Сейсмологиялық мониторинг жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2025 жылғы 17 шiлдедегi № 280 бұйрығы

"Азаматтық қорғау туралы" Заңның 12-бабының 1-тармағының 101) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған сейсмологиялық мониторинг жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті заңнамада белгіленген тәртіпте:

1) осы бұйрықты қазақ және орыс тілдерінде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің Эталондық бақылау банкіне енгізу және ресми жариялау үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдауды;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің интернет-ресурсына орналастыруды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр

Ш. Әрінов

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2025 жылғы 17 шілдедегі № 280 бұйрығымен бекітілген

Сейсмологиялық мониторинг жүргізу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы сейсмологиялық мониторинг жүргізу қағидалары (бұдан әрі — Қағидалар) "Азаматтық қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленді және Қазақстан Республикасында сейсмологиялық мониторингті жүзеге асыру тәртібін белгілейді.

2. Қағидалар жер сілкіністерін уақтылы анықтау және сейсмикалық қауіптілікті бағалау мақсатында Қазақстан Республикасының сейсмикалық белсенді өңірлерінің сейсмикалық белсенділігін байқау тәртібін айқындайды.

3. Сейсмологиялық мониторинг - Қазақстан Республикасының аумағында сейсмикалық белсенділіктің өзгеруін бақылау, сондай-ақ сейсмологиялық станциялардан алынатын ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау және деректерді талдау болып табылады.

4. Қазақстан Республикасындағы сейсмологиялық мониторинг сейсмикалық белсенділікті уақтылы анықтау және бағалау, сейсмикалық оқиғалардың салдарын болдырмау және барынша азайту үшін Жерді қашықтықтан зондтау деректерін пайдалануды, оның ішінде сейсмикалық, геофизикалық, гидрогеологиялық, биологиялық бақылаулар жүйесі болып табылады.

5. Сейсмологиялық мониторинг объектілері Қазақстан Республикасының сейсмикалық белсенді өңірлері және оларда болып жатқан табиғи және техногендік сипаттағы сейсмологиялық процестер болып табылады.

2 тарау. Сейсмологиялық мониторинг жүргізу тәртібі

6. Қазақстан Республикасының аумағындағы сейсмологиялық мониторинг сейсмикалық, геофизикалық, гидрогеологиялық, биологиялық ақпаратты және жер бетінің қазіргі заманғы қозғалыстары туралы ақпаратты алу "Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлтттық ғылыми орталығы" жауапкершілігі шектеулі серіктестігімен (бұдан әрі — СБЗҰҒО) үздіксіз режимде жүргізіледі.

7. Гидрогеологиялық бақылаулар жер асты суларының гидрогеодинамикалық, гидрогеохимиялық және газохимиялық параметрлерінің өзгеруіне, сондай-ақ сейсмологиялық станцияларда зерттелетін параметрлердің вариацияларын бақылаудың ұзақ қатарларын жинақтау үшін жекелеген атмосфералық параметрлерге жүргізіледі.

Алынған ақпарат СБЗҰҒО Орталық сейсмикалық обсерваториясына жолданады.

8. Геофизикалық бақылаулар күшті жер сілкіністерінің хабаршыларын іздеу бойынша зерттеу жұмыстарының деректерімен қамтамасыз ету мақсатында геофизикалық варияцияларының ұзақ қатарларын алу үшін жүргізіледі.

Геофизикалық бақылау түрлері:

1) геомагниттік өрістің толық векторлық модулін бақылау;

2) магниттік индукция векторының компоненттерін өлшеу;

3) электромагниттік сәулеленудің вариацияларын бақылау;

4) деформографиялық жабдықты қолдана отырып, жер бетінің қазіргі заманғы қозғалыстарын бақылау;

5) спутниктік навигациялық жүйенің (GPS) перманентті қабылдағыштарын қолдана отырып, жер бетінің қазіргі заманғы қозғалыстарын бақылау.

Алынған ақпарат СБЗҰҒО Орталық сейсмикалық обсерваториясына жолданады.

9. Сейсмобиологиялық бақылаулар тірі организмдердің геофизикалық ауытқуларға табиғи сезімталдығына негізделген ерте ескерту жүйелерін құру мақсатында жер сілкіністерінің биологиялық хабаршыларын анықтау үшін жүргізіледі.

Сейсмобиологиялық бақылау түрлері:

1) жануарлардың әрекетін көзбен шолып бақылау;

2) жануарлардың белсенділігін автоматты түрде тіркеу;

3) аспаптық өлшемдер;

4) жануарларды күту және күтіп-бағу жөніндегі жұмыстар.

Алынған ақпарат СБЗҰҒО Орталық сейсмикалық обсерваториясына жолданады.

10. Геодинамикалық мониторинг техногендік сипаттағы сейсмикалық тәуекелдерді бағалау мақсатында игеріліп жатқан кен орындары мен өнеркәсіп объектілеріндегі жер бетінің, топырақтың қозғалыстары мен деформацияларын бақылау үшін жүргізіледі.

Геодинамикалық мониторинг:

1) гравиметриялық бақылаулар: жер қойнауының массасы мен құрылымының өзгеруіне байланысты гравитациялық өрістің варияциясын қадағалауды;

2) табиғи және индукцияланған сейсмиканың үздіксіз сейсмикалық мониторингін;

3) полигондардың геодезиялық құрылысы: жер үсті бақылаулары үшін реперлер салуды;

4) беттің биіктігінің тік өзгерістерін жоғары дәлдікпен өлшеуді;

5) спутниктік геодезия жүйелерін қолдану: жер бетіндегі нүктелердің жылжуын дискретті және/немесе үздіксіз бақылауды;

6) радарлық интерферометрия: жер бетіндегі деформацияларды анықтау үшін спутниктік деректерді талдауды қамтиды.

11. Сейсмикалық деректерді өңдеу, ақпаратты сақтау, сейсмикалық толқындардың негізгі параметрлерін іздеу және беру әртүрлі цифрлық аппаратуралардан алынған жер сілкінісі жазбаларын бірлесіп өңдеуді қамтамасыз ететін бағдарламалық құралдар жүйелерімен жүзеге асырылады. Өңдеу нәтижелері бойынша жер сілкіністерінің каталогтары жасалады.

12. Аумақтық қамтуды ескере отырып сейсмологиялық мониторинг мынадай деңгейлерге бөлінеді:

1) ұлттық деңгей - Қазақстан Республикасы аумағының және оның шекара маңындағы аумағының сейсмологиялық мониторингі;

2) өңірлік деңгей - Қазақстан Республикасының сейсмикалық белсенді өңірлерінің сейсмологиялық мониторингі;

3) жергілікті деңгей - Қазақстан Республикасының жекелеген қалалары мен елді мекендері үшін сейсмологиялық мониторинг;

4) объектілік деңгей - Әлеуметтік және өнеркәсіптік инфрақұрылым объектілеріндегі нүктелік сейсмологиялық мониторинг;

5) зерттеу деңгейі - ғылыми мақсаттар үшін жобалық сейсмологиялық мониторинг.

13. Мақсаты мен егжей - тегжейін ескере отырып, сейсмологиялық мониторинг мынадай түрлерге бөлінеді:

1) фондық мониторинг - сейсмикалық белсенділікті тұрақты бақылау (ұлттық және өңірлік деңгей);

2) хабаршылардың мониторингі - геофизикалық ауытқуларды бағалау (магнит өрістерінің вариациясы, жер асты суларының газ-химиялық параметрлерінің өзгеруі, жануарлардың әрекетінің өзгеруі және т.б.);

3) эпицентральды мониторинг - қатты жер сілкінісінен кейінгі бақылауларды жандандыру;

4) инженерлік мониторинг - ғимараттар мен құрылыстарға сейсмикалық жүктемені талдау.

3-тарау. Сейсмологиялық мониторинг жүргізуге қойылатын талаптар

14. Сейсмологиялық мониторинг жүргізу үшін әртүрлі қашықтықта сезілетін және сезілмейтін жер сілкіністерін тіркеуге мүмкіндік беретін кең динамикалық диапазоны бар цифрлық сейсмикалық аппаратураны пайдалану қажет. Сезімталдығы жоғары қысқа мерзімді аппаратура жақын аймақтағы жер сілкіністерін (200 км-ге дейін) тіркеуі тиіс. Кезеңдер 0,02-ден 10 секундқа дейін құрайды. Ұзақ мерзімді аппаратура жақын аймақтағы жер сілкіністерін және бірнеше мың шақырым қашықтықтағы қатты жер сілкіністерін тіркеуге мүмкіндік береді. Кезеңдер 10-нан 360 секундқа дейін құрайды.

15. Сейсмологиялық станциялар сейсмометрлермен, акселерометрлермен, геофизикалық және гидрогеологиялық бақылауларға арналған аспаптармен, байланыс құралдарымен, сейсмологиялық деректерді өңдеуге және талдауға арналған бағдарламалық қамтамасыз етумен, спутниктік навигациялық жүйемен (GPS) және телеметриялық аппаратурамен жабдықталады.

16. Сейсмологиялық станциялар магнитудасы 2.0 және одан жоғары оқиғаларды тіркейді. Гипоцентр координаттар бойынша кемінде 10 км және тереңдігі бойынша 5 км дәлдікпен анықталады.

17. Сейсмикалық оқиғалар магнитудасы, тереңдігі және түрі бойынша жіктеледі. Сейсмикалық оқиғаның сипаты анықталады (техногендік немесе табиғи). Ірі жер сілкіністерінен кейін кейінгі дүмпудің белсенділігіне талдау жасалады.

18. СБЗҰҒО жер сілкінісі сезілген кезде Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі (бұдан әрі – ҚР ТЖМ) мен оның аумақтық органдарына СМС-тарату, мессенджерлер, электрондық пошта, ұялы байланыс жүйелері арқылы дереу құлақтандыруды қамтамасыз етеді.

19. Сейсмологиялық деректер қорын сейсмологиялық станциялардың техникалық қызметкері үнемі толықтырып отырады. Сейсмикалық оқиғалар туралы деректер СБЗҰҒО архивінде сақталады.

20. Жабдықты калибрлеуді СБЗҰҒО техникалық мамандары жүргізеді және калибрлеу актісін жасайды. Өлшеу дәлдігін жүйелі түрде тексеру, егер жабдықтың техникалық сипаттамаларында өзгешелік көзделмесе, кем дегенде 6 айда бір рет, сондай-ақ 500 км шегінде тіркелген магнитудасы 5,0-ден асатын жер сілкіністерінен кейін жүргізіледі. Ұйымға жауапты адам СБЗҰҒО партиясының жетекшісі болып табылады.

21. Сейсмологиялық мониторинг негізінде СБЗҰҒО ҚР ТЖМ кешенді мәліметтерді ай сайынғы жедел талдау, сейсмологиялық, геофизикалық, гидрогеологиялық және басқа да ақпараттар бойынша тоқсан сайынғы ғылыми-техникалық есеп, сейсмикалық жағдайды бағалау жөніндегі комиссияның қорытындысын ұсынады.

22. СБЗҰҒО сейсмологиялық деректерді ҚР ТЖМ және оның аумақтық органдарына, Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдарына беруді, сондай-ақ жасалған шарттар мен меморандумдарға сәйкес Қазақстан Республикасының ғылыми ұйымдарымен және халықаралық ұйымдарымен деректер алмасуды қамтамасыз етеді.

Об утверждении Правил ведения сейсмологического мониторинга

Приказ Министра по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан от 17 июля 2025 года № 280

В соответствии с подпунктом 101) пункта 1 статьи 12 Закона "О гражданской защите", ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила ведения сейсмологического мониторинга.

2. Комитету предупреждения чрезвычайных ситуаций Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) направление настоящего приказа на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан" Министерства юстиции Республики Казахстан для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр

Ч. Аринов

Утверждены приказом Министра по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан от 17 июля 2025 года № 280

Правила ведения сейсмологического мониторинга

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила ведения сейсмологического мониторинга (далее – Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан "О гражданской защите" и устанавливают порядок осуществления сейсмологического мониторинга в Республике Казахстан.

2. Правила определяют порядок наблюдений за сейсмической активностью сейсмоактивных регионов Республики Казахстан с целью своевременного обнаружения землетрясений и оценки сейсмической опасности.

3. Сейсмологический мониторинг – наблюдение за изменением сейсмической активности на территории Республики Казахстан, а также сбор, обработка, хранение информации и анализ данных, получаемых из сейсмологических станций.

4. Сейсмологический мониторинг в Республике Казахстан представляет собой систему сейсмических, геофизических, гидрогеологических, биологических наблюдений, в том числе с использованием данных дистанционного зондирования Земли, для своевременного выявления и оценки сейсмической активности, предупреждения и минимизации последствий сейсмических событий.

5. Объектами сейсмологического мониторинга являются сейсмоактивные регионы Республики Казахстан и происходящие в них сейсмологические процессы природного и техногенного характера.

Глава 2. Порядок ведения сейсмологического мониторинга

6. Сейсмологический мониторинг на территории Республики Казахстан ведется в непрерывном режиме товариществом с ограниченной ответственностью "Национальный научный центр сейсмологических наблюдений и исследований" (далее - ННЦСНИ), для получения сейсмической, геофизической, гидрогеологической, биологической информации и информации о современных движениях земной поверхности.

7. Гидрогеологические наблюдения проводятся за изменениями гидрогеодинамических, гидрогеохимических и газохимических параметров подземных вод, а также за отдельными атмосферными параметрами, для накопления длительных рядов наблюдений за вариациями изучаемых параметров на сейсмологических станциях.

Полученная информация передается в Центральную сейсмическую обсерваторию ННЦСНИ.

8. Геофизические наблюдения проводятся для получения длительных рядов вариаций геофизических полей с целью обеспечения данными исследовательских работ по поиску предвестников сильных землетрясений.

Виды геофизических наблюдений:

1) наблюдения модуля полного вектора геомагнитного поля;

2) измерения компонентов вектора магнитной индукции;

3) наблюдения вариаций электромагнитного излучения;

4) наблюдения современных движений земной поверхности с применением деформографического оборудования;

5) наблюдения современных движений земной поверхности с применением перманентных приемников спутниковой навигационной системы (GPS).

Полученная информация передается в Центральную сейсмическую обсерваторию ННЦСНИ.

9. Сейсмобиологические наблюдения проводятся для выявления биологических предвестников землетрясений с целью создания систем раннего предупреждения, основанных на естественной чувствительности живых организмов к геофизическим аномалиям.

Виды сейсмобиологических наблюдений:

1) визуальные наблюдения за поведением животных;

2) автоматическая регистрация активности животных;

3) инструментальные измерения;

4) работы по уходу и содержанию животных.

Полученная информация передается в Центральную сейсмическую обсерваторию ННЦСНИ.

10. Геодинамический мониторинг проводится для наблюдений за движениями и деформациями земной поверхности, грунтов на разрабатываемых месторождениях и объектах промышленности с целью оценки сейсмических рисков техногенного характера.

Геодинамический мониторинг включает в себя:

1) гравиметрические наблюдения: отслеживание вариаций гравитационного поля в связи с изменением массы и структуры недр;

2) непрерывный сейсмический мониторинг естественной и индуцированной сейсмичности;

3) геодезическое строительство полигонов: закладка реперов для наземных наблюдений;

4) высокоточные измерения вертикальных изменений высот поверхности;

5) применение систем спутниковой геодезии: дискретные и/или непрерывные наблюдения за смещениями точек на земной поверхности;

6) радарную интерферометрию: анализ спутниковых данных для выявления деформаций на земной поверхности.

11. Обработка сейсмических данных, хранение информации, поиск и выдача основных параметров сейсмических волн осуществляется системами программных средств, которые обеспечивают совместную обработку записей землетрясений, полученных с разных цифровых аппаратур. По результатам обработки составляются каталоги землетрясений.

12. Сейсмологический мониторинг с учетом территориального охвата подразделяется на следующие уровни:

1) национальный уровень – сейсмологический мониторинг территории Республики Казахстан и его приграничной территории;

2) региональный уровень – сейсмологический мониторинг сейсмоактивных регионов Республики Казахстан;

3) локальный уровень – сейсмологический мониторинг для отдельных городов и населенных пунктов Республики Казахстан;

4) объектовый уровень – точечный сейсмологический мониторинг на объектах социальной и промышленной инфраструктуры;

5) исследовательский уровень – проектный сейсмологический мониторинг для научных целей.

13. Сейсмологический мониторинг с учетом назначения и детализации подразделяется на следующие виды:

1) фоновый мониторинг — регулярное наблюдение за сейсмической активностью (национальный и региональный уровень);

2) мониторинг предвестников — оценка геофизических аномалий (вариация магнитных полей, изменение газохимических параметров подземных вод, изменение поведения животных и т.п.);

3) эпицентральный мониторинг — активизация наблюдений после сильного землетрясения;

4) инженерный мониторинг — анализ сейсмической нагрузки на здания и сооружения.

Глава 3. Требования к ведению сейсмологического мониторинга

14. Для ведения сейсмологического мониторинга необходимо использовать цифровую сейсмическую аппаратуру с широким динамическим диапазоном, позволяющую регистрировать ощутимые и не ощутимые землетрясения различной удаленности. Короткопериодная аппаратура с высокой чувствительностью должна регистрировать землетрясения в ближней зоне (до 200 км). Периоды составляют от 0,02 до 10 секунд. Длиннопериодная аппаратура позволяет регистрировать землетрясения в ближней зоне и сильные землетрясения на удалении в несколько тысяч километров. Периоды составляют от 10 до 360 секунд.

15. Сейсмологические станции оснащаются сейсмометрами, акселерометрами, приборами для геофизических и гидрогеологических наблюдений, средствами связи, программным обеспечением для обработки и анализа сейсмологических данных, спутниковой навигационной системой (GPS) и телеметрической аппаратурой.

16. Сейсмологическими станциями регистрируются события магнитудой 2.0 и выше. Определяется гипоцентр с точностью не менее 10 км по координатам и 5 км по глубине.

17. Сейсмические события классифицируются по магнитуде, глубине и типу. Определяется характер сейсмического события (техногенный или природный). После крупных землетрясений проводится анализ афтершоковой активности.

18. ННЦСНИ обеспечивает незамедлительное оповещение Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан (далее – МЧС РК) и его территориальных органов посредством систем СМС-рассылки, мессенджеров, электронной почты, сотовой и телефонной связи при ощутимых землетрясениях.

19. Техническим персоналом сейсмологических станций ННЦСНИ ведется постоянное пополнение и обработка сейсмологических баз данных. Данные о сейсмических событиях хранятся в архиве ННЦСНИ.

20. Калибровка оборудования проводится техническими специалистами ННЦСНИ с составлением акта калибровки. Регулярная проверка точности измерений проводится не реже 1 раза в 6 месяцев, если иное не предусмотрено технической характеристикой оборудования, а также после землетрясений с магнитудой более 5.0, зарегистрированных в пределах 500 км. Ответственным за организацию является заместитель директора ННЦСНИ.

21. ННЦСНИ на основе сейсмологического мониторинга представляет в МЧС РК ежемесячный оперативный анализ комплексных данных, ежеквартальный научно-технический отчет по сейсмологической, геофизической, гидрогеологической и другой информации, заключение комиссии по оценке за сейсмической обстановки.

22. ННЦСНИ обеспечивает передачу сейсмологических данных в МЧС РК и его территориальным органам, местным исполнительным органам Республики Казахстан, а также обмен данными с научными организациями Республики Казахстан и международными организациями в соответствии с заключенными договорами и меморандумами.