құрады және басқарудың барлық деңгейiнде тиiмдi өзара iс-қимылды қамтамасыз етедi.

2-міндет. Көрсетілетін қызметтер экспортын дамыту

Көрсетілетін қызметтер экспорты шикізаттық емес экспорт пен мультипликативтік экономикалық өсудің негізгі драйверлерінің бірі болып табылады. Сыртқы сауда қызметін реттеу саласындағы уәкілетті орган салалық мемлекеттік органдармен бірлесіп мемлекеттік бағдарламаларға тиісті мақсаттар мен шараларды міндетті түрде енгізе отырып, көрсетілетін қызметтердің басым түрлері (мұнай сервисі, АТ, инжиниринг, креативті индустриялар, сәулет, білім беру және басқалар) жөніндегі іс-шараларға бастамашылық жасайтын болады.

Стратегиялық талдау мен цифрландырудан бастап шығындарды өтеу мен құзыреттерді дамытуға дейінгі көрсетілетін қызметтер экспортына жәрдемдесудің кешенді тәсілі іске асырылатын болады. Мыналар: экспорттық тауашаларды жүйелі талдау, көрсетілетін қызметтерді шетелдік нарықтарға арнап бейімдеу және ресімдеу, франчайзингті дамыту, В2В-миссияларға және халықаралық көрмелерге қатысу, акселерациялық және білім беру бағдарламалары, сондай-ақ маркетингке, сертификаттауға жұмсалатын шығыстарды өтеу түйінді шаралар болады. Бұл шаралар қосылған құны жоғары қазақстандық көрсетілетін қызметтер экспортының орнықты өсуiн қамтамасыз етедi және экспорттық күн тәртiбiн iске асыру үшiн салалық министрлiктердiң жауапкершiлiгiн күшейтедi.

3-міндет. Нарықтарды зерттеу және экспортқа бағдарланған ШОБ іске қосу

Орнықты шикізаттық емес экспортты дамыту сыртқы нарыққа шығудың барлық кезеңінде бизнесті терең талдауға және жүйелі қолдауға сүйенуді талап етеді. Осыған байланысты қазақстандық компаниялар үшін басым елдерді, тауарлық тауашаларды және экспорттық мүмкіндіктерді анықтау мақсатында сыртқы нарықтарға маркетингтік зерттеулер мен талдауды тұрақты түрде жүргізу қамтамасыз етілетін болады. Алынған деректер негізінде стратегиялық консалтинг, маркетингтік стратегияларды әзірлеу және нысаналы нарықтарға шығудың тиімді бизнес-модельдерін іріктеу арқылы ШОБ-тың экспорт алдындағы құны қалыптастырылатын болады.

QazTradeAcademy базасында ШОБ салалық және елдік мамандануын қамтитын білім беру және қолданбалы даярлық іске асырылады. ШОБ сертификаттау, өнімді бейімдеу, брендті жасақтау, дистрибьюторларды іздеу және халықаралық B2B-миссияларға қатысу бойынша практикалық құралдарды алады. Франшизаларды "толық дайындап" жасақтау және экспортқа шығуды сүйемелдеу қамтамасыз етіледі.

Қазақстандық қамтылымдағы дайын технологиялық шешімдер мен жиынтықтаушы материалдарды пайдалана отырып, жер қойнауын пайдаланушылар базасында жаңа өндірістер құруды қоса алғанда, "өндіру-сату" моделі шеңберінде экспорттық бизнестерді қалыптастыруға ерекше назар аударылатын болады. Қолдау даму институттарымен бірлесіп дайындалған офтейк-келісімшарттар мен бизнес-жоспарлар негізінде ұсынылатын болады.

Ілгерілету шаралары отандық компаниялардың халықаралық сауда миссияларына, салалық көрмелерге және іскерлік форумдарға қатысуын кеңейтуді де қамтитын болады. Негізгі нарықтарда ұлттық стендтер мен бренд-аймақтарды ұйымдастыру қазақстандық өнімдердің танымалдығын арттыруға, тікелей сату арналарын жолға қоюға және экспорттық географияны кеңейтуге мүмкіндік береді. Осы іс-қимылдардың кешені ШОБ-тың жаһандық нарықтарға жүйелі шығуын қамтамасыз ете отырып, экспорттық белсенділіктің өсуі үшін берік инфрақұрылым жасайды.

4-міндет. Қазақстандық экспортты маркетплейстер арқылы ілгерілету

Қазақстандық өнім мен көрсетілетін қызметтерді халықаралық электрондық сауда платформаларында ілгерілету жөніндегі шаралар кешені іске асырылатын болады. Компаниялар қайтарымды негізде – маркетплейстерде тіркеуден және контентті бейімдеуден маркетингтік сүйемелдеуге, логистикаға және онлайн-белсенділікке қатысуға дейін қолдау алады.

5-міндет. Экспортты қолдаудың сыртқы желісі мен сауда инфрақұрылымын дамыту

Экспортты қолдаудың сыртқы инфрақұрылымын дамыту да экспорттық саясаттың маңызды элементі болып табылады, атап айтқанда, Қытайда (Чэнду және Шанхай қалалары) әріптестік офистері, Цзянсуда көрме алаңы, Үрімшіде Сауда өкілдігі, сондай-ақ Дубайда Таяу Шығыс нарығында қазақстандық тауарларды ілгерілетуге ықпал ететін "Qazaq Trade House" сауда үйі ашылды. Кейіннен сауда өкілдіктерін, цифрлық платформаларды, логистикалық арналар мен өнімдерді шетелде тікелей ілгерілету арналарын заманауи экспорттық инфрақұрылымды дамыту жоспарлануда.

Қытай үшін аса ірі экономикалық орталықтар (Бейжің, Шанхай, Шэньчжэнь, Чэнду, Үрімші және басқа да қалалар) бойынша өңірлік экспорттық маркетингтік стратегиялар сериясы әзірленетін болады.

6-міндет. Преференциялық сауда келісімдері желісін кеңейту

Шикізаттық емес экспортты және көрсетілетін қызметтер экспортын ұлғайту жөніндегі міндеттерді орындау шеңберінде преференциялық сауда келісімдерінің немесе еркін сауда туралы келісімдер деп аталатындар желісін кеңейту арқылы қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сыртқы өткізу нарықтарына шығуы үшін қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

Қазақстанның қолданыстағы преференциялық сауда келісімдерінің желісі Оңтүстік-Шығыс Азия, Таяу Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Еуропа өңірлеріндегі бірқатар елдерді қамтиды. 2015 жылдан бастап Қазақстан ЕАЭО-ға мүше мемлекеттермен бірлесіп Вьетнаммен, Сербиямен, Иранмен еркін сауда туралы келісімдер (бұдан әрі – ЕСК) жасасты. Сонымен қатар ағымдағы жылы Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес отырысының аясында ЕАЭО мен БАӘ арасындағы экономикалық әріптестік туралы келісімге, сондай-ақ Моңғолиямен еркін сауда туралы уақытша келісімге қол қойылды. Бүгінгі таңда Индонезиямен ЕСК жасасу бойынша келіссөздер жүргізілуде, сондай-ақ ЕСК бойынша әлеуетті жаңа әріптестерді айқындау жұмыстары жүргізілуде.

Сондай-ақ Қазақстанның ЕАЭО-ға кіруіне дейін жасалған бірқатар екіжақты ЕСК (Әзербайжан, Грузия) және ТМД еркін сауда аймағы туралы шарт жұмыс істейді.

Қазақстан Сингапурмен, сондай-ақ ТМД-ға қатысушы мемлекеттермен көрсетілетін қызметтердің еркін саудасы және инвестициялар туралы келісімдер жасасты. Қазақстан мен БАӘ арасында көрсетілетін қызметтер саудасы және инвестициялар туралы келісім жасасу бойынша келіссөздер жүргізілуде.

Келіссөздер мен ЕСК-ның әлеуетті жасалуы қалыптасқан желіні кеңейтеді және бұрыннан қамтылған өңірлерді сапалық жағынан күшейтеді.

Оңтайлы және бәсекелес нарықтарды iздестiру қазақстандық көрсетілетін қызметтерді берушiлердiң шығуы үшiн қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету, сондай-ақ шетелдiк инвестицияларды қорғау кепiлдiктерiнiң деңгейiн арттыру мақсатында жалғастырылатын болады.

7-міндет. ЖИ базасындағы экспорт пен сауданың цифрлық экожүйесі

Бизнеске қолдау шаралары, логистика, кедендік рәсімдер және өнімдерді шетелдік нарықтардың талаптарына бейімдеу бойынша жеке ұсынымдарды ұсынатын, 24/7 қолжетімді зияткерлік экспорттық консультант жеке модуль болады. Сондай-ақ export.gov.kz порталы жаңғыртылып, қазақстандық экспорттаушылардың өзекті тізіліміне ашық қолжетімділік қамтамасыз етіледі және шетелдік тапсырыс берушілермен цифрлық коммуникация арнасы құрылады.

Платформа экспорттық шешімдердің дәлдігін арттырудың, белгісіздікті азайтудың және Қазақстанның жаһандық нарықтардағы зияткерлік ойыншы ретіндегі позициясын нығайтудың басты құралына айналады. Бұл шешім деректерге негізделген экономикаға көшудің іргетасын қалайды және экспорттық саясат, өнеркәсіптік трансформация және елдің цифрлық дамуы арасында байланыстырушы буын құрады.

8-міндет. Қаржылай қолдау шаралары

Қаржы құралдары экспорттық әлеуетті ынталандырудың маңызды элементі болып қала береді. Сақтандыру, кепiлдiк беру, экспорт алдындағы және экспорттық саудалық қаржыландыру тетiктерiн қолдану күшейтiлетiн болады. Қазақстанның Экспорттық-кредиттік агенттiгiнiң сыйымдылығын қосымша капиталдандыру арқылы кеңейту жүйенiң орнықтылығын қамтамасыз етедi және экспорттаушыларға халықаралық тендерлерге белсендi қатысуға, келiсiмшарттар бойынша тәуекелдердi азайтуға және экспорттық мәмiлелердi жасасу кезеңiнде қолдау алуға мүмкiндiк бередi. Шетелдiк банктер арқылы саудалық қаржыландыру өткiзу нарықтарын кеңейте отырып, шетелдiк сатып алушылар үшiн неғұрлым тартымды жағдайлар жасайды.

Экспорт алдындағы қаржыландыруға – дебиторлық берешектi сақтандыру тетiгiмен жеңiлдiктi шарттарда айналым қаражатын беруге ерекше назар аударылатын болады. QazTrade перспективалы жобаларды іріктеуден ақпараттық-талдамалық қолдауға дейін институционалдық сүйемелдеуді қамтамасыз ететін болады. Сондай-ақ маркетингке, сертификаттауға, көрмелерге қатысуға және логистикаға арналған шығындарды субсидиялауды қоса алғанда, экспортты ілгерілетуді қайтарымды қолдаудың кешенді моделі көзделген.

3-бағыт. Тұтынушылардың құқықтарын жан-жақты қорғау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру

Тұтынушылардың құқықтарын жан-жақты қорғау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру – әділ және ашық сауда ортасын қалыптастырудың негізгі шарттары. Негізгі бағыттар тұтынушылардың құқықтарын қорғауды күшейтуді, тиімді нормалау және бақылау арқылы өнімнің қауіпсіздігін арттыруды, сондай-ақ тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартуға арналған тетіктерді енгізуді қамтиды. Реттеудiң, мониторингтеу мен сертификаттаудың пәрмендi құралдарын жасау азаматтардың сауда жүйесiне сенiмiн қамтамасыз етедi, адал бәсекелестiктi дамытуды ынталандырады және тұтынушылық жайлылық пен қауiпсiздiк деңгейiн арттырады.

1-мақсат. Тұтынушылар құқықтары қорғалуының қанағаттанушылық деңгейін арттыру

1-міндет. Тұтынушылардың құқықтарын тиімді қорғауға бағытталған Заңды қабылдау

Тұтынушылар құқықтарының қорғалу деңгейіне қанағаттанушылықты арттыру үшін заңнамаға тұтынушылардың құқықтарын кешенді қорғауды қамтамасыз ететін, электрондық сауда саласын қоса алғанда, тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың нақты тетіктерін белгілейтін өзгерістер енгізілетін болады.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қоғамдық институттарының рөлі, оның ішінде осы салада Омбудсмен институтын енгізу арқылы артатын болады, ол тағайындалған адамның ерекше жария мәртебесін береді, қоғамның үйлестірушісі болып қызмет етіп, мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеуге қатысады.

Сондай-ақ бұзушылықтарды өз бетінше жоюға және оларға жол бермеуге уәждей отырып, бизнестің бұзушылықтар үшін жауапкершілігін арттыруға бағытталған нормалар (кәсіпкердің азаматтық құқықтық жауапкершілігін айыппұл түрінде енгізу (талап қою сомасының 10 %-ынан 50 %-ына дейін) қабылданады.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың базалық қағидалары экономиканың барлық саласына таратылатын болады, бұл жан-жақты қорғауды қамтамасыз етеді және тұтынушылардың мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылының тиімді құралдарын жасайды.

2-міндет. Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың бірыңғай ақпараттық жүйесін жетілдіру

Тұтынушылардың құқықтарын тиімді қорғауды және сауданы дамытуды қамтамасыз ету үшін жасанды интеллект технологияларын қолдана отырып, тұтынушылардың жолданымдарын беру және өңдеу жөніндегі цифрлық платформа құрылатын болады.

Жүйе азаматтардың бизнес өкілдеріне, тұтынушылық дауларды сотқа дейін реттеу субъектілеріне, қоғамдық бірлестіктерге, қауымдастықтарға және мемлекеттік органдарға жылдам және ыңғайлы қол жеткізуін қамтамасыз етеді.

ЖИ жүйесі азаматтарға олардың құқықтары бойынша консультация береді, шағымдарды автоматты түрде өңдеуді қамтамасыз етеді және оларды шешу жолдарын ұсынады, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтер нарығындағы жүйелі бұзушылықтарды анықтайды, бұл тұтынушылар мен бизнеске тауардың кемшіліктері мен сапасы туралы ақпаратты жедел алуға, туындаған дауларды шешуге, бизнес пен мемлекеттік органдарға тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы жүйелі проблемаларды анықтауға және шешуге мүмкіндік береді.

3-міндет. Қоғамдық бірлестіктердің рөлін арттыру. "Сапалы өнім" әлеуметтік жобасын іске асыру

"Сапалы өнім" жобасын іске асыруға тұтынушыларды қорғау жөніндегі үкіметтік емес сектор, жергілікті атқарушы және өкілді органдардың, кәсіпкерлер қоғамдастығының тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы заңнаманы бұзушылықтарды болдырмау, сондай-ақ адал бәсекелестікті дамыту үшін жағдайлар жасау жөніндегі өкілдері тартылатын болады.

Жобаны іске асыру нарықта жосықсыз өндірушілерді анықтауға және сапа стандарттарын арттыруға бағытталған қоғамдық бақылауды тәуелсіз тексеру, зертханалық зерттеу және қоғамдық талқылау арқылы жүзеге асырылады.

Халықтың тұтынушылық сауаттылығын арттыру мақсатында қоғамдық бақылау нәтижелерін кеңінен жариялау, ақпараттық науқандар, вебинарлар мен консультациялар өткізілетін болады.

Өткізілетін іс-шаралар азаматтарға өз құқықтары мен оларды қорғау тетіктерін жақсы түсінуге мүмкіндік береді, сондай-ақ бизнестің тұтынушылар алдындағы жауапкершілік деңгейін арттырады.

2-мақсат. Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету

Техникалық реттеу жүйесі өнім сапасын, тұтынушылардың қауіпсіздігін және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде түйінді рөл атқарады. Жаһандық сауда жағдайында стандарттар мен сертификаттау ішкі бақылау құралдарына ғана емес, сондай-ақ өнімнің халықаралық нарықтарға қол жеткізуінің аса маңызды факторына айналады.

Қазақстан ұлттық нормативтерді халықаралық талаптарға сәйкестендіруге ұмтыла отырып, сәйкестікті бағалау, стандарттау, метрологиялық бақылау жүйесін белсенді дамытуда. Алайда одан әрі дамыту үшін стандарттарды енгізу мониторингінің тетіктерін жетілдіру, метрология және сертификаттау саласындағы нормативтік база мен халықаралық ынтымақтастықты күшейту қажет. Техникалық регламенттерді қабылдау, сондай-ақ қабылданған техникалық регламенттерді жетілдіру немесе оларға өзгерістер енгізу шығарылатын және өткізілетін өнімнің қауіпсіздік деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Бұл қадамдар нарықтың ашықтығын арттыруға, тұтынушылардың құқықтарын қорғауға және отандық өнімдердің шетелдік нарықтарға шығуын оңайлатуға жағдай жасауға мүмкіндік береді.

1-міндет. Стандарттау жүйесін жетілдіру

Ұлттық стандарттарды әзiрлеу процесiн цифрландыру оларды әзiрлеу, келiсу және енгiзу тәсілін өзгертеді, олардың бейiмделу процесiн жеделдетедi, бизнес пен мемлекеттiк органдар үшiн ашықтықты, қолайлылық пен қолжетiмдiлiктi қамтамасыз етедi. Ол үшін "Е-ТРМК" ақпараттық жүйесінің базасында "Е-Стандарттау" онлайн платформасы құрылады.

Әзiрлеу процестерiнiң бiрi ретiнде ұлттық стандарттарды мiндеттi түрде енгiзу тетiгi экономиканың әлеуметтiк маңызы бар салаларына, оның iшiнде денсаулық сақтауға, ауыл шаруашылығына, білім беруге, автомобиль жолдарының, қоғамдық және жолаушылар көлiгiнiң және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының қауiпсiздiгiне және өмiрдiң басқа да салаларына елеулi әсер етедi. Нәтижесiнде ұсынылатын қызметтер мен өнiмдердiң сапасы мен қауiпсiздiгi деңгейiнiң едәуiр өсуi күтiлуде, бұл азаматтардың әл-ауқатына және экономиканың орнықты дамуына тiкелей әсер етедi.

2-міндет. Электрондық сауда кезінде техникалық реттеу талаптарының сақталуын заңнамалық регламенттеу

Электрондық сауда көлемінің өсуімен, әсіресе міндетті сертификаттауға жататын тауарларға қатысты белгіленген қауіпсіздік талаптарына сәйкес келмейтін өнімдерді тарату тәуекелі артады. Осыған байланысты сатушылар мен электрондық алаңдар операторларының белгіленген талаптарға (сертификаттар, декларациялар және сәйкестікті бағалаудың өзге де нысандары) сәйкес келетіні расталған өнімдерді ғана орналастыру және өткізу жөніндегі тікелей міндеті енгізілетін болады.

Бұдан басқа, сәйкестік туралы құжаттардың жарамдылығын тексеру, сондай-ақ электрондық сауда платформаларын техникалық реттеудің ақпараттық жүйесімен интеграциялау, сертификатталмаған немесе қауіпті өнімдерді өткізуге жол беретін сатушылар мен алаңдарға қатысты санкцияларды қоса алғанда, талаптарды сақтамағаны үшін жауапкершілік шараларын белгілеу тетіктері көзделетін болады.

Бұл тұтынушыларды жүйелі қорғау, электрондық сауда нарығында тауарлардың сапасын арттыру және цифрлық саудада ұлттық реттеуді халықаралық талаптармен үйлестіру үшін жағдай жасайды.

3-міндет. Экономиканың экспортқа бағдарлануы мен даму басымдықтарын ескере отырып, аккредиттеу мен сәйкестікті бағалаудың жаңа схемаларын енгізу

Қазақстанның халықаралық саудаға интеграциялануының өсуі жағдайында ұлттық сертификаттар мен сәйкестікті бағалау нәтижелерін шетелде тану ерекше маңызға ие болады. Ол үшін жоғары экспорттық әлеуеті бар салалардың ерекшеліктерін ескеретін икемді және экспортқа бағдарланған сертификаттау схемаларын әзірлеу қажет.

Қазақстандық өнімге деген сенімді арттыру, сыртқы нарықтарға шығуды оңайлату мақсатында индустриялық және инновациялық даму басымдықтарын ескере отырып, сертификаттау жөніндегі органдар мен сынақ зертханалары аккредиттелетін болады, оның ішінде олардың өнімді нысаналы экспорттық нарықтардың талаптарына сәйкестігіне бағалау жөніндегі құзыреттері кеңейтілетін болады.

4-міндет. APAC MRA-ны өзара тану туралы келісім шеңберінде аккредиттеу саласындағы кеңейту

APAC MRA-ға қатысуды кеңейту қазақстандық сертификаттау органдарын, зертханаларды және инспекциялық органдарды шетелде қайта бағалаудан немесе сертификаттаудан өту қажеттігінсіз келісімге қатысушы елдердің аккредиттеу нәтижелерін одан әрі тануы үшін негіз қалауға мүмкіндік береді. Бұл өнiмнiң сапасы мен қауiпсiздiгiне едәуiр талаптар қолданылатын Азия-Тынық мұхиты өңiрiнiң нарықтарына шығуға ұмтылатын экспорттаушылар үшiн ерекше маңызды.

Осы міндет шеңберінде Ұлттық аккредиттеу орталығының тану аясын кеңейтуге техникалық және институционалдық даярлығын жүргізу көзделеді: рәсімдерді өзектілендіру, ISO/IEC 17011 халықаралық стандарттарына сәйкестікті қамтамасыз ету, аудиторлардың біліктілігін арттыру, цифрлық инфрақұрылымды жаңғырту және халықаралық бағалау миссияларынан өту.

Бұдан басқа, APAC-пен белсенді өзара іс-қимылды жолға қою, сондай-ақ сәйкестікті бағалау жөніндегі мүдделі органдарды дайындық процесіне тарту маңызды. APAC MRA шеңберінде тануды кеңейту экономиканың экспортқа бағдарланған салаларын дамыту үшін қосымша ынталандырулар жасайды және Қазақстанның жаһандық техникалық реттеу жүйесіндегі позициясын нығайтады.

5-міндет. Техникалық реттеу, аккредиттеу, сәйкестікті бағалау процестерін цифрландыру және оңтайландыру – ақпарат пен көрсетілетін қызметтердің ашықтығы мен қолжетімділігін арттыру

Бүгінгі күні техникалық реттеудің түйінді компоненттерін: стандарттар мен техникалық регламенттер тізілімін, аккредиттелген органдар мен зертханалардың дерекқорын, аккредиттеуге және сертификаттауға өтінімдерді электрондық беру және қадағалау жүйесін, сондай-ақ құжаттарды автоматты түрде верификациялауға арналған модульді біріктіретін бірыңғай цифрлық платформа енгізілді.

Цифрлық инфрақұрылымды жетілдіру мақсатында платформаны басқа мемлекеттік ақпараттық жүйелермен интеграциялау жүргізіледі, сондай-ақ бизнестің мемлекетпен цифрлық өзара іс-қимылы үшін интерфейстер жасалады. Маңызды элемент сәйкестікті бағалау нәтижелері мен қолданыстағы сертификаттар туралы негізгі ақпаратқа ашық қолжетімділікті қамтамасыз ету болады, бұл тұтынушылар мен сыртқы сауда әріптестері тарапынан сенімді күшейтеді.

Техникалық реттеудің цифрлық инфрақұрылымын жаңғырту мемлекеттің тәуекелдерді басқару және салаларды дамыту басымдықтары бойынша талдамалық мүмкіндіктерін арттырады, бизнес шығындарын азайтуға, рәсімдерді жеделдетуге және анағұрлым ашық, клиентке бағдарланған техникалық реттеу жүйесін құруға алып келеді.

6-міндет. Қауiпсiз емес өнiмнің айналымға шығарылуын анықтау және оның жолын кесу

Өнiмдердiң қауiпсiздiгi мәселелерi бiрiншi кезекте қала береді. Техникалық регламенттердің талаптарына сәйкес келмейтін өнімдердің таралуына алып қою және тыйым салу түрінде жол бермеу үшін уақтылы жедел ден қою арқылы мемлекеттік бақылау құралдарымен айналымға шығару тәуекелін барынша азайту қажет. Сондай-ақ кәсіпорындарды "қашықтан бақылау" қағидаты негізінде бақылаудың жаңа түрлері енгізілетін болады. Бақылаушы органдарға тәуекелдерді басқару жүйесі негізінде кәсіпорындарды алдын ала "диагностикалау" мүмкіндігі берілетін болады.

Мониторинг (камералдық бақылау) бақылау субъектілерінің қызметіне мемлекеттің артық араласуынсыз, бұл ретте сыбайлас жемқорлық көріністерін болдырмай, заңнама талаптарын бұзушылықтарды анықтау мақсатында ақпараттық жүйелер арқылы бақылау субъектілерінің қызметі туралы мәліметтер мен ақпаратты жинау, өңдеу, талдау және пайдалану жөніндегі жұмысты тұрақты негізде жүргізуге мүмкіндік береді.

Сәйкес келмейтін өнімнің көлемін, тарату көздерін және өткізу орындарын айқындау үшін "тергеп-тексеруді" енгізу өте қысқа мерзімде салдарды барынша азайтуға және бизнес субъектілері мен тұтынушылардың құқықтарын қалпына келтіруге ден қоюға мүмкіндік береді.

Техникалық реттеу және метрология саласындағы құқықтық реттеуді жетілдіру, бақылаудың жаңа тетіктерін енгізу және субъектілер мен аккредиттеу жөніндегі орган қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету бизнесті жүргізу үшін тәуекелдерді төмендетуге және ішкі нарықта өткізілетін өнімнің қауіпсіздік деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ тұтынушыларды өлшемдердің анық емес нәтижелерінен қорғау мақсатында "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы" Заңға сәйкес сауда операцияларын жасау кезінде иеліктен шығарылатын өлшенген тауарлар мен өнімдердің санына қатысты талаптарын бұзғаны үшін жауапкершілік енгізілетін болады.

7-міндет. Метрологиялық инфрақұрылымды дамыту

Метрология жүйесін жетілдіру – халықаралық нарықтарда қазақстандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың маңызды факторы. Негізгі мақсаттар өлшемдердің дәлдігі мен сенімділігін арттыру, саудадағы техникалық кедергілерді жою, халықаралық стандарттарға сәйкестікті қамтамасыз ету және тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады. Бұл шаралар инновацияларды дамытуға және елдің жаһандық экономикадағы позициясын нығайтуға да ықпал ететін болады. Халықаралық стандарттарды міндетті түрде сақтауды, тәуелсіз аудитті енгізуді және мамандарды аттестаттауды тұрақты жүргізуді қоса алғанда, тексеру зертханаларына қойылатын талаптарды арттыру Қазақстанның метрология саласындағы позициясын нығайтады. Мемлекет тексеру зертханаларының қызметін бақылауды күшейтеді, жалған тексеруді және "сұр" схемаларды болдырмайды. Буып-түйілген тауарлардың мәлімделген параметрлерге сәйкестігі қосымша қамтамасыз етіледі.

Өлшем құралдарының бірыңғай тізбесін қалыптастыру өлшеу рәсімдерінің тиімділігін қамтамасыз етеді. Бұл қайталауды және өлшеу әдістеріндегі сәйкессіздіктерді жоюға мүмкіндік береді, өнімнің сәйкестігін сертификаттау және растау процестерін жеделдетеді.

Өлшемдердің дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін жаңа метрологиялық орталық құрылады, эталондар жаңартылып, зертханалар жаңғыртылады. Бұл шаралар тексеру және сынау процестерін жеделдетеді, шетелдік зертханаларға тәуелділікті қысқартады және ұлттық метрологиялық жүйеге халықаралық сенімді нығайтады.

Халықаралық заңдық метрология ұйымына интеграциялану үшін өлшем құралдарын сертификаттаудың халықаралық жүйесіне кіру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Бұл қазақстандық кәсіпорындарға метрологиялық сынақтардың нәтижелерін шетелде тануға мүмкіндік береді және өнімнің халықаралық нарықтарға қолжетімділігін жеңілдетеді.

Сыртқы нарықтарда отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін Қазақстанның өлшеу мүмкіндіктерін халықаралық тануды кеңейту жөніндегі іс-шаралар жүргізілетін болады. Өлшем нәтижелерін өзара тану жөніндегі жобаларға белсенді қатысу, сондай-ақ стандарттау және метрология жөніндегі халықаралық ұйымдармен әріптестік қатынастарды нығайту жоспарлануда.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

Тұжырымдаманы іске асырудың тиімділігі мынадай нысаналы индикаторлармен өлшенетін болады:

1) көтерме және бөлшек сауданың нақты көлем индексі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу, өткен жылға қарағанда %-бен: 2025 жыл – 107 %, 2026 жыл – 108,7 %, 2027 жыл –109,5 %, 2028 жыл – 109,8 %, 2029 жыл – 110 %, 2030 жыл – 110,2 %;

2) көтерме және бөлшек саудадағы еңбек өнімділігінің жинақталған өсу индексі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу: 2025 жыл – 121,9 %, 2026 жыл – 131 %, 2027 жыл – 141,8 %, 2028 жыл – 153,9 %, 2029 жыл – 167,2 %, 2030 жыл – 171 %;

3) негізгі капиталға инвестициялар: 2025 жыл – 1220 млрд теңге, 2026 жыл – 1485 млрд теңге, 2027 жыл – 1885 млрд теңге, 2028 жыл – 2325,4 млрд теңге, 2029 жыл – 2864,6 млрд теңге, 2030 жыл – 2700 млрд теңге;

4) көтерме және бөлшек саудадағы бақыланбайтын (көлеңкелі) экономиканың үлесі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу: 2025 жыл – 3,02 %, 2026 жыл – 2,92 %, 2027 жыл – 2,82 %, 2028 жыл – 2,78 %, 2029 жыл – 2,62 %, 2030 – 2,42 %;

5) стандартталған тауарлардың биржалық саудасы үлесінің өсуі (2023 жылғы деңгейден): 2025 жыл – 10 %, 2026 жыл – 20 %, 2027 жыл – 21 %, 2028 жыл – 23 %, 2029 жыл – 25 %, 2030 жыл – 27 %;

6) бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электрондық сауданың үлесі: 2025 жыл – 15 %, 2026 жыл – 15,5 %, 2027 жыл – 16 %, 2028 жыл – 17 %, 2029 жыл – 18,5 %, 2030 жыл – 20 %;

7) сауданың заманауи форматтары үлесінің өсуі: 2025 жыл – 44 %, 2026 жыл – 51 %, 2027 жыл – 56 %, 2028 жыл – 64 %, 2029 жыл – 70 %, 2030 жыл – 72 %;

8) шикізаттық емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі: 2025 жыл – 41 млрд АҚШ доллары, 2026 жыл – 42,3 млрд АҚШ доллары, 2027 жыл – 43,8 млрд АҚШ доллары, 2028 жыл – 46,6 млрд АҚШ доллары, 2029 жыл – 49,4 млрд АҚШ доллары, 2030 жыл – 52 млрд АҚШ доллары;

9) тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік реттеудің тиімділік деңгейі: 2025 жыл – 74,7 %, 2026 жыл – 75,9 %, 2027 жыл – 77,1 %, 2028 жыл – 78,3 %, 2029 жыл – 79,5 %, 2030 жыл – 80,7 %;

10) Қазақстан Республикасы эталондарының халықаралық танылған өлшеу мүмкіндіктерінің өсу қарқыны (2023 жылғы деңгейге қарағанда): 2025 жыл – 3,4 %, 2026 жыл – 5,9 %, 2027 жыл – 7,6 %, 2028 жыл – 10,2 %, 2029 жыл – 12,8 %, 2030 жыл – 14,5 %.

Ескертпе: Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары осы Тұжырымдамаға қосымшаға сәйкес жүзеге асырылатын болады.

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасына қосымша

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі сауда саясаты тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

Р/с №

Реформалардың /негізгі іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Жауапты орындаушылар

2025 – 2030 жылдарға арналған қаржыландыру көлемі (млн теңге)

Қаржыландыру көздері

1	2	3	4	5	6	7
І бағыт. Заманауи сауданың экожүйесін қалыптастыру
Нысаналы 1-индикатор. Көтерме және бөлшек сауданың нақты көлем индексі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу, өткен жылға қарағанда %-бен: 2025 жыл – 107 %, 2026 жыл – 108,7 %, 2027 жыл –109,5 %, 2028 жыл – 109,8 %, 2029 жыл – 110 %, 2030 жыл – 110,2 %
Нысаналы 2-индикатор. Көтерме және бөлшек саудадағы еңбек өнімділігінің жинақталған өсу индексі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу, 2025 жыл – 121,9 %, 2026 жыл – 131 %, 2027 жыл – 141,8 %, 2028 жыл – 153,9 %, 2029 жыл – 167,2 %, 2030 жыл – 171 %
Нысаналы 3-индикатор. Негізгі капиталға инвестициялар: 2025 жыл – 1220 млрд теңге, 2026 жыл – 1485 млрд теңге, 2027 жыл – 1885 млрд теңге, 2028 жыл – 2325,4 млрд теңге, 2029 жыл – 2864,6 млрд теңге, 2030 жыл – 2 700 млрд теңге
Нысаналы 4-индикатор. Көтерме және бөлшек саудадағы бақыланбайтын (көлеңкелі) экономиканың үлесі; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу: 2025 жыл – 3,02 %, 2026 жыл – 2,92 %, 2027 жыл – 2,82 %, 2028 жыл – 2,78 %, 2029 жыл – 2,62 %, 2030 – 2,42 %
1.	Тауарлар каталогының бірыңғай форматын енгізу	ұлттық тауарлардың каталогты іске қосу	2026 жыл	СИМ	-	-
2.	Сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі ақпараттық жүйені ендіру	орындалған жұмыстар актісі	2029 – 2030 жылдар	СИМ	754,6	РБ
3.	Техникалық реттеудің ақпараттық жүйесін "Кеден" ақпараттық жүйесімен интеграциялауды қамтамасыз ету	Smart Bridge порталы арқылы интеграциялау	2025 жыл	СИМ, Қаржымині	-	-
4.	Міндетті таңбалануға және қадағалануға жататын тауарларға арналған тауарларды сәйкестендіру белгілерінің кодтарынсыз өткізгені үшін әкімшілік жауапкершілікті белгілеу	"Сауда қызметін реттеу туралы" Заңға өзгерістер енгізу	2026 жыл	СИМ	-	-
5.	Сынақ жүргізу үшін "Зертханалық базаны іріктеу бойынша виртуалды көмекші" ЖИ енгізу	зертханалық базаны таңдау кезінде жасанды интеллект қолдану	2026 жыл	СИМ	-	-
Нысаналы 5-индикатор. Стандартталған тауарлардың биржалық саудасы үлесінің өсуі (2023 жылғы деңгейден): 2025 жыл – 10 %, 2026 жыл – 20 %, 2027 жыл – 21 %, 2028 жыл – 23 %, 2029 жыл – 25 %, 2030 жыл – 27 %
6.	Тауар биржасы арқылы міндетті түрде өткізуге жататын тауарлардың (мұнай өнімдері, цемент, бидай, қант, ұн, картоп, арпа) ең аз үлесі мен көлемін ұлғайтуды қоса алғанда, биржалық тауарлардың (құрылыс материалдары, АӨК тауарлары) тізбесін кеңейту	СИМ-нің "Биржалық тауарлардың тізбесін бекіту туралы" 2015 жылғы 26 ақпандағы № 142 бұйрығы	2025 жыл	СИМ, АШМ, ҰЭМ, ӨҚМ, ЭМ, БҚДА (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
Нысаналы 6-индикатор. Бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электрондық сауданың үлесі: 2025 жыл – 15 %, 2026 жыл – 15,5 %, 2027 жыл – 16 %, 2028 жыл – 17 %, 2029 жыл – 18,5 %, 2030 жыл – 20 %
7.	Электрондық сауданың экожүйесіне зерттеу жүргізу	Үкімет Аппаратына ақпарат	2029 – 2030 жылдар	СИМ, мүдделі мемлекеттік органдар	204,0	РБ
8.	Электрондық сауданы дамытудың институционалдық тетіктерін ендіру	Нормативтік құқықтық актілеріне қабылдау	2027 жыл	СИМ, мүдделі мемлекеттік органдар, Qaztrade (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
9.	Электрондық сауданың инфрақұрылымын дамыту (фулфилмент орталықтары, кеден қоймалары, тауарларды беру/қабылдау пункттері)	Үкімет Аппаратына ақпарат	2025 – 2030 жылдар	СИМ, КМ, ҰЭМ, Қаржымині, ЖАО	талап етілмейді	ЖИ
Нысаналы 7-индикатор. Сауданың заманауи форматтары үлесінің өсуі: 2025 жыл – 44 %, 2026 жыл – 51 %, 2027 жыл – 56 %, 2028 жыл – 64 %, 2029 жыл – 70 %, 2030 жыл – 72 %
10.	Сауда базарларын жаңғырту	Үкімет Аппаратына ақпарат	2025 жыл	СИМ, ЖАО	40 000,0	ЖИ
11.	Сауданың заманауи форматтарын салуға және кеңейтуге арналған кредиттердің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау және оларға кепілдік беру	шағын және орта бизнес субъектілеріне мемлекеттік қолдау көрсету	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ЖАО, "Даму" қоры" АҚ (келісу бойынша)	15 270,1	РБ
12.	Франшизалар секторында ШОБ өкілдерін шоғырландыру тетігін айқындау	Нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу	2027 жыл	СИМ, ҰЭМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)	талап етілмейді	талап етілмейді
13.	Ақмола облысының Бұланды ауданында мал шаруашылығы консорциумы мен Астана қаласының сауда объектілері кооперациясының пилоттық жобасын іске асыру	пилоттық жобаларды іске қосу	2026 – 2028 жылдар	СИМ, "ҚазСтандарт" РМК, "QazTrade" АҚ (келісу бойынша)	4 490,0	ЖИ
14.	Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер, бөлшек сауда және логистикалық компаниялар кооперациясының инфрақұрылымын қалыптастыру	пилоттық жобаларды іске асыру	2026 – 2028 жылдар	СИМ, "QazTrade" АҚ" (келісу бойынша)	235,0	ЖИ
ІІ бағыт. Отандық өндірістің өсуі және экспортты ілгерілету үшін жағдайлар жасау
Нысаналы 8-индикатор: Шикізаттық емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтер экспортының көлемі: 2025 жыл – 41 млрд АҚШ доллары, 2026 жыл – 42,3 млрд АҚШ доллары, 2027 жыл – 43,8 млрд АҚШ доллары, 2028 жыл – 46,6 млрд АҚШ доллары, 2029 жыл – 49,4 млрд АҚШ доллары, 2030 жыл – 52 млрд АҚШ доллары
15.	Сауда шараларын енгізу	Еуразиялық экономикалық комиссияның шешімі	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ӨҚМ, Қаржымині, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар	талап етілмейді	-
16.	Тарифтік емес шараларды (тыйым салуларды/сандық шектеулерді (квоталарды) енгізу	мемлекеттік органдардың бұйрықтарды қабылдауы (құзыреті бойынша)	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ӨҚМ, АШМ, ДСМ, ЭМ, ІІМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар	талап етілмейді	-
17.	Кедендік-тарифтік реттеу шараларын енгізу	Еуразиялық экономикалық комиссияның шешімі	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ЖИЦДМ, ӨҚМ, КМ, АШМ, ЭМ, Қаржымині, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар	талап етілмейді	-
18.	Экспорттаушыларды әкімшілік жүктемені азайту мәселелерінде сүйемелдеу	мәселені жедел штаб отырысында қарау	2026 – 2030 жылдар	СИМ, Қаржымині, ЖАО, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), QazTrade (келісу бойынша), салалық қауымдастықтар (келісу бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар	талап етілмейді	-
19.	Экспорт жөніндегі жедел штабтың үйлестіруші рөлін күшейту	жедел штабтың хаттамасы	2026 жыл	СИМ, ӨҚМ, АШМ, ЭМ, СІМ, ДСМ, ҒЖБМ, МАМ, ТСМ, ЖИЦДМ, ЭМ, МТ, QazTrade (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
20.	Экспорттық акселерация бағдарламасы шеңберінде жаңа экспорттаушыларды іске қосу	белсенді экспорттаушылар санын 1400-ге дейін ұлғайту (өсу қорытындысымен)	2025 – 2030 жылдар	СИМ, QazTrade (келісу бойынша)	4 105,1	РБ
21.	Сауда-экономикалық миссияларды ұйымдастыру және өткізу	жыл сайын 250 млн АҚШ долларына жасалған келісімшарттар	2025 – 2030 жылдар	СИМ, QazTrade (келісу бойынша)	2 394,9	РБ
22.	Экспорттаушылардың Шанхай қаласында (ҚХР) халықаралық көрмеге қатысуын ұйымдастыру	ынтымақтастық туралы қол қойылған келісімдер	2025 – 2030 жылдар	СИМ, QazTrade (келісу бойынша)	3 620,3	РБ
23.	Субъектілердің шығындарын өтеу арқылы өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру шараларын іске асыру	экспорттаушыларға мемлекеттік қолдау көрсету	2025 – 2030 жылдар	СИМ, Қаржымині, ҰЭМ, QazTrade (келісу бойынша)	44 636,5	РБ
24.	Еркін сауда туралы келісімдерді жасасу және ратификациялау	халықаралық шарт/ратификациялау туралы заң	2025 – 2030 жылдар	СИМ, СІМ, АШМ, ӨҚМ, ЭМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҰБ, ҰКП Атамекен (келісу бойынша), мүдделі мемлекеттік органдар	талап етілмейді	-
ІІІ бағыт. Тұтынушылардың құқықтарын жан-жақты қорғау, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасын арттыру
Нысаналы 9-индикатор. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік реттеудің тиімділік деңгейі: 2025 жыл – 74,7 %, 2026 жыл – 75,9 %, 2027 жыл – 77,1 %, 2028 жыл – 78,3 %, 2029 жыл –79,5 %, 2030 жыл – 80,7 %
25.	Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласында жаңа реттеушілік шаралар енгізу: тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі омбудсмен институты; тұтынушылардың шағымдарын беру және қарау рәсімдерін оңтайландыру	жаңа редакцияғы "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы	2026 – 2027 жылдар	СИМ	талап етілмейді	-
26.	Тұтынушылардың құқықтары мәселелері бойынша әлеуметтанушылық және талдамалық зерттеулер жүргізу	мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты іске асыру	2025 – 2030 жылдар	СИМ, мемлекеттік сатып алу нәтижелері жөніндегі үкіметтік емес ұйым (келісу бойынша)	43,2	РБ
27.	Ішкі нарықты және тұтынушыларды контрафактілік және қауіпті өнімдерден қорғауға бағытталған "Сапалы өнім" әлеуметтік жобасын іске асыру	жүргізілетін қоғамдық бақылау нәтижелері туралы халықты жыл сайын хабардар ету	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ТҚҚ саласындағы қоғамдық ұйымдар (келісу бойынша)	талап етілмейді	–
Нысаналы 10-индикатор. Қазақстан Республикасы эталондарының халықаралық танылған өлшеу мүмкіндіктерінің өсу қарқыны (2023 жылғы деңгейге қарағанда): 2025 жыл – 3,4 %, 2026 жыл – 5,9 %, 2027 жыл – 7,6 %, 2028 жыл – 10,2 %, 2029 жыл – 12,8 %, 2030 жыл – 14,5 %
28.	Техникалық регламенттерді қабылдау немесе оларға өзгерістер енгізу арқылы өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ОТӨ-ні қорғау	бекітілген техникалық регламенттер (өзгерістер енгізу)	2025 – 2030 жылдар	СИМ, АШМ, ӨҚМ, ДСМ, ТЖМ, Еңбекмині, КМ, ІІМ	талап етілмейді	-
29.	Сауда инфрақұрылымына қойылатын заманауи талаптарды көздейтін жаңа ұлттық стандарттарды енгізу	бекітілген ұлттық стандарттар	2026 – 2030 жылдар	СИМ	332,1	РБ
30.	Қазақстанның экспорттық әлеуетін нығайту үшін халықаралық стандарттарды үндестіру	бекітілген ұлттық стандарттар	2026 – 2030 жылдар	СИМ, мүдделі субъектілер және мемлекеттік органдар	332,1	РБ
31.	Бақылаушы мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру арқылы ішкі нарықты қауіпті импорттық өнімдерден қорғау	ахуалдық штаб отырыстарының хаттамалары	2025 – 2030 жылдар	СИМ, ДСМ, АШМ, Қаржымині, ӨҚМ, ЭТРМ, ІІМ, ТЖМ, КМ, ЖАО, "ҚазСтандарт" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
32.	Қолданыстағы заңнаманы жетілдіру арқылы ішкі нарықта сауда жасау кезінде өнімдердің тұтынушылар үшін қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды күшейту	"Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Заңға өзгерістер енгізу	2027 – 2030 жылдар	СИМ, ДСМ, АШМ, Қаржымині, ӨҚМ, ЭТРМ, ІІМ, ТЖМ, КМ, ЖАО, "ҚазСтандарт" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
33.	Аккредиттеу және сәйкестікті бағалау саласындағы жалпы өлшемшарттар мен қағидаларды белгілейтін мамандандырылған халықаралық ұйымдардың құжаттарын қолдануды ендіру	жаңа аккредиттеу субъектілерін аккредиттеу / қолданыстағыларын аккредиттеу саласын кеңейту	2025 – 2027 жылдар	СИМ, "Ұлттық аккредиттеу орталығы" РМК (келісу бойынша)	222,9	РБ
34.	APAC MRA-ны өзара тану туралы келісім шеңберінде аккредиттеу жөніндегі органның тану саласын кеңейту	аккредиттеу жөніндегі орган мен халықаралық аккредиттеу ұйымы арасында қол қойылған келісім	2026 – 2029 жылдар	СИМ, "Ұлттық аккредиттеу орталығы" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
35.	Қазақстанның Халықаралық заңдық метрология ұйымының өлшем құралдарын сертификаттаудың халықаралық жүйесіне кіруін ұйымдастыру	Үкімет Аппаратына есеп	2026 – 2030 жылдар	СИМ, "ҚазСтандарт" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
36.	Қазақстанның метрологиядағы ынтымақтастығын дамыту және ұлттық жүйенің беделін нығайту (БелММИ, Қытайдың, Ресей Федерациясының, Өзбекстанның, Әзербайжанның ҰМИ)	ынтымақтастық туралы меморандумдар мен келісімдер жасасу	2025 – 2030 жылдар	СИМ, "ҚазСтандарт" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
37.	Халықаралық стандарттарға сәйкес келетін жаңа эталондық орталық салу мәселесін пысықтау	техникалық-экономикалық және қаржы-экономикалық негіздемені әзірлеу	2026 – 2028 жылдар	СИМ, Қаржымині, ҰЭМ, "ҚазСтандарт" РМК (келісу бойынша), Астана қаласының әкімдігі	300,0	бюджеттен тыс қаражат

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

АШМ – Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі;

АТМЭӘК – Азия мен Тынық мұхитқа арналған экономикалық және әлеуметтік комиссия;

БҚДА – Қазақстан Республикасының Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі

"Бәйтерек" ҰБХ" АҚ – "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы;

БҰҰ ЕЭК – Біріккен Ұлттар Ұйымының Еуропалық экономикалық комиссиясы;

ДСМ – Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі;

"Даму" КДҚ" АҚ – "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" акционерлік қоғамы;

ЖИЦДМ – Қазақстан Республикасының Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі;

ЖАО – жергілікті атқарушы органдар;

ИА – индустриялық аймақ;

КМ – Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі;

"ҚТЖ" АҚ – "Қазақстан темір жолы" акционерлік қоғамы;

Қаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;

"ҚазСтандарт" РМК – "ҚазСтандарт" республикалық мемлекеттік кәсіпорны;

МКК – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті;

МО – мемлекеттік органдар;

ОМО – орталық мемлекеттік органдар;

ӨҚМ – Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі;

СИМ – Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі;

СІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;

ТСМ – Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі;

"ҰАТ" АҚ – "Ұлттық ақпараттық технологиялар" акционерлік қоғамы;

ҰБ – Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі;

ҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;

ҰКП – "Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы;

ХЗМҰ – Халықаралық заңдық метрология ұйымы;

ШОБ – шағын және орта бизнес;

ІІМ – Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі;

ЭМ – Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі;

ЭЫДҰ – Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы;

Astana Hub – "Astana Hub" халықаралық IT-стартаптар технопаркі" корпоративтік қоры;

СМС – калибрлеу және өлшеу мүмкіндіктері;

Halyk – "Қазақстанның Халық Банкі" акционерлік қоғамы;

"Kazakh Export" АҚ – "Қазақстанның Экспорттық-кредиттік агенттігі" акционерлік қоғамы;

Kaspi АҚ – "Kaspi Bank" акционерлік қоғамы;

KCDB BIPM – Халықаралық өлшем және салмақ бюросының түйінді салғастыру дерекқоры;

"QazExportPromotion" ҚҚ – "QazExportPromotion" корпоративтік қоры;

QazTrade – "QazTrade" сауда саясатын дамыту орталығы" акционерлік қоғамы;

QazExpo Congress – "QazExpo Congress" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамы.

Об утверждении Концепции торговой политики Республики Казахстан до 2030 года

Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 ноября 2025 года № 1013

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Концепцию торговой политики Республики Казахстан до 2030 года.

2. Центральным государственным, местным исполнительным органам и иным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

1) принять необходимые меры по реализации Концепции;

2) обеспечить своевременное исполнение Плана действий по реализации Концепции;

3) не позднее 1 апреля года, следующего за отчетным годом, представлять информацию о ходе реализации Концепции в Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан.

3. Министерству торговли и интеграции Республики Казахстан не позднее 1 мая года, следующего за отчетным годом, представлять информацию о ходе реализации Концепции в Министерство национальной экономики Республики Казахстан.

4. Министерству национальной экономики Республики Казахстан до 15 июня года, следующего за отчетным годом, направлять сводную информацию о ходе реализации Концепции в Аппарат Правительства Республики Казахстан.

5. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан.

6. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

О. Бектенов

Утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 ноября 2025 года № 1013

Концепция торговой политики Республики Казахстан до 2030 года

Раздел 1.	Паспорт Концепции	2
Раздел 2.	Анализ текущей ситуации	3
2.1.	Внутренняя торговля	3
2.2.	Внешняя торговля	11
Раздел 3.	Обзор международного опыта	16
3.1.	Торговая инфраструктура	17
3.2.	Электронная торговля	17
3.3.	Цифровизация торговли	18
3.4.	Защита прав потребителей	19
3.5.	Защита внутреннего рынка и повышения качества товаров	20
3.6.	Продвижение экспорта	21
3.7.	Развитие кооперации	22
Раздел 4.	Видение развития торговой политики	22
Раздел 5.	Основные принципы и подходы развития	23
Направление 1.	Формирование экосистемы современной торговли	24
Направление 2.	Создание условий для роста отечественного производства и продвижения экспорта	32
Направление 3.	Всесторонняя защита прав потребителей, повышение безопасности и качества товаров и услуг	39
Раздел 6.	Целевые индикаторы и ожидаемые результаты	44
Приложение:	План действий по реализации Концепции торговой политики Республики Казахстан до 2030 года

Раздел 1. Паспорт Концепции

Наименование	Концепция торговой политики Республики Казахстан до 2030 года
Основания для разработки	Пункт 7 Общенационального плана мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2023 года "Экономический курс Справедливого Казахстана", утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 16 сентября 2023 года № 353; поручение Премьер-Министра Республики Казахстан от 6 января 2025 года № 21-06/Б-4, поручение Заместителя Премьер-Министра – Министра национальной экономики Республики Казахстан Жумангарина С.М. от 5 апреля 2025 года № 21-06/Б-4-1
Государственный орган-разработчик	Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан
Государственные органы-соисполнители	Министерство национальной экономики Республики Казахстан Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан Министерство здравоохранения Республики Казахстан Министерство транспорта Республики Казахстан Министерство финансов Республики Казахстан Министерство культуры и информации Республики Казахстан Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан Министерство иностранных дел Республики Казахстан Министерство внутренних дел Республики Казахстан Министерство туризма и спорта Республики Казахстан Министерство искусственного интеллекта и цифрового развития Республики Казахстан Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан Министерство энергетики Республики Казахстан Агентство по защите и развитию конкуренции Республики Казахстан Местные исполнительные органы
Сроки реализации	2025 – 2030 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

На сегодняшний день торговая отрасль занимает ключевую роль в экономике Республики Казахстан, обеспечивая устойчивый рост и формируя высокую валовую добавленную стоимость. За период 2015 – 2024 годов рост сектора "Торговли" в валовом внутреннем продукте (далее – ВВП) в текущих ценах увеличился почти в 1,5 раза, что подтверждает устойчивое расширение торгового сектора даже с учетом ценовых факторов.

В 2024 году объем валовой добавленной стоимости в секторе "Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов" достиг 26 007,1 млрд тенге, что составляет 19 % от общего ВВП.

Торговля занимает ведущую роль по уровню занятости. В 2024 году более 1,5 млн человек работало в сфере торговли, что составляет 16,6 % от всех занятых в стране. За последние десять лет (2015 – 2024 годы) в данной отрасли было создано 228 тысяч новых рабочих мест. За 2024 год в секторе торговой отрасли зарегистрировано 806,4 тыс. бизнес-субъектов, доля которых составляет 35,6 % от всех предприятий в Казахстане. Достаточно высокая доля свидетельствует о дальнейшем динамичном развитии отрасли и увеличении числа предприятий, создавая возможности для роста трудоустройства.

Это делает торговлю крупнейшим сектором малого и среднего бизнеса (далее – МСБ), сравнимым по числу предприятий с сельским хозяйством, строительством, предоставлением прочих видов услуг и образованием вместе взятыми.

2.1 Внутренняя торговля

В 2024 году внутренний товарооборот вырос на 9,4 % и составил 70,7 трлн тенге. Основная часть оборота 66,7 % приходится на оптовую торговлю, тогда как на розничную торговлю – 33,3 %.

Рисунок 1. Внутренняя торговля (2015 – 2024 годы), трлн тенге

Концентрация торговой деятельности в Казахстане значительно варьируется по регионам, при этом основные центры торговли сосредоточены в крупнейших городах страны. Наибольшая доля оптовой торговли приходится на город Алматы, который занимает 36,6 % от общего объема, что обусловлено развитой инфраструктурой и высокой деловой активностью. Второе место занимает столица страны город Астана с показателем 17,1 %. На третьем месте находится Атырауская область с долей 14 %, что связано с активной промышленной и нефтедобывающей деятельностью, стимулирующей товарооборот, а замыкает список лидеров Карагандинская область, чей вклад в оптовую торговлю составляет 6,4 %.

В сегменте розничной торговли аналогичная тенденция: крупнейший вклад также принадлежит Алматы, где сосредоточено 33,6 % от общего объема. Город Астана занимает вторую позицию с 13,2 %, а третье место у Карагандинской области, где розничная торговля составляет 7,5 %. Восточно-Казахстанская область также занимает значительное место в торговом обороте страны, обеспечивая 5,7 % розничных продаж.

Данные показатели подчеркивают, что крупнейшие города, такие как Алматы и Астана, остаются основными экономическими центрами Казахстана, играя ключевую роль в формировании как оптовой, так и розничной торговли. Высокая концентрация торговой деятельности в этих регионах объясняется развитой транспортной инфраструктурой, высокой плотностью населения, активным предпринимательским сообществом и наличием крупных торговых сетей, привлекающих значительное количество потребителей и инвесторов.

Торговая инфраструктура

Торговая инфраструктура играет важную роль в обеспечении населения товарами и услугами. Однако на сегодняшний день современные форматы торговли составляют лишь 40,8 % всей розничной торговли, что подчеркивает необходимость ускоренной модернизации.

В 2024 году на территории Казахстана зарегистрировано более 78,4 тыс. торговых объектов, совокупная площадь которых составляет 11,2 млн кв. м. Наибольшее их количество расположено в городах Алматы (10619), Астане (6107) и Карагандинской области (5326), наименьшее – в области Ұлытау (874) и Атырауской (1801) области.

В стране функционирует 626 торговых рынков общей площадью 7469,4 тыс. кв. м, из которых 64 % – универсальные рынки, а 53,2 % расположено в крытых помещениях. Наибольшее количество рынков сосредоточено в Туркестанской (106) и Алматинской (56) областях, а наименьшее – в области Ұлытау (7) и Павлодарской (16) области.

По данным местных исполнительных органов в стране функционирует порядка 43 тысяч "магазинов у дома".

Дополнительной задачей остается дефицит складских мощностей, который превышает 60 % и приводит к увеличению сроков доставки и логистических затрат. В стране функционируют 60 объектов торгово-логистической инфраструктуры, включая торгово-логистические, транспортно-логистические и оптово-распределительные центры различной мощности и назначения.

Эти объекты играют ключевую роль в обеспечении бесперебойных цепочек поставок, складирования, дистрибуции и хранения продовольственной и непродовольственной продукции в соответствии с современными стандартами логистики.

Кроме того, в период 2025 – 2036 годов планируется строительство 42 объектов торгово-логистической инфраструктуры (в городах Астане – 2, Шымкенте – 19, а также в областях Абай – 2, Жетісу – 2, Алматинской – 7, Актюбинской – 1, Атырауской – 1, Восточно-Казахстанской – 2, Жамбылской – 2, Западно-Казахстанской – 2, Костанайской – 1, Туркестанской областях – 1).

Отдельную категорию составляют сухие склады для хранения промышленных товаров и стройматериалов, контейнерные площадки. Их количество более 50 единиц.

Для решения этих вопросов и трансформации торговли в современные форматы приняты правила внутренней торговли, где внедрены механизмы ведения торговли, включая ярмарки и нестационарную торговлю. Разработаны стандарты для рынков, мелкорозничных сетей, объектов общественного питания и электронной коммерции, введены механизмы идентификации и кодификации товаров, что способствует повышению прозрачности торговли, запущена программа по оказанию субъектам внутренней торговли мер государственной поддержки.

Биржевая торговля

В 2024 году общий оборот биржевой торговли составил 1,9 трлн тенге. Из этой суммы 1,1 трлн тенге пришлось на торговлю стандартизированными товарами, что составляет 58,04 % от общего объема. Торговля нестандартизированными товарами составила 823 млрд тенге или 41,96 %.

В Казахстане лицензировано 9 товарных бирж, при этом функционирует 7 товарных бирж (2 биржи приостановили свою деятельность), на которых зарегистрировано 9445 продавцов и 8411 покупателей.

На казахстанских товарных биржах торгуются биржевые товары, включенные в перечень биржевых товаров, утвержденный приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан от 26 февраля 2015 года № 142, среди которых: уголь (каменный и бурый), пшеница, сахар, ячмень, соя, картофель, хлопок, цемент, углеродные единицы, а также нефтепродукты (битум, бензины, дизельное топливо, топливо для реактивных двигателей).

При этом анализ показывает, что оборот нестандартизированных товаров значительно выше и достигает до 60 %. Часть таких товаров биржи самостоятельно классифицируют как стандартизированные и реализуют в режиме двойного анонимного аукциона. Это – машиностроительная продукция, текстильные изделия, обувь, головные уборы, продукция химической и смежных отраслей, а также иные промышленные товары, закупаемые преимущественно недропользователями.

Одним из ключевых решений в развитии биржевой торговли стало принятие Закона Республики Казахстан "О товарных биржах", который направлен на формирование перечня социально значимых биржевых товаров, включая энергоносители и продукцию, критически важную для продовольственной безопасности.

Для усиления контроля за деятельностью бирж введены новые механизмы регулирования, включая требования к финансовой устойчивости участников, внедрение ботов-технологий для мониторинга сделок, повышение уровня цифровизации и IT-инфраструктуры, а также механизм отзыва лицензий у недобросовестных игроков. Важным шагом стало исключение товарных бирж из категории субъектов микробизнеса, что усилило прозрачность их деятельности и способствовало повышению надежности биржевой торговли.

Также были предприняты меры по исключению из оборота нестандартизированных товаров, что позволило минимизировать использование карманных бирж. В рамках усиления регулирования введено лицензирование брокеров и клиринговых центров, что позволило наладить эффективный контроль со стороны Агентства по защите и развитию конкуренции и Агентства по финансовому мониторингу в части противодействия отмыванию денег и финансированию терроризма.

Дополнительно на базе Международного финансового центра "Астана" (МФЦА) создана нормативно-регуляторная среда для осуществления биржевой торговли, что повышает инвестиционную привлекательность и международный статус Казахстана как финансового хаба. Еще одним стратегическим шагом стало утверждение концепции по формированию общего биржевого (организованного) рынка товаров в рамках Евразийского экономического союза (далее – ЕАЭС), что будет способствовать углублению интеграции стран-участниц и расширению возможностей для казахстанских участников рынка.

Биржевая торговля в Казахстане прошла этап становления, но продолжает сталкиваться с рядом проблем, ограничивающих ее эффективность и прозрачность. Основными вызовами остаются непрозрачность товарных рынков, недостаточное использование биржевых индикаторов для ценообразования и ограниченный доступ предпринимателей к биржевым механизмам. Кроме того, риск невыполнения контрактов, слабая цифровизация торговли и недостаточная интеграция биржевых данных в государственные регуляторные системы снижают доверие бизнеса к биржевым операциям.

Электронная торговля

Электронная торговля в Казахстане демонстрирует устойчивый рост и становится важным сегментом экономики. С 2020 года объем рынка увеличился в 5 раз – с 476,7 млрд тенге до 3,2 трлн тенге в 2024 году (оперативные данные), а ее доля в розничной торговле достигла 14,1 %. Рост этого сектора обеспечивается высокой технологической оснащенностью населения: 92,3 % граждан являются интернет-пользователями, 90,2 % владеют компьютерной грамотностью, а численность молодых людей в возрасте от 15 до 45 лет, ориентированных на цифровые технологии, составляет 8,2 млн человек. Существенную роль играет и развитие финансовых технологий, что способствует упрощению онлайн-оплат и доступности финансовых инструментов для бизнеса.

На рынке электронной торговли активно работают как национальные, так и международные платформы. Среди наиболее востребованных отечественных маркетплейсов – Kaspi.kz, Halyk Market, Forte Market, Jusan Market, а также "Teez", предлагающие полный цикл услуг от складского хранения до курьерской доставки в течение одного дня. Одновременно с этим наблюдается рост присутствия крупных трансграничных платформ, привлекающих значительное количество казахстанских предпринимателей.

Для поддержки электронной торговли развиваются логистическая инфраструктура и фулфилмент-центры. В городах Алматы и Астане запущены новые объекты, ряд крупных платформ расширяет сеть пунктов выдачи заказов и строит современные логистические центры. В ближайшие годы ожидается увеличение инвестиций в этот сегмент, что позволит увеличить складские мощности и ускорить процесс доставки.

Для дальнейшего роста электронной торговли приказом исполняющего обязанности Министра торговли и интеграции от 27 марта 2025 года № 121 утвержден План мероприятий по развитию рынка электронной торговли до 2027 года, включающий совершенствование законодательства Республики Казахстан, развитие логистической и платежной инфраструктуры, поддержку предпринимателей и интеграцию с международными платформами. Однако, несмотря на позитивную динамику, сегмент сталкивается с рядом вызовов: ограниченность логистических мощностей, неравные условия конкуренции между отечественными и зарубежными маркетплейсами, а также усиление позиций иностранных платформ, что создает риски для местных игроков.

Цифровизация экосистемы торговли

За последние годы цифровизация торговли в Казахстане демонстрирует существенный скачок в эффективности работы.

Автоматизированная таможенная система позволила сократить среднее время обработки грузов на 55 %, доведя его до примерно 15 минут на единицу груза, при этом пропускная способность контроля возросла на 40 %.

Параллельно с этим внедрение системы электронных счетов-фактур увеличило долю торговых операций в электронном формате до 75 % и снизило количество ошибок при оформлении документов на 35 %, что значительно повысило прозрачность и оперативность сделок.

Важной инициативой стало создание "Национальной системы прослеживаемости товаров" (далее – НСПТ), обеспечивающей оцифровку товарных групп от производителя либо импортера до потребителя. По данным на начало 2025 года пилотный проект НСПТ охватил 19 позиций социально значимых продовольственных товаров (далее – СЗПТ), зарегистрировано 1364 юридических лица, включая 20 социально-предпринимательских корпораций и АО "НК "Продовольственная контрактная корпорация", заключено договоров на сумму свыше 100 млрд тенге.

В сфере технического регулирования Казахстан достиг значительных успехов благодаря разработке единой информационной системы технического регулирования. Платформа оптимизирует процессы сертификации, контроля и обмена данными между государственными органами и участниками рынка, сокращая сроки оформления и повышая прозрачность процедур.

Проделанная работа позволила укрепить цифровую инфраструктуру торговли, повысить прозрачность и создать новые возможности для бизнеса.

При этом до сих пор наблюдаются разрозненность данных, отсутствие единой системы учета и слабая интеграция государственных информационных систем, что создает лазейки для нелегального импорта, фальсификаций, уклонения от налогов и ценовых махинаций.

Защита прав потребителей

Защита прав потребителей становится все более актуальной на фоне роста жалоб на качество товаров и услуг. В 2024 году зафиксировано 62561 обращение, что на 23 % больше, чем в 2023 году. Наибольшее количество жалоб поступает на розничную торговлю (23450 обращений, на 26 % больше), электронную коммерцию (14520 обращений, +88 %), бытовые услуги (5532 обращения), услуги жилищно-коммунального хозяйства (4625 жалоб), услуги связи (2170 обращений, +4,4 %), финансовые услуги (2030 обращений, +1 %), туристские услуги (1531 обращение, +3 %), общественное питание (1430 обращений, +13 %), медицинские услуги (970 обращений, +3 %), услуги транспорта (882 обращения, +1 %), услуги образования (877 обращений, + 4,5 %), авиаперевозки (119 обращений) и другие сферы (4425 обращений).

С ростом недобросовестной предпринимательской деятельности и повышением потребительской культуры населения будет продолжена дальнейшая тенденция роста обращений в уполномоченный орган.

Увеличение количества жалоб свидетельствует о необходимости усиления регулирования и внедрения механизмов оперативного реагирования.

Ежегодный рост жалоб со стороны потребителей указывает на наличие системных проблем.

Имеются проблемы оперативного взаимодействия между продавцом и потребителем при наличии спорных ситуаций. Действующая информационная система защиты прав потребителей, предназначенная для направления обращений от потребителей к представителям бизнеса, не отвечает основной его цели. Взаимодействие предпринимателей с потребителями посредством информационной системы обеспечивается только при добровольной регистрации субъектов бизнеса в ней (статья 6-3 действующего Закона Республики Казахстан "О защите прав потребителей"). Таким образом, в системе зарегистрировано порядка 950 субъектов бизнеса, что ограничивает возможность потребителей направлять претензии к продавцу.

Недостаточное регулирование электронной коммерции способствует увеличению количества жалоб, особенно в части качества товаров и сроков доставки. Отсутствие единого реестра недобросовестных продавцов затрудняет контроль за их деятельностью и создает условия для повторных нарушений.

Кроме того, сохраняется низкий уровень ответственности бизнеса, что проявляется в нарушении требований по маркировке товаров, предоставлению недостоверной информации о составе продукции и несоблюдении условий оказания услуг.

Для решения данных проблем подготовлен проект изменений в Закон по вопросам защиты прав потребителей, в котором предусмотрено введение института Омбудсмена, что обеспечит дополнительную защиту интересов граждан на государственном уровне. Упрощен алгоритм разрешения споров, что делает рассмотрение жалоб более доступным и оперативным. Важное значение уделено цифровизации процессов: предусмотрено упрощение подачи жалоб через онлайн-системы, что значительно облегчает взаимодействие потребителей с государственными органами. Усилена роль общественных институтов, что повышает прозрачность рассмотрения споров и контроль за соблюдением прав потребителей. Особое внимание уделено сфере электронной коммерции, где предусмотрены дополнительные меры защиты, включая регулирование деятельности маркетплейсов и контроль качества реализуемых товаров.

Продовольственная доступность

Вопрос обеспечения населения доступными и качественными продуктами питания становится более актуальным на фоне экономических изменений и роста потребительского спроса. Проводится целенаправленная работа по повышению продовольственной доступности и увеличению представленности отечественной продукции.

В 2024 году проведено масштабное исследование в 20 городах Казахстана, которое показало, что отечественные товары занимают в среднем 80 % полочного пространства по социально значимым позициям (например, мука – 95 %, молоко – 87 %, сливочное масло – 88 %, мясо птицы – 80 %, растительное масло – 63 %). Однако было отмечено, что этот показатель требует дальнейшего роста.

В целях увеличения доли отечественных продуктов введены законодательные требования по размещению специальных вывесок "Сделано в Казахстане", а также выделению не менее 30 % полочного пространства магазина под продукцию казахстанского производства. Для субъектов торговли, получающих государственную поддержку, этот показатель увеличен до 50 % для продовольственных товаров и до 20 % для непродовольственных товаров.

Особое внимание уделяется контролю за качеством и правилами выкладки товаров с целью предотвращения обмана потребителей. Введено обязательное соблюдение принципов товарного соседства (например, размещение молока отдельно от молочных напитков и масла отдельно от спредов). Также утверждено обязательное применение национальных стандартов при закупке и перепродаже продовольствия.

Важным направлением является организация ярмарок и выставок, где население имеет возможность приобрести свежие, качественные и доступные по цене товары. В 2024 году проведено более 400 сельскохозяйственных ярмарок, 60 из которых прошли в крупных городах страны. Торговые места на ярмарках для поддержки крестьянских хозяйств предоставляются бесплатно, а процесс подачи заявок полностью оцифрован.

Одновременно ведется строгий государственный контроль за соблюдением размеров торговой надбавки. С апреля 2023 года количество выявленных нарушений выросло в 17 раз, вынесено более 5,5 тыс. административных постановлений, устранено 610 непродуктивных посредников.

В рамках Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам ведения бизнеса" с 2026 года исключается механизм государственного регулирования цен на социально значимые продовольственные товары (установление пороговых и предельных цен). К указанному сроку перечень социально значимых продовольственных товаров будет пересмотрен и детализирован. Данная мера направлена на либерализацию рынка, улучшение инвестиционного климата, повышение качества и стимулирование отечественного производства продуктовых товаров.

Теневая экономика

К одной из основных системных проблем относится высокий уровень теневой торговли, объем которой в 2023 году оценивается в 4,2 трлн. тенге и занимает 1 место в теневой экономике страны.

Анализ динамики теневой экономики с 2015 по 2024 годы показывает постепенное снижение ее доли. В 2015 году она составляла 8,15 %, в 2016 году увеличилась до 9,16 %, а затем начала снижаться, достигнув 7,98 % в 2019 году. Существенное сокращение произошло в 2020 году (5,77 %) и 2021 году (2,77 %), что связано с усилением государственного контроля и цифровизацией торговли. Однако в последующие годы наблюдается незначительный рост (3,14 % в 2022 году), что свидетельствует о сохранении проблем нелегального товарооборота.

Следствием высокого уровня теневой торговли является недостаток социальной защиты работников торговли, что подтверждается высокой численностью неформально занятых (169 тыс. чел.), относительно невысокой заработной платой и низкой производительностью труда. В теневой торговле также отсутствуют надлежащие стандарты качества, безопасности товаров и услуг. Потребители часто сталкиваются с подделками, некачественными товарами или мошенничеством.

Эти факторы существенно ограничивают развитие отрасли, снижают ее прозрачность, приводят к сокращению налоговых поступлений в бюджет, а также способствуют увеличению объемов контрафактной продукции на рынке.

Самое важное, что теневая торговля снижает конкуренцию и влияет на инвестиционную привлекательность торговой отрасли.

2.2 Внешняя торговля

Внешнеторговая деятельность Казахстана на сегодняшний день в значительной степени диверсифицирована. Казахстан торгует более чем со 210-ю странами мира. Страна проводит активную и целенаправленную внешнеторговую политику, которая характеризует казахстанскую экономику открытой для международных институтов путем активной интеграции в систему мировой торговли.

Основными торговыми партнерами Казахстана являются Китай, Россия, Италия, Нидерланды, Франция.

Ключевым институциональным фактором, оказывающим влияние на развитие внешней торговли Казахстана, является членство в Евразийском экономическом союзе, а также во Всемирной торговой организации (далее – ВТО).

Членство в ЕАЭС предоставляет Казахстану доступ к рынку с общим населением более 185 миллионов человек.

Так, по итогам 10 лет функционирования ЕАЭС взаимная торговля Казахстана с партнерами выросла на 89,6 % (в 2015 г. - 16,3 млрд долл. США, в 2024 г. – 30,9 млрд долл. США). Доля торговли с ЕАЭС в общей торговле Казахстана по итогам 2024 года составила 21,8 %. Экспорт Казахстана в ЕАЭС за период функционирования ЕАЭС вырос на 115,7 % (в 2015 г. - 5,1 млрд долл. США, в 2024 г. – 11 млрд долл. США), в том числе в структуре экспорта в ЕАЭС доля обработанной продукции выросла с 54,2 % в 2015 году до 86 % по итогам 2024 года. Импорт Казахстана из стран ЕАЭС вырос на 77,7 % (в 2015 г. – 11,2 млрд долл. США, в 2024 г. – 19,9 млрд долл. США).

В рамках членства Казахстана в ЕАЭС проводится единая внешнеторговая политика.

Самым значительным торговым партнером Казахстана в ЕАЭС является Россия, будучи как крупнейшим экспортным рынком, так и крупнейшим источником импорта для Казахстана в рамках ЕАЭС.

Членство Казахстана в ВТО создало благоприятные условия для улучшения инвестиционного климата на внутреннем рынке и увеличения инвестиций в экономику государства за счет обеспечения соответствия национального законодательства международным стандартам, снижения административной нагрузки на бизнес, повышения охраны и защиты прав интеллектуальной собственности.

Особое значение придается предсказуемости и прозрачности условий международной торговли, которые закреплены в многосторонних соглашениях ВТО и являются основой устойчивого развития глобальной экономики. Придерживаясь норм международного права и принципов недискриминации, Казахстан способствует формированию справедливой и стабильной торговой среды.

Как полноправный член ВТО Казахстан может принимать участие в регулировании международной торговли товарами и услугами на основе единых принципов и правил, а также использовать эффективный многосторонний механизм урегулирования торговых споров на внешних рынках, в том числе посредством участия в проводимых в рамках ВТО многосторонних торговых переговорах.

В 2024 году Казахстан в первом обзоре торговой политики подтвердил выполнение обязательств ВТО, в том числе упрощение торговых процедур, модернизацию агропромышленного комплекса (далее – АПК) и улучшение условий для инвестиций. Эти достижения укрепили доверие к Казахстану на мировых рынках и способствовали его интеграции в глобальную торговую систему.

Рисунок 2. Внешняя торговля Казахстана (2015 – 2024 годы), млрд долл. США

В целом динамика развития внешней торговли за последние десять лет характерна высокой амплитуде колебания. Так, если за период с 2015 по 2021 годы объем внешней торговли страны находился в диапазоне 62,1 – 101,7 млрд долл. США и в среднем составил 85,4 млрд долл. США, то за последние три года (2022 – 2024 годы) диапазон торговли товарами находился на уровне 135,5-142,1 млрд долл. США. Внешнеторговый оборот Республики Казахстан стабильно увеличивался, начиная с 2017 года, с коррекцией в пандемийном 2020 году.

За последние десять лет экспорт вырос на 78 %. В структуре экспорта страны основную долю занимают сырьевые товары. По итогам 2024 года доля сырьевых товаров составила 64,7 % (67,5 % в 2023 году), из них Казахстан в основном экспортировал нефть сырую на 42,9 млрд долл. США (с долей 52,5 %), руды и концентраты медные на 3,2 млрд долл. США (с долей 3,9 %).

На долю несырьевого экспорта за десять лет приходится 31,5 % всего экспорта, в основном уран на 4,55 млрд долл. США (с долей 5,6 %) и медь на 4,1 млрд долл. США (5,1 %). Экспорт Казахстана представлен преимущественно сырьем горнодобывающей промышленности и продукцией низкого передела обрабатывающей промышленности, в то время как в импорте чрезмерно высока доля готовых товаров.

Рисунок 3. Структура экспорта Казахстана (2015 – 2024 годы), доля в %

Что касается импорта, то его объем за 10 лет увеличился на 97,6 %. Колебания динамики импорта имеют сходство с изменениями экспорта, но с наименьшей степенью смещения. При этом если в экспорте Казахстана преобладают сырьевые товары, в импорте ситуация обратная. За последние десять лет в структуре импорта страны несырьевые товары высокой степени обработки занимают в среднем 92,2 %. По итогам 2024 года стоимость импорта составила 60,4 млрд долл. США (доля несырьевых товаров 93,3 %, а сырьевых – 6,7 %).

Рисунок 4. Структура импорта Казахстана (2015 – 2024 годы), млрд долл. США

Таким образом, наблюдается внешнеторговый дисбаланс, который является результатом недостаточного развития производственного потенциала казахстанской экономики, а также низкой производительности отраслей промышленности.

В целом внешнеторговый дисбаланс является отражением текущей модели казахстанской экономики, которая отличается высоким (на уровне развитых стран) уровнем импортируемого потребления готовых товаров и качественных услуг, финансируемого за счет притока экспортной выручки от продажи сырья и товаров низкого передела.

При этом цены на экспортируемые Казахстаном сырьевые товары подвержены значительным колебаниям, в то время как стоимость импортируемых готовых товаров значительно стабильнее, что создает риски непредсказуемых ценовых шоков для национальной экономики. Кроме того, растущий импорт усиливает давление на внутренний рынок и снижает конкурентоспособность национального производства. Это подчеркивает необходимость диверсификации экспорта, перехода к продукции высокого передела и развития несырьевых отраслей. Для устойчивого экономического роста требуется комплексный подход, направленный на сокращение сырьевой зависимости, стимулирование отечественного производства и устранение торгового дисбаланса.

Защита внутреннего рынка

Защита внутреннего рынка является важным направлением торговой политики, направленным на поддержку отечественных производителей и обеспечение безопасности товаров для потребителей. В рамках нетарифного регулирования в 2024 году введено около 20 запретов и ограничений на вывоз и ввоз отдельных товаров, что позволило защитить внутренний рынок и насытить его стратегически важной продукцией. В сфере защитных мер продлено шесть антидемпинговых ограничений в отношении промышленных товаров, поступающих из Китая, Украины и Индии. Эти меры были направлены на предотвращение недобросовестной конкуренции и поддержку национального производства.

Кроме того, для обеспечения контроля за ввозом и обращением небезопасной продукции функционирует ситуационный штаб по вопросам технических барьеров в торговле, а также ввоза и обращения безопасной продукции с участием всех контролирующих государственных органов, состав которого утвержден приказом Заместителя Премьер-Министра – Министра торговли и интеграции Республики Казахстан от 19 ноября 2022 года № 440-НҚ. Разработан совместный алгоритм, согласно которому отбираются пробы импортной продукции, выявляются нарушения, вводится усиленный лабораторный контроль на приграничных пунктах пропуска.

Несмотря на принятые меры, остаются значительные вызовы, требующие решения. Недостаточный контроль за импортируемыми товарами приводит к поступлению на рынок продукции без должной проверки. Высокий уровень фальсификации товаров и несоответствия стандартам создает риски для потребителей.

В настоящее время в условиях глобального экономического шторма наблюдается устойчивая тенденция к росту торговых ограничений и протекционизма, приводящих к полномасштабным торговым противостояниям между ведущими странами. Данные меры оказывают значительное влияние на структуру международных торгово-экономических отношений, существенно замедляя темпы роста глобальной торговли и разрушая устойчивость существующих цепочек поставок, в результате чего разрушаются интегрированные системы добавленной стоимости, что также ведет к снижению предсказуемости и стабильности международной торговли.

Продвижение несырьевого экспорта

Экспортная политика Казахстана направлена на расширение географии поставок, усиление финансовой поддержки экспортеров и повышение конкурентоспособности отечественных товаров и услуг на зарубежных рынках.

В реализации экспортной политики ключевую роль играет акционерное общество "Центр развития торговой политики "QazTrade" (далее – QazTrade), созданное как институт развития несырьевого экспорта. QazTrade предоставляет экспортерам комплексное сопровождение – от аналитики и стратегического планирования до маркетинговой и правовой поддержки, оказывает консультационные услуги, помогает в поиске зарубежных партнеров и выходе на новые рынки, а также организует торгово-экономические и бизнес-миссии, в том числе в международных выставках. Среди приоритетов – развитие инфраструктуры сбыта, аналитика по рынкам, включая электронную торговлю, а также повышение экспортной компетенции бизнеса через обучение.

Для усиления экспортного потенциала Казахстана создано Экспортно-кредитное агентство, предоставляющее экспортерам страховую поддержку, а также расширенные финансовые инструменты гарантирование, предэкспортное и экспортное торговое финансирование в качестве альтернативы традиционному субсидированию.

В рамках целевого направления "экспортного фокуса" приоритетом развития транспортных коридоров остаются рынки Китая, стран ЕАЭС и Центральной Азии, Европейский Союз и Ближний Восток. В дополнение к этому проводятся торгово-экономические миссии в таких странах, как ОАЭ, Афганистан, Таджикистан, Италия, Узбекистан, Россия, Кыргызская Республика.

Казахстан активно продвигает свою продукцию через участие в крупнейших международных выставках (CIFTIS, CIIE, DigitalExpo, ЭКСПО Евразия и прочие), а также национальные павильоны на ведущих электронных торговых платформах (jd.com, Douyin, Alibaba).

Несмотря на принимаемые меры и стабильный рост несырьевого экспорта, Казахстан экспортирует все еще ограниченное количество товаров, востребованных на внешних рынках, что связано с их недостаточной конкурентоспособностью, а также нехваткой производственных мощностей для экспортной экспансии конкурентоспособных готовых товаров.

Существуют недостаточная координация и синергия между государственными политиками и ведомствами. Финансовая поддержка экспортеров и финансирование институтов поддержки экспорта в Казахстане ниже, чем в сопоставимых странах и в среднем по миру.

Раздел 3. Обзор международного опыта

Торговля занимает ключевую роль в экономике Казахстана, формируя значительную часть валового внутреннего продукта, обеспечивая занятость и выступая связующим звеном между производителями и потребителями. Однако развитие торговой отрасли сталкивается с рядом системных проблем, препятствующих ее модернизации и устойчивому росту. Эти вызовы требуют детального анализа и применения международного опыта, который уже доказал свою эффективность в решении аналогичных задач.

На сегодняшний день существует ряд проблем в торговой отрасли Казахстана, включая недостаточную инфраструктуру, барьеры в электронной торговле, вопросы защиты прав потребителей, продвижение экспорта, цифровизацию торговли. Настоящий раздел направлен на всесторонний обзор международного опыта, для каждой из проблем приводятся примеры успешного механизма, который может быть адаптирован и внедрен к национальным условиям. Анализ позволяет определить направления, где Казахстану следует сосредоточить усилия для повышения конкурентоспособности торговой отрасли, улучшения условий для бизнеса, развития современной инфраструктуры и интеграции в глобальные цепочки добавленной стоимости.

3.1 Торговая инфраструктура

Германия

Программа Urban Development Funding финансирует модернизацию торговых пространств в городах с низкой обеспеченностью торговыми объектами. Субсидии предоставляются для реконструкции старых зданий под торговые центры, улучшения энергоэффективности и создания удобной городской инфраструктуры. Это позволило сократить разрыв в обеспеченности торговыми площадями между малыми городами и мегаполисами.

Сингапур

Инициатива Retail Industry Transformation Map выделяет гранты для торговых предприятий на внедрение технологий, модернизацию торговых объектов и создание более удобных и доступных магазинов. Также были введены налоговые льготы для новых форматов розничной торговли, таких как "магазины у дома", чтобы обеспечить равномерное распределение торговых объектов.

Южная Корея

Южная Корея активно регулирует торговую отрасль, уделяя особое внимание модернизации и поддержке традиционных рынков. В отличие от многих стран, где традиционная розничная торговля постепенно исчезает, в Южной Корее государство стремится сохранить такие рынки, интегрируя их в современную торговую систему.

Важным инструментом поддержки традиционной торговли стало ограничение деятельности крупных ритейлеров. В целях защиты традиционных рынков введены специальные зоны охраны торговли, где запрещено строительство гипермаркетов в радиусе 1 км от рынка. Кроме того, крупнейшие торговые сети обязаны закрываться каждую вторую и четвертую неделю месяца, что дает традиционным рынкам конкурентное преимущество.

Помимо ограничений для крупных игроков, государство оказывает финансовую поддержку малым предпринимателям, работающим на традиционных рынках. Введены налоговые льготы, субсидии на аренду и модернизацию торговых точек, а также льготное кредитование. Дополнительно создаются логистические центры, которые помогают рынкам конкурировать с гипермаркетами за счет более эффективных цепочек поставок.

3.2 Электронная торговля

Китай

Китай является мировым лидером в электронной коммерции, формируя более 50 % глобального рынка e-commerce. Ключевую роль в развитии электронной торговли сыграли масштабные государственные инвестиции в цифровую инфраструктуру, а также поддержка крупных национальных маркетплейсов, таких как Alibaba, JD.com и Pinduoduo. В стране активно внедряются государственные программы по цифровизации малого и среднего бизнеса, упрощению таможенных процедур и субсидированию логистических цепочек. Специальные налоговые послабления и меры по снижению барьеров для трансграничной торговли позволили китайским компаниям доминировать на международных e-commerce платформах.

Сингапур

Сингапур активно развивает электронную торговлю через программу E-Commerce Booster Package, которая предоставляет субсидии малым и средним предприятиям для выхода на цифровые площадки. Государство стимулирует интеграцию бизнеса с международными маркетплейсами, включая Amazon, Lazada и Shopee, а также инвестирует в создание цифровых логистических хабов для ускоренной обработки онлайн-заказов. Дополнительно реализуются меры по кибербезопасности и защите персональных данных, что повышает доверие потребителей к онлайн-платформам.

Европейский Союз (ЕС)

В ЕС введена Европейская стратегия цифровой торговли, направленная на гармонизацию правил электронной коммерции в странах-членах. Программа Digital Markets Act установила строгие правила для крупных технологических компаний, таких как Amazon и Google, с целью защиты конкуренции и поддержки локальных интернет-магазинов. Разработаны специальные государственные механизмы финансирования для предпринимателей, переходящих на онлайн-форматы торговли. Также внедрена система единого цифрового идентификатора, что значительно упростило международные платежи и процесс онлайн-покупок.

3.3 Цифровизация торговли

Китай

Китай является глобальным лидером в области цифровизации торговли благодаря активному внедрению искусственного интеллекта, больших данных и блокчейн-технологий. Государство активно поддерживает цифровизацию логистики и таможенных процедур, что значительно ускоряет процесс трансграничной торговли. Введены цифровые платформы China International Trade Single Window, обеспечивающие автоматизированный обмен данными между экспортерами и государственными органами. Кроме того, Китай активно использует глобальные идентификационные системы, такие как Global Trade Item Number (далее – GTIN), что позволяет унифицировать данные о товарах на внутренних и международных рынках.

Европейский Союз

ЕС запустил программу цифровой трансформации торговли, направленную на внедрение электронных торговых документов, цифровых платежных решений и искусственного интеллекта в цепочки поставок. Законодательные инициативы eIDAS (электронная идентификация и доверительные услуги) и eFTI (электронная торговая информация) позволяют компаниям вести цифровую отчетность и автоматизировать таможенные процедуры. В рамках единого цифрового рынка активно развивается использование GTIN в идентификации товаров и стандартизации торговых процессов. Это обеспечивает прозрачность сделок, повышает доверие потребителей и снижает барьеры для экспортеров.

США

В США торговая цифровизация развивается за счет частных технологических инициатив, включая платформенные решения от Amazon, Google и Microsoft, которые обеспечивают бизнесу доступ к облачным сервисам, big data-аналитике и искусственному интеллекту. Государство активно внедряет цифровые идентификаторы для экспортеров, что упрощает процесс международной торговли.

Программа Automated Commercial Environment (ACE) позволяет компаниям автоматизировать процесс декларирования товаров и ускорять транзакции. Большое внимание уделяется также цифровой маркировке продукции, в частности, использованию GTIN и NTIN для отслеживания товаров, особенно в сфере фармацевтики, продовольствия и потребительских товаров.

Южная Корея

Южная Корея внедряет систему цифровых торговых экосистем на базе искусственного интеллекта и машинного обучения. В рамках Smart Trade Hub государство развивает автоматизированные решения для управления цепочками поставок, интеллектуальные платежные системы и цифровую сертификацию товаров. Страна активно использует международные стандарты GTIN в маркировке продукции, что позволило упростить логистические процессы, автоматизировать контроль качества товаров и повысить конкурентоспособность корейских производителей на международном рынке.

3.4 Защита прав потребителей

Германия, Польша

В Германии и Польше уполномоченные органы по защите прав потребителей и профильные государственные органы функционируют совместно с неправительственным сектором по защите прав потребителей.

В Германии уполномоченный орган по защите прав потребителей наделен надзорными и контрольными функциями, при этом его основными "глобальными" функциями являются нормотворческая деятельность и формирование государственной политики.

В свою очередь практическая реализация государственной политики осуществляется именно неправительственными организациями потребителей, которые расположены во всех регионах Германии и Польши.

Неправительственный сектор осуществляет деятельность по информированию и консультированию потребителей в сферах услуг жилищно-коммунального хозяйства, медицинских услуг, перевозок и транспорта, связи, торговли, туризма, культуры, общественного питания, гостиничной и иной деятельности.

Более того, неправительственный сектор обеспечивает досудебное разрешение потребительского спора и восстановление нарушенных прав без вмешательства государства.

Такой подход соответствует концепции цивилизованной рыночной экономики, в которой присутствие административного органа минимизировано, который задействуется только в исключительных случаях, требующих вмешательства со стороны исполнительной или судебной ветвей власти.

Сотрудничество общественных объединений потребителей с государственными структурами способствует разрешению многих проблем в сфере защиты прав потребителей.

Австралия

Australian Consumer Law Portal автоматизирует процесс подачи жалоб. Система позволяет отслеживать статус обращения и включает инструменты для анализа системных проблем. Также проводятся регулярные просветительские кампании для повышения уровня правовой грамотности потребителей.

США

Федеральная торговая комиссия внедрила правила по защите потребителей в электронной коммерции, включая обязательное шифрование данных. Созданы системы публичных отзывов и рейтингов, что повышает прозрачность рынка.

3.5 Защита внутреннего рынка и повышение качества товаров

Япония

В Японии ключевой стратегией являются обеспечение экономической безопасности и поддержка отечественных производителей. Государственная политика направлена на защиту стратегических отраслей и сокращение зависимости от внешних поставок путем развития внутренних производственных цепочек. Кроме того, активно применяется система 5S (сортировка, соблюдение порядка, содержание в чистоте, стандартизация и совершенствование), которая способствует повышению качества продукции и эффективности производства. Внедрен статистический контроль качества с использованием диаграмм Парето, Исикавы и контрольных карт, что позволяет оперативно выявлять дефекты и повышать стабильность производства.

США

США используют активные меры защиты внутреннего рынка, включая введение повышенных тарифов и пошлин. Например, в 2018 году были введены пошлины на импорт стали и алюминия для защиты национальных производителей. Также США заключают двусторонние и многосторонние торговые соглашения, направленные на устранение торговых дисбалансов и защиту от недобросовестной конкуренции.

В области повышения качества американские компании внедряют строгие стандарты управления качеством, такие как стандарт IATF 16949 в автомобильной отрасли и методология "Шесть сигм". Эти инструменты направлены на снижение дефектности продукции и повышение производительности предприятий.

Китай

Китай реализует протекционистскую политику, включая ответные тарифные меры в условиях торговых войн, что обеспечивает защиту внутреннего рынка и стимулирует развитие национальных производителей. Государственная поддержка также проявляется в субсидировании и налоговых льготах для стратегических отраслей экономики.

Для повышения качества товаров Китай активно развивает инновации, стремительно поднимаясь в мировых рейтингах инновационного развития. В сельскохозяйственном секторе введена обязательная сертификация биопродуктов, включающая строгий контроль на всех этапах производства – от выращивания до упаковки и реализации, что обеспечивает высокое качество конечного товара.

Сингапур

Сингапур активно защищает внутренний рынок и одновременно способствует расширению торговых связей через многочисленные соглашения о свободной торговле (например, соглашение с ЕАЭС). Эти соглашения обеспечивают баланс между защитой национальных интересов и доступом к новым рынкам.

Для повышения качества товаров в Сингапуре реализуется программа Secure Trade Partnership, направленная на обеспечение безопасности и надежности цепочек поставок товаров. Кроме того, государство активно поддерживает внедрение инноваций в торговлю, включая цифровые маркетинговые технологии, что позволяет адаптировать продукцию под высокие требования потребителей и усиливать доверие к национальным брендам.

3.6 Продвижение экспорта

Япония

Поддержкой экспорта занимаются Агентство по страхованию экспорта и инвестиций "NEXI" и Японский банк международного сотрудничества "JBIC". Эти организации предоставляют кредиты, гарантии и страхование экспорта для японских компаний. Кроме того, Japan External Trade Organization предоставляет экспортерам консультационные услуги, помогает устанавливать контакты с зарубежными партнерами.

Китай

Поддержка экспорта включает предоставление кредитов и гарантий через Экспортно-импортный банк и Государственный банк развития Китая. Китай также активно использует инициативу "Один пояс, один путь" для стимулирования экспорта и расширения экономического влияния китайских экспортеров и производителей. Кроме того, китайское правительство предоставляет информационную и консультационную поддержку экспортерам через различные торговые ассоциации и организации.

3.7. Развитие кооперации

Индия

В Индии в 2021 году создан государственный орган, отвечающий за развитие кооперативного движения, – Министерство кооперации, которое отвечает за создание отдельной административной, правовой и политической основы для укрепления кооперативного движения в стране.

"Национальная корпорация по развитию кооперации", учрежденная государством организация, обеспечивающая развитие сельского хозяйства и сельское развитие посредством кооперативного движения под эгидой Министерства сельского хозяйства. Корпорация обеспечивает финансовую помощь кооперативам в строительстве объектов инфраструктуры: складов, перерабатывающих предприятий и других активов, а также снабжает средствами, необходимыми для привлечения банковских кредитов.

Китай

В Китайской Народной Республике за развитие кооперативного движения отвечает Всекитайская федерация снабженческо-сбытовых кооперативов, возглавляется Государственным советом. Основными функциями федерации являются: изучение и формулирование стратегии развития и плана развития национальных снабженческо-сбытовых кооперативов, руководство развитием и реформированием национальных снабженческо-сбытовых кооперативов; организация, координация и управление эксплуатацией важных сельскохозяйственных производственных материалов, а также сельскохозяйственной и побочной продукции в соответствии с разрешением правительства; защита законных прав и интересов снабженческо-сбытовых кооперативов на всех уровнях; координация отношений с соответствующими департаментами, направление хозяйственной деятельности национальных снабженческо-сбытовых кооперативов, содействие городскому и сельскому материальному обмену.

Раздел 4. Видение развития торговой политики

Торговля занимает ключевую роль в экономике Республики Казахстан, обеспечивая устойчивый рост, повышение производительности и улучшение качества жизни граждан. В условиях глобальных изменений и вызовов, таких как геополитическая нестабильность, рост протекционизма и изменения в структурах мировой торговли, Казахстан стремится укрепить свои позиции в качестве стабильного, предсказуемого торгового и инвестиционного регионального партнера для глобальных игроков.

Миссия торговой политики Казахстана до 2030 года – создание устойчивых связей между этапами производства, хранения и реализации продукции во внутренней и внешней торговле, обеспечивающих комфортные условия для всех участников:

потребителей – через доступ к отечественным и международным товарам по справедливой цене в удобных форматах;

производителей – через предсказуемые и выгодные каналы сбыта;

субъектов торговли – через легальные и комфортные условия для ведения и развития бизнеса, выполняя роль связующего звена между спросом и предложением.

Концепция направлена на формирование экосистемы торговли, основанной на цифровых технологиях, высокой эффективности торговых процессов, на принципах честной конкуренции, защите интересов потребителей, поддержке отечественного производства, интеграции в глобальные цепочки поставок и развитии Казахстана как ключевого торгового и логистического хаба Центральной Азии.

Долгосрочным видением торговой отрасли, заложенным в данной Концепции, является ее становление в качестве одного из ключевых драйверов экономического роста и повышения производительности в стране благодаря "сквозной" отраслевой природе и важной роли в национальной экономике.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития

Исходя из данного видения, в настоящей Концепции представлен новый подход к развитию торговли – целостное рассмотрение торговли как полноценной, самостоятельной отрасли экономики с совокупностью собственных, специфичных для нее приоритетов и вызовов.

Ранее применявшийся подход к торговле как ко вспомогательной сфере разноформатных услуг или исключительно "распределяющей", "товаропроводящей" системе, обслуживающей другие отрасли, приводил к дефициту концентрации на ключевых проблемах торговой отрасли, размытому целеполаганию и как следствие недостаточной эффективности мер по ее развитию.

Основополагающими целями развития торговли являются защита и продвижение экономических интересов страны и ее граждан – потребителей, работников и предпринимателей.

Важным принципом развития торговли является синхронизация торговой политики с другими ключевыми государственными политиками, прежде всего, с промышленной, транспортной политиками, политикой в области развития АПК, энергетики, развития трудовых ресурсов и других. В практическом смысле это означает, что инструменты торговой политики будут применяться для достижения общенациональных задач развития экономики страны по двукратному росту ВВП.

Ключевыми принципами в регулировании торговли остаются приверженность рыночным механизмам и стремление к снижению регуляторной нагрузки на предпринимательство.

Также важными принципами будут:

Обеспечение безопасности, высокого качества и конкурентоспособности продукции, соблюдение международных стандартов качества, признание результатов измерений и испытаний на международном уровне, что укрепляет позиции казахстанских товаров и услуг на мировых рынках.

Равенство и справедливость, обеспечение равных условий для субъектов торговой деятельности, независимо от их размера и уровня развития, поощрение создания недискриминационной, справедливой и открытой торговой системы, основанной на международных правилах.

Поддержка устойчивого развития, реализация принципов ответственного потребления и производства, защита окружающей среды и обеспечение достойных условий труда.

Проведенный анализ показал, что для достижения стратегического видения и целей Концепции необходимо сосредоточиться на следующих направлениях:

во-первых, формирование экосистемы современной торговли, обеление и повышение производительности торговой отрасли;

во-вторых, создание условий для роста отечественного производства и продвижения экспорта;

в-третьих, всесторонняя защита прав потребителей, повышение безопасности, качества товаров и услуг.

Направление 1. Формирование экосистемы современной торговли

Формирование экосистемы современной торговли предполагает цифровую трансформацию торговли, развитие современных и организованных форматов, внедрение инновационных технологий и аналитики на основе ИИ. Основные направления включают: создание прозрачной системы маркировки и прослеживаемости товаров, оцифровку рынков и оптовой торговли, интеграцию информационных систем, укрепление электронной и биржевой торговли, а также развитие франчайзинга и кооперативов. Реализация этих мер обеспечит рост конкурентоспособности торговли, повышение качества товаров и услуг, а также расширение возможностей для предпринимателей и экспортеров.

Цель 1. Цифровая трансформация торговли

Цифровизация торговой отрасли станет ключевым драйвером новой бизнес-парадигмы, обеспечивая прозрачность, оптимизацию, открытие новых рынков, надежность всех процессов и доверие потребителей. Интеграция передовых цифровых технологий от электронной маркировки до комплексных систем учета и анализа данных позволит полностью оцифровать торговые объекты, повысить оперативность управления и эффективно противодействовать теневой экономике.

Задача 1. Классификация и кодификация товаров

В условиях современной динамичной экономики точное управление товарными потоками имеет решающее значение для повышения эффективности бизнеса. Национальный каталог товаров (далее – НКТ) выступает инструментом, позволяющим оптимизировать учет, контроль и управление движением продукции. Его внедрение способствует снижению рисков ошибок и потерь, а также улучшает закупочные процессы. Опираясь на международный опыт и принципы классификации, основанные на назначении товара, данный подход обеспечивает высокую прозрачность и эффективность управления товарными ресурсами. В этой связи Законом Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам налогообложения" внесены изменения в Закон "О регулировании торговой деятельности", вступающие в силу с 1 января 2026 года, вводящие новые определения, статус НКТ, как объекта информатизации "электронного правительства", и требования к субъектам внутренней торговли по использованию НКТ в своей деятельности.

Будут скоординирована классификация свыше 10 млн товаров и запущена система планирования закупок на основе данного классификатора, внедрены технологии искусственного интеллекта в информационную систему технического регулирования.

Задача 2. Совершенствование системы прослеживаемости товаров

Система прослеживаемости товаров для Казахстана имеет стратегическое значение, поскольку обеспечивает прозрачность и надежный контроль за движением продукции по всей цепочке поставок. Это позволяет снизить риск появления контрафактной продукции, повысить качество товаров и оперативно выявлять нарушения.

При этом контроль за движением товаров также способствует продовольственной безопасности, оперативный мониторинг качества и перемещения продукции позволяет своевременно выявлять нарушения и предотвращать риски.

В этой связи будет расширен охват продуктовой корзины, проработаны вопросы масштабирования системы, введения ответственности за продажу немаркированных товаров и разработан механизм прослеживаемости продукции на всех этапах ее движения.

Задача 3. Интегрированная система цифровой аналитики

В современном бизнесе и государственном управлении эффективное использование данных играет ключевую роль в принятии обоснованных решений. Интеграция аналитических инструментов и технологий искусственного интеллекта позволяет не только оперативно обрабатывать большие объемы информации, но и выявлять скрытые закономерности, что способствует повышению прозрачности и снижению издержек в торговых процессах.

В этой связи будут создано "цифровое зеркало торговли" для концентрации механизмов цифровизации, трансформации МСБ, внедрен искусственный интеллект для оперативной аналитики и принятия управленческих решений, а также проведена интеграция с государственными информационными системами.

Информационная система будет интегрировать данные из различных источников, включая НСПТ, системы Комитета государственных доходов Министерства финансов, Министерства сельского хозяйства, Комитета технического регулирования и метрологии Министерства торговли и интеграции, Национального Банка и других. Все данные будут объединяться в единую базу, после чего с помощью технологий искусственного интеллекта будут обрабатываться для формирования интерактивных дашбордов и принятия управленческих решений.

Информационная система будет направлена на решение следующих задач:

определение торгового баланса на основе данных экспорта, импорта, производства;

мониторинг деятельности крупных торговых объектов и торговых рынков в части регистрации и осуществления деятельности в информационной системе;

мониторинг цен на СЗПТ и борьба с недобросовестными посредниками;

обработка жалоб потребителей к продавцам.

Внедрение искусственного интеллекта (далее – ИИ) в "цифровое зеркало торговли" позволит перейти от ручного контроля к интеллектуальному управлению торговыми процессами.

Цель 2. Развитие биржевой торговли

Биржевые механизмы позволят формировать в Казахстане объективные ценовые индикаторы, ориентируясь на реальный спрос и предложение, что повысит доверие участников рынка и снизит влияние монопольных и теневых схем.

Задача 1. Расширение сферы биржевой торговли и цифровизация рынка

Будет внедрена массовая биржевая торговля на более широкий перечень товарных рынков, что позволит повысить прозрачность сделок, доступность торговых инструментов и объективность ценообразования.

Для этого будет создана интегрированная IT-платформа товарных бирж, которая обеспечит автоматизированный мониторинг сделок, динамику биржевых индикаторов и соблюдение информационной безопасности. Также будут внедрена биржевая системы мониторинга биржевых цен и созданы эталонные индексы по ключевым товарным группам. Это обеспечит интеграцию Казахстана в мировые рынки и повысит доверие к биржевым механизмам.

Биржевая торговля станет неотъемлемой частью национального товарного рынка, что приведет к снижению серой экономики и повышению конкуренции.

Задача 2. Обязательная регистрация контрактов и клиринговое сопровождение расчетов

Для повышения прозрачности и надежности сделок будет введена обязательная регистрация контрактов на товарных биржах. Финансовые обязательства по таким контрактам будут исполняться исключительно через клиринговый центр, что обеспечит полную прослеживаемость платежей, исключение фиктивных сделок и защиту участников рынка от финансовых рисков. Введение обязательного клиринга также повысит ликвидность рынка, ускорит расчеты и минимизирует дефолтные риски, что особенно важно для стабильного функционирования биржевой системы.

Регистрация внебиржевых контрактов создаст актуальную информационную базу, позволяя государственным органам оперативно выявлять монополизацию, ценовые манипуляции и теневые схемы. Это также обеспечит более точный учет товарных потоков, повысит эффективность налогового администрирования и позволит проводить углубленный анализ рыночных трендов. В перспективе такая система может стать основой для создания национального индекса цен на стратегически важные товары, что позволит формировать объективные ориентиры для производителей, потребителей и регулирующих органов.

Задача 3. Создание института "Оператор товарных поставок" и развитие биржевой логистики

Для снижения логистических рисков и обеспечения исполнения биржевых сделок будут внедрен институт "Оператор товарных поставок", также создана цифровая платформа для координации логистических процессов, объединяющая биржевых участников, транспортные компании и государственные органы. Это обеспечит прозрачность цепочек поставок, оперативный мониторинг движения товаров и своевременное реагирование на возможные задержки.

До 2030 года будут внедрены стандарты биржевых логистических услуг, что повысит надежность доставки и исключит несоответствие заявленных условий контрактов. Будут разработаны меры по оптимизации логистических маршрутов, снижению административных барьеров и упрощению таможенных процедур, что ускорит товарооборот и повысит эффективность биржевых операций.

Формирование комплексной системы биржевой логистики позволит минимизировать риски, связанные с транспортировкой товаров, повысить доверие участников рынка и создать благоприятные условия для развития международной торговли.

Цель 3. Развитие электронной торговли

Развитие электронной торговли в стране будет основываться на комплексном подходе, включающем совершенствование законодательной базы, поддержку предпринимательства, создание современной логистической инфраструктуры и интеграцию Казахстана в международные e-commerce платформы. Важными направлениями станут реализация Плана действий по развитию электронной торговли до 2027 года, разработка специализированного закона о цифровой торговле, проведение исследований по экосистеме e-commerce и становление Казахстана как Центральноазиатского хаба цифровой торговли.

Задача 1. Комплексная реализация Плана мероприятий по развитию рынка электронной торговли до 2027 года

Будет осуществлена последовательная реализация Плана мероприятий по развитию рынка электронной торговли, включающего совершенствование инфраструктуры e-commerce, поддержку субъектов МСБ, развитие платежных систем и логистики, а также совершенствование правовой среды. Будет усилена работа по расширению цифровых сервисов для предпринимателей и созданию стимулов для выхода казахстанских онлайн-бизнесов на международные рынки. Ожидаются значительное увеличение доли электронной торговли в экономике страны, усиление интеграции Казахстана в глобальные e-commerce платформы и расширение экспортных возможностей для отечественных производителей.

Задача 2. Исследование экосистемы электронной торговли

Будет проведено комплексное исследование текущего состояния экосистемы электронной торговли в Казахстане, включающее оценку платежных систем, логистической инфраструктуры, нормативно-правовой базы и цифровой грамотности населения. Исследование станет основой для подготовки первого Национального доклада по развитию электронной коммерции, который сформирует базу для дальнейших реформ, модернизации законодательных норм и создания благоприятной среды для бизнеса. Результаты исследования позволят оптимизировать систему государственной поддержки предпринимателей в сфере e-commerce и упростить процессы выхода на международные рынки, а также стать концептуальной основой для разработки отдельного закона об электронной торговле.

Задача 3. Разработка отдельного закона об электронной торговле

Будет разработан специализированный закон об электронной торговле, который создаст единые прозрачные правила для всех участников рынка, устранит правовые пробелы и повысит уровень доверия к цифровой коммерции, обеспечит регулирование маркетплейсов, защиту прав потребителей и трансграничной торговли. Также планируется ввести обязательную идентификацию онлайн-продавцов, что снизит уровень теневого бизнеса и увеличит налоговые поступления. Развитие e-commerce будет основываться на международном опыте, что позволит Казахстану усилить позиции на глобальном цифровом рынке.

Задача 4. Развитие Казахстана как Центральноазиатского хаба электронной торговли

Казахстан будет развивать инфраструктуру электронной торговли и логистические возможности для превращения страны в ключевой хаб электронной коммерции Центральной Азии. Для этого будут создана сеть мультимодальных складских комплексов, логистических центров и пунктов выдачи заказов, обеспечивающих ускоренные поставки товаров как внутри страны, так и на зарубежные рынки, заключены международные соглашения по партнерству для развития трансграничной торговли, улучшения логистики и ускоренного прохождения таможенных процедур. Внедрение цифровых решений и инновационных сервисов повысит конкурентоспособность Казахстана в сфере глобального e-commerce, создавая новые возможности для бизнеса и привлечения иностранных инвесторов.

Цель 4. Развитие современных форматов торговли

Задача 1. Продвижение многообразия торговых форматов (торговые сети, малые форматы, рынки, стрит-ритейл и другие);

Политика развития внутренней торговли будет основана на создании благоприятных условий, внедрении цифровых платформ, государственной поддержке, утверждении национальных и межгосударственных стандартов, а также модернизации торговой инфраструктуры.

Развитие различных форматов торговли будет определяться рыночными механизмами, обеспечивая их устойчивый рост, повышение конкурентоспособности и адаптацию к изменениям экономической среды.

Таким образом, будет обеспечено всестороннее содействие развитию всех видов и форматов торговли, формируя равные условия для их дальнейшего роста и динамичного развития.

Торговые сети

Развитие торговых сетей в Казахстане демонстрирует успешную адаптацию к новым рыночным условиям, активное внедрение инноваций и ориентированность на потребности потребителей.

Будет продолжена последовательная интеграция принципов ESG (экологическая, социальная и корпоративная ответственность), что способствует не только повышению устойчивости бизнеса, но и укреплению его деловой репутации, привлекая осознанных и ответственных потребителей.

В перспективе ожидается сбалансированное развитие торговых сетей по всей территории страны, включая не только крупные города и областные центры, но и малые населенные пункты, что обеспечит равномерный доступ населения к современным торговым форматам.

С целью оптимизации закупочных процессов торговые сети активно начнут внедрять единый стандарт закупок товаров, работ и услуг, что повысит прозрачность и эффективность взаимодействия с поставщиками.

Малые форматы торговли

Дальнейшая цифровизация и развитие онлайн-платформ будут способствовать интеграции малых торговых точек в экосистему электронной коммерции, обеспечивая их адаптацию к современным рыночным условиям.

Будет продолжена работа по оказанию государственной поддержки, развитию кооперации "магазинов у дома" для совместных закупок продукции.

Торговыми ассоциациями будет разработан цифровой проект для магазинов у дома, предусматривающий механизм формирования наценки на товары.

Реализация данного подхода позволит исключить посреднические схемы, оптимизировать ценообразование, а также обеспечить справедливый уровень наценки с торговыми сетями и рынками.

Развитие малых форматов торговли будет происходить с учетом растущего спроса на удобные и оперативные покупки, а также потребительских предпочтений и условий рынка.

Торговые рынки

В целях развития торговых рынков к 2026 году будет завершена их модернизация, ориентированная на создание комфортных условий для предпринимателей и покупателей.

Предусматривается масштабирование на все регионы страны пилотного проекта "Digital Bazar", направленного на снижение объемов теневой торговли, упрощение безналичных расчетов и повышение прозрачности ценообразования.

Реализация данных мер позволит не только завершить процесс модернизации, но и повысить прозрачность деятельности рынков, обеспечив условия для дальнейшего развития современной многоформатной торговли.

Ярмарки

Ярмарки, как важный элемент торговли, будут развиваться с учетом современных тенденций в сфере торговли, культуры и технологий, приобретая более разнообразные и интегрированные форматы, предоставляя новые возможности для продавцов и покупателей, становясь многофункциональными и удобными платформами для торговли и культурных обменов.

Объекты общественного питания

Объекты общественного питания в будущем будут развиваться в сторону большей гибкости, удобства и использования новых технологий для создания персонализированного и уникального опыта для клиентов. Важно отметить, что тренды, такие как устойчивость, экологичность, здоровье, автоматизация и цифровизация, будут ключевыми для создания успешных бизнес-моделей. Внедрение этих тенденций поможет ресторанам и кафе привлекать новых клиентов, удерживать лояльность старых и оставаться конкурентоспособными на рынке.

Особое внимание будет уделено поддержке локальных производителей и развитию кооперации между малым бизнесом и отечественными поставщиками.

Это создаст благоприятные условия для продвижения казахстанских товаров на внутренний рынок через разнообразные форматы торговли, включая стрит-ритейл, вендинговые аппараты, мобильные торговые точки, pop-up магазины и специализированные киоски.

Развитие этих торговых форматов не только расширит доступ потребителей к продукции местных производителей, но и обеспечит предпринимателям удобные и эффективные каналы сбыта.

Это станет важным шагом в формировании современной многоформатной торговой среды, способствующим росту производства и повышению качества сервиса для покупателей.

Задача 2. Укрепление оптового звена в продовольственной сфере

Для решения проблемы сбыта продукции мелких и средних производителей, не имеющих доступа к крупным торговым сетям, продолжится создание сети оптовых продовольственных рынков вблизи крупных городов, что позволит минимизировать цепочки посредников, снизить издержки производителей и повысить маржинальность их продукции. Оптовые рынки станут ключевыми центрами распределения, снабжая несетевую розницу и предприятия общественного питания свежей и качественной продукцией.

Кроме того, такая система обеспечит эффективный контроль качества, включая ветеринарный и фитосанитарный надзор, а также оформление всей необходимой документации.

Развитие оптовых продовольственных рынков повысит доступность свежих продуктов в городах, создаст благоприятные условия для устойчивого развития мелких и средних производителей. В результате это не только поддержит локальный агробизнес, но и обеспечит население качественными и доступными продовольственными товарами.

Завершение строительства оптово-распределительных центров в регионах страны станет важным элементом укрепления оптового звена в продовольственной сфере. Для эффективной реализации данной инициативы предусмотрены меры государственной поддержки, включая содействие в развитии торговой инфраструктуры.

Местными исполнительными органами совместно с социально-предпринимательскими корпорациями будут разработаны рекомендации по выбору оптимальных локаций, оценке эффективности логистики и состояния транспортной инфраструктуры.

Задача 3. Развитие франчайзинга и кооперативов

Франчайзинг станет одним из ключевых инструментов масштабирования успешных бизнес-моделей и расширения торговых сетей. Франшиза, как модель предпринимательства, получит активное развитие, позволяя бизнесу использовать готовые бизнес-решения, стандартизированные процессы и узнаваемый бренд. Это особенно важно для ускорения экспорта услуг, поскольку франчайзинг предоставляет отлаженную платформу для выхода на зарубежные рынки с минимальными рисками.

Хотя в настоящее время экспорт услуг через франчайзинг в Казахстане находится на начальном этапе и пока не получил широкого распространения, именно развитие национальных франшиз откроет новые горизонты для продвижения казахстанских услуг за рубеж. Этому будет способствовать законодательное разграничение полномочий государственных органов по регулированию различных аспектов франчайзинговых взаимоотношений. Использование франшиз как экспортного канала позволит компаниям транслировать свои уникальные бизнес-модели, сервисные стандарты и маркетинговые подходы в другие страны, что будет способствовать международной узнаваемости казахстанских брендов. Это позволит малому и среднему бизнесу интегрироваться в развитую экосистему ритейла, минимизировать риски и получить доступ к проверенным управленческим и маркетинговым стратегиям. Развитие национальных франшиз будет поддерживаться мерами государственной поддержки по созданию специализированных бизнес-площадок.

Государственная политика будет нацелена на стимулирование развития новых форматов торговли, расширение бизнес-моделей и укрепление конкурентных позиций отечественного бизнеса на международном уровне. Казахстанские предприниматели смогут не только привлекать зарубежные франшизы, но и развивать собственные, адаптированные к региональным особенностям и запросам потребителей.

Развитие потребительской кооперации

Кооперация станет важным элементом консолидации предпринимателей в торговом секторе, что позволит эффективно организовывать совместные закупки, распределять ресурсы и минимизировать издержки.

По коллективному закупу магазины шаговой доступности для повышения устойчивости играют важную роль в занятости населения и реализации продукции мелких производителей. Также необходимо стимулировать рост и организацию коллективного потребления через интеграцию с профессиональными союзами работников крупных предприятий (в том числе через механизмы ИКТ), а также потребительские кооперативы.

Кооперация сельскохозяйственных производителей, производителей продуктов питания, субъектов оптовой торговли и магазинов шаговой доступности снизит логистические издержки и торговую наценку, а также позволит организовать совместные закупки у производителей, эффективно распределять товары, исключить посредников.

Будет создана система поддержки торговых кооперативов, направленная на обеспечение их устойчивого развития, расширение логистических мощностей и создание единой системы товарного учета. Также будут разработаны и реализованы пилотные проекты по развитию торговой и производственной кооперации в сельских районах и городах.

Цифровизация, поддержка инновационных моделей торговли и государственно-частное партнерство позволят создать благоприятную среду для развития кооперации и франчайзинга, как ключевых элементов будущей торговой экосистемы Казахстана.

Направление 2. Создание условий для роста отечественного производства и продвижения экспорта

Содействие развитию отечественного производства является одним из ключевых направлений торговой политики и включает в себя две взаимосвязанные стратегические задачи: защиту внутреннего рынка и продвижение экспорта с высокой добавленной стоимостью.

Данная политика направлена на переход от традиционной модели "купи-продай" к модели "произведи-продай", что позволит не только насытить внутренний рынок качественной отечественной продукцией, но и обеспечить значительный рост несырьевого экспорта. В результате ожидаются структурная трансформация внешнеторгового баланса, увеличение доли продукции с высокой добавленной стоимостью в экспорте и снижение зависимости от импорта.

Цель 1. Защита внутреннего рынка

В рамках реализации внешнеторговой политики будет расширено применение таможенно-тарифных и нетарифных инструментов защиты внутреннего рынка.

Для стимулирования повышения степени переработки сырья и локализации производства продукции будет реализован комплекс мер, направленных на дестимулирование экспорта сырья и базовых материалов. Такие меры включают в себя фискальные инструменты, применение экспортных таможенных пошлин, прямые обязательства по продаже на внутренний рынок и другие.

Данный подход предусматривает работу на уровне Межведомственной комиссии по вопросам внешнеторговой политики и участия в международных экономических организациях. В рамках Межведомственной комиссии будет проводится анализ, необходимый для реализации дифференцированных сценариев и межведомственных мер государственного содействия, исходя из целей регулирования.

В условиях нарастающей геоэкономической турбулентности и усиления торговых противостояний особое значение приобретает реализация гибкой и проактивной внешнеторговой политики путем своевременного реагирования на торговые меры третьих стран. В этих условиях ключевым инструментом является проведение консультаций и переговоров, направленных на минимизацию торговых барьеров и защиту национальных интересов.

Задача 1. Введение защитных мер

Одним из ключевых направлений защиты национальных производителей станет противодействие ограничительным мерам, применяемым третьими странами в отношении казахстанской продукции, посредством двусторонних консультаций и участия в многосторонних форматах, механизмах ВТО для обеспечения защиты национальных экономических интересов, укрепления позиции отечественных экспортеров в условиях сложившейся мировой торговой конъюнктуры.

Будет продолжена работа по мониторингу исполнения государствами-членами права ЕАЭС, а также соответствия проектов нормативных правовых актов государств-членов положениям Договора о ЕАЭС, международных договоров и актов, составляющих право ЕАЭС в соответствии с методологией квалификации препятствий на внутреннем рынке ЕАЭС и признания барьеров и ограничений устраненными.

Казахстан продолжит участвовать в качестве третьей заинтересованной стороны в спорах ВТО (между ЕС и Китаем, Китаем и США, Канадой, Турцией и Китаем), имеющих значимость для национальной экономики. Данный подход позволит Республике Казахстан следить за развитием правоприменительной практики, учитывать решения третейских групп при формировании торговой политики и укреплять правовые позиции в международной торговой системе.

Задача 2. Введение нетарифных мер

С учетом нестабильной политической ситуации в мире, приводящей к резкому росту цен на мировых рынках, и, соответственно, росту экспорта казахстанских товаров, существует риск возникновения дефицита отдельных видов товаров на внутреннем рынке, что приводит как следствие к резкому повышению внутренних цен. В этих условиях введение торговых мер будет направлено на обеспечение продовольственной и ценовой стабильности, а также защиту интересов казахстанских потребителей.

Будут приняты меры нетарифного регулирования в виде ограничения ввоза импорта отдельных видов товаров в случаях их резкого роста, которые впоследствии негативно влияют на деятельность отечественных предпринимателей, выпускающих аналогичную продукцию, и установления неоправданного увеличения количества и занижения цен при ввозе.

Кроме того, в случае возникновения критического недостатка отдельных видов товаров на внутреннем рынке по предложению уполномоченных органов в целях исключения их дефицита и резкого роста цен могут быть введены меры по ограничению вывоза товаров.

Для защиты от ввоза небезопасной продукции меры будут направлены на развитие соответствующей лабораторной базы. Для этого планируется провести анализ обеспеченности лабораторий и оцифровку материально-технической базы по всем отраслям с учетом региональной специфики. Результаты анализа послужат основой для дальнейшего развития лабораторной базы, модернизации лабораторий и повышения компетенций сотрудников.

Задача 3. Введение мер таможенно-тарифного регулирования

Следующим важным инструментом регулирования внешнеэкономической деятельности станет активное применение таможенно-тарифного регулирования, направленное на защиту интересов отечественных производителей/потребителей, диверсификацию национальной экономики, обеспечение развития технологичных производств и производства товаров с высокой добавленной стоимостью, благоприятного инвестиционного климата и обеспечение поступлений в государственный бюджет.

Казахстан, как член ЕАЭС, участвует в формировании единой тарифной политики, предусматривающей принятие соответствующих решений в данной сфере, в частности, по ведению/изменению ставок ввозных пошлин Единого таможенного тарифа ЕАЭС.

В отношении экспортируемых с территории Республики Казахстан товаров применяются вывозные таможенные пошлины, перечень товаров и размеры таких пошлин определяются национальным законодательством. Изменение и утверждение ставок таможенных пошлин производятся в зависимости от показателей эффективности внешней торговли, конъюнктуры мирового рынка и в соответствии с обязательствами, принятыми Республикой Казахстан в рамках ЕАЭС и ВТО.

Применение импортных и экспортных таможенных пошлин позволяет регулировать операции по импорту и экспорту товаров, осуществлять защиту внутреннего рынка Республики Казахстан и стимулировать прогрессивные структурные изменения в экономике Казахстана, нацеленные на повышение конкурентоспособности отечественных товаров.

Возрастает актуальность проведения гибкой таможенно-тарифной политики, максимально защищающей интересы как отечественных производителей, так и потребителей.

Таким образом, Казахстан использует весь спектр инструментов торговой политики для защиты внутреннего рынка, обеспечения конкурентоспособности отечественных производителей и укрепления позиций в международной торговле.

Цель 2. Продвижение несырьевого экспорта

Казахстан ставит перед собой амбициозную стратегическую задачу – значительно укрепить свои позиции на международных рынках путем активного продвижения несырьевого экспорта. Для этого страна планирует перейти от модели ресурсно-ориентированной экономики к инновационной, конкурентоспособной и устойчивой системе производства.

Основной акцент будет сделан на увеличение доли продукции с высокой добавленной стоимостью, что обеспечит диверсификацию экономики, укрепит ее производственный потенциал и повысит устойчивость к внешним вызовам. Для достижения этой цели предусмотрена комплексная трансформация системы экспортной поддержки, включая стимулирование перерабатывающих производств через субсидии и специальные инвестиционные программы, а также развитие нефинансовых инструментов – маркетингового сопровождения, экспортной аналитики, инфраструктуры и логистики.

Вводится новый стратегический вектор, направленный на создание условий для устойчивого роста объемов несырьевого экспорта. Фокус работы будет сосредоточен на развитии перспективных экспортных рынков с учетом региональной специфики и экономического потенциала. Особое внимание уделяется формированию эффективных транспортных коридоров, что позволит продвигать продукцию высокого передела на внешние рынки более системно и эффективно.

Задача 1. Институциональное развитие экспортной системы, усиление работы с регионами

Формирование устойчивой архитектуры регулирования и сопровождения экспорта является ключевым условием системной реализации национальной экспортной политики. Основное внимание будет уделено институциональному укреплению механизмов поддержки несырьевого экспорта на всех уровнях от совершенствования нормативно-правовой базы до развития региональной инфраструктуры.

В целях оперативного реагирования на барьеры, возникающие у экспортеров, будет усилена работа оперативного штаба по экспорту, который обеспечит координацию действий уполномоченных органов, институтов развития и отраслевых министерств, включая принятие оперативных решений по предприятиям с нераскрытым экспортным потенциалом. Поддержка таких производств будет интегрирована в стратегические планы центральных государственных и отраслевых органов.

QazTrade будет осуществлять сопровождение по устранению административных и регуляторных барьеров, стандартизации процедур и снижению транзакционных издержек.

Для эффективного продвижения экспорта необходимо активное вовлечение регионов страны в процесс внешнеэкономической деятельности.
В рамках этой задачи представительством QazTrade планируется провести разъяснительную работу с регионами по выстраиванию качественной работы экспортного развития.

Совместная работа будет заключаться в консультативно-аналитическом сопровождении, предоставлении поддержки экспортоориентированным предприятиям, организации обучающих мероприятий и оказании содействия в подготовке экспортных контрактов.

Дополнительно будет инициирован вопрос включения QazTrade в экспертные советы по вопросам развития специальных экономических и индустриальных зон республиканского значения. Это обеспечит концентрацию мер государственной поддержки на экспортно-ориентированных отраслях с высокой добавленной стоимостью.

Реализация указанных мер создаст институциональную основу для устойчивого роста несырьевого экспорта и обеспечит эффективное взаимодействие на всех уровнях управления.

Задача 2. Развитие экспорта услуг

Экспорт услуг является одним из основных драйверов несырьевого экспорта и мультипликативного экономического роста. Уполномоченным органом в области регулирования внешнеторговой деятельности совместно с отраслевыми государственными органами будут инициированы мероприятия по приоритетным видам услуг (нефтесервис, IT, инжиниринг, креативные индустрии, архитектура, образование и другие) с обязательным включением соответствующих целей и мер в государственные программы.

Будет реализован комплексный подход к содействию экспорту услуг от стратегической аналитики и цифровизации до компенсации затрат и развития компетенций. Ключевыми мерами станут: системный анализ экспортных ниш, адаптация и упаковка услуг под зарубежные рынки, развитие франчайзинга, участие в B2B-миссиях и международных выставках, акселерационные и образовательные программы, а также компенсация расходов на маркетинг, сертификацию. Эти меры обеспечат устойчивый рост экспорта казахстанских услуг с высокой добавленной стоимостью и усилят ответственность отраслевых министерств за реализацию экспортной повестки.

Задача 3. Исследование рынков и запуск экспортоориентированных МСБ

Развитие устойчивого несырьевого экспорта требует опоры на глубокую аналитику и системную поддержку бизнеса на всех этапах выхода на внешний рынок. В этой связи будет обеспечено регулярное проведение маркетинговых исследований и анализа внешних рынков с целью выявления приоритетных стран, товарных ниш и экспортных возможностей для казахстанских компаний. На основе полученных данных будет формироваться предэкспортная стоимость МСБ через стратегический консалтинг, разработку маркетинговых стратегий и подбор эффективных бизнес-моделей выхода на целевые рынки.

На базе QazTradeAcademy будет реализована образовательная и прикладная подготовка с отраслевой и страновой специализацией МСБ. МСБ получат практические инструменты по сертификации, адаптации продукции, упаковке бренда, поиску дистрибьюторов и участию в международных B2B-миссиях. Будут обеспечены полная упаковка франшиз "под ключ" и сопровождение выхода на экспорт.

Особое внимание будет уделено формированию экспортных бизнесов в рамках модели "произведи-продай", включая создание новых производств на базе недропользователей с использованием готовых технологических решений и комплектующих материалов казахстанского содержания. Поддержка будет предоставляться на основе оффтейк-контрактов и бизнес-планов, подготовленных совместно с институтами развития.

Меры продвижения также будут включать расширение участия отечественных компаний в международных торговых миссиях, отраслевых выставках и деловых форумах. Организация национальных стендов и бренд-зон на ключевых рынках позволит повысить узнаваемость казахстанской продукции, наладить прямые каналы продаж и расширить экспортную географию. Комплекс этих действий создаст прочную инфраструктуру для роста экспортной активности, обеспечив системный выход МСБ на глобальные рынки.

Задача 4. Продвижение казахстанского экспорта через маркетплейсы

Будет реализован комплекс мер по продвижению казахстанской продукции и услуг на международных электронных торговых платформах. Компании получат поддержку на возвратной основе – от регистрации на маркетплейсах и адаптации контента до маркетингового сопровождения, логистики и участия в онлайн-активностях.

Задача 5. Развитие внешней сети и торговой инфраструктуры поддержки экспорта

Развитие внешней инфраструктуры поддержки экспорта также является важным элементом экспортной политики, в частности, уже открыты партнерские офисы в Китае (города Чэнду, Шанхай), выставочная площадка в Цзянсу, торговое представительство в Урумчи, а также торговый дом "Qazaq Trade House" в Дубае, способствующие продвижению казахстанских товаров на рынке Ближнего Востока. В дальнейшем планируется развитие современной экспортной инфраструктуры, охватывающей торговые представительства, цифровые платформы, логистические каналы и каналы прямого продвижения продукции за рубежом.

Для Китая будет разработана серия региональных экспортных маркетинговых стратегий по крупнейшим экономическим центрам (города Пекин, Шанхай, Шэньчжэнь, Чэнду, Урумчи и другие).

Задача 6. Расширение сети преференциальных торговых соглашений

В рамках исполнения задачи по увеличению несырьевого экспорта и экспорта услуг будет продолжена работа по созданию благоприятных условий для выхода казахстанских товаров и услуг на внешние рынки сбыта путем расширения сети преференциальных торговых соглашений или так называемых соглашений о свободной торговле.

Сеть действующих преференциальных торговых соглашений Казахстана охватывает ряд стран в регионах Юго-Восточной Азии, Ближнего Востока, Юго- Восточной Европы. С 2015 года Казахстаном совместно с государствами-членами ЕАЭС заключены соглашения о свободной торговле (далее – ССТ) с Вьетнамом, Сербией, Ираном. Вместе с тем в текущем году на полях заседания Высшего Евразийского экономического совета подписаны Соглашение об экономическом партнерстве между ЕАЭС и ОАЭ, а также временное соглашение о свободной торговле с Монголией. На сегодняшний день ведутся переговоры по заключению ССТ с Индонезией, а также проводится работа по определению потенциально новых партнеров по ССТ.

Также действуют ряд двусторонних ССТ (Азербайджан, Грузия) и Договор о зоне свободной торговле СНГ, заключенные до вступления Казахстана в ЕАЭС.

Казахстан заключил соглашения о свободной торговле услугами и инвестициях с Сингапуром, а также государствами-участниками СНГ. Проводятся переговоры по заключению соглашения о торговле услугами и инвестициях между Казахстаном и ОАЭ.

Переговоры и потенциальное заключение ССТ расширят сформированную сеть и качественно усилят уже охваченные регионы.

Поиск оптимальных и конкурентных рынков будет продолжен в целях обеспечения благоприятных условий для выхода казахстанских поставщиков услуг, а также повышения уровня гарантий защиты иностранных инвестиций.

Задача 7. Цифровая экосистема экспорта и торговли на базе ИИ

Отдельным модулем станет интеллектуальный экспортный консультант, доступный 24/7, который предоставит бизнесу индивидуальные рекомендации по мерам поддержки, логистике, таможенным процедурам и адаптации продукции под требования зарубежных рынков. Также будут модернизирован портал export.gov.kz, обеспечен открытый доступ к актуальному реестру казахстанских экспортеров и создан цифровой канал коммуникации с иностранными заказчиками.

Платформа станет главным инструментом повышения точности экспортных решений, снижения неопределенности и укрепления позиции Казахстана как интеллектуального игрока на глобальных рынках. Это решение создаст фундамент для перехода к экономике, основанной на данных, и выстраивает связующее звено между экспортной политикой, промышленной трансформацией и цифровым развитием страны.

Задача 8. Финансовые меры поддержки

Финансовые инструменты остаются важным элементом стимулирования экспортного потенциала. Будет усилено применение механизмов страхования, гарантирования, предэкспортного и экспортного торгового финансирования. Расширение емкости Экспортно-кредитного агентства Казахстана путем докапитализации обеспечит устойчивость системы и позволит экспортерам активнее участвовать в международных тендерах, снижать риски по контрактам и получать поддержку на этапе заключения экспортных сделок. Торговое финансирование через зарубежные банки создаст более привлекательные условия для иностранных покупателей, расширяя рынки сбыта.

Особое внимание будет уделено предэкспортному финансированию –предоставлению оборотных средств на льготных условиях с механизмом страхования дебиторской задолженности. QazTrade будет обеспечивать институциональное сопровождение: от отбора перспективных проектов до информационно-аналитической поддержки. Также предусмотрена комплексная модель возвратной поддержки продвижения экспорта, включая субсидирование затрат на маркетинг, сертификацию, участие в выставках и логистику.

Направление 3. Всесторонняя защита прав потребителей, повышение безопасности и качества товаров и услуг

Всесторонняя защита прав потребителей, повышение безопасности и качества товаров и услуг – ключевые условия для формирования справедливой и прозрачной торговой среды. Основные направления включают усиление защиты прав потребителей, повышение безопасности продукции через эффективное нормирование и контроль, а также внедрение механизмов для улучшения качества товаров и услуг. Создание действенных инструментов регулирования, мониторинга и сертификации обеспечит доверие граждан к торговой системе, стимулирует развитие добросовестной конкуренции и повысит уровень потребительского комфорта и безопасности.

Цель 1. Повышение уровня удовлетворенности защиты прав потребителей

Задача 1. Принятие Закона, направленного на эффективную защиту прав потребителей

Для повышения удовлетворенности уровнем защиты прав потребителей будут внесены изменения в законодательство, которые обеспечат комплексную защиту прав потребителей, установят четкие механизмы защиты прав потребителей, включая сферу электронной торговли.

Будет повышена роль общественных институтов защиты прав потребителей, в том числе путем введения института Омбудсмена в этой сфере, который даст особый публичный статус назначенного лица, будет служить координатором общества, участвовать в формировании государственной политики и разработке проектов нормативных правовых актов.

Также будут приняты нормы, направленные на повышение ответственности бизнеса за нарушения (введение гражданской правовой ответственности предпринимателя в виде штрафа (от 10 % до 50 % от суммы иска), мотивируя их самостоятельно устранять и не допускать нарушения.

Базовые правила защиты прав потребителей будут распространены во все сферы экономики, что обеспечит всестороннюю защиту и создаст эффективные инструменты взаимодействия потребителей с государственными органами.

Задача 2. Совершенствование единой информационной системы защиты прав потребителей

Для обеспечения эффективной защиты прав потребителей и развития торговли будет создана цифровая платформа по подаче и обработке обращений потребителей с применением технологий искусственного интеллекта.

Система обеспечит быстрый и удобный доступ граждан к представителям бизнеса, субъектам досудебного урегулирования потребительских споров, общественным объединениям, ассоциациям и государственным органам.

ИИ система будет консультировать граждан по их правам, обеспечивать автоматическую обработку жалоб и предлагать пути их решения, а также выявлять системные нарушения на рынке товаров и услуг, это позволит потребителям и бизнесу оперативно получить информацию о недостатках и качестве товара, разрешать возникшие споры, бизнесу и государственным органам выявлять и решать системные проблемы в сфере защиты прав потребителей.

Задача 3. Повышение роли общественных объединений. Реализация социального проекта "Сапалы Өнім"

В реализацию проекта "Сапалы Өнім" будут вовлечены неправительственный сектор по защите потребителей, представители местных исполнительных и представительных органов, предпринимательского сообщества по исключению нарушений законодательства в сфере защиты прав потребителей, а также созданию условий для развития добропорядочной конкуренции.

Реализация проекта будет осуществляться посредством независимых проверок общественного контроля, лабораторных исследований и общественного обсуждения, направленных на выявление недобросовестных производителей и повышение стандартов качества на рынке.

В целях повышения потребительской грамотности населения будут проводиться широкое освещение о результатах общественного контроля, информационные кампании, вебинары и консультации.

Проводимые мероприятия позволят гражданам лучше понимать свои права и механизмы их защиты, а также повысят уровень ответственности бизнеса перед потребителями.

Цель 2. Обеспечение безопасности и качества товаров и услуг

Система технического регулирования играет ключевую роль в обеспечении качества продукции, безопасности потребителей и конкурентоспособности национальной экономики. В условиях глобальной торговли стандарты и сертификация становятся не только инструментами внутреннего контроля, но и важнейшим фактором доступа продукции на международные рынки.

Казахстан активно развивает систему оценки соответствия, стандартизации, метрологического контроля, стремясь привести национальные нормативы в соответствие с международными требованиями. Однако для дальнейшего развития необходимо усовершенствовать механизмы мониторинга внедрения стандартов, усилить нормативную базу и международное сотрудничество в сфере метрологии и сертификации. Принятие технических регламентов, а также совершенствование принятых технических регламентов или внесение в них изменений позволят повысить уровень безопасности выпускаемой и реализуемой продукции. Эти шаги позволят повысить прозрачность рынка, защитить права потребителей и создать условия для упрощенного выхода отечественной продукции на зарубежные рынки.

Задача 1. Усовершенствование системы стандартизации

Оцифровка процесса разработки национальных стандартов трансформирует подход к их разработке, согласованию и внедрению, ускорит процессы их адаптации, обеспечит прозрачность, удобство и доступность для бизнеса и государственных органов. Для этого будет создана онлайн платформа "Е-Стандартизация" на базе информационной системы "Е-КТРМ".

Механизм обязательного внедрения национальных стандартов, как один из процессов разработки, существенно повлияет на социально значимые отрасли экономики, в том числе на здравоохранение, сельское хозяйство, образование, безопасность автомобильных дорог, общественный и пассажирский транспорт, жилищно-коммунальное хозяйство и другие сферы жизни. В результате ожидается значительный рост уровня качества и безопасности предоставляемых услуг и продукции, что напрямую отразится на благополучии граждан и устойчивом развитии экономики.

Задача 2. Законодательная регламентация соблюдения требований технического регулирования при электронной торговле

С ростом объемов электронной торговли возрастает риск распространения продукции, не соответствующей установленным требованиям безопасности, особенно в отношении товаров, подлежащих обязательной сертификации. В этой связи будет введена прямая обязанность продавцов и операторов электронных площадок размещать и реализовывать только продукцию, имеющую подтверждение соответствия установленным требованиям (сертификаты, декларации и иные формы оценки соответствия).

Кроме того, будут предусмотрены механизмы проверки действительности документов о соответствии, а также интеграции электронных торговых платформ с информационной системой технического регулирования, установления мер ответственности за несоблюдение требований, включая санкции в отношении продавцов и площадок, допускающих реализацию несертифицированной или опасной продукции.

Это создаст условия для системной защиты потребителей, повышения качества товаров на рынке электронной торговли и гармонизации национального регулирования с международными требованиями в цифровой торговле.

Задача 3. Внедрение новых схем аккредитации и оценки соответствия с учетом экспорториентированности и приоритетов развития экономики.

В условиях растущей интеграции Казахстана в международную торговлю особое значение приобретает признание национальных сертификатов и результатов оценки соответствия за рубежом. Для этого необходимо разработать гибкие и ориентированные на экспорт схемы сертификации, учитывающие особенности отраслей с высоким экспортным потенциалом.

В целях повышения доверия к казахстанской продукции, упрощения выхода на внешние рынки будут аккредитованы органы по сертификации и испытательные лаборатории с учетом приоритетов индустриального и инновационного развития, в том числе расширена их компетенция по оценке продукции на соответствие требованиям целевых экспортных рынков.

Задача 4. Расширение в области аккредитации в рамках Соглашения о взаимном признании APAC MRA

Расширение участия в APAC MRA позволит заложить основу для дальнейшего признания результатов аккредитации казахстанских органов сертификации, лабораторий и инспекционных органов странами–участниками соглашения без необходимости прохождения повторной оценки или сертификации за рубежом. Это особенно важно для экспортеров, стремящихся выйти на рынки Азиатско-Тихоокеанского региона, где действует значительное количество требований к качеству и безопасности продукции.

В рамках данной задачи предполагается проведение технической и институциональной подготовки Национального центра аккредитации к расширению области признания: актуализация процедур, обеспечение соответствия международным стандартам ISO/IEC 17011, повышение квалификации аудиторов, модернизация цифровой инфраструктуры и прохождение международных оценочных миссий.

Кроме того, важно наладить активное взаимодействие с APAC, а также вовлекать заинтересованные органы по оценке соответствия в процесс подготовки. Расширение признания в рамках APAC MRA создаст дополнительные стимулы для развития экспортно-ориентированных отраслей экономики и укрепит позиции Казахстана в глобальной системе технического регулирования.

Задача 5. Цифровизация и оптимизация процессов технического регулирования, аккредитации, оценки соответствия – повышение прозрачности и доступности информации и услуг

На сегодняшний день внедрена единая цифровая платформа, объединяющая ключевые компоненты технического регулирования: реестр стандартов и технических регламентов, база данных аккредитованных органов и лабораторий, система электронной подачи и отслеживания заявок на аккредитацию и сертификацию, а также модуль для автоматической верификации документов.

В целях усовершенствования цифровой инфраструктуры будут проведена интеграция платформы с другими государственными информационными системами, а также созданы интерфейсы для цифрового взаимодействия бизнеса с государством. Важным элементом станет обеспечение открытого доступа к ключевой информации о результатах оценки соответствия и действующих сертификатах, что усилит доверие со стороны потребителей и внешних торговых партнеров.

Модернизация цифровой инфраструктуры технического регулирования повысит аналитические возможности государства по управлению рисками и приоритетами развития отраслей, приведет к снижению затрат бизнеса, ускорению процедур и выстраиванию более прозрачной, клиентоориентированной системы технического регулирования.

Задача 6. Выявление и пресечение выпуска в обращение небезопасной продукции

Первостепенными остаются вопросы безопасности продукции. Необходимо минимизировать риск выпуска в обращение несоответствующей требованиям технических регламентов продукции инструментами государственного контроля путем своевременного оперативного реагирования для недопущения ее распространения в виде изъятия и запрета. Также будут внедрены новые виды контроля на основе принципа "дистанционного контроля" предприятий. Контролирующим органам будет предоставлена возможность предварительно "диагностировать" предприятия на основе системы управления рисками.

Мониторинг (камеральный контроль) позволит на постоянной основе проводить работу по сбору, обработке, анализу и использованию сведений и информации о деятельности субъектов контроля посредством информационных систем в целях выявления нарушений требований законодательства без излишнего вмешательства государства в деятельность субъектов контроля, при этом исключая коррупционные проявления.

Внедрение "расследования" для определения объема несоответствующей продукции, источников распространения и мест реализации позволит в кратчайшие сроки реагировать на минимизацию последствий и восстановление прав субъектов бизнеса и потребителей.

Совершенствование правового регулирования в сфере технического регулирования и метрологии, внедрение новых механизмов контроля и обеспечение прозрачности деятельности субъектов и органа по аккредитации позволят снизить риски для ведения бизнеса и повысить уровень безопасности реализуемой на внутреннем рынке продукции.

Также в целях защиты потребителей от недостоверных результатов измерений будет введена ответственность за нарушение требований законодательства об обеспечении единства измерений в отношении количества фасованных товаров и продукции, отчуждаемой при совершении торговых операций.

Задача 7. Развитие метрологической инфраструктуры

Совершенствование системы метрологии – важный фактор повышения конкурентоспособности казахстанской продукции на международных рынках. Основными целями являются повышение точности и надежности измерений, устранение технических барьеров в торговле, обеспечение соответствия международным стандартам и защита прав потребителей. Эти меры также будут способствовать развитию инноваций и укреплению позиций страны в глобальной экономике. Повышение требований к поверочным лабораториям, включая обязательное соблюдение международных стандартов, внедрение независимого аудита и регулярное проведение аттестации специалистов укрепят позиции Казахстана в сфере метрологии. Государство усилит контроль за деятельностью поверочных лабораторий, исключит фиктивную поверку и "серые" схемы. Дополнительно будет обеспечено соответствие фасованных товаров заявленным параметрам.

Формирование единого перечня средств измерений обеспечит эффективность измерительных процедур. Это позволит устранить дублирование и несоответствия в методах измерений, ускорит процессы сертификации и подтверждения соответствия продукции.

Для обеспечения точности и надежности измерений будут создан новый метрологический центр, обновлены эталоны и модернизированы лаборатории. Эти меры ускорят процессы поверки и испытаний, сократят зависимость от зарубежных лабораторий и укрепят международное доверие к национальной метрологической системе.

Для интеграции в Международную организацию законодательной метрологии будет проведена работа по вхождению в международную систему сертификации средств измерений. Это позволит казахстанским предприятиям признавать результаты метрологических испытаний за рубежом и облегчит доступ продукции на международные рынки.

Для увеличения конкурентоспособности отечественной продукции на внешних рынках будут проведены мероприятия по расширению международного признания измерительных возможностей Казахстана. Планируются активное участие в проектах по взаимному признанию результатов измерений, а также укрепление партнерских отношений с международными организациями по стандартизации и метрологии.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

Эффективность реализации Концепции будет измеряться следующими целевыми индикаторами:

1) индекс физического объема оптовой и розничной торговли; ремонт автомобилей и мотоциклов, в % к предыдущему году: 2025 год – 107 %, 2026 год – 108,7 %, 2027 год – 109,5 %, 2028 год – 109,8 %, 2029 год – 110 %, 2030 год – 110,2 %;

2) индекс накопленного роста производительности труда в оптовой и розничной торговле; ремонт автомобилей и мотоциклов: 2025 год – 121,9 %, 2026 год – 131 %, 2027 год – 141,8 %, 2028 год – 153,9 %, 2029 год – 167,2 %, 2030 год – 171 %;

3) инвестиции в основной капитал: 2025 год – 1220 млрд тенге, 2026 год – 1485 млрд тенге, 2027 год – 1885 млрд тенге, 2028 год – 2325,4 млрд тенге, 2029 год – 2864,6 млрд тенге, 2030 год – 2700 млрд тенге;

4) доля ненаблюдаемой (теневой) экономики в оптовой и розничной торговле; ремонт автомобилей и мотоциклов: 2025 год – 3,02 %, 2026 год – 2,92 %, 2027 год – 2,82 %, 2028 год – 2,78 %, 2029 год – 2,62 %, 2030 год – 2,42 %;

5) рост доли биржевой торговли стандартизированными товарами (от уровня 2023 года): 2025 год – 10 %, 2026 год – 20 %, 2027 год – 21 %, 2028 год – 23 %, 2029 год – 25 %, 2030 год – 27 %;

6) доля электронной торговли в общем объеме розничной торговли: 2025 год – 15 %, 2026 год – 15,5 %, 2027 год – 16 %, 2028 год – 17 %, 2029 год – 18,5 %, 2030 год – 20 %;

7) рост доли современных форматов торговли: 2025 год – 44 %, 2026 год – 51 %, 2027 год – 56 %, 2028 год – 64 %, 2029 год – 70 %, 2030 год – 72 %;

8) объем экспорта несырьевых товаров и услуг: 2025 год – 41 млрд долл. США, 2026 год – 42,3 млрд долл. США, 2027 год – 43,8 млрд долл. США, 2028 год – 46,6 млрд долл. США, 2029 год – 49,4 млрд долл. США, 2030 год – 52 млрд долл. США;

9) уровень эффективности государственного регулирования в сфере защиты прав потребителей: 2025 год – 74,7 %, 2026 год – 75,9 %, 2027 год – 77,1 %, 2028 год – 78,3 %, 2029 год –79,5 %, 2030 год – 80,7 %;

10) темп роста международно признанных измерительных возможностей эталонов Республики Казахстан (к уровню 2023 года): 2025 год – 3,4 %, 2026 год – 5,9 %, 2027 год – 7,6 %, 2028 год – 10,2 %, 2029 год – 12,8 %, 2030 год – 14,5 %.

Примечание: План действий по реализации Концепции будет осуществлен согласно приложению к настоящей Концепции.

____________________________________________

Приложение к Концепции торговой политики Республики Казахстан до 2030 года

План действий по реализации Концепции торговой политики Республики Казахстан до 2030 года

№ п/п

Наименование реформ /основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители

Объем финансирования на 2025 – 2030 годы (млн тенге)

Источники финансирования

1	2	3	4	5	6	7
Направление I. Формирование экосистемы современной торговли
Целевой индикатор 1. Индекс физического объема оптовой и розничной торговли; ремонт автомобилей и мотоциклов, в % к предыдущему году: 2025 год – 107 %, 2026 год – 108,7 %, 2027 год – 109,5 %, 2028 год – 109,8 %, 2029 год – 110 %, 2030 год – 110,2 %
Целевой индикатор 2. Индекс накопленного роста производительности труда в оптовой и розничной торговле; ремонт автомобилей и мотоциклов, 2022=100: 2025 год – 121,9 %, 2026 год – 131 %, 2027 год – 141,8 %, 2028 год – 153,9 %, 2029 год – 167,2 %, 2030 год – 171 %
Целевой индикатор 3. Инвестиции в основной капитал: 2025 год – 1220 млрд тенге, 2026 год – 1485 млрд тенге, 2027 год – 1885 млрд тенге, 2028 год – 2325,4 млрд тенге, 2029 год – 2864,6 млрд тенге, 2030 год – 2700 млрд тенге
Целевой индикатор 4. Доля ненаблюдаемой (теневой) экономики в оптовой и розничной торговле; ремонт автомобилей и мотоциклов: 2025 год – 3,02 %, 2026 год – 2,92 %, 2027 год – 2,82 %, 2028 год – 2,78 %, 2029 год – 2,62 %, 2030 год – 2,42 %
1.	Внедрение единого формата каталога товаров	запуск НКТ	2026 год	МТИ	-	-
2.	Внедрение информационной системы по торговле и защите прав потребителей	акт выполненных работ	2029 – 2030 годы	МТИ	754,6	РБ
3.	Обеспечение интеграции информационной системы технического регулирования с информационной системой "Кеден"	интеграция через портал Smart Bridge	2025 год	МТИ, МФ	-	-
4.	Установление административной ответственности за реализацию товаров без кодов идентификационных знаков, для товаров, подлежащих обязательной маркировке и прослеживаемости	внесение изменений в Закон "О регулировании торговой деятельности"	2026 год	МТИ	-	-
5.	Внедрение ИИ "Виртуальный помощник по подбору лабораторной базы" для проведения испытании	применение ИИ при подборе лабораторной базы	2026 год	МТИ	-	-
Целевой индикатор 5. Рост доли биржевой торговли стандартизированными товарами (от уровня 2023 года): 2025 год – 10 %, 2026 год – 20 %, 2027 год – 21 %, 2028 год – 23 %, 2029 год – 25 %, 2030 год – 27 %
6.	Расширение перечня биржевых товаров (строительные материалы, товары АПК), включая увеличение минимальной доли и объемов товаров (нефтепродукты, цемент, пшеница, сахар, мука, картофель, ячмень), подлежащих обязательной реализации через товарную биржу	приказ МТИ от 26 февраля 2015 года № 142 "Об утверждении перечня биржевых товаров"	2025 год	МТИ, МСХ, МНЭ, МПС, МЭ, АЗРК (по согласованию)	не требуется	-
Целевой индикатор 6. Доля электронной торговли в общем объеме розничной торговли: 2025 год – 15 %, 2026 год – 15,5 %, 2027 год – 16 %, 2028 год – 17 %, 2029 год – 18,5 %, 2030 год – 20 %
7.	Проведение исследования экосистемы электронной торговли	информация в Аппарат Правительства	2029 – 2030 годы	МТИ, заинтересованные ГО	204,0	РБ
8.	Внедрение институциональных механизмов развития электронной торговли	принятие НПА	2027 год	МТИ, заинтересованные ГО, Qaztrade (по согласованию)	не требуется	-
9.	Развитие инфраструктуры электронной торговли (фулфилмент центры, таможенные склады,пункты выдачи/приемки товаров)	информация в Аппарат Правительства	2025 – 2030 годы	МТИ, МТ, МНЭ, МФ, МИО	не требуется	-
Целевой индикатор 7. Рост доли современных форматов торговли: 2025 год – 44 %, 2026 год – 51 %, 2027 год – 56 %, 2028 год – 64 %, 2029 год – 70 %, 2030 год – 72 %
10.	Модернизация торговых рынков	информация в Аппарат Правительства	2025 год	МТИ, МИО	40 000,0	ЧИ
11.	Субсидирование процентной ставки и гарантирование кредитов на строительство и расширение современных форматов торговли	оказание государственной поддержки субъектам МСБ	2025 – 2030 годы	МТИ, МИО, АО "Фонд "Даму" (по согласованию)	15 270,1	РБ
12.	Определение механизма консолидации представителей МСБ в секторе франшиз	внесение изменений в НПА	2027 год	МТИ, МНЭ, НПП "Атамекен" (по согласованию)	не требуется	не требуется
13.	Реализация пилотного проекта кооперации животноводческого консорциума в Буландынском районе Акмолинской области и торговых объектов города Астаны	запуск пилотных проектов	2026 – 2028 годы	МТИ, РГП "КазСтандарт", QazTrade (по согласованию)	4 490,0	ЧИ
14.	Формирование инфраструктуры кооперации сельхозтоваропроизводителей, розничной торговли и логистических компаний	запуск пилотных проектов	2026 – 2028 годы	МТИ, QazTrade (по согласованию)	235,0	ЧИ
Направление II. Создание условий для роста отечественного производства и продвижения экспорта
Целевой индикатор 8. Объем экспорта несырьевых товаров и услуг: 2025 год – 41 млрд долл. США, 2026 год – 42,3 млрд долл. США, 2027 год – 43,8 млрд долл. США, 2028 год – 46,6 млрд долл. США, 2029 год – 49,4 млрд долл. США, 2030 год – 52 млрд долл. США
15.	Введение торговых мер	решение ЕЭК	2025 – 2030 годы	МТИ, МПС, МФ, НПП "Атамекен" (по согласованию), заинтересованные ГО	не требуется	-
16.	Введение нетарифных мер (запретов/количественных ограничений (квот)	принятие приказов государственными органами (по компетенции)	2025 – 2030 годы	МТИ, МПС, МСХ, МЗ, МЭ, МВД, НПП "Атамекен" (по согласованию), заинтересованные ГО	не требуется	-
17.	Введение мер таможенно-тарифного регулирования	решение ЕЭК	2025 – 2030 годы	МТИ, МИИЦР, МПС, МТ, МСХ, МЭ, МФ, НПП "Атамекен" (по согласованию), заинтересованные ГО	не требуется	-
18.	Сопровождение экспортеров в вопросах снижения административной нагрузки	рассмотрение вопроса на заседании оперативного штаба	2026 – 2030 годы	МТИ, МФ, МИО, НПП "Атамекен", QazTrade (по согласованию), отраслевые ассоциации (по согласованию), заинтересованные ГО	не требуется	-
19.	Усиление координационной роли оперативного штаба по экспорту	протоколы оперативного штаба	2026 год	МТИ, МПС, МСХ, МЭ, МИД, МЗ, МНВО, МКИ, МТС, МИИЦР, МЭ, МТ, QazTrade (по согласованию)	не требуется	-
20.	Запуск новых экспортеров в рамках программы экспортной акселерации	увеличение количества активных экспортеров до 1400 (с нарастающим итогом)	2025-2030 годы	МТИ, QazTrade (по согласованию)	4 105,1	РБ
21.	Организация и проведение торгово-экономических миссий	заключенные контракты на 250 млн долл. США ежегодно	2025 – 2030 годы	МТИ, QazTrade (по согласованию)	2 394,9	РБ
22.	Организация участия экспортеров на международной выставке в городе Шанхай (КНР)	подписанные соглашения о сотрудничестве	2025 – 2030 годы	МТИ, QazTrade (по согласованию)	3 620,3	РБ
23.	Реализация мер государственного стимулирования промышленности посредством возмещения затрат субъектов	оказание государственной поддержки экспортерам	2025 – 2030 годы	МТИ, МФ, МНЭ, QazTrade (по согласованию)	44 636,5	РБ
24.	Заключение и ратификация соглашений о свободной торговле	международный договор/закон о ратификации	2025 – 2030 годы	МТИ, МИД, МСХ, МПС, МЭ, МНЭ, МФ, НБ, НПП "Атамекен" (по согласованию), заинтересованные ГО	не требуется	-
Направление III. Всесторонняя защита прав потребителей, повышение безопасности и качества товаров и услуг
Целевой индикатор 9. Уровень эффективности государственного регулирования в сфере защиты прав потребителей: 2025 год – 74,7 %, 2026 год – 75,9 %, 2027 год – 77,1 %, 2028 год – 78,3 %, 2029 год –79,5 %, 2030 год – 80,7 %
25.	Введение новых регуляторных мер в сфере защиты прав потребителей: институт омбудсмена по защите прав потребителей; оптимизация процедуры подачи и рассмотрения жалоб потребителей	Закон Республики Казахстан "О защите прав потребителе" в новой редакции	2026 – 2027 годы	МТИ	не требуется	-
26.	Проведение социологических и аналитических исследований по вопросам прав потребителей	реализация государственного социального заказа	2025 – 2030 годы	МТИ, неправительственная организация по результатам государственных закупок (по согласованию)	43,2	РБ
27.	Реализация социального проекта "Сапалы Өнім", направленного на защиту внутреннего рынка и потребителей от контрафактной и небезопасной продукции	ежегодное информирование населения о результатах проводимого общественного контроля	2025 – 2030 годы	МТИ, общественные организации в сфере ЗПП (по согласованию)	не требуется	–
Целевой индикатор 10. Темп роста международно признанных измерительных возможностей эталонов Республики Казахстан (к уровню 2023 года): 2025 год – 3,4 %, 2026 год – 5,9 %, 2027 год – 7,6 %, 2028 год – 10,2 %, 2029 год – 12,8 %, 2030 год – 14,5 %
28.	Обеспечение безопасности продукции и защита ОТП путем принятия технических регламентов или внесения в них изменений	утвержденные технические регламенты (внесение изменений)	2025 – 2030 годы	МТИ, МСХ, МПС, МЗ, МЧС, МТСЗН, МТ, МВД	не требуется	-
29.	Внедрение новых национальных стандартов, предусматривающих современные требования к торговой инфраструктуре	утвержденные национальные стандарты	2026 – 2030 годы	МТИ	332,1	РБ
30.	Гармонизация международных стандартов для укрепления экспортного потенциала Казахстана	утвержденные национальные стандарты	2026 – 2030 годы	МТИ, заинтересованные субъекты и ГО	332,1	РБ
31.	Защита внутреннего рынка от небезопасной импортной продукции путем координации деятельности контролирующих государственных органов	протоколы заседаний ситуационного штаба	2025 – 2030 годы	МТИ, МЗ, МСХ, МФ, МПС, МЭПР, МВД, МЧС, МТ, МИО, РГП "КазСтандарт" (по согласованию)	не требуется	-
32.	Усиление мер по обеспечению безопасности продукции для потребителей при торговле на внутреннем рынке путем совершенствования действующего законодательства	внесение изменений в Закон Республики Казахстан "О защите прав потребителей"	2027 – 2030 годы	МТИ, МЗ, МСХ, МФ, МПС, МЭПР, МВД, МЧС, МТ, МИО, РГП "КазСтандарт" (по согласованию)	не требуется	-
33.	Внедрение применения документов специализированных международных организаций, устанавливающих общие критерии и правила в области аккредитации и оценки соответствия	аккредитация новых субъектов аккредитации/ расширение области аккредитации действующих	2025 – 2027 годы	МТИ, РГП "Национальный центр аккредитации" (по согласованию)	222,9	РБ
34.	Расширение области признания органа по аккредитации в рамках Соглашения о взаимном признании APAC MRA	соглашение, подписанное между органом по аккредитации и международной организацией аккредитации	2026 – 2029 годы	МТИ, РГП "Национальный центр аккредитации" (по согласованию)	не требуется	-
35.	Организация вступления Казахстана в международную систему сертификации средств измерений Международной организации законодательной метрологии	положительное решение о включении в реестр международной системы сертификации МОЗМ	2026 – 2030 годы	МТИ, РГП "КазСтандарт" (по согласованию)	не требуется	-
36.	Развитие сотрудничества Казахстана в метрологии и укрепление авторитета национальной системы (БелГим, НИМ Китая, РФ, Узбекистана, Азербайджана)	заключение меморандумов и соглашений о сотрудничестве	2025 – 2030 годы	МТИ, РГП "КазСтандарт" (по согласованию)	не требуется	-
37.	Проработка вопроса строительства нового эталонного центра, соответствующего международным стандартам	разработка технико-экономического и финансово-экономического обоснования	2026 – 2028 годы	МТИ, МФ, МНЭ, РГП "КазСтандарт" (по согласованию), акимат города Астаны	300,0	внебюджетные средства

Примечание: расшифровка аббревиатур:

МСХ – Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан;

ЭСКАТО – Экономическая и социальная комиссия для Азии и Тихого океана;

АЗРК – Агентство по защите и развитию конкуренции Республики Казахстан;

АО "НУХ "Байтерек" – акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "Байтерек";

ЕЭК ООН – Европейская экономическая комиссия Организации Объединенных Наций;

МЗ – Министерство здравоохранения Республики Казахстан;

АО "ФРП Даму" – акционерное общество "Фонд развития предпринимательства Даму";

МИИЦР – Министерство искусственного интеллекта и цифрового развития Республики Казахстан;

МИО – местные исполнительные органы;

ИЗ – индустриальная зона;

МТ – Министерство транспорта Республики Казахстан;

АО "КТЖ" – акционерное общество "Қазақстан темір жолы";

МФ – Министерство финансов Республики Казахстан;

РГП "КазСтандарт" – республиканское государственное предприятие "КазСтандарт";

КГД – Комитет государственных доходов Министерства финансов Республики Казахстан;

ГО – государственные органы;

ЦГО – центральные государственные органы;

МПС – Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан;

МТИ – Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан;

МИД – Министерство иностранных дел Республики Казахстан;

МТС – Министерство туризма и спорта Республики Казахстан;

АО "НИТ" – акционерное общество "Национальные информационные технологии";

НБ – Национальный Банк Республики Казахстан;

МНЭ – Министерство национальной экономики Республики Казахстан;

НПП – Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен";

МОЗМ – Международная организация законодательной метрологии;

МСБ – малый и средний бизнес;

МВД – Министерство внутренних дел Республики Казахстан;

МЭ – Министерство энергетики Республики Казахстан;

ОЭСР – Организация экономического сотрудничества и развития;

Astana Hub – корпоративный фонд "Международный технопарк IT-стартапов "Astana Hub";

СМС – калибровочные и измерительные возможности;

Halyk – акционерное общество "Народный Банк Казахстана";

АО "Kazakh Export" – акционерное общество "Экспортно-кредитное агентство Казахстана";

КФ "QazExportPromotion" – корпоративный фонд "QazExportPromotion";

АО Kaspi – акционерное общество "Kaspi Bank";

КСDB BIPM – база данных ключевых сличений Международного бюро мер и весов;

QazTrade – акционерное общество "Центр развития торговой политики "QazTrade";

QazExpoCongress – акционерное общество "Национальная компания "QazExpoCongress".

____________